/or
A P O DI XIS
MORALIS,
Quam,
Suffragante
Celeberrimo Senatu Philo/1 Regice Academ. UpfaLEt
MODERANTE
VIRO Ampliff. atque
Celeberrimo,
Mag. ANDREA
Phil, pra&.&Pol. Prof Reg.6cOrd»
h. t. Decano Spectabili ,
Dijfertatione Philofophicaproponit,&
Examinipublico modefle fubmittit f
S:je R: Mms Alumnus
Johannes Wallenius,
Jer. Fil. Nylandus,
in Audit.Guftav.Maj. add. 2oJunii
AhTNO MDCCXX1IL
horis ante meridiem folitis.
VPSAL1/E,Literis Wernerianis
S:ie
R:®: M:tis
MAXIM® f1dei VIRO, Senatori
Regis Regniq; Sveciae,
lllußriffimo atque
Excelkntiffimo
COM1TI ac
DOMINO,
Dn. JOHAN NI
MJELCENA11sv
Ad Alo.
XTO»omnino auderet tcnuis hicce inge<»
nit mei foetru, Tua5 E. C. Jalutare limina, mß Tua pr<e(tans ftngularuqve
natura hunc mihi minueret metum', &
quiåemita minueret, ut non mea caußa smpliusy fed Tuae imprimis nuncfidams grati£
S:/e R:>e M:tis
magn/e fidei viro,
RevsrendiJJimo
patri ac domino,
Dn. HERMANNO witte,
s.s. theol. doct. excellentiflimo;
inclitae dicecef. aboénfisepiscopo eminentiüimo, regi&que ibidem
aeademee PRO-CANCELLARioMa-
gnificentiflimo, nec non, vener,
confift. ecclefiaft. Pr^esidi
graviffimo,
mjecenatl maximo.
XIÄrbara quam domuit^ Gensheu! Vt-
ttricibusarmis, Hac modo fuccubuittelis vi Mar tis& igné, Fennia, gratatur (ibijam deface perenns
Conce/Ja, meritoquamCandida peffora lau- dant,
Flaudunt
grät/*) c ti)tu haud exigua femper exthe»
re documenta ,utin obvios quosque>ficin
Genitorem meumcarijfimum•, tumpracipue,
cwmgraviffimumillud, bauditapridem, re»
cuperandaper frptentrionem pacis negoti-
um fubires. itaque mihi tantoheic
c ertior affulfit, Favör is Tili obtinendi,
quanto animi Tui benevolentia inpromo*
Vendu Mujarum Sacris, propenfior femper exftttit* Et quum nil Heroldsfit jucun»
4#«x ingetuis-, quamfalutem hominibtudå¬
re* quippequod nulla repropiusadl)cosas- cedant:Tibi> B.C.fortunas me asinpofte»
rumquamhumiUimecemrnendataakabéo<De
c et er o fummuvt obteftor Humen, videant
TC,quamdiutiffime,fubditiCivesque,fena-
tor cm Regni dcfideratiffiftoum , exoptatiffi»
tnumi Uluftrisfima Tua familia, ful»
er um longe maximumj clientess Macena»
ternOptimum , propenfiffimumque. Hoc eft, quod ingeminatisfufiiriis vovet,
Illuftriilimi Nominis Tui
humillimus cuftor
JOH, WALLENIÜS.
Plaudunt Caftalides, gaudent
fanttijft-
ma fana,
f Tefactum nupernoßris,
Vir fiimrne> Ca»
meenüProefulem-)& heic inßgnedecus}
Vtnerabile
lumeni
Cujusnonreticetvirtutes drfitica
tellus
,Etpariterlaudescelebratdecorata
juventusi
Quasquoq\perpetuocupiovenerarier,ergo
Mitto Tibi tenuem i parvo cum munerc>
Mujetm ,
Qua minor efi , fateor? quam
Te decet
9at mihi majus
Non vacate(lerilidonum depromere mefje*
slfyicejamplacido, chartas, Vir
Maxime
>vultu;
Facfruar asfduetantojprecor ipfe->favore>
Quinitetintencbristanquam pharos omni-
bust idem>
Utftudiisfacrüriteinvigilare queamus.
Quodfuperefi, voveo5 vivas» fanttiffime
Praeful»
Temporalongadiu^Bellonafpiculaceffent!
Sic faceriUeDetcactusfibi ptaudet ab imo
PcElorei quem verbisfanttisfulcire laborasy
Gratulor atquemihi9ftfiantprofperavata, Reverendiilimi Nominis Tui
cliens hnmillimus
Joh. Wallenius.
S.-/E R:/E M.TIS
MAGNiE FIDEI V1R0,
Nobi/iff.
atqueGeneroßff.
DOMINO,Dn. samueli
Provinciali apud Carelenfes JUDICI aequiffimo, Avunculo optimo.
Generojo
atqueNobilifJ.
