• No results found

DI XIS

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "DI XIS"

Copied!
40
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

/or

A P O DI XIS

MORALIS,

Quam,

Suffragante

Celeberrimo Senatu Philo/1 Regice Academ. UpfaL

Et

MODERANTE

VIRO Ampliff. atque

Celeberrimo,

Mag. ANDREA

Phil, pra&.&Pol. Prof Reg.6cOrd»

h. t. Decano Spectabili ,

Dijfertatione Philofophicaproponit,&

Examinipublico modefle fubmittit f

S:je R: Mms Alumnus

Johannes Wallenius,

Jer. Fil. Nylandus,

in Audit.Guftav.Maj. add. 2oJunii

AhTNO MDCCXX1IL

horis ante meridiem folitis.

VPSAL1/E,Literis Wernerianis

(2)

S:ie

R:®: M:tis

MAXIM® f1dei VIRO, Senatori

Regis Regniq; Sveciae,

lllußriffimo atque

Excelkntiffimo

COM1TI ac

DOMINO,

Dn. JOHAN NI

MJELCENA11sv

Ad Al

o.

XTO»omnino auderet tcnuis hicce inge<»

nit mei foetru, Tua5 E. C. Jalutare limina, Tua pr<e(tans ftngularuqve

natura hunc mihi minueret metum', &

quiåemita minueret, ut non mea caußa smpliusy fed Tuae imprimis nuncfidams grati£

(3)

S:/e R:>e M:tis

magn/e fidei viro,

RevsrendiJJimo

patri ac domino,

Dn. HERMANNO witte,

s.s. theol. doct. excellentiflimo;

inclitae dicecef. aboénfisepiscopo eminentiüimo, regi&que ibidem

aeademee PRO-CANCELLARioMa-

gnificentiflimo, nec non, vener,

confift. ecclefiaft. Pr^esidi

graviffimo,

mjecenatl maximo.

XIÄrbara quam domuit^ Gensheu! Vt-

ttricibusarmis, Hac modo fuccubuittelis vi Mar tis& igné, Fennia, gratatur (ibijam deface perenns

Conce/Ja, meritoquamCandida peffora lau- dant,

Flaudunt

(4)

grät/*) c ti)tu haud exigua femper exthe»

re documenta ,utin obvios quosque>ficin

Genitorem meumcarijfimum•, tumpracipue,

cwmgraviffimumillud, bauditapridem, re»

cuperandaper frptentrionem pacis negoti-

um fubires. itaque mihi tantoheic

c ertior affulfit, Favör is Tili obtinendi,

quanto animi Tui benevolentia inpromo*

Vendu Mujarum Sacris, propenfior femper exftttit* Et quum nil Heroldsfit jucun»

4#«x ingetuis-, quamfalutem hominibtudå¬

re* quippequod nulla repropiusadl)cosas- cedant:Tibi> B.C.fortunas me asinpofte»

rumquamhumiUimecemrnendataakabéo<De

c et er o fummuvt obteftor Humen, videant

TC,quamdiutiffime,fubditiCivesque,fena-

tor cm Regni dcfideratiffiftoum , exoptatiffi»

tnumi Uluftrisfima Tua familia, ful»

er um longe maximumj clientess Macena»

ternOptimum , propenfiffimumque. Hoc eft, quod ingeminatisfufiiriis vovet,

Illuftriilimi Nominis Tui

humillimus cuftor

JOH, WALLENIÜS.

(5)

Plaudunt Caftalides, gaudent

fanttijft-

ma fana,

f Tefactum nupernoßris,

Vir fiimrne> Ca»

meenü

Proefulem-)& heic inßgnedecus}

Vtnerabile

lumeni

Cujusnonreticetvirtutes drfitica

tellus

,

Etpariterlaudescelebratdecorata

juventusi

Quasquoq\perpetuocupiovenerarier,ergo

Mitto Tibi tenuem i parvo cum munerc>

Mujetm ,

Qua minor efi , fateor? quam

Te decet

9

at mihi majus

Non vacate(lerilidonum depromere mefje*

slfyicejamplacido, chartas, Vir

Maxime

>

vultu;

Facfruar asfduetantojprecor ipfe->favore>

Quinitetintencbristanquam pharos omni-

bust idem>

Utftudiisfacrüriteinvigilare queamus.

Quodfuperefi, voveo5 vivas» fanttiffime

Praeful»

Temporalongadiu^Bellonafpiculaceffent!

Sic faceriUeDetcactusfibi ptaudet ab imo

PcElorei quem verbisfanttisfulcire laborasy

Gratulor atquemihi9ftfiantprofperavata, Reverendiilimi Nominis Tui

cliens hnmillimus

Joh. Wallenius.

(6)

S.-/E R:/E M.TIS

MAGNiE FIDEI V1R0,

Nobi/iff.

atque

Generoßff.

DOMINO,

Dn. samueli

Provinciali apud Carelenfes JUDICI aequiffimo, Avunculo optimo.

Generojo

atque

NobilifJ.

DOMINO,

Dn. a n d r e &

Officin,ferr. Patrono acDirect. per«

induftrio,Faut.&Everg. propenfiffimo.

