HONESTUM breviter

i. N. y.

Spkcimen Acadf.micum

HONESTUM

breviter delineans,

cQuody

Ex Conjenfn Amffisßma ^Fa~

cmtatus P!nlofophic&

In illufiri Svionum ad Salam Lycaio

Sub PRAESIDIÖ

FIRI AMPLISSIM1

jMag.ERICl ^{CASTO VII}

Mor. & Civil. Pf o£ Reg. & Ord.

Ad publicum examen btodefié deferi

WILHELM LINDSTEDT

Weftmannus.

In Audit. Gutt. maj. ad 2 g Novcmb^

Anno 1703. horis pofi meridiem [oUtis.

-&&&>■■ $ .*$-!£■<&•• %-(&.

UPSAL'IjE,

Prxlo IPERNERIANO,

JLt*

HER TZ EN

Rei metalliCcE ad Nohram WeHman-

norum Sc Lindesbergenfium &c. offi- cinarumque ferrearum in Fellensbro,

Nsesby Sc Erwalla Pr^efecto dex- terrimo, Promotori setatem

fufpiciendo.

Viro Admodutn Rev er endo Pr<eclarlfßmofo Mas. CHRIST: Z&Wl&K

Ecdefe Dei, _qu;e Nohra: Weftmanno-

rum eft, Pastori, Contrariusque adja-

centis Pr^posito meritiflimo, Promo¬

tori quovis honoris cultu nunquam

non devenerando.

Viro maxime Spett abili Politijfimoque

Dn. JOHANN! FRUMERIE

Rei metailicas Nohrenfium Pr^etori

adcuratiflimo, Nutritio & Benefaclori,

multis nominibus mihi colendo.

Hoc juvenile conamen y has ingenioli primi

& perennantis benevolentU jpemy cum

te vener abundA

Amplilftmorurn

ClariiTImorumqj

Nobiliflimo Gener oftffimome Domino,

) Dn. JOHAN N I

GYLLENADLER

t- ! Per occidentalis metallicam regio«

i- i nem in Weftmannia & Nericise _partem

i, i fuperiorem Judici Territoriali a®qui(Hmo , Promotori

optimo.

, Vir ^o Admodum Rev er endo Pr^clarißlmoque

m. petro ##©0©^®

Reg. Gym. Arof. Theol. Lectori Pri¬

mario, Pastori in^5du'nt)&prieposi-

to digniffimo, Promotori & Benefa-

clori omni obfervantiae cultu.aster-

num profequendo.

Prudentißimo Speffiatiffimofc Viro

dn. joh:

Mercatori inter Holmenfes induftrio,

Avunculo &Benefadori optimo, omni-

bus officiis jugiter profequendo.

tiasf in pi<e mentisy graticj3 animi tejferam, omnigen£ felicitacis adprecatione , men- die dt & ojfert

Generofiflimorum Nomimjm Illorum

Cultor aßidttut

W. L.

Eximio Praßantisßmoojue Juveni Dn. WILHELMO

LINDST&DT

De

HONESTO publice dilputaturo.

Durn _{fiudio multo properas ad}

culmen HONESTE Pramia <virtuti gloria magna

dabit.

P. GISLER.

D. D.

Tb.

Erplexa rite extrica-

re, confufa hivicem di- ftingvere, acfalfi confinia, horumque ß- nuofos anfraäus fatis

habere exploratos,

demum ex eis, juperßruuntur de fundamentis Jeu principiis rede conjice-

re, w efl per quam ardua, /we /»-

uccejja, mortalium. paucijjimorum.

Verba funt Seldeni in eruditiflimo

ejus _opere de jure Nat: & Gent: &

haud immerito ad difficillimum hocce de Honefto argumentum ac- commodari poflunt. Ubi, quam pülcrum, quam utile, quam aeni-

que neceffarium fit,, fcire, quid in

A vi*

vita fequendum, quid fugiendum,

tam dimcilis quoque fit fciendi ^ra¬

tio. Tot namque Tunt diverfk om-

nigenum Philofophorum, ac plane

difientientes in hoc negotio opini-

ones, ut verum å falfo accuraté

fecernere _, fummi, ne dicam de- iperati fere laboris fit. Si enim, ex ömnium gentium per univeriiim

orbem difperfarum confenfu, ^natu-

ram Honefti inveftigare coneris,

certe nihil quidquam proficies: cum nondum omnes nomine tenus no¬

ta? cognifteve fint. Ad gentes fi

provoces, qua:, vel nobis vel an-

tiquis innotuerunt, deprehendes quasdam 6k cpure&'f osAo^Vas-, ^oW cucSrfå ^uivjcz;, i. e. natura

plane ftupidas ^, fenfii duntaxat ^ac

Ferino more viventes, fatente id ipfum fummo Philofophorum Ari-

ftotele ₇ Nicom, ,5: §. ^10, ideoque

hac ratione Honeftum inveftigatu-

rus, fallas ac fallaris necefiiim eft.

Moratiores ex his, & politiores ii

tan-

...!. 'jiiwprn i in i

^

tantum intuearis, tam varia homi-

num ingenia, tam diverfa vivendi

genera, inftituta, leges ac dogma^

ta te offendent; ut, fi ex ufu pra?- fertim & moribus earundem, Ho-

neftum metiri volueris, plane ne- fcias, quid in tanta varietate ample-

öendum, quid rejiciendum. Cum

& easdem eo velanise quandoque prolapfie fint, ut juri Naturs &

Honeftati, plane repugnantia infti-

tuta moresque obfervarint: quod

in illicitis confangvineorum matri-

moniis: in expofitione liberorum:

in Canditus, idolomania aliisque im-

manibus rebus videre efi: apud Ca-

lixtum in Epit: Theol: Mor: tit: de

Leg: p: m: 49 8c feqq. Nos vero

hifce ulterius nunc non immora-

mur, verum cum Ariit: ftatuimus

th é<n $ o [Aownucv\cu rKc#nt<; (pvtri xci- Foj> Ajcctfov ti u^ikov, YSJL.V xwavtef,

a?&iy, oyojb-tvi i. e. Quod

tarnen aliquid fit, quod omnespro-

fiteantur natura commune jus 8c

in-

injuftum, honeftum & inhoneftum,'

etiamli nulla inter ipfos communio, nullaque pa&io intercedat: I. Rhet: ^,

13. E. Q-. colere Deum, revererife- 1 niores, honorare _{parentes 8c viros} prasflantes, ut alia taceam, non per adla introdudla funt; fed natura onefta funt 8c ab omnibusretinen-

tur: ac

propterea,/ fcriptum, quo*

niam fcriptmn efi, per conftitutionem ér non natura ef]e dicimus: certe ne-

cejfe efi, ut natura non pofttione fatea-

mur id, quod in jeripto v im ^non habet.