DOMINO,Dn. a n d r e &
Officin,ferr. Patrono acDirect. per«
induftrio,Faut.&Everg. propenfiffimo.
SpedatijJ. Dignitatis & Fielet VIRO,
Dn. benedicto
Rei Metall. Sahlberg. Camerario So-
lert. Patrono ac benefaft. cokndo.
ObisGeneroßff. NobiliJ]. Speblatifftmi-
* ^»<rMaecenates^«ffPatroni optimiije- funam bancce iucubrationem t inobfequii (ßgrattjfimifemper animifignum obeximiay
q ff>e majora in mecollatabeneficiat offert Nobilifl! &SpedlatifiT. Nom. Veftr.
obferYaiitiffimus cultor j. *r.
1. N. J.
THES. 1.
Ngenti licet
fciendidefiderio
teneantur mor-
tales, praster-
ea etiam
poft
univerfalemna¬
tur»corruptio-
nem , tantum iisdem iuperfit
lumi-
nis naturalis, ut in rebus, cogni-
tioni human» proportionatis, ve¬
rum a falfo difcernere queant; ni-
hilo minus tarnen fepe
accidit,ut,
non in confemplativisfolum
rebus,
fed iis quoque, qu» virtutis
ftu-
dia formant, moresque humanos
temperant, coecutiant» Cum nim.
A aut
2 De Apodixi
autIngenium &facultas fe exferen-
di deeft, aut negligenter agitur_.,
aut judicium pnecipitatur, prayu-
diciisque nimium tribuitur, Sc in- telle&us in inveftiganda veritate^
debito privatur officio, aut denicg
artis regulär, quibus facultas natu¬
ralis adjuvatur, negliguntur. Hinc
quoque factum videtur, quod cer- titudini Philofophise moralis, pa*
rumpr^fidii,apudvetuftioresquos- dam
Philofophos
fit reli&um, exeo,quod
demonftrationeshuic Phi- lofophiae parti denegarunt. Undecrafladuntaxat Minerva, Scfufpen-
fo fere brachio, teftatur Pufend.^)
nobilem ifthanc difciplinam fuifle
excultam, propter prasconceptarrL*
opinionem , Sc inolitam eruditis perivaiionem, librico admodumL.
inniti fundamento, quicquid hujus
cft difeiplince , quod nullis heic demoftrationibus , fit locus. Quo- circa, noftrum quum fit infticu-
tum,
a^DeJ.N.&G.L.Lc, 2.$.
1,Mor Ati* • %
• '
tum, egregiam
hujus difciplin^»
> tueri fatnam,& oftendere jhuic x- que, acceteris,
Apodixin
corripe*tere ; föfttum C. L. implöramuä
favorem , üt intioxios noftros co- f natus5 in meliotem
iticerpretati di-
gnetur partem.
TtiES. IL
Tra&ationi ipfi,
neceffariuiilj
omnino videtur> vocum , quibuS
DiITertaniincula inferibiturj brevi-
terpra^nittere etymologiam
& hö-
monyfniam. Eft iraqj
«vtä^,vo-
cab, Gf^cuni, fed latina donatuirt civitate,& ftgtiiHcafc demonftratiö-
nettudeclarationeiti> pfobationem.
Derivatum a pr^poH utto , ä,
ab,Sc
verbo feiy.viJco> vel
feixwpt, oftendö.
Interdum aeeipitur late, pFo
Omni
demonftratiöne, etiatti a prineipiis prob3biiibus i
intefdurh ftri&iori
fenfu, ita ut llgfiificet dXvjbyj^
äXYjhtcv
irgörachw.
h. e. de- tfimftrattowem verum, & apropoß•
ttombus veris. Apud Geometras^).
A i Eft
l)
Bnrgerscl
Log.L, ILc.
io.§.
u4 Ds Apodixi
Ed dehnecttio Diagrammatis, in quo
pvopoßtionum [uarum veritatem o-
cuiis jpeäandam exhibent. Moralis
örtum trahit a rnoribus, mores
autem, ab oris quafi motu; quip-
pe quod mores & fenfa animi in¬
terdum optime indicat. Unde eft, quod non habitus mere cheoretici,
fed qui ad a&ionem 5c voluntatem pertinent, proprie dicantur mores.
Interdum tam late accipitur mora- le , ut relpeåum & reiationem ad quasvis leges & inftituta imporcet:
interdumftri&iori fenfu,ut folum
jus
, feu legem natura? involvat,♦eaque acceptione, fignificat Apo-
dtxis moralis,demonftrationem, per quam fcientifica cognitio, bonita-
tis vel malifia?, honeftatis vel tur*
pitudinis a&ionum, ex relatione«»
ad legem natura? acquiritur.