SpedatijJ. Dignitatis & Fielet VIRO,

Dn. benedicto

Rei Metall. Sahlberg. Camerario So-

lert. Patrono ac benefaft. cokndo.

ObisGeneroßff. NobiliJ]. Speblatifftmi-

* ^»<rMaecenates^«ffPatroni optimiije- funam bancce iucubrationem t inobfequii (ßgrattjfimifemper animifignum obeximiay

q ff>e majora in mecollatabeneficiat offert Nobilifl! &SpedlatifiT. Nom. Veftr.

obferYaiitiffimus cultor j. *r.

(7)

1. N. J.

THES. 1.

Ngenti licet

fciendidefiderio

teneantur mor-

tales, praster-

ea etiam

poft

univerfalemna¬

tur»corruptio-

nem , tantum iisdem iuperfit

lumi-

nis naturalis, ut in rebus, cogni-

tioni human» proportionatis, ve¬

rum a falfo difcernere queant; ni-

hilo minus tarnen fepe

accidit,ut,

non in confemplativisfolum

rebus,

fed iis quoque, qu» virtutis

ftu-

dia formant, moresque humanos

temperant, coecutiant» Cum nim.

A aut

(8)

2 De Apodixi

autIngenium &facultas fe exferen-

di deeft, aut negligenter agitur_.,

aut judicium pnecipitatur, prayu-

diciisque nimium tribuitur, Sc in- telle&us in inveftiganda veritate^

debito privatur officio, aut denicg

artis regulär, quibus facultas natu¬

ralis adjuvatur, negliguntur. Hinc

quoque factum videtur, quod cer- titudini Philofophise moralis, pa*

rumpr^fidii,apudvetuftioresquos- dam

Philofophos

fit reli&um, ex

eo,quod

demonftrationeshuic Phi- lofophiae parti denegarunt. Unde

crafladuntaxat Minerva, Scfufpen-

fo fere brachio, teftatur Pufend.^)

nobilem ifthanc difciplinam fuifle

excultam, propter prasconceptarrL*

opinionem , Sc inolitam eruditis perivaiionem, librico admodumL.

inniti fundamento, quicquid hujus

cft difeiplince , quod nullis heic demoftrationibus , fit locus. Quo- circa, noftrum quum fit infticu-

tum,

a^DeJ.N.&G.L.Lc, 2.$.

1,

(9)

Mor Ati* %

'

tum, egregiam

hujus difciplin^»

> tueri fatnam,& oftendere jhuic x- que, acceteris,

Apodixin

corripe*

tere ; föfttum C. L. implöramuä

favorem , üt intioxios noftros co- f natus5 in meliotem

iticerpretati di-

gnetur partem.

TtiES. IL

Tra&ationi ipfi,

neceffariuiilj

omnino videtur> vocum , quibuS

DiITertaniincula inferibiturj brevi-

terpra^nittere etymologiam

& hö-

monyfniam. Eft iraqj

«vtä^,vo-

cab, Gf^cuni, fed latina donatuirt civitate,& ftgtiiHcafc demonftratiö-

nettudeclarationeiti> pfobationem.

Derivatum a pr^poH utto , ä,

ab,Sc

verbo feiy.viJco> vel

feixwpt, oftendö.

Interdum aeeipitur late, pFo

Omni

demonftratiöne, etiatti a prineipiis prob3biiibus i

intefdurh ftri&iori

fenfu, ita ut llgfiificet dXvjbyj^

äXYjhtcv

irgörachw.

h. e. de- tfimftrattowem verum, & a

propoß•

ttombus veris. Apud Geometras^).

A i Eft

l)

Bnrgerscl

Log.

L, ILc.

io.

§.

u

(10)

4 Ds Apodixi

Ed dehnecttio Diagrammatis, in quo

pvopoßtionum [uarum veritatem o-

cuiis jpeäandam exhibent. Moralis

örtum trahit a rnoribus, mores

autem, ab oris quafi motu; quip-

pe quod mores & fenfa animi in¬

terdum optime indicat. Unde eft, quod non habitus mere cheoretici,

fed qui ad a&ionem 5c voluntatem pertinent, proprie dicantur mores.

Interdum tam late accipitur mora- le , ut relpeåum & reiationem ad quasvis leges & inftituta imporcet:

interdumftri&iori fenfu,ut folum

jus

, feu legem natura? involvat,♦

eaque acceptione, fignificat Apo-

dtxis moralis,demonftrationem, per quam fcientifica cognitio, bonita-

tis vel malifia?, honeftatis vel tur*

pitudinis a&ionum, ex relatione«»

ad legem natura? acquiritur.