Alex: Aphrod: lib: ^2. de Anim: c.

42. .Adeoque quamuis in quibus-

dam difTentiant _gentes, inplurimis

tamen jufti 8c injufti, honefti 8c in- honefti capitibüs, qua? ex redEe ^ra-

tionis humanae ufu 8c didlamine ^e- liciuntur, confentire, quivis haud

&gre deprehendet. Redla autem_i

ratio, non una fed plurimis virtu- tibus perficitur, qux illam admu-

nus fuum redle promte ac facile 0-

beundum, inftruunt.

Tk

Tb. , 77. 5

SEd praecipitia ^ut eo felicius progredi inter queamus, noftra

varias acceptiones Vocabuli Hone- fti, ac inter eas veram & genui-

nam hujus loci paucis indagare co- nabimur. Honeftum aliud dicitur, quod ex opinione de moribus tale

cenfetur, _quo fenfti, legi natural!

vel adverfatur, vel cum ea plane

non convenit Aiia enim honefta,

qua; virtuti vel adfinia funt: vel,

qua; ad ornatum & fplendorem e-

jus quidquam conferre poftimt: vel

qua; germanas honeftati non repu- gnant, ideoque non inhonefta funt.

Honeftum nonnunquam denotat

folius fui fubje&i decus & perfe&io-

nem. Quid ? quod artes ingenua?

Honefti nomine etiam infigniri fö-

leant: non quod neceftario requi-

rantur ad conftituendum bonuni^

virum, Ted quod ipfum apprime de-

ceant, Sic educatio, fama, exiftima- tio>

>

6

tio, 5c qua^ hujus generis alia funt,

fub nomine honefti comprehen-

duntur. Quas tamen omnia non nifi improprie , fenfu latiflimo ac

precario quafi jure in veri honefti

communioneni admittunti/r. ^His

itaque miflis, illud nobisHoneftum

dieitur quod naturs rationali uni-

ce &neceftario convenit, quod ab-

folute, v.v?/$g fuaque nativa vi tale

eft: Quodque in fe bonum eft, ci-

tra determinationem voluntatis hu¬

manas. Qua fignificatione ipfum

Ciceronem nobiscum facientem_>

audire lubet, qui lib: Acad: Quasft:

ita difterit: Virtntes <&> aätiones vir- tutibus congruentes, ér quicqitid ita univerfum eft, fuapte natura per fe ex-

petendum, Honefii verbo compleäimur.

Qua: omnia ita natura fua Honefta iunt, ut in eorum negle&u, omnis turpitudo moralis confiftat. Quare

Nie: Damafcenus hoc Honeftum ,

interioris plulcritudinis nomine or-

na vit tefte ftmplicio in Fncbir: ad

Epi&:

/

Epi<ft:c: 37. Nec lane incommode:

Quemadmodum enim pulcritudo ,

fecundum Jof: Scaligerum in con- cinna extremitatis dispofitione, vel

etiam in variarum partium elegan-

ti ordine, harrponia 5c confenfu,

conftftit: ita etiam ea pulcritudo,

qna? honeftas eft, in convenienti quodam affeåuum, confiliorum_.

omniumque a&ionum ordine, con- fenfu 5c harmonia cernitur. Vide,

quos in his aliisque fecuti fuimus,

ipfum Cic: Sam: Racheiii com: in

off: Cic: Gröningium de jure 5c ju- risprudentia gentium in genere.

Ib. III.

His ^am itaque _quandam pramisfis, _Honefti differenti- _{5c utilis}

fubjungimus: dicéntes, iilud quod

vulgo utile eft, quodque omnia ad

fe rapit, nihil alteri exhibet, ac prorfus nihil in commune defert ^,

omnem plane focietatem inter ho-

8

mines tollit, belluinamqiie vitx a-

genda? rationem introducit, ab ho- neftate diftin&iftimum _{elfe. Si} enim mortales nullam plane rationem..

honefti, veldecori, vel officii, quod

alterum alteri pra?ftare naturs le-

ges voluére, haberent; fed fcelera-

to habendi amore,idhoneftnm du-

cerent quod utile putatur} quid ef-

fet focietas humana nifi diftociata belluarum multitudo, in mutuarru

perniciem advolantium ? Si enim utile fallam tantum emolumenti

fpeciem mentiatur, quod fit,quan-

do honefto penitus _repugnat, nulla plane affi nitas aut comparatio inter

eadem erit. Nihil namq} tam fplen-

didum alicui videri debet, _quoa ho-

neftum obfcuret. Cum vero fermo nobis fuerit de ejusl^odi utilitate, qu^ honeftati fefe comitem pro¬

bet, _qua?que alterum non laedit,

neque virtuti inimica eft, longe ^a-

lia ejus ratio eft: Tum enim veris- fimum eft Stoicum iUud pronunci-

atum:

atum: Nihil ejje utile, quod ^non idem fit honeflum. Nam nihil revera Sc conftanter utile eft, quod Honeftati

repugnat. Strifte vero & genüi-

no fuo fenfu VocabuloHonefti,uti-

lis vero late accepto, hocce effa-

tum falfiflimum efte adparet. Per- plurima namque funt, qua? ingen-

tem ac infignem nobis exhibent u-

fum, qua? tarnen ne minimum qui-

dem de Honeftatis natura partici- pant. Sic fanitas etil fit utilis, imo jucunda, adeoque valde expetcnda,

non tarnen Honeftorum bonorum cenfu venit. Sic Pharmacum fe- bricitanti utile quidem eft, hone-

ftum vero non eft _neque dici me- retur. Quod ut liquidius intelliga-

tur, diftinftio illa, _qua? adhiberi fö¬

let inter bonitatem moralem & ^na¬

turalem _, hic adtendenda erit. Ha?c^

non poteft ulli rei creata? denega-

ri; quoniam omnibus rebus creatis competit: illa vero unice ina&ioni-

bus laoneftis feu virtuofis confiftit,

B quae

IO

qux fo\x ad felicitatem deducunt.