THES. Ill
Pra?millä qualicunque vocum
declaratione,ne in recenfendis va-
riisjlemonftracionjs definitionibus amplius
M O R ALX. 5
amplius immoremur, a?quum
eft,
ut noftram aperiamus mentem, 8c
hane fiftamus demonftrationisde-
finitionem. Quod fcilicet: Demon- ßratio fit probatto
affedionis de ßtbje-
do
aliqito/per
pr'wcipia certa&eviden*
tia.QuamDefinitionen! adasquatam
efTe exiftimamus, 8c demonftra- tioni,tamapriori, quam a
pofleriori,
compefere. Sive enim a caufla ,
ad äffe&ionis de fubje&o demon-
ftrand#, veritatem indagandam«#
progrediamur, five
ab effeéhi, de*
monftrando , eam colligere veli-
mus; evidentius & notius utique principium , a quo veritas
invefti-
ganda venit, ipfa veritate> qua2 demonftrationis eft finis,neceftumeft efte. Certa infuper oportet.#
efTe principia, nifi illatio ex ipfis
dedu&a vacillabit; conclufiones e-
nim, indolem fui fapere principii
rr.anifeftum eft; quippequod, qua*
Iiscattßa,
talis effeflus.
thes. m
4 De A pod ix i
THES> IV.
His ita pr^Iibatis, ulterius dl*
fpiciendum, num in morali difcK
plina demonftrationibos
locus fit>Ante omnia vero notandum, nos inoralem difciplinam heic non ac- cipere in ea laticudine, qua com-
plediityr prudentiam gubernandi
fuas aliorumve a&iones, ad fecu^
yitatem 8c utilitatem potifiimuau»
publicam ; fed tantum pp*o ea parto
jphilolophi#
moralis , 'quae verfa-tur circa mqralitatem aöionurru humanarumain ordine ad leges,
natura»; ita ur, qu£e bqnae Sc ma¬
ls, per diftameu re6fcce rationis* judicantur adiones, revera tales fint, 8c veritatis (ins certurn atque immotum habeant fundamentum,,
immo canflam adeo neceffariam,.
ut pofita illa, non poffit non poni
efteflus. Non igitur in quadtio.-
nem venit, an aiiqua? in Philofo-
phia
moralidentur demonftratio-
nesx hoc enim extra omne eft du-
MoR a L r. 7 bium, quum
demonftratlo etfam
poffit neri ex
priricipiis probabili*
bus, 5c au$oritate aliorurn; quse fcientiam non generant certam
6c apodi&icam, fed probabilem tan-
v tura,5c fidem humanam;
efte&us
enim fua cauffa
perfe&ior efle
ne- quit.THES. V.
Qu^ftionis negativam
ample-
xi func quidara
Philofophi, quibus
Ariftotelem annumerare non du-
bitant nonnulli; anfam hujus rei capientes ex
verbis ejus c):
tu KOtXå, ^ TU Mwiot > TSgl Myj
7T0?d-TMYj (TKOTrslTUL, TOaUVTVJV S'/ßl
SiaQo-
gav Ji) 7rAciwjt
åg
tstioxsTv
voy.usXyoti
fiovov,cfcvffsi pyj. i» e.
Honefla fä4
jufia, de
quibus civilis difciplma
cm- fiderat, tantamdifferentiam
tantumq;habent erroremin
fe
yutlege,
non na¬tura eße mdemtur.
Vero
autera eftfimile, Ariftotelem heic loquinon nid comparaHvey
refpe&u coi-
lationis rerum moralium cum mä*
A 4 theoia*
c)
Etb. Nicom. L, l
c. 3«8 De Apo o i x i
maticis; veletiam illospungere,qui tamerroneamfovebant opinionem.
Prasterea non abfolute dicit, res morales a lege tantum
effe,
& nona natura, fed addit, videri illas a lege tantum
effe,
non a n3tura_>;alias fibimet contrarius eftet Ari- ftoteles, cum docet d~) dari (ßtw-
HOVMXOUOV,70TlQLVTOCyp 7Y)V OiVTYjV syov
"S\JVM[JLIV, fy 2 TÜ froKSlV Yj fiY). I• e.
JliS
naturale, quod
ubique
gentium eandem
vim obtineat, non quod ita videatur,
vel non. Argumentum , quo cer- titudinemmoralitatis convelfi poffe exiftimant, pra?cipuum
hoc eft:
quod Apodixisnon
poflit fieri,nifi
de
jubjeäo neceßdrio,
quoPhilofo- phiam moralem
carereoftentant,
quum
fubje&um ejus
tradlat
mmfeuconftderationis fint res concingen-
tes, 6c in arbitrio humano pofita?.
Licet vero a&iones humana? con-
tingentes fint, certo tarnen
refpe-
ftu poffunt
efle neceflariae; necef-
ficate
d) Nicom.
13, V,
c. 7.MOR ali. 9 fitate fcilicet non
abjoluta, Ted hypo*
thetica, qua? in fua
quidem
naturaadmidam habet contingentiam:
di-
citur vero necedaria, propter
ali*
am conditionem, rei in fe contin- genti, extrinfecam; qua:
heic defu-
mitur a caußa
finalt.
