DE PRECIPUIS in \6
HISTORIA
PHILOSOPHIE
EPOCHIS. d i ssertatioj quamCONS.AMPI.PHILOS.FACULT.UPS.
T PRiESIDE
mag.
DAN.
BOETHIO,
\ . ,
KTH# ET POLIT. PROFESS. REG, ET ORD,
PRO GR A DU PHILO SOPHlCO,
p. P.
ANDREAS
FRENELL,
A SACRIS.i 7
in audit, gust. maj. d. xi jun. mdccc.
ÜPSALIiE,
* ÖFVER
forssa och högs församlingar,
HÖGÄREVÖRDIGE OCH HÖGLÄRDE
herr
PEHR
NGRBELIUS
OCH
PROSTINNAN
HÖG ÄDLA FRU
HEDVIG
ULR.
NORDELIVS
pödd
Tillegnaclt
af
DERAS odmjukaftc tjenareL-DE
PRASCIPUIS in HISTORIA
PHILOSOPHIE
EPOCHIS.
In
rnomenti,omni
Hiftoria
ut pro rerum,pragmatice
quarumenarranda maximi eft
fata & procesfus de»fcribere nobis propoficum fuerit, diverfa indole, infignio-res illae obferventur & notentur causfae Sc converfiones,
quae faciem illarum prsecipue mutarunt Sc novum ab in» tegro quali earundem ordinem inchoare videntur.
Epo-chae vocari folent, quae attentioni, rerum fata percurren»
ti, non tantum eundem praeftant ufum ac commodse via-tori ftatiönes, ubi fesfas cuiTu vires paulifper reficere no-vumque ad id, quod reftat itineris, oonficiendum adquire-re poteft robur; fed etiam mentem ad variatam rerum fcenam, quae ulrerius properantis oculis femet offert, ri* te contemplandäm & dijudicandam praeparant.
In bis epochis apte conftituendis &
definiendis fe«
licisfimö fine dubio verfaretur ille, qui indolem Sc finesrerum, quarum converfiones Sc progresfus
defcribendi
esfent, optime fibi perfpe&os haberet, nec
åeri
poteft,
quin arbitrariae, vacillantes, Sc «fui, quem
adferre
debe-rent, parurn infervientes ftatuantur in
hiftoria
cujuscun-que rei ftationes , nifi ab ipfa ejusdem natura, antea
fatis
explorata, deriventur regulae, quse
necesfitatem adferunt,
illas hac non alia ratione ponendi Sc definiendi.
Hifto-riam rei, cujus ab aliis quibuscunque rebusdiftin&a
indoles
Sc finis adhuc non debita illuftrari fuerunt luce, condere
difi-♦ c
1
) ♦difficile fem per erir, & vereor ne, qui hanc laborem
aggrederetur, etiamü incorrupto veritatis amore omn-es
hiftorise fontes crifi fuhjecerit Sc omnibus narrandi Sc
(cribendi artis adjumentis indru&us fuerit, fpe fua exci» derer. Hoc (altem illis evenisfe arbitrarnur, qui ad Hi-(toriam Philofophiae contexendam anirrsum adplicuerunt,
quod tarnen non illis, Ted vacillariti Sc parum deficit®
rei, cujus vices Sc incremqnta defcribere voluerunt, no-tioni atque indoli adfcribendum esfe putamus. Conve« liisfe quideoi vrdetur inter plerosque Hifloriac Phiiofophi®
Scriptores de infignioribus quibusdarn rerum ab ipfis
enarrandarum epochis, quarum plurimce, me judice,
aptisfimae (emper habebuntur, fed videre mihi videor,
veras, cur hae non aliae poni debeant in hiftoria
Philofo-phiae ftationes, causfas minus explicatas fuisfe, adeo ur
ex arbitrio aut cafu potius quam confilio eas pofuisfe
videantur earundem Au&ores, quamobrem etiam ad vi¬ ces Sc progresfus philofophi® illuftrandos parum hucus-que contulerinr. N-on itaque a£tum omnino me ngere arbitrarus Tum, fi, pro mea de indole Sc (ine
philofo-phiae opinione, de Praecipuis in bujus fcienti® hiftoria
conftituendis Epochis earumque causfis, paucis disqui-rerem.