Nemo enim negat ^, quin hujus pronunciati reciprocum bene fefe

habeat: Qujcquid eft honeftum, illud

etiam eft utile, Honeftum enim nun- quam eft infrucftuofum, fed ^verum

illud utile in confortio femper ha¬

bet, Nam ficut felkitas, optima, ju- cundifftma ér pulcerrima res. Arifti

lib: L Nicom: c. 9« Sic _quoqtte aäio-

nes Honefta, <?///.*■ c auf a ^{^} taks

erunt, Et quamvis honeftum fua natura,idem plane non (it ^{cum na¬}

tura utilis ^: Honeftum tarnen in- gentem utilitatem affert, & non po- teft non prodefte poffeftbri & aliis.

OVamvis ^{ab Honefto autem} feparetur, fed V utile nunquam illud femper concomitetur ac fequatur:

non tarnen exiftimandum eft, illud

efle finem illum propter quem Ho¬

neftum fufcipiatur, åut ejus digna-

tio-

flSjij|i> ii tionis & exiftimationis, ut fuå ac-

ceftione Honeftum ratione partium

eftentialium perfe&ius reddat, fed

tantum ratione externi vel orna¬

ment! vel exercitii plurimum illi addat, adeoque non impediü quo minus ftatuamus, Honeftum ejfepro¬

per fe expetendum vel quod ipfa vir-

tus fit, vel quod fua latitudine ^o-

mnes virtutes comple&atur, faltem

animo vel genere fi ipfarum a&io-

num opportunitates aut inftrumen-

ta defint. Audiamus itaque Arifi:

1. Nie: cap: VII. §. 25. Tale quid

Honeftum ej fe arbitramur, atque etiam aliquid omnium maxime expetendum,

etiam folum absque beno omni alio> Quod

fi cum allo etiam minimo bono conjun-

gatur, er it tarnen utique expetibilius.

Hujus qnippe boni accejjione augetur.

Quo ver o majus eft aliquid bonum ^? eo niagis eft expetendum. Utilia nun-

quam propter fe, fed ceu media_»

honefti, _propter illud, ^non alia de_,

caufa, expetuntur, quam quod ha¬

be-

12

beant convenientiam ad finem. In¬

terim tamen non defunt, qui vitio-

la quadam (piXcw^a vel alia quadam

de caufa, honeftum cum utili non

modo comparant, fed etiam hoc ifti pneferendum ac anteponen- dum contendunt, quandoquidem majorem & frequentiorem ufum ac

voluptatem producere videatur_>,

qua* beneficio fenfuum percipitur,

atque ad folum _corpus plerumque pertinet. Hsec autem opinio nos

non diu morabitur, quandoquidem ipfe, Cicero 1. 3. off: dicit ^eam å vi- ro bom alienam ejje oportere. Al-

tioris vero indaginis effe videtur-,, quod Arift: adferat Bonum illud

3ta,T ita di&um _, feu hone-

fhim & jucundum effe propter fe expetenda ^; erunt, inquit, amabilift tanquamfines. lib: VIII. Nicom: c. 2.

§. 5. Hase enim verba Philofophi

illud abfurdum _inducere videntur, quod dentur duo fumma bona. Sed

obfervanduin eft: Imo : Hoc uti il¬

lud

lud ^non tanquam ultimum finem_, expeti. 2:do Jucundum ita per fe expeti, ut in eo quidem tanquam

fine adpetitus terminetur ; ille ve-

ro imperio rationis fit fubje&us,

Re&e igitur ita concludimus. Qui- qttid efi Honeflum illud per fe efi expe- tendum; ita ut liceat hoc axioma^

invertere & reciproce inferre_>:

Quicquid per Je expetendum, illud efi honeflum. Afiiones enim fecundum

vir tut em per fe jucundae fünf, quin eti~

am bom & honeߣ ; omnia enim h<ec operationibusfecundum virtutem infunt

Arift: I. Nie: _9.

TL K

HOneftum naturalis porro, normatum quatenus fit; juris illud

autem ab Ariftotele definiatur, ^r9 wuviwxJi dw cwtbjj l%cv åvvapiv, % & tu 8cxdv j fqi. e. quod ubique eandem

vim obtinet, & non quia ita vide-

tür, nec non. 5. Nie: c. 7. §. 2. fe-

quitur quod propter intrinfecam_*

fuam proprietatem femper 5c ubi-

que

14

que conftans fit, ^nec mutationi aut arbitrio hominum obnoxium, fed

immutabile. Et quidem a parte_>

hominum res efi: perfpicua. Im¬

mutabile _namque ideo efi:, quod

propterea ab nomine deftrui ne-

quit, quia ab immutabili natura, id efi:, Deo natura? opifice imme-

diate profe&um efi:, hominibus-

que communicatum. Homines itaqüe qui å voluntate DEi de- pendenfc, ccnfequenter non aliam

fibi agendarum normam feu jufti

& Honefti regulam proponere pofi

funt, _{quam qua? a} Deo ipfis efi: pra?-

fcripta, & in mente ipfa exprefla.