THES. Ill

Pra?millä qualicunque vocum

declaratione,ne in recenfendis va-

riisjlemonftracionjs definitionibus amplius

(11)

M O R ALX. 5

amplius immoremur, a?quum

eft,

ut noftram aperiamus mentem, 8c

hane fiftamus demonftrationisde-

finitionem. Quod fcilicet: Demon- ßratio fit probatto

affedionis de ßtbje-

do

aliqito/per

pr'wcipia certa&

eviden*

tia.QuamDefinitionen! adasquatam

efTe exiftimamus, 8c demonftra- tioni,tamapriori, quam a

pofleriori,

compefere. Sive enim a caufla ,

ad äffe&ionis de fubje&o demon-

ftrand#, veritatem indagandam«#

progrediamur, five

ab effeéhi, de*

monftrando , eam colligere veli-

mus; evidentius & notius utique principium , a quo veritas

invefti-

ganda venit, ipfa veritate> qua2 demonftrationis eft finis,neceftum

eft efte. Certa infuper oportet.#

efTe principia, nifi illatio ex ipfis

dedu&a vacillabit; conclufiones e-

nim, indolem fui fapere principii

rr.anifeftum eft; quippequod, qua*

Iiscattßa,

talis effeflus.

thes. m

(12)

4 De A pod ix i

THES> IV.

His ita pr^Iibatis, ulterius dl*

fpiciendum, num in morali difcK

plina demonftrationibos

locus fit>

Ante omnia vero notandum, nos inoralem difciplinam heic non ac- cipere in ea laticudine, qua com-

plediityr prudentiam gubernandi

fuas aliorumve a&iones, ad fecu^

yitatem 8c utilitatem potifiimuau»

publicam ; fed tantum pp*o ea parto

jphilolophi#

moralis , 'quae verfa-

tur circa mqralitatem aöionurru humanarumain ordine ad leges,

natura»; ita ur, qu£e bqnae Sc ma¬

ls, per diftameu re6fcce rationis* judicantur adiones, revera tales fint, 8c veritatis (ins certurn atque immotum habeant fundamentum,,

immo canflam adeo neceffariam,.

ut pofita illa, non poffit non poni

efteflus. Non igitur in quadtio.-

nem venit, an aiiqua? in Philofo-

phia

morali

dentur demonftratio-

nesx hoc enim extra omne eft du-

(13)

MoR a L r. 7 bium, quum

demonftratlo etfam

poffit neri ex

priricipiis probabili*

bus, 5c au$oritate aliorurn; quse fcientiam non generant certam

6c apodi&icam, fed probabilem tan-

v tura,5c fidem humanam;

efte&us

enim fua cauffa

perfe&ior efle

ne- quit.

THES. V.

Qu^ftionis negativam

ample-

xi func quidara

Philofophi, quibus

Ariftotelem annumerare non du-

bitant nonnulli; anfam hujus rei capientes ex

verbis ejus c):

tu KOtXå, ^ TU Mwiot > TSgl M

yj

7T0?d-

TMYj (TKOTrslTUL, TOaUVTVJV S'/ßl

SiaQo-

gav Ji) 7rAciwjt

åg

ts

tioxsTv

voy.u

sXyoti

fiovov,cfcvffsi pyj. i» e.

Honefla fä4

jufia, de

quibus civilis difciplma

cm- fiderat, tantam

differentiam

tantumq;

habent erroremin

fe

yut

lege,

non na¬

tura eße mdemtur.

Vero

autera eftfimile, Ariftotelem heic loqui

non nid comparaHvey

refpe&u coi-

lationis rerum moralium cum mä*

A 4 theoia*

c)

Etb. Nicom. L, l

c. 3«

(14)

8 De Apo o i x i

maticis; veletiam illospungere,qui tamerroneamfovebant opinionem.

Prasterea non abfolute dicit, res morales a lege tantum

effe,

& non

a natura, fed addit, videri illas a lege tantum

effe,

non a n3tura_>;

alias fibimet contrarius eftet Ari- ftoteles, cum docet d~) dari (ßtw-

HOVMXOUOV,70TlQLVTOCyp 7Y)V OiVTYjV syov

"S\JVM[JLIV, fy 2 TÜ froKSlV Yj fiY). I• e.

JliS

naturale, quod

ubique

gentium ean

dem

vim obtineat, non quod ita videatur,

vel non. Argumentum , quo cer- titudinemmoralitatis convelfi poffe exiftimant, pra?cipuum

hoc eft:

quod Apodixisnon

poflit fieri,nifi

de

jubjeäo neceßdrio,

quo

Philofo- phiam moralem

carere

oftentant,

quum

fubje&um ejus

tr

adlat

mm

feuconftderationis fint res concingen-

tes, 6c in arbitrio humano pofita?.

Licet vero a&iones humana? con-

tingentes fint, certo tarnen

refpe-

ftu poffunt

efle neceflariae; necef-

ficate

d) Nicom.

13, V,

c. 7.

(15)

MOR ali. 9 fitate fcilicet non

abjoluta, Ted hypo*

thetica, qua? in fua

quidem

natura

admidam habet contingentiam:

di-

citur vero necedaria, propter

ali*

am conditionem, rei in fe contin- genti, extrinfecam; qua:

heic defu-

mitur a caußa

finalt.

Quum

enim

homo natura fit animal fociale~> ,

non poteft focialitas

obtineri absqj

a&ionibus. Pra?terea etiam a&iones

natura humane conveniunt, 6c

necedario illam confequuntur ; ac proinde, licet

necedaria?

non

llnt^)

ratione exißenti£ , ita ut ha? vel illae

a&iones fingulares

necedario exi-

ftant, tunt tarnen ratione ejjentia;

f) f'icut enim eßentia rerum <etem<e

timt, ita mn minus, quod

talem ejjen-

tiam neceffario confequitur, £ternum

erit♦ Unde fequitur, in numerutn

fortuitorum, qua?

demonftrationis

fiibje&a ede non podunt,

obje&a

moralia haud quaquam

releganda

ede.