Quumenim
homo natura fit animal fociale~> ,
non poteft focialitas
obtineri absqj
a&ionibus. Pra?terea etiam a&iones
natura humane conveniunt, 6c
necedario illam confequuntur ; ac proinde, licet
necedaria?
nonllnt^)
ratione exißenti£ , ita ut ha? vel illae
a&iones fingulares
necedario exi-
ftant, tunt tarnen ratione ejjentia;
f) f'icut enim eßentia rerum <etem<e
timt, ita mn minus, quod
talem ejjen-
tiam neceffario confequitur, £ternum
erit♦ Unde fequitur, in numerutn
fortuitorum, qua?
demonftrationis
fiibje&a ede non podunt,
obje&a
moralia haud quaquam
releganda
ede.
A 5
T
HES.Vt
é) Pafch.devar.mod.
mor.trad
cap,6.
§. i6. f) Aipin.
de
prwc.Eth.p.
24.io De Apodixi THES. VI.
Probato paucis, contingentiam
aftionum humanarum demonftra*
tionibus non repugnare; videndum
quoque, quas fit ratio afteélionum
de illis demonftrandarum. Quoni-
am conditioni humanas natura? non
fuit eonveniens , ut viveret exlex, necefTumfuit aliquam exiftere nor-
jnam, cui ut conformiter viveret, homini fuit injun<ftum; refpecftu cujus norma?, moralitatem com- petere
acftionibus humanis,
illam-que
adeo neceftariam efte,
acipfam
normam , affirmamus. Sicut enim
In Mathematicis, pofitis regulis,
ad quas operatio erit inftituenda,
fi velnunquamaftufieret; interre-
gulas tarnen ipfas,&
effe&us idem,
8c adeo neceflarius eft nexus, qui,
accedente operatione, foret. Sic &
in moralibus, pofita lege natural!,
necefiarium eft, moralitatem quan- dama&.ionibus, ut ut, qua exiften-
Ham
contingentibus,
exrefpeftu
moral i ii
ad illam refulrare; quam etiam rem eleganter illuftrat
Putend.g) dieen-
do: parum quidern
niterefty
anJubje-
dum propoftticmis
demondrabilts
ne*cejjario exißat, vel
non\(ed (nfficit,
[ipofitaejus
exifientia,
certeeipfi äffe-
dtornsnecejjärio competant. Stentpa.*
rum Mathematicis cur# edi neeeffa.• riuman contingensJttens
driånguhm,
duminodo demonftretur ejus angulosdu-
öhus redis effe äquales, Quum ergo, conftet, affeftiemes aäionibus hu*
manis compctere, facile
concludi
poteft, feientiam,
ädeocg dernon-
{trationem, in rrsoralibus dari. Et quamvis ferenda fit rerurn necefla*
riarum , idtarnen, tarn de neceffa-
riis campkxu, h.e. integris propo- fitionibusnecelTariis, vel rebus per
eas fignificads, quam de incompie-
xis-, eft intelligendum; alias feque-
retur, folius Dci, cui foii,nece/Jitas;
(iwpliciter abjoluta conipetit, dari
leientiam, Suffieit itaque,adiones.
c.erta habere attributa, quorum^
cum
g) Def.R
&G.LLC.I.
§,i..12 De Apodixt
cum fubie&o neceffaria connexio,
ex axiomate aliqjuo indubio, media-
te, vel immediate demonftrari que*
at, fiveipfa a
neceftariis cauflis de-
pendeat, five non.
thes. nr.
Ex di<£tis quidem
clariflime_»
conftat, quamdebili innitatur
fun-
dartfento, argumentum ,quo
cerri-
tudmem demonftrationum morali-
um convellereconantur;nonnullos
tarnen earum adfertoresjnobiscum facientes,afferre lubet> Praeter il-
luftr. itaque
Pufend.
quiacerrimus
demonftrationum moralium eft propugnator,
Vmcent Plac. illäsad*
ftruit, dicendo b~):
Moralis Pbilofo•
phia
omniw fub jcientiam caä'it, &
demonflrationibus
certiscomprebendi potefl:
7iequeenim
ex arbitr
tobumano
pendet, quantum una quaque res
ad
S. Boni
acqui/itionem
autconfervatio-
vemfaciat, Jedex
ipfa
verum natura,Huic aflfentitur Conringius,
afte-
rendo:
i) Prooem.