Nec ullum aliud vel inveniri vel excogitari poteft Honefti principi-

um, quam ipfum Deum & com-

munenl naturam, å _quo ordien-

dum, quoties de Honefto fermo

habendus eft. Ilinc ita re&ifiime concludit Guilielmus Grotius: Cum omfies huic fubßnt, ^non mirnmeft,fi in¬

feriores in eo, quodfuperius efl, nihil

*5

foßunt mutare. Princ: Jur: Nat: ^cap:

III. §. 8. & egregie Tragicus:

Non id v alere credidi jujfus Tuos >

llt jur ^{a non} confcripta ^, fed natu Deum Concéjfa fempiterna ³ mor talis fatus Violarepojfes. Sopliocl: Oedip:

Praeter ea qua? allata funt, hoc quo- que a parte Dei tenendum ^, quod

illud ipfum fan&iffima; ejus ^eften-

tia? repugnet, ut id quod fua natu¬

ra 8c antecedenter ad omnem de- terminationem 8c voluntatem hu- manam, honeftum eft, mutationem

quandam fubeat ac patiatur. Imo>

Ii quidquam ex jure natura* 8c ho-

nefto vel mutari vel tolli pofTet, De¬

ns flbi contrarius eilet, 8c ejusmo-

di diverfus voluntatis a&us, Divi-

nx efTentia? iimplicitatem deftrue-

ret: quippe, ut Deus eft ens iim- pliciilimum, ita immutajbilis quo- que 8c fimpliciffima eft ejus volun-

tas. Sancftitas pra^terea 8c juftitia

Divina neceftaria illa divina? eften- tice attributa, omnem mutationem

ref-

i6

refpuunt, ac propterea id ipfum_.

quöd ab iis originem habet, im-

mutabile quoque efte debet. Deus

enim non poteft velie fefe non exi¬

liere eo modo _, quo exiftic ^, pro- pter fummam 8c pleniffimam fuam perfe&ionem, quam neceffario pof-

fidet. Quandoquidem igitur a Deo ipfo Honéftum mutari nequeat.,,

fcripto aliquo yel jure eivili, ab hu¬

mana poteftate manante, non mu¬

tari, multo ^vero minus tolli poteft.

In quocunque enim ftatu mortales vivunt, incumbit iis neceftitas, vi¬

tan! tranfigendi honeftati conve- nienter _, qua obligatione femetip-

fum _, qualemcunque conditionem aftiimat, folvere non poteft; quia femper homo manet, 8c quå talis

ex vi creationis fubjicitur divi-

no imperio, cuius refpechi, legi¬

bus _, ab ipfo DEo pofitis ^, obtem- perare obligatus eft : ita ut ab e- jus natura , ejusmodi obligatio,

qux neceffitatem obediendi 8c exe-

quen-

Ä

,*r*

V i

X7

quendi ea, qua: legibus fancita funt,

involvit, feparari nequeat. Quam obligandi au&oritatem, parendique

neceffitatem, ut fciant hornines fan-

éUflime fibi ehe colendam confer- vandamque, meminerint providén-

tia: Divina? opus efTe, quod natu-

I ram non folum rationalem fed &

focialem acceperint. Ex quibus

coneludimus _nunquam ab huma¬

na poteftate aliquid fanciri, vel le-

ibus polTe conftitui juri natura: ac

oneftati contrarium. Inde enim

deftru&io generis humani feque-

retur, cujus tarnen confervationem

j ^{voluit natura} natura:que opifex.

Quod fi vel minimum ad hane vel

illam partem declinetur, ftatim o-

ritur transgrehio limitum honefti,

& turpitudo moralis exiftit. Nam

quemadmodum quod å lege nonu*

recedit, Honeftum eft & bonum ^,

ita quod cum ea nullam plane con-

venientiam habet, inhonefti venit j adpellatione. Sic ut non inepte huc

1 _C ad-

18

ädplicari poffit _{illud Hug: Grotii.}

Hoc kfium quod Honeflum dicimus, pro materia diverfitate, modo ( ^ut it a di-

cam) in punflo fonfiftit, ut (i ^v el mi¬

nimum inde abeas, ad vittum defletfes.

TL VI

Videamus _quoddam quoque _{inter Decorum} difcrimen^ _&

Honeftum, quam vis tam exiguum fit, ut Cicero ipfe illud ipfum ali-

cubi exprimere non potuerit_».

Qualü énim, ait, fit differentia Ho- nefti & de cor i facilius intelligi quam

explicari poteft. Quicquid enim eft

quod deceat, id tum apparet, cum an-

tegrejja eft honeftas. Alio tarnen lo-

co, mentem fuam uberius & clari-

us explicat, dieendo. Nobis auteitn

cum d natura, conflantia, moderatio-

?iis, temperantia, verecundia _partes

data Jmt; _cumque eadem natura do-

ceat non negligere, quemadmodum nos

adverjits homines _geramus: efficittir,

ut

1

ut & illud quod ad omnem Honefla-

'

tem pertinet Decorum, quam late ju-

fum fit, appareat. Et poft pauca^»

Hoc decorum, quod elucet in vita, mo-

vet ad probationem eorum, quibus ^cum

vivitur, ordine & conßantia,

deratione didorum omnium, /#-

äorum. Qua? ut egregia, ita adfen-

fum facile inveniunt. Guil: Gro-

tius de principiis Jur: Nat: cap III.

§. 4. adferit Decorum & conhlium

pari plane paflii ambulare ^, eaque_»

i ratione, homines non abfolute ju-

1 beri, vel vi obligationis naturalis

ftringi ad hoc vel illud faciendum:

I Ted ad perfe&ionem majorem invi-

tari & quali fvadendo juberi. At-

que hoc illud eil, quod ^per verbum

deeet fignificari fölet, ut cum dici-

mus t Decet, ut omnes qui ejusdem j funt corporis, unius etiam fint volunta-

tis. Cicero quidem non nihil lati-

Us vult Decorum accipi, ubi dicit

Lib: 1: off: Hujus, puta Decori, ea

'vis efl ^, ut ab honefio non queat fipß-

raru

20

rar i. Nam quoä decet, honeflum eß,

& quod Honeßum efl ^, decet. Sed

quce facili negotio conciliari pofTe

reor» Duplex enim W™ confti-

tuit Cicero. Alterum tam late pa¬

téns, quam ipfius Honeftatis ambi-

tus fe porrigit: Alterum nonnihil ftri&ius, quod potiftimum ad tem-

perantiam aliasque a&iones decen-

tes reftringit. Vid Räch: difT; de_j jur: Nat: §. 47. Thomafius aliam adhibefc differentiam Honefti & De- cori in obf: XXVII. tom: VI. §. 58.