A 5

T

HES.

Vt

é) Pafch.devar.

mod.

mor.

trad

cap,

6.

§. i6. f) Aipin.

de

prwc.

Eth.p.

24.

(16)

io De Apodixi THES. VI.

Probato paucis, contingentiam

aftionum humanarum demonftra*

tionibus non repugnare; videndum

quoque, quas fit ratio afteélionum

de illis demonftrandarum. Quoni-

am conditioni humanas natura? non

fuit eonveniens , ut viveret exlex, necefTumfuit aliquam exiftere nor-

jnam, cui ut conformiter viveret, homini fuit injun<ftum; refpecftu cujus norma?, moralitatem com- petere

acftionibus humanis,

illam-

que

adeo neceftariam efte,

ac

ipfam

normam , affirmamus. Sicut enim

In Mathematicis, pofitis regulis,

ad quas operatio erit inftituenda,

fi velnunquamaftufieret; interre-

gulas tarnen ipfas,&

effe&us idem,

8c adeo neceflarius eft nexus, qui,

accedente operatione, foret. Sic &

in moralibus, pofita lege natural!,

necefiarium eft, moralitatem quan- dama&.ionibus, ut ut, qua exiften-

Ham

contingentibus,

ex

refpeftu

(17)

moral i ii

ad illam refulrare; quam etiam rem eleganter illuftrat

Putend.g) dieen-

do: parum quidern

niterefty

an

Jubje-

dum propoftticmis

demondrabilts

ne*

cejjario exißat, vel

non\

(ed (nfficit,

[ipofitaejus

exifientia,

certee

ipfi äffe-

dtornsnecejjärio competant. Stentpa.*

rum Mathematicis cur# edi neeeffa. riuman contingensJttens

driånguhm,

duminodo demonftretur ejus angulosdu-

öhus redis effe äquales, Quum ergo, conftet, affeftiemes aäionibus hu*

manis compctere, facile

concludi

poteft, feientiam,

ädeocg dernon-

{trationem, in rrsoralibus dari. Et quamvis ferenda fit rerurn necefla*

riarum , idtarnen, tarn de neceffa-

riis campkxu, h.e. integris propo- fitionibusnecelTariis, vel rebus per

eas fignificads, quam de incompie-

xis-, eft intelligendum; alias feque-

retur, folius Dci, cui foii,nece/Jitas;

(iwpliciter abjoluta conipetit, dari

leientiam, Suffieit itaque,adiones.

c.erta habere attributa, quorum^

cum

g) Def.R

&G.LLC.I.

§,i..

(18)

12 De Apodixt

cum fubie&o neceffaria connexio,

ex axiomate aliqjuo indubio, media-

te, vel immediate demonftrari que*

at, fiveipfa a

neceftariis cauflis de-

pendeat, five non.

thes. nr.

Ex di<£tis quidem

clariflime_»

conftat, quamdebili innitatur

fun-

dartfento, argumentum ,quo

cerri-

tudmem demonftrationum morali-

um convellereconantur;nonnullos

tarnen earum adfertoresjnobiscum facientes,afferre lubet> Praeter il-

luftr. itaque

Pufend.

qui

acerrimus

demonftrationum moralium eft propugnator,

Vmcent Plac. illäsad*

ftruit, dicendo b~):

Moralis Pbilofo•

phia

omniw fub jcientiam caä'it, &

demonflrationibus

certis

comprebendi potefl:

7ieque

enim

ex ar

bitr

to

bumano

pendet, quantum una quaque res

ad

S. Boni

acqui/itionem

aut

confervatio-

vemfaciat, Jedex

ipfa

verum natura,

Huic aflfentitur Conringius,

afte-

rendo:

i) Prooem.

Typ. accejf. Moral,

(19)

Morali. < i;

rendo: res Civiles non itafluxas&

lubricaseiTe, ut omni careant cer-

titudme i). Habent enim ULe Je non aliter ac res naturales,qit£ etiam mu- tatiouibusJuntobnoxi£,

&

tarnen per- petuam certamque habent veritaiem;

Scilicet

fingul<s

res, in quantum tales quidem, flux<e Junt, ac proin de iis

mlJciripotefl, quodperpetuo efl vet

rum; at ehedemin communi, quatenus

generumJJecierumquenaturamhabent, fiabilesJunt atque aternes. Sic Phy-

fica agit de omni motu corporum naturalium, Ted contigentiam,quas circa illum verfatur, intelle&u ab;

ftrahit. Quid ni igitur de fiumanis rebus fcientia haberi poffit, etil fint contingentes? quatenus nirn.

fepofita illa contingentia, fuam^

quoque habeant neceflitatem.