Typ. accejf. Moral,
Morali. < i;
rendo: res Civiles non itafluxas&
lubricaseiTe, ut omni careant cer-
titudme i). Habent enim ULe Je non aliter ac res naturales,qit£ etiam mu- tatiouibusJuntobnoxi£,
&
tarnen per- petuam certamque habent veritaiem;Scilicet
fingul<s
res, in quantum tales quidem, flux<e Junt, ac proin de iismlJciripotefl, quodperpetuo efl vet
rum; at ehedemin communi, quatenus
generumJJecierumquenaturamhabent, fiabilesJunt atque aternes. Sic Phy-
fica agit de omni motu corporum naturalium, Ted contigentiam,quas circa illum verfatur, intelle&u ab;
ftrahit. Quid ni igitur de fiumanis rebus fcientia haberi poffit, etil fint contingentes? quatenus nirn.
fepofita illa contingentia, fuam^
quoque habeant neceflitatem.
THES. Vlll
Probato fic, a conditione fub*
je&i, & affe&ionis de fubjeétode^- monftranda?, demonftrationes mo¬
ral!
i)
Propol
c.7,14 De
A
pomxirali Philofophia? non repugnare_> 5
proximum
ed,
ut, exquibus ill#
deriventur principiis»disquiramus*
Principia in
demonftrationibus
re- quiri, extracontroverfiam eft;&
ejusmodi principia,
qua?fua quali
luce radiant, anaturanobis inefTe,
h. e. fine mftitutione, vi luminiS
naturalis, nemo negarepoceft, im*
mo ratio fihi reli&a amrmat. Ut
funt: Detisefl colendus; Nemo
l<säen-
tlus; temperanter diven
dum. An_»
vero notitia iftorum principorum,
adu primo,
nobis infit
a natura, anaäu
Je.ctmdo
, andenique
potenti
(t propmqua,de hoc difputant Phis
lofophi, quorum argumenta no-
ftrum non facimus heic difcute-
re. Interim, quicquid fit,
höc
cer-tum eft, quod, quamprimum ra¬
tio fe exierit, ita ut fimpliees ran*
tum terminos, ex quibus
propofi-
tiones conftant, intelligat, non_»
poteft non
afTentiri, pr#dicatunu
fubje&o treceffario
convenire. I-
gnorantia autem
horum principio-
rum
Mo r a l r. 15
rum limplex
dari
nonpoteft,
quam*diu natura humana falva manen.,.
Quodfi autem principiis
hifce
pra- Öicis, non tam valide femper, ac theoreticis, convincatur intelle-&us, in cauffa efle videtur,
quod
ad horum affenfum admittendum, quatenus in fola veri
contempla-
tione cooliftunt, fatis eft> animum, qualicunque
modo, live bene, live
male difpofitum
efle;
cum contra,ad illorum , quatenus
a&ione
funt exprimenda,neeefTario
requiraturanimus bene excultus, & ad res
agendas pra?paratus.
THES. IX
Unde fequicur,
evidenfe, &
certitudini principiorum,nihil
inde
decrahi, quod apud multas gentes,
aut ignota linf, quae lex naturs docet, auc etiam approbentur
ab
iis, qucE cum illapugnant: quum hoc ipfum ingenio illarurn
distor-
to, & mala? educationi, ac con-
fvetudini fit tribuendum* Interim
tamen
16 De Apodixi
tarnen leges nat. in
abstraäo
con- fideratas, ftmt certa?, ut ut refpe-£u hominum & cognitionis noftr#
poflintefie vel obfcurae vel incerta?.
Eleganter hac de re
Cic, k) Natura parvulos mbis dedit igniculos,
quos celeriter malis moribus, opinionibusque depravatisfic reflingvimus
, ut nus-quam natur#
lumen
appareat.Sunt
enlmingenvs
noftris
femmainnata
vir-tutum, qu# fl
adole/cere lic
eret,ipja
nos ad heatam vitam natura duceret.
Ex quibus conftat, promulgatio-
nis principiorum
legis
nat.aliquos
dari gradus, ita ut licet inicio exi-
gua fit atque
infirma,
fi tarnenbo¬
na indoles, cultus do£rin<£, & fe- dula afiveh&io accefterint, homo
in cognitionem legum naturalium,
felicifltmeadfurgere, &folidamcer-
tamq; earum
notitiam fibi
compa-rare poteft.
Quernadmodum
enimper vida-, principia
deleri quafi
vi-dentur ac perimi; ita ope pruden-
tise, veritas pra&ica facile fnno-
tefcit
k) IIL
Tujc,quafi.
Morali. 17 tefcit & a vircute appetitus ita in*
ftruitur, ut libencer m origer usfit,
& intelle&us pra&icus
legibus
na*tur^ adentiatur.
THES. X.
Évi&ajarri,
paucishifce,prin#
cipiorum evidentia;
probandurn^,
porro erit, principia
hcecce
es-Fe necedariä atque immutabilia_#.
Supra quidem oftenlum eft, legem
hat. necedariam ede humana na¬
turs: jam vero de necefiiratein
fe loquirriur, (eti
neceffaria praedi-
catorum cumlubjeéHsconnexione.