Principia Honeflt, ait, funt regulae

a<ftionum moralium, quatenus re-

fpiciunt officia hominis _erga fe ip- fum, feu a<ftiones quibus acquiri-

tur bonum internum, feuquies ani-

mi per fedationem affeftuum, abs-

que refpe&u ad alios homines.

Principia Decori fiint regul^ acftio-

num moralium, qua: refpiciunt a- (ftiones hominum _erga alios homi¬

nes, in capite de ofticiis hurnani-

tatis. Et includuntur hoc pra?ce-

pto:

21

pto : Quod tibi vis fleri, alten fece-

ris. Nos itaque, quam vis Hone-

ftum & Decorum non feparemus ,

quin potius ceu ejusdem naturae

res, eas conjungimus: tamen fi

non aliud, hoc certe difcrimen a- defle ftatuimus , quod Honeftum«.

propius accedat ad juftum atque_>

ad legem, quam quidem decorum:

Vid: Joh: Gröningii Bibliotheca ju¬

ris Gent: in genere. Lib: 1. cap: 1.

§• 15-

Tb.

OUamquam ^{di£a funt, quid} autem ex ^honeftum, iis, ^quid quae

turpe fit, colligi poiTe arbitramur;

attamen _* ne hac in re officio defu-

ifle, & minus evidenter Honeftiin- veftigandi modum patefecifTe vide¬

amur : in quonam ipfa natura ho-

neftatis confiftat, jäm clarius de

monftrare conabimur. Et exifti

mamus ad Honefti perfeftionem»

neceflario requiri, ut non mode

22

ipfüm fa&um per fe cum fine 3c prajftantia-natura confpiret, Ted e- :iam modus feu qualitas fa&i. Mo¬

lns autem ille in obfervatione fm-

'-ularium, feu circumftantiarum_,,

[Uas in fingulis a&ionibus ^occur*

unt, ejusque moralitatem 3c me- itum variant _j confi'ftit. Et _quam- is non negemus, aliquot dari ho-

eilatis fcita _, quas comparate lo-

tiendo, wsv dici polTunt;

s tarnen fponte accedimus ^, qui

ulla _? in toto hoc univerfo, omni iane circumilaritia _vacare, adfe-

mt. Ad has itaque circumftanti-

>, quia maximum momentum_»

>nferunt ad. moralitatem a&io- lm, fedulo adtendendum, ^ne _qui-

isdam illarum exclufis, illud _pro

Dnefto haheamus, quod ambitu

is non continetur. _{Non enim}

ttum agendi principiis &fobje£k>

Jtato, ied etiafti circumftantiis atatis, ipfa natura a&ionis muta-

*: quia formale a&ionis moralis

pen-;

m .x-wl ^{m- '} *

pendet å circumftantiis fuis, 3c cir-

cumftanti^e fepiffime ingrediuntur ipfam naturam rei. Hoc ipflim ex¬

em p] ^o evidenti illuftrat Cic: lib:

off: Si gladtum (inquiens ) quis apud

Te fana mente depofuerit, repetafc

infaniens _, reddere, peccatum fit:

noii reddere, officium. Quodfi is, qui apud Te pecuniam depofuerit,

bellum inferat patriae, reddes ne_*

depofitum ? non credo, facies enim

contra Rempubl: qua2 debet effe

cariflima. Sic _, concludit, multa

quas honefta natura videntur effe ^, temporibus fiunt ^non henefta. Et

Senecalib:4. de benef: cap: 10. De¬

pofitum reddere per fe res expetenda

eft , non tarnen femper reddam,

nec quolibet ^{loco, nec} quolibet-.

tempore. Aiiquando nihil intereft:

inficier, ^an palam reddam. Intue-

bor utilitatem ejus cui redditurus fum, 3c nociturum illi depofitum ^, negabo. H^c öle. Quando igitur,

furiofo reddendum effe gladiumu,

24

& promiffo iniquo & illicito ftan-

dum negamus; non id volumus, quafi reddere depofitum & fervare fidem, quod fua naturs honeftum-»

eft & aeqvum, tali cafu inhoneftum autindifferens reddatur: fed exifti-

mamus heic illas circumftantias ab-

effe, quibus adje<ftis', fine fcelere, negari depofitum, & folvi data fi-

des non poftit. Nam _prseceptum illud de reddendo depofito, eum_.

hae limitatione capiendum eft, fi

ab ^eo repetatur, cui jus eft illud re-

pofcendi, ^nec validior quasdam ra¬

tio impediat, quo minus ei reftitu-

atur. Pariter quoque ftare pro- miftis ita demum tenemur, fi nul-

ium in ipfo promittendi a&u Viti¬

um fuerit, quod promiffum illud

reddat invalidum. Id vero de il- licitis & inhoneftis pa<ftis adfirma-

ri nequit. Idem _quoque judicium

efto in aliis, _qua? juri naturs con- trariari vifa funt, *ac propterea-*

Theologis non minus quam Mora-

liftis negotium faceflerunt haud

exiguum. Equidem perfvafum eft

fcholafticorum quibusdam, difpen-

fationem quandam circa pra?cepta juris natur# admittendam eiTe_» ^?