THES. Vlll

Probato fic, a conditione fub*

je&i, & affe&ionis de fubjeétode^- monftranda?, demonftrationes mo¬

ral!

i)

Propol

c.7,

(20)

14 De

A

pomxi

rali Philofophia? non repugnare_> 5

proximum

ed,

ut, ex

quibus ill#

deriventur principiis»disquiramus*

Principia in

demonftrationibus

re- quiri, extra

controverfiam eft;&

ejusmodi principia,

qua?

fua quali

luce radiant, anaturanobis inefTe,

h. e. fine mftitutione, vi luminiS

naturalis, nemo negarepoceft, im*

mo ratio fihi reli&a amrmat. Ut

funt: Detisefl colendus; Nemo

l<säen-

tlus; temperanter diven

dum. An_»

vero notitia iftorum principorum,

adu primo,

nobis infit

a natura, an

aäu

Je.ctmdo

, an

denique

potent

i

(t propmqua,

de hoc difputant Phis

lofophi, quorum argumenta no-

ftrum non facimus heic difcute-

re. Interim, quicquid fit,

höc

cer-

tum eft, quod, quamprimum ra¬

tio fe exierit, ita ut fimpliees ran*

tum terminos, ex quibus

propofi-

tiones conftant, intelligat, non_»

poteft non

afTentiri, pr#dicatunu

fubje&o treceffario

convenire. I-

gnorantia autem

horum principio-

rum

(21)

Mo r a l r. 15

rum limplex

dari

non

poteft,

quam*

diu natura humana falva manen.,.

Quodfi autem principiis

hifce

pra- Öicis, non tam valide femper, ac theoreticis, convincatur intelle-

&us, in cauffa efle videtur,

quod

ad horum affenfum admittendum, quatenus in fola veri

contempla-

tione cooliftunt, fatis eft> animum, qualicunque

modo, live bene, live

male difpofitum

efle;

cum contra,

ad illorum , quatenus

a&ione

funt exprimenda,

neeefTario

requiratur

animus bene excultus, & ad res

agendas pra?paratus.

THES. IX

Unde fequicur,

evidenfe, &

certitudini principiorum,nihil

inde

decrahi, quod apud multas gentes,

aut ignota linf, quae lex naturs docet, auc etiam approbentur

ab

iis, qucE cum illapugnant: quum hoc ipfum ingenio illarurn

distor-

to, & mala? educationi, ac con-

fvetudini fit tribuendum* Interim

tamen

(22)

16 De Apodixi

tarnen leges nat. in

abstraäo

con- fideratas, ftmt certa?, ut ut refpe-

£u hominum & cognitionis noftr#

poflintefie vel obfcurae vel incerta?.

Eleganter hac de re

Cic, k) Natura parvulos mbis dedit igniculos,

quos celeriter malis moribus, opinionibusque depravatis

fic reflingvimus

, ut nus-

quam natur#

lumen

appareat.

Sunt

enlmingenvs

noftris

femma

innata

vir-

tutum, qu# fl

adole/cere lic

eret,

ipja

nos ad heatam vitam natura duceret.

Ex quibus conftat, promulgatio-

nis principiorum

legis

nat.

aliquos

dari gradus, ita ut licet inicio exi-

gua fit atque

infirma,

fi tarnen

bo¬

na indoles, cultus do£rin<£, & fe- dula afiveh&io accefterint, homo

in cognitionem legum naturalium,

felicifltmeadfurgere, &folidamcer-

tamq; earum

notitiam fibi

compa-

rare poteft.

Quernadmodum

enim

per vida-, principia

deleri quafi

vi-

dentur ac perimi; ita ope pruden-

tise, veritas pra&ica facile fnno-

tefcit

k) IIL

Tujc,

quafi.

(23)

Morali. 17 tefcit & a vircute appetitus ita in*

ftruitur, ut libencer m origer usfit,

& intelle&us pra&icus

legibus

na*

tur^ adentiatur.

THES. X.

Évi&ajarri,

paucis

hifce,prin#

cipiorum evidentia;

probandurn^,

porro erit, principia

hcecce

es-

Fe necedariä atque immutabilia_#.

Supra quidem oftenlum eft, legem

hat. necedariam ede humana na¬

turs: jam vero de necefiiratein

fe loquirriur, (eti

neceffaria praedi-

catorum cumlubjeéHsconnexione.

Quam fequentibiis

adftruimus

ra-

tiönibus,

, Prima, fumta

äjuftitia

& lan-

öitate Divina: a qua leges natu¬

rs, tanquamradii

emifii

,in

te

fem-

per & ab aeterno fuerunt

jufta?,

ac proin falva illa» contraria

his

fubftitüi hequeünt pr<ecepta.

Li¬

cet enim a voluritace Divina mo-

plitas a&ioriurh

derivetur,

hoc ta¬

rnen non ita

inteiiigendum eft,

ac

B fi fan-

(24)

i'g. De Apodixi

fi fan&itas & juftitia divina ex- cludantur; immo potius afleren- dum, ut loquitur Buddeus'/): Et(i ,,in libera Numinis poteftate pofi-

5,tum fueriü, creaturas rationales 3,condere : poftquam autem tales

„condere decrevit,non aliasiilis le-

3,ges, Deum

dare potuifle,

quam

„quas

dedit;

non enim agere po- ,,tuitcontrajuftifiam & fanéfcitatem.