Quam fequentibiis
adftruimus
ra-tiönibus,
, Prima, fumta
äjuftitia
& lan-öitate Divina: a qua leges natu¬
rs, tanquamradii
emifii
,inte
fem-per & ab aeterno fuerunt
jufta?,
ac proin falva illa» contraria
his
fubftitüi hequeünt pr<ecepta.
Li¬
cet enim a voluritace Divina mo-
plitas a&ioriurh
derivetur,
hoc ta¬rnen non ita
inteiiigendum eft,
acB fi fan-
i'g. De Apodixi
fi fan&itas & juftitia divina ex- cludantur; immo potius afleren- dum, ut loquitur Buddeus'/): Et(i ,,in libera Numinis poteftate pofi-
5,tum fueriü, creaturas rationales 3,condere : poftquam autem tales
„condere decrevit,non aliasiilis le-
3,ges, Deum
dare potuifle,
quam„quas
dedit;
non enim agere po- ,,tuitcontrajuftifiam & fanéfcitatem.,?Quod Ii qmeratur, cur
ian&itati
3/Numinis cor veniens fuerit ejus-
„modi dare leges?
hoc ejusmodi
„eft, ad quod
refpondendum
non_»„fit; cum ceteroquin,
qua?rendo
in„infinitum
progredi
poflit. Con-cludit detfique
iufficere,
rationem p^riter aefcripturam docere, De¬
um, ut
perfe&iflirnum
, ita & fan-&iflimum efte, eumque nil con¬
tra lanéHtatem fuam agere
pofte.
Secunda ratio defumenda eft a naturahoninis rationali. Poftquam
Deus animal creaverat rationale,
menci
l) Theo! mor.part.
11.
c,1 §.
29*Moral i.
1 mentietiamejus, taliaindi principia
qua? naturs ifti convenirent, ne- cefTum fuit, atque in fe ica eiTent
neceflaria, ut ne ad cercos quidem
a&us tolli poffent,m)quum hoc per inde efTet, ac ft homo contra na- turam fuam ageret, h e. noneflet
homo, quod contradi&orium eft.
Unde liquet, abstrahendö etiarru
a fociaiitate, leges natura? homi-
ni ut rationali convenire. n) Efte- nim aliquid, quod tacito inftinÜuau*
gurantur omnes natura commune, ju*
flum <&* mjufium,
etfi
kulla föcietasinter ipfas intercefteritmillaque pu*
„Bio. o) Et homo anrecedenter ad
„focietatem, iüiusque cuftodiartu»
„infita habet principia, qua? di&i?
„taut quid faciendum vel omitten^
„dum.
Tertia defumenda eft ratio a natura hominis fociali» Quurn
enim homo non minus foe*alis,
B 2 quam
1 m)
Bud.'PhiI.praéf.part.
ILc*4.| 1 o»n)Arill. libet.I.cap.i3. oj
Üjüud*
not. inGrot.p. <,8.
2o de apodixi.
quam rationalis
elTet conditus,
ne- iceffum fuit, eum tali munirum irl jure, quod
focietatibus
maximeneflfet accommodatum 6c per
quod
Integra confervarentur.
Maximam
enim eflfe utilitatem juris nat.
ad
conciliandas, continendas 6c con-
fervandas focietates, nemo nega¬
bit./») To[ita
ériim focietate, princi-
pia
efflore{cunt, ér in confervationem
illiusfe
dtffwdurit.
Exquibushquet,
principia
juris
nat.adeo efle necef-
faria 6c immutabiiia, ut ea ipfa-j
immutarfc, Deus ipfe nec
velit,
neé„poflic.
(f)Quia
utconftanti hoc
,>ordine 6cjure a&iohes humana
Min
focietatibus procedartt,
ömninö 5>Deijuftitiae eftconfentaneüm,
ut ,,fi abillojure receflumhierit,
tioii„poffit
nonviolari juftitia Divifta,
„quse cum
Deo (it effentialis
>De-
,,us fibimet non
repugnabit* Quod
vero nonnunquam
timbra
mutä-tionis
p)
Of
not.in Grot. loco cit. q) Rach.
*Dijjert. de j[. N, & G. §.
48»Morali. 21
( tionis appareac, eanonin
ipfispras-
ceptis, fed in
objeétis
& circum- ftantiisquaerenda eft,
THES. XI
Gftenfafic, evidentia,neceflitate
ac imurabilitate principiorum
legis
nar.videndumquoq; num
indemon-
ftrabilia fint illaprincipia* Exfupra
allatis conftat, demonftratione illa
non egere, propter evidentiam;{i
tarnen demonftrari illapoflTe aflTeru-
eritnus, erroris dicam nobisimpin- gipofle baudquaquamexiftimamus.