quam tarnen nos heic negamus,

Non enim exiftimandum eft falva

juftitia Divina & absque contradi-

ftione, qüemquam per peculiare

aliquod Dei privilegium ab obligå-

tione juris naturalis folvi pofte, iis

circumftantiis manentibus, qu# ad

perfe&ionem illius pr#cepti requi-

ri folent. Sed mutatis objeäo & cir- cumflantiis, non poterit actio ^non effb

contraria legi natur£, qu£ manenti¬

bus contraria nonfuißet. Cal: Th:

Mor: de L. L. Si igitur natur am au- dire volumus, totuni ejus diBamen ani-

wo concipere debemus, omnesque adde-

re circumftantias & conditiones rei

coJj£rentes (qu# in aliis legibus limita~>

tiones vocantur) quibus omnibus pofi-

tis, lex naturalis tum primum obligare incipit ^$ fi demantur, non quidem mu~

£) tU"

26

tatur aliquid quod ßt juris naturalis ^, quia omnes conditiones neceßart<z non

adjuerunt. Hase erudite & _appo- fite Guil: Grotius de princ. jur:

Nat: capj III. ^9. Hac ratione_»

quoque exillimamus, nos omnem

ferupulum de immolatione Ifaci Gen. 22. 2. ac i3?gyptiorum ^va-

forum ablatione Exod: 1. 2. cete-

rorumque difEcultatum tollere-»

pofle, nifi fepem Philofophias Mo¬

ralis _, campum å Theologico _fepa-

rantem, tranfilire & conculcare_>

videremur. Qnando itaque occur- rit aliquid ^, quod honeftati repu-

gnarl vide ^{tur, non} exiftimandum eft aliquod pr^eeptum juris na tu¬

ras lulpendi: Ted abefle hic necefla-

rias quasdam circumftantias & ^con¬

ditiones. Adeoque ^non amplius

pro honeftatis obje&o efle haben-

dum: cui jam applicari non poteft,

quoniam alium Ilatum ^& condi-

tionem reeepit. Sölent quoque-*

Jtfe

diftingvere inter actum primum &

attum fecundum» Quod indicafle tan-

tum mfficiat-,.

TL VIII.

ANtequam _dimoveam, ^manum vexatiflimam de tabula«* illam inter Moraliftas quaeftionem : w honettas Jeu moralitas attmium antece~

denter; an vero confequenter ad legem fefe haheat, attingere fert animus.

Nam eo tarnen conlilio , ut litern illam dirimere annitar _; juvenerrL*

enim id tentare velie, extremas efc

iit audacia? timeritatisque; fed ^tan-

tum ut difficultatem ejus verbis pa- uciflimis indicem, & prascipua vel

certe graviora, quas mihi vifa funt,

ab utraque parte argumenta com-

memorem. Qui exiftimant a&io-

nes humanas, in fe & fiia natura

cum fuis circumftantiis & principif is, fuoque obje&o confideratas, ab-

ftracle & ab omni lege ^, omnique

fuperioris jufiu, per fe bonas & ho¬

ne-

28 f

neftas effe: fequentes fere ratioiies

adferre folent. Nimirum, quia ip-

fe Dens, cui nulla pofita eft lex, cui-

que adionum bonitas ad conforma-

tionem cum jure aliquo noneft ex-

aminanda, fua natura fandus 6t ju-

ilus eft, atque omnia ejus opera-»

fanda 6t jufta funt: quod neutiquam

flatui poftet, nift concederetur ali¬

quid aeqvum juftum 6t honeftü efle

aosque lege 6t imperio legislatoris.

Deinde tam neceftaria eft adionum relatio 6t congruentia cum objedis,

ut fi his contraria adjungatur adio,

vel adioni contrarium proponatur objedum, non poflit non necefta¬

ria inter adionem 6t objedum re- ftiltare discrepantia ^, atque ex ea_»

moralis deformitäs oriri. Quod non

ex lege aliqua vel fuperioris impe¬

rio _, fed ex intrinfeca rerum adio- numque ad fe invicem neceftaria

habitudine proveniet. Exempli lo-

co iblent adducere oultum Dei, 6c

honorem _parentum vel fuperiorum

29 6tc. qui fint a&us in fe 6c fiia natu¬

ra antecedenter absque ullo refpe-

<ftu ad legem, honefti ac debiti. Prae-

terea hujus fententiae fautores, ar-

gumentaüione, infitis illis 6c acqui-

fitis notitiis fuperftru<fta,eaque ta- Ii, uti folent Aut fatendum eft

a&iones quasdam in fe 6c fua natu¬

ra tales, quibus ^, vel absque ullo

ad legem refpe&u, honeftas aliqua

infit: aut etiam negandum omnem

plane acquifitam de turpi 6c hone-

fto notitiam dari. At falfum eft _po- fterius, ergo verum eft prius. Ad-

dunt praeterea nullam parendi ob-

ligationem ^per legem imponi,ni-

fi antecedenter ad eam aliquid tur- pe vel honeftum ponatur, & an¬

tecedenter ad aftiiale imperii ^exer-

citium quoque ponatur in imperan - te jus imperandi, legesque conden-

! _{di, 6c in parente} obligatio ad corn- ponendam vitam legibus pra?cep-

tisque congruam. Neque enim., plena eft ^ratio obligationis 6c obfe-

quii,

30

quii, quod prscepfro & le^e impe-

ratoris hoc vel iiiud iraperaturru, fit, _neque potentia in caufta eft ^, quod penes eum refideat jus impe- randi, nobisque obligatio obedien-

di imponatur ^, fed prsftantia na¬

turs, eminentia & prudentia, vel

etiam beneficia nobis prsftita, Ob¬

ligationen! inducunt. Inde fequi contendentes, quod antecedenter-,

ad omnem legem _per fe sqvum &

honefhim fit, ut praeftantiori, emi- nentiori, prudentiori & benefa&o- ri, cultus honor & obfequium prs- fletur. Denique contradicftionem implicare exiftimant, dicere, mo- ralitatem habere fe confequenter_>

ad legem, atque flmul dicere jus

naturs immutabile effe _, fcilicet,

fi nihil honeftum ante legem latam fuifTet, potuiflet Deus contrariam

huic, _qus lata eft, ftatuere legem.