,?Quod Ii qmeratur, cur

ian&itati

3/Numinis cor veniens fuerit ejus-

„modi dare leges?

hoc ejusmodi

„eft, ad quod

refpondendum

non_»

„fit; cum ceteroquin,

qua?rendo

in

„infinitum

progredi

poflit. Con-

cludit detfique

iufficere,

rationem p^riter ae

fcripturam docere, De¬

um, ut

perfe&iflirnum

, ita & fan-

&iflimum efte, eumque nil con¬

tra lanéHtatem fuam agere

pofte.

Secunda ratio defumenda eft a naturahoninis rationali. Poftquam

Deus animal creaverat rationale,

menci

l) Theo! mor.part.

11.

c,

1 §.

29*

(25)

Moral i.

1 mentietiamejus, taliaindi principia

qua? naturs ifti convenirent, ne- cefTum fuit, atque in fe ica eiTent

neceflaria, ut ne ad cercos quidem

a&us tolli poffent,m)quum hoc per inde efTet, ac ft homo contra na- turam fuam ageret, h e. noneflet

homo, quod contradi&orium eft.

Unde liquet, abstrahendö etiarru

a fociaiitate, leges natura? homi-

ni ut rationali convenire. n) Efte- nim aliquid, quod tacito inftinÜuau*

gurantur omnes natura commune, ju*

flum <&* mjufium,

etfi

kulla föcietas

inter ipfas intercefteritmillaque pu*

„Bio. o) Et homo anrecedenter ad

„focietatem, iüiusque cuftodiartu»

„infita habet principia, qua? di&i?

„taut quid faciendum vel omitten^

„dum.

Tertia defumenda eft ratio a natura hominis fociali» Quurn

enim homo non minus foe*alis,

B 2 quam

1 m)

Bud.'PhiI.praéf.part.

ILc*4.| 1 o»

n)Arill. libet.I.cap.i3. oj

Üjüud*

not. inGrot.p. <,8.

(26)

2o de apodixi.

quam rationalis

elTet conditus,

ne- i

ceffum fuit, eum tali munirum irl jure, quod

focietatibus

maximen

eflfet accommodatum 6c per

quod

Integra confervarentur.

Maximam

enim eflfe utilitatem juris nat.

ad

conciliandas, continendas 6c con-

fervandas focietates, nemo nega¬

bit./») To[ita

ériim focietate, princi-

pia

efflore{cunt, ér in confervationem

illiusfe

dtffwdurit.

Ex

quibushquet,

principia

juris

nat.

adeo efle necef-

faria 6c immutabiiia, ut ea ipfa-j

immutarfc, Deus ipfe nec

velit,

neé

„poflic.

(f)

Quia

ut

conftanti hoc

,>ordine 6c

jure a&iohes humana

Min

focietatibus procedartt,

ömninö 5>Deijuftitiae eft

confentaneüm,

ut ,,fi abillojure receflum

hierit,

tioii

„poffit

non

violari juftitia Divifta,

„quse cum

Deo (it effentialis

>

De-

,,us fibimet non

repugnabit* Quod

vero nonnunquam

timbra

mutä-

tionis

p)

Of

not.

in Grot. loco cit. q) Rach.

*

Dijjert. de j[. N, & G. §.

48»

(27)

Morali. 21

( tionis appareac, eanonin

ipfispras-

ceptis, fed in

objeétis

& circum- ftantiis

quaerenda eft,

THES. XI

Gftenfafic, evidentia,neceflitate

ac imurabilitate principiorum

legis

nar.videndumquoq; num

indemon-

ftrabilia fint illaprincipia* Exfupra

allatis conftat, demonftratione illa

non egere, propter evidentiam;{i

tarnen demonftrari illapoflTe aflTeru-

eritnus, erroris dicam nobisimpin- gipofle baudquaquamexiftimamus.

3Ar)Etfi itacß requiritur,ut principia

„demonftrandi fint immediataÄhoc

„tarnen dq primi, ac pr^cipuige*

„neris demQnftrationibus eft intel-

„ligendum;, ex quibus quando ju- ,,fta ferie, fecundum reguias ana*

„lyticas progredimur, primae &

„immediatae demonftrationis con^

„clufio fit

principium fequentis,

„donec illa aemonftrationum feri¬

es & catena tandem conclufione

< B 9

aliqua

r)Räch. Dißert. deJ* N.&G,

(28)

22 De Av od ixi

aliqua terminetur.

Unde conclu-

t

Hönes a primo

duäas

principio, principiorum

loco aliis fubftratas

conclufionibus, demonftrationibus

efTe obnoxias, clare patet* arque fic praecepta

juris

natura?

efTe &

principia, &conclufiones.