3Ar)Etfi itacß requiritur,ut principia
„demonftrandi fint immediataÄhoc
„tarnen dq primi, ac pr^cipuige*
„neris demQnftrationibus eft intel-
„ligendum;, ex quibus quando ju- ,,fta ferie, fecundum reguias ana*
„lyticas progredimur, primae &
„immediatae demonftrationis con^
„clufio fit
principium fequentis,
„donec illa aemonftrationum feri¬
es & catena tandem conclufione
< B 9
aliqua
r)Räch. Dißert. deJ* N.&G,
22 De Av od ixi
aliqua terminetur.
Unde conclu-
tHönes a primo
duäas
principio, principiorumloco aliis fubftratas
conclufionibus, demonftrationibus
efTe obnoxias, clare patet* arque fic praecepta
juris
natura?efTe &
principia, &conclufiones.
Primum
jurisnaü. principium ,fub
quo, re-liqua
oinnia pra?cepta, tanquam.*communi axiomate, continentur,
8c per
quod reliqua,
quotquotfurit,
demonftrari pofTunt,non
adeofa-
cile eft decernere, cum hoc inge¬
nia multorum haud parum
distor-
1ferit* Varia namque, hac de re_>, fententiarum divorcia intermorali-
ßas deprehendere licet, qua?
heic
recenfere,Sc ab inftituto, & a pro*
pofita
brevitate alienum efTe duci-
irus. Nos vero a veritate haud-
quaquam aberraruros fperamus,
Ii finem a Deo conditore hominis intentum, tum in ordine ad Deum ipfum,tum in ordine
ad
homines,proprincipio
incomplexo agnofcen*
<tes»
Morali. 23
i tes, tale inde dedueamus principi-
um complexum:
quodcunque ad fi¬
nan himc facil, vel
necefjarium
cum illo nexum habet, iUudfaciendum ; quodautem huic repugnatfim,
rejjmendum
& omittendum. Cui principio, tria
ifta primi principii convenire re- quifita non dubitatnus, ut fcilicet
fit verum, h. e. nullam contineat-.
propofitionem falfam ; ad<equatum;
h. e. non fit latius vel anguftius i- pfo jure natura*; evidens, ufcuivis
aciem mentis intendent! pateat. Ut
enim nulla indeterminate intenditur
res; omnis fiquidem
efficiensagit
propterfinem ; lic neque hominem
tam nobilem creaturam , nifi ad
certuni produ&um
fuiffe finem,
i*pfa di&itat ratio. Ut vero obtine-
returfinis ifte,neceftum fuit natu-
ram humanam, qiialitatibus, huic
finiaccommodatis*vefiiri; qui enira
vult finem, media etiam ad finem ducentia velit, necefle eft. Loqui-
< mur autem de fine inträ terminos
hujus vita?intento, ad quem obti-
B 4 nendum*
24 De Apodlxi
nendum, fi rite obfervaretur, jus * naturale, homines du<fturum arbi-
tramur. Quamquam
haud dubi-
tent nonnulli afferere, inter quos Bud. s) non ad hujus
modo
vita*;Ted longe fublimiorem
finem,
x-ternam Icilicet felicitatem hasleges tendere, ut ut ptr earum obferva#
tionem obtineri non poflit.
autem innotefcat, qua ratione, a
principio
hoc,
omneslege? parfi-
culares juris nat. deducanrur ,
fir¬
mierefttenendum, Deum non pa- fuiflehominem aliumin finem con-
dere,quam ut beneipfi
eftet,
quum de hoc, amor ejus fummus erga_>homines, nos ambigere non finat.
Finis autem iftius confecutionem,
amore erga creatorem
abfolvi, ad-
eo eft certum ut illo fublato fru- ftra exfpe&etur felicitas.
Unde_»
hoc neceftario fLuitaxioma: Deum
e/Je
amandum & colendum.
t)Dt
e-■LL mm
s).
Theol moral. Pr oh
purt.IJ.
7.8. <1 t)
Bud.
Theol.moral,
part.11.
c. 2.^ ij.p. 412.
Morali 25
mm mentlstranquiüitate vera
felicita-
ti confidat homo, hoc unicum
Jupereß,
ut Deum legitimo
cidtu
projequatur,h. e.Jupra omma amet.
In
eo fane, vßrram hominis felicitatem, qua mentem conßftere, ex corrupta etiam natura
conßderatione
intelligi utcunquepoteß
;quem^dmodum
<&* Gentüium
quidamid inteUexerunt Bhilojophi: fed ftmul
tamen1 quo
patfo fummatlla dfoyaufa
Deum rede amandi, adeoque rite co-
lerji, tolli queat, idex natur£corru- pt£ conjideratione , non hitelligitur, adeoque ratio
hoc plane ignorat. De»
indeut particeps
fiat
finis iftius, feu felicitatis, tarn ratione corporis,quam anima? fe confervet, necefTe
eft ; unde temperanter vivendum
efle fequitur. Cum autem confer-
vatio ha?c, nifi cumaliis amice vi-
vatur, obtineri nequeat, tertium«#
fponte quafi
fluit
axioma•jocialiter
effe vivendum.Ad
qua? tria capitaomnia officiorum genera, qua? lex
natura? exigit,
referri
finedubio
B 6
pofFunt
t6 De Apodtxi
pofTunt. Et inter officia hasc, eo- rumque effe&us, fummarn fcilicet felicitatem, adeo neceffarium efie nexum, ut inter a&us motusqj me-
rorum corporum, & cffe&us inde demonftratoS) afferit Cumberl. u) demonftratione fumpta a Conftru-
&ione trianguli jaxta prasfcriptum
Elenienti primi Euclidis; qui fi ri¬
te obfervetur proceflus, non pot- eft non triangulum exiftere ; fimili prorfus ratione, amorem (quo o*
mnia officiorum genera comple- öitur) erga Deum hominesque univerfos, unum quemque beatis-
fimuui facere affirmat.