Quod eft abfurdum. Cetera eorum

argumenta, brevitati ftudens,pra>

tereo. Alterius vero fententis _pro-

pu-

pugnatores non inficiantur, quin_,

Fundamentum honeftatis repetatur ab aliquo principio ante legem la-

tam, nos vero absque lege illud ip-

I fum concipere nequire. Ubi enim

' nulla lex, ibl nulla obligatio. De-

inde nefciremus,quidjuftum quid-

ve injuftum fit, nifi lex hoc ipfiim

di&itaret. Difcrimen itaque hone-

fti & turpis, å Deo ejusque defini-

tione efle petendum, ^neque illud

ab alio _, extra ipfum, ^principio, dependens, fingendum efte. Qua-

re quoque objiciunt revolutionem

in circulum _, feu quod idem eft, petitionem principii in honefti &

jufti defcriptione. Si enim ab iis quseratur ae quibus jure naturali disponitur? R. de iis, quaeperfe,

fua natura, honefta & turpia funt.

Ubi ulterius quaeritur: quaenanou funt illa per fe, fua natura honefta

k turpia ? regerunt ea, de quibus lege naturali disponitur. Unde e-

os ejus abfurditatis accufant, quod

fic

32

fic ex eorum hypothefi, vel aliquod principium Deo prius, aut ei coas-

ternum daretur _, quod ipfe in ad- fignahdis rerum formis fequi ne- ceffum habuerit: aut etiam fatum Stoicum effe admittendum, cui &

Dens ipfe alligatus fit. Verum hunc

nodum tentare, licet temerarius,

ut innui, _putetur aufus, veniam^

tarnen mihi paratam fpero, fi eum leviter tantum adtigero. Et certe

rem hanc omnem noftram operam eludere non puto, fi primum con- fideremus, legem naturalem prout eß

aäus legislatoris, ut loquitur Cum-

merland. 8c deinde prout abeo no-

bis eft promulgata. Atque ficut_»

priori modo confiderata lex natu¬

ralis nihil aliud eft quam decretum

Puff: lib: I. c. 3. beneplacitum feu

voluntas Dei, fic _quoque ante eam nihil nec honeftum nec turpe con- cipere pofiiimus. Nam neceffe_>

eft, ut vel omnes realitates, omnes-

que res feu entia bruta Sc rationa-

lia

lia, omnem ordinem 5c ftatum ^, o-

mnesque a&us ftatui 5c ordini ifti

convenientes efTe a Deo ipfo ita_»

volente 5c decemente, ftatuamus:

yel aliquid Deo coasvumj aut eo an- terius efTe dicamus, quod ^per fe 5c

ex fe fuam realitatem 5c intrinfe-

cam bonitatem honeftatem 5c con-

venientiam habeat, ob quam a Deo praecipiatur. Prins tam manifeftae

veritatis efTe videtur, ut non egeat

probatione. Poflerius autem tam abfurdum, ut a nernine admitti pof-

fe putetur; nifi quis independentiam

rerum, earumque affe&ionum, a Deo , temere 5c fruftra urgere 5c defendere velit. Nam unde hic

rerum ordo5cnexus nifi a decre-

to Dei ? Et unde a&ionum. huma-

narum convenientia cum rational!

natura nifi ab eodem ? proinde ^, fi-

cut hic flatus ^a Deo defcriptus fun-

datus 5c fanCitus eft ; ita nec ille_»

nec quidquam quod ei convenit^.,

antecedenter ad voluntatem feu

E de-

54

decretum Dei concipiendum erit.

Nam non ideoDeus quidquam vult

& jubet, propterea , quia antece- ^„ denter ad ejus voluntatem hone-

ftum & juftum eft ; fed igitur ho-

neftum & juftum eft, quia fan&is-

ümx Dei volurxtati. congruit; ad

quam , tanquam regulam & nor-

mam ] a&iones entium rationali-

um dum exiguntur, bona? juftx &

honefta? fiint. Vel cur a&io aiiqua

bona & honefta ftfc, nifi quia Deus

vult ^éam taJem efte? atc$ ejus con-

venientiam cum rationali natura

fancivit, a qua honeftas ipfa fit de-

rivanda. Pra?terea ficut Metaphy-

fici declarant bonitatem ér veritatem

tränfcewkntalem per or din em ad in-

telleaum & voluntatem Dei; ita ut_i

res verse fint, propter conformita-

tem cum intélletftu Divino, & bo¬

na?, propter bonitatem eis å Deo

comunicatam & produ&am.Scherb:

Metaph: c. 9. & 10. Aurivill: cap. 9.

& 10. Ita & nos opinamur, juftl-

tiam,

55 tiäm _, bonitafcem & honeflaterru

aétuum humanorum, ad Dei volun- J tatem 5c decretum, tanquam pri-

mum fontem referri debere, & ab

ea fuam ducere originem, a?que ac

rerum elfentiac, quse ab ea örtum trahunt Auriv. Metaph: cap: 10. vel quomodo dicamus fubflantias en- tium rationalium, earumque facul-

tates veras efTe ^a voluntate Öei, fta-

tum autem & ordinem, a&uscß ho¬

minis feu media, quibus flatus ifle

confervatur,non efTe ab eadem. Fra?-

terea ficut antecedenter ad volun-

tatem & decreta feuteges imperan- I _tis, nullus nec ordo civilis nec civi-

um, $ua talium, ulla a&ionum ^con-

venientia ^cum eo flatu, feu boni-

tas & honeflas civilis,intelligi pof-

fit; fic antecedenter adDei volun- tatem, nec magnam hane civitatem mundum, nec adlus ejus conferva-

tioni convenientes anteiligere vale¬

mus. Naturalem igitur honefta-

tem putamus conliflere in natura?

ob-

36

obfequio, feu convenientia aftio- num, qiue a nobis proficifcuntur,

cum natura? legibus, ficufc ea, qu^ ?