Primum

jurisnaü. principium ,

fub

quo, re-

liqua

oinnia pra?cepta, tanquam.*

communi axiomate, continentur,

8c per

quod reliqua,

quotquot

furit,

demonftrari pofTunt,non

adeofa-

cile eft decernere, cum hoc inge¬

nia multorum haud parum

distor-

1

ferit* Varia namque, hac de re_>, fententiarum divorcia intermorali-

ßas deprehendere licet, qua?

heic

recenfere,Sc ab inftituto, & a pro*

pofita

brevitate alienum efTe duci-

irus. Nos vero a veritate haud-

quaquam aberraruros fperamus,

Ii finem a Deo conditore hominis intentum, tum in ordine ad Deum ipfum,tum in ordine

ad

homines,

proprincipio

incomplexo agnofcen*

<

te

(29)

Morali. 23

i tes, tale inde dedueamus principi-

um complexum:

quodcunque ad fi¬

nan himc facil, vel

necefjarium

cum illo nexum habet, iUudfaciendum ; quod

autem huic repugnatfim,

rejjmendum

& omittendum. Cui principio, tria

ifta primi principii convenire re- quifita non dubitatnus, ut fcilicet

fit verum, h. e. nullam contineat-.

propofitionem falfam ; ad<equatum;

h. e. non fit latius vel anguftius i- pfo jure natura*; evidens, ufcuivis

aciem mentis intendent! pateat. Ut

enim nulla indeterminate intenditur

res; omnis fiquidem

efficiensagit

propterfinem ; lic neque hominem

tam nobilem creaturam , nifi ad

certuni produ&um

fuiffe finem,

i*

pfa di&itat ratio. Ut vero obtine-

returfinis ifte,neceftum fuit natu-

ram humanam, qiialitatibus, huic

finiaccommodatis*vefiiri; qui enira

vult finem, media etiam ad finem ducentia velit, necefle eft. Loqui-

< mur autem de fine inträ terminos

hujus vita?intento, ad quem obti-

B 4 nendum*

(30)

24 De Apodlxi

nendum, fi rite obfervaretur, jus * naturale, homines du<fturum arbi-

tramur. Quamquam

haud dubi-

tent nonnulli afferere, inter quos Bud. s) non ad hujus

modo

vita*;

Ted longe fublimiorem

finem,

x-

ternam Icilicet felicitatem hasleges tendere, ut ut ptr earum obferva#

tionem obtineri non poflit.

autem innotefcat, qua ratione, a

principio

hoc,

omnes

lege? parfi-

culares juris nat. deducanrur ,

fir¬

mierefttenendum, Deum non pa- fuiflehominem aliumin finem con-

dere,quam ut beneipfi

eftet,

quum de hoc, amor ejus fummus erga_>

homines, nos ambigere non finat.

Finis autem iftius confecutionem,

amore erga creatorem

abfolvi, ad-

eo eft certum ut illo fublato fru- ftra exfpe&etur felicitas.

Unde_»

hoc neceftario fLuitaxioma: Deum

e/Je

amandum & colendum.

t)

Dt

e-

■LL mm

s).

Theol moral. Pr oh

purt.

IJ.

7.8. <

1 t)

Bud.

Theol.

moral,

part.

11.

c. 2.

^ ij.p. 412.

(31)

Morali 25

mm mentlstranquiüitate vera

felicita-

ti confidat homo, hoc unicum

Jupereß,

ut Deum legitimo

cidtu

projequatur,

h. e.Jupra omma amet.

In

eo fane, vßr

ram hominis felicitatem, qua mentem conßftere, ex corrupta etiam natura

conßderatione

intelligi utcunque

poteß

;

quem^dmodum

<&* Gentüium

quidam

id inteUexerunt Bhilojophi: fed ftmul

tamen1 quo

patfo fummatlla dfoyaufa

Deum rede amandi, adeoque rite co-

lerji, tolli queat, idex natur£corru- pt£ conjideratione , non hitelligitur, adeoque ratio

hoc plane ignorat. De»

indeut particeps

fiat

finis iftius, feu felicitatis, tarn ratione corporis,

quam anima? fe confervet, necefTe

eft ; unde temperanter vivendum

efle fequitur. Cum autem confer-

vatio ha?c, nifi cumaliis amice vi-

vatur, obtineri nequeat, tertium«#

fponte quafi

fluit

axioma•

jocialiter

effe vivendum.

Ad

qua? tria capita

omnia officiorum genera, qua? lex

natura? exigit,

referri

fine

dubio

B 6

pofFunt

(32)

t6 De Apodtxi

pofTunt. Et inter officia hasc, eo- rumque effe&us, fummarn fcilicet felicitatem, adeo neceffarium efie nexum, ut inter a&us motusqj me-

rorum corporum, & cffe&us inde demonftratoS) afferit Cumberl. u) demonftratione fumpta a Conftru-

&ione trianguli jaxta prasfcriptum

Elenienti primi Euclidis; qui fi ri¬

te obfervetur proceflus, non pot- eft non triangulum exiftere ; fimili prorfus ratione, amorem (quo o*

mnia officiorum genera comple- öitur) erga Deum hominesque univerfos, unum quemque beatis-

fimuui facere affirmat.

THES. XII;

w

Inveftigato primo

juris

nat.

principio, per

quod reliqua

omnia praecepta, vel

immediate, velmedta*

tedemonftraripoflevidentur,inqui-

rendum quoqß

numhocprincipium,

quod fundamentilocofubftravimus,

demonftrationis fit capax? Inde-

monftra*

v)

Proleg. de

Leg.