THES. XII;
w
Inveftigato primo
juris
nat.principio, per
quod reliqua
omnia praecepta, velimmediate, velmedta*
tedemonftraripoflevidentur,inqui-
rendum quoqß
numhocprincipium,
quod fundamentilocofubftravimus,demonftrationis fit capax? Inde-
monftra*
v)
Proleg. de
Leg.Nah §.28«
Morali. 27
monftrabile illud efte videtur, qua*
tenus eft primum juris nat\ prin- cipium, adeo ut ipfius veritas,per aliud principium ,
quod ejusdem.*
eftjuris, demonftrari nequeaf. Pof*
fe tamen demonftrari per dedutfti.
onem ad abfurdum, vi principii,
ut quidam volunt, imiverfaliter abjolute primi, h. e.talis, quod nul-
li difciplin^ eft proprium, fed o- mnibus commune, & ultra quod,
intelle&us in demonftrationibus a-
fcendere nequit. Si enim quaera»
tur cur faciendum ,
quod
convenitfini hominis? nulla omnino alia.*
adferri poteft ratio, quam quod a*
lias homo nec confervari nec ho*
rro efte poftet. Si igitur faceret, quod fini fuo repugnaret, eftet
ho¬
mo, & non efTet homo, quod, (e-
cum pugnat. Duo autem contra- di&oria non pofTunt fimul efte ve- ra,cum
impoflibile fit
idemfimuL
efle& vonejfe. Et quamquam phyft-
ce non fit
impoflibile,
facere ho*mines
2$ De A pod ixt
mines, quod fini fuo repugnat x\
uti eft cojitradiä'w in ipfa re, v.g. ne
geminatio
binarii, binar
tumgeminet;
£quetarnen
ab
furdum ac repugnanseft perfediflim#
natur£Divin&, infanam
ejuimodi voluntatemprobare, ac con- tradiÜoria efficere; cum voluntas, vot luntatemprobans, eidem Qonformetur*
JHES. XVI.
Hase igitur deprineipiis
di6ta
ftinto. Conclufionesicidem per ge- nuinam raciocinationen, a princis piis
du<ftas,ejusdem efle
veritatis, necefiitatis, ac immutabilitatis, acipfa (unc prineipia,adeo eft
manife
ftum,ut probatu non fit
diftteiie
%ex veris enim pra»miflis, non, nifi
verae fequi poflunt conclufiones.
Etquum
conclufiones
inprineipiis
fuis> virtualiter &implicite contine*
antur; extraamne eft dubium,con- fequentias intrinfece &
eftenUaliter
adeoefte immutabiles, ac ipialunc prineipia, licet extrinjece
tkacciden-
taliter, feu qua obfervationem»
quae
x)
Schorn. Iheol.
mor. c.5.5.7.
p.151.•' Mora ti* i?
qüs in adionibus humanis
fspe negli-
gitur , immutentur. Quamquametiam
diverfs fint naturs , ratione cauf* effi-
cientis proximay principia & conclufio
nes, quatenus principia funt a Deo
ipfo naturs infita, ut ut, poft lapfum
attenuata; cohfequentis vero fint effe-
dus rationissrationetarnencauß* mate- riatis, hominis fcilicer* ejusdem funtna¬
turs, acproin etiam ejusdem cértitu-
dinis & fidei efie non de[inunt$quip-
pe qus, nonab hocve] illo inferente,
fed a fundamento feu fulcro illationis sftimatur. Pofito vero, fallibilitati obnoxiam eile ratiocinationem huma-
nam, nontarnenexpotentiafallibilitatis femperinferenduseft affus3alidsfeque*
retur nos nil unquam certi eonclude-
re
pofie, adeoque
totamexfpiraro
Philofophiam. Sartum igitur manebit tedumque, immutabiles & certas efie
conclufionesin fe& fua natura,quam- vis ratione concludencis, quod fitpef
accident,fspe fallant. Vid» plura Va-
nocfr disq prad. part. Gen. c. IV, §.
Io. fed I. x.ctTet,ffao-Kiv.&;fed« dveta-nw.
qusft. III, $, 7,
THEf.