veniunt nomine jufti, _{a?qui, re-}

€ti & boni. Unde _etiam id, quod

per fe & fua natura honeftum eft, nullam admittere latitudinem, ^fed

in punfto confiftere dicitur. Nam ficut id, quod cum lege convenien-

tiam habet, honeftum dicitur, fic id quod ab eadem recedit inhone- ftum appellatur. Idcirco & is ho~

nefte vivere dicitur, quifecundum

naturam &

pra?cepta legis natura¬

lis vivit; & vi$e verfa. Ad legem

autem _, ut nobis promulgatamu, confequenter ratione ejus co^gni-

tionis fe habere honeftum & turpe videtur. _{Illa enim moralitas aftu-} um, prior eft diftato re&a? ratio-

nis, _per quod lex re<fte definiri _po- teft. Di(ftatum enim recfe ratio- nis nihil aliud eft, quam.inftitutio

& dq&rina ^a refta _ratione profe<fta,

feu re<ftum anim# conformatum^

judi-

Judicium, quod docet natfuralenx^

honeftatem vel turpitudinem inefle

adlui alicui, & confequenter eun- dem nobis a Déo vel prascipi vel

vetari. Dum enim intelle&us exa- minat a&um aliquem, rationesque

ita ponderat & perpendit, ut viele-

at a&um illum cum rationali na¬

tura con venire, & confequenter ne- ceffario elfe honeftum, videt _quoqj

ideo eundem efle aDeofancitum &

imperatü. Chr:Thom:J:pr:D 1.1.2.

Ceterum, quamvis nos non fugiat,

multa adhuc, imo longe plura quam qua; allata ftxnt, fuperefTe, ^quae ube-

riorem disquifitionem mereri op- timo fibi jure viderentur: memores tarnen ingenii infantil 8c rationis temporis ^, filum nunc fcriptionis abrumpere cogimur : humilimas

Deo agentes gratias, quod volun-

tatem fuam nobis patefecerit, Sc

honefti juftique femina naturae no- ftra; indideriü. Noftrum erit, lu¬

men illud rationis nobis infitum-.,

di-

3»

oiligenti rerum méditatione ufu &

induftria magis magisque perfice-

re, ut ad iliud failigium mens np- ftra perveniat, ad quod ejus prse- öantia 5c dignitas, nos eniti jubet.

Fiet id, ii honeftum ^a turpi, jufhim

ab injufto ^, bonum a malo omni ftudio difcernamus, _atque ca ^, qux prsecepta nobis fuiit, fäciamus; ve-

tita ve,ro & pronibita ^, cane

pejus & angue fugiamus

& deteftamur..

Soli Deo Gloria.

Pereximie ac Politisßme Domine

WILHEL M E

LINDSTEDT

amice dilecte.

HAud _{pro illa} immer _{■) qu<e} i ^to _inter me as _nos effe efi amicitia partes duxi, ?

tibi amice dileEle, deßüdeorum tuorum fe~

Hei fucceffu gr.itulari, _quantamque inde

i ego

ego capiam voluptatem, declarare. Proin-

de quarfi primum disgutationem tudm eru- ditam de HON E STO, fub _pra lo fludare

mihi innotuit, non pottii non ajfettum me-

um in te flncerum prorfus paiicü ver bis tibi

te flat um facere. Indefejflam fa ne tå exi-

miam tuam, in tam nobili ac ardua mate¬

ria enodanda induflriam 7 licet minori ver—

borum apparatu , prolixiori t amen affettu, gratulor. Votum infuper pro incolumitdte

ac felifl täte tuaperpetua addo calidijflmum,

ett am atque etiam rogdns , ve Ii t Dem ter

Öpt: Max: ftudia tå laböres tuös in pofte-

rtim etiam omnigena felicitate" be ^are, ut ea in glori am De] Reipub: Conimodum ac emo- lumentum ₇ tuum tuorumque folatium per- petuum cedant vergäntque. It a ex animo

precatur

Tims LAHR:

Eidem_,.

Pletatis ^{meorum mea} moderator in Te, vita [olertisflme fludiorumque 7 pro <e- tatula me<e ingenidlique moditlo, argumen¬

tum aliquod exflare cupiens, animi pen- debam _{, an} Te juvenilis fpart<e pulchre ex-

vrnat<e fpecimen e entern c omgeilar ^em pra-

fer-

fertim cum a!ii> de honefl a Tu a vita, con- cinnis moribus, ^ac feltet in elegantioribus' fiudiis progreffu ^, mat ur i or i cum judkio tes¬

tentur. Nec fas putajfem illorum me nu-

mero immifcerc, niß viffia rudioris atatis

*verecundia, grati animi fiimulus , gratu- Lintium vocibus meas me jüngere jusfijfet^

Animo proinde prolixisfimo pulcherrimum

a hoc induftria & eruditionis Tu<e fpecimen

V el ideo gr atulor-) quod inter iüa9 qua mihi felicia obtigerc ■> id mihi pvxcipue nume- randum fit, quod Te vita Maglflrum ^, &

ingenii formatorem na&us fucrim, qui &

ipfe Honefte educatus es , & honefiatem conftanti fiudio coluifii. Cujus indolem ac

pulcherrimam imaginem, t an t o artificio de- iineafti, nativisque fuis coloribus expresfi- jdi, ut fui Tuique amores ferme admirabi-

Jes in nobis ekeltet. Ob quod ut ego Uti-

tia fumma perfundor, it a animo gra t isfimo

operam Tuam bono meo fideliter impenfam femper agnofcamy atque Te ad commoda

mea ulterius promovenda paratisfimo obfe- quio provocare conabor ^} Deumque piis pre- cibu-s fatig ab o f ut Tu a in me exiinia meri-

ta benigne rep enda t, Tuosque honeftisfimos

conatus fortunet ^ac pr<em,iis optatis orne t.

Wale & falare perge

Tibi

ad obsequia paratiflimo

N. Frumerie.