Nah §.28«

(33)

Morali. 27

monftrabile illud efte videtur, qua*

tenus eft primum juris nat\ prin- cipium, adeo ut ipfius veritas,per aliud principium ,

quod ejusdem.*

eftjuris, demonftrari nequeaf. Pof*

fe tamen demonftrari per dedutfti.

onem ad abfurdum, vi principii,

ut quidam volunt, imiverfaliter abjolute primi, h. e.talis, quod nul-

li difciplin^ eft proprium, fed o- mnibus commune, & ultra quod,

intelle&us in demonftrationibus a-

fcendere nequit. Si enim quaera»

tur cur faciendum ,

quod

convenit

fini hominis? nulla omnino alia.*

adferri poteft ratio, quam quod a*

lias homo nec confervari nec ho*

rro efte poftet. Si igitur faceret, quod fini fuo repugnaret, eftet

ho¬

mo, & non efTet homo, quod, (e-

cum pugnat. Duo autem contra- di&oria non pofTunt fimul efte ve- ra,cum

impoflibile fit

idem

fimuL

efle

& vonejfe. Et quamquam phyft-

ce non fit

impoflibile,

facere ho*

mines

(34)

2$ De A pod ixt

mines, quod fini fuo repugnat x\

uti eft cojitradiä'w in ipfa re, v.g. ne

geminatio

binarii, binar

tum

geminet;

£quetarnen

ab

furdum ac repugnans

eft perfediflim#

natur£

Divin&, infanam

ejuimodi voluntatemprobare, ac con- tradiÜoria efficere; cum voluntas, vot luntatemprobans, eidem Qonformetur*

JHES. XVI.

Hase igitur deprineipiis

di6ta

ftinto. Conclufionesicidem per ge- nuinam raciocinationen, a princis piis

du<ftas,ejusdem efle

veritatis, necefiitatis, ac immutabilitatis, ac

ipfa (unc prineipia,adeo eft

manife

ftum,ut probatu non fit

diftteiie

%

ex veris enim pra»miflis, non, nifi

verae fequi poflunt conclufiones.

Etquum

conclufiones

in

prineipiis

fuis> virtualiter &implicite contine*

antur; extraamne eft dubium,con- fequentias intrinfece &

eftenUaliter

adeoefte immutabiles, ac ipialunc prineipia, licet extrinjece

tkacciden-

taliter, feu qua obfervationem»

quae

x)

Schorn. Iheol.

mor. c.

5.5.7.

p.151.

(35)

•' Mora ti* i?

qüs in adionibus humanis

fspe negli-

gitur , immutentur. Quamquametiam

diverfs fint naturs , ratione cauf* effi-

cientis proximay principia & conclufio

nes, quatenus principia funt a Deo

ipfo naturs infita, ut ut, poft lapfum

attenuata; cohfequentis vero fint effe-

dus rationissrationetarnencauß* mate- riatis, hominis fcilicer* ejusdem funtna¬

turs, acproin etiam ejusdem cértitu-

dinis & fidei efie non de[inunt$quip-

pe qus, nonab hocve] illo inferente,

fed a fundamento feu fulcro illationis sftimatur. Pofito vero, fallibilitati obnoxiam eile ratiocinationem huma-

nam, nontarnenexpotentiafallibilitatis femperinferenduseft affus3alidsfeque*

retur nos nil unquam certi eonclude-

re

pofie, adeoque

totam

exfpiraro

Philofophiam. Sartum igitur manebit tedumque, immutabiles & certas efie

conclufionesin fe& fua natura,quam- vis ratione concludencis, quod fitpef

accident,fspe fallant. Vid» plura Va-

nocfr disq prad. part. Gen. c. IV, §.

Io. fed I. x.ctTet,ffao-Kiv.&;fed« dveta-nw.

qusft. III, $, 7,

THEf.

References

Related documents

quse funt caufae virtuti s; Quafdam vero quas eam.

Mediocritas in qua virtus confiftit mcritopenes nos eiTedicitur; Aliud enim eft medium Rci» quod sequalitér. dillat ab extremis, &amp; hoc medium unum eil

Quemadmodum ex iftis elementis componitur corpus, ita, ubi moritur , in ifta rcfolvitur. Atque ideo dicit. EUSTATHIUS ro yevi&amp;cu yccJccv vdcoq efie dvoLsoixeuo- Qijvcii, rHrisiv

Norma eft in natura ftabilita, fecundum quam homines tam juftitiam Divinam, quam humanam di- judicare &amp; agnofcere

quam quod fuprema haec natura , iubftantiarum caus-. fa atque direÄrix , tot evencuum inter

Haec mala in actim nibus &amp; inclinationibus liberis, homines quidem in com fcientia naturaliter improbant&amp; averfantur: fieri tarnen interdum lolet, ut vel ad mala phyfica a

dlt« /) T um vero arte fe digna oculis prcponit, quam multarum artium minifiras manus natura dederit..&lt; Ma- nibus ergo adfcribit nobiiiifimas artes: quod feéli, quod veftiti,

in Antonium in vedtus, Cicero, ä) his quidem utitur 'Verbis : cujus totus Confulatus eft ex omni monumen- ,?torum memoria revulfos. Neque aliter Lampridius in '^Heiiogäbalo de Antonio