Monet Celeb. Kant 0), "Quamvis aliter fieri non
por.uisfet, notatu tarnen dignum esfe, homines in
infan-tili philofophiae aetare ab iis disquirendi initia cepisfe re¬
busen quibus adulta magis philofophia ultimum
disquifitio-num fuarum terminum libentius ponere viderur, fcilicet fei»
entiac de Dei Sc fupra caducas res pofiri mundi natura pri*
mum ftudebant", Sc paucis interje£lisi "Hinc Theologia Sc
Ethi-a) Critik der Reinen Vernunft. Der Tränfeendentalen Methoden=
4* ( o ) 4* 3 Ethic-a ea fuere rnomenra, ad qute abftraöas quascunque, quibus fe pollea dicavit ratio humana, disquifitiones re-ferebanr, Sc quaefita de Deo fcientia illa praecipue erat, quae rationem fenfim in illum induxit quaeftionum
fub-tilisfimarum campum, qui Metaphyfices nomine poftea celebratus fuit". Hare Celeberrimi viri fgntentia primo
intuitu cum hiftorica veritate vix conciliari posfe vide¬
tur, fed liceat nobis fuperfedere labore, ea, quse contra eandem jure moneri posfunt, recenfendi, otium nobis hac in re dudurn fecit Celeb. Fülleborn b). Nihilo ra¬
men minus ita explicari posfe mihi videtur haec
fenten-tia, Sc forfan ipfe illius Au£lor, fi ingenii fui ad vera tendentis inftindui in hoc, ur in pluribus operis fui
lo-eis adquiefcere noluisfet, fed ad judiciorum fuorum prio»
eipia adeurata analyfi adfcendere Sc diftin£tam eorundera
rationem reddere progreslus fuisfet, eandem ita
expli-cuisfet, ut ad veritatem propius accedere
deprehendere-tur, Sc ingenue fatendum esfe exiftimavi, illam, qualem
eandem mihi ipfi explicare conatus fum,, facem mihi
pri-mum accendisfe,, cujus ope, in praecipuis in Hiftoria Phh
lofophiae Epochis rite ftatuendis Sc illuftrandis haud con-temnendam lucrari mihi vifus fum lucem.
Transcendentalem illam videndi Sc judicandi ratio¬
nem, in cujus fundamentis, indole Sc limitibus eruendis
atque ad res, hominum judicio obverfanres, adplicandis
philofophia omnis, quatenus eandem ab aliis
diftingur-mus fcientiis, continetiar, a confcientia libere volendi
Sc sgendi facultatis enatam esfe conftat, illam enim fi tolleres, de primo quodam Sc ultimo quaerendi
omnisab-esfet Sc occafio Sc necesfitas. Hujus confcientice causfae,
A 2 ut
b) Beytråge zur Gefchichte der Philofophie P, IV. Von der VerfchiecknMeit der alten und neuen Philo/ophie.
4
)
0(
^
ut primum
femet
exferere
coeperunt, nunquampenitus
obdormifcere & vi fua privari posfunt; inftin&um pa-riunt philofophandi, femper
quidem magis minusve
a&u-©fum, (ed ccecum, usque dum poft varios errores
vana-que tentamina ad
fe ipfam
mens,de causfis
rerurn quse¬iens, reflexam
attentionis
vim converteredididr,
atquein proprio finu &
obje£ta
&
fines
rranfcendenris
cogni-tionis, ad quam infcia antea ferebätur, invenire &
di«
ftingueré valuit.
Facile
nobis
concesfuros
fore
rerumphilofophiearum
peritos
arbitramur,
omnem(pem
fcien-ris, quam phiiofophis nomine inde a
primis
experge-fcentis rationis initiis fapientis ftudiofi qusfterunt,inve-siends & definiends pofitam esfe in fuccesfu
disquifi-tionum, quarurn ope completam
fui
ipfius cognitionemadquirere poteft mens, Videre me quoque puro,
his
dis-quifitionibus tandem
Iuculenter
demonftratum
iri
inri-snum, qui inter moralem hominis naturam
& causfas*
qus ad
tranfcendentem
ferunt judicandi rationem,
inter-cedit, nexum , ex quo intelligi poteft, cur ea, qus, utphilofophandi
inftin£tui
fatisfiat,
qusriturfcientia,
pro-pter moralitatem
fuperioremque hominis
naturam tuen-dam rnaxkni femper habenda fit pretii, nec (ine iliiusjnaxirno decrimento contemra & inculta jacere posftr.'
Hunc vero nexum quamvis diftin£la cognitione fibi
in-terpretari vix vaieant alii, quam
qui ad
ipfius
phiiofo¬
phis, qualis esfe deberet,
adyta
propiusdudum
acces-fere, conjicere tarnen licet, aliter fieri non potnisfe,quam ut moralitatis ides & ftimuli, in eadem
libere
vo-lendi facultatis confcientia latentes, cujus irnpulfu ad tran¬ fcendentem judicandi rationem fertur mens, ad
philofo-phiam transcendentali rerum
cognitione
occupatamfor-mandam vim femper habuerint maximarn, & prout illae
confufs vel explicirs, corrupts vel purs fuerint, hsc
quoque fadern mutare coa£ta fuerit.
Hinc
Hiftoriam Phi¬
lo«♦ ) o C
4-iofophiae examinantes videre nobls vifi fuimus, iinam-quamque inhgniorem inter homines, qualicunque
cogi-tandi virium cuitura gaudentes, mentis ad moraütatis
con-fcientiam Sc ad res, quas cum eadem conne&ere vel folent
vel debent, revocationem mur&tienem intulisfe fciemise,
cui philofophando fuain dicarunc operam, srque eapro-pter praecipuas & ab idea philofophise, fi rite formata fuerit, petitas in illius faiis enarrandis ponendas esfe &
inchoandas epochas exiftimavimus ab infignioribus rerurrs vel idearum, moralicatem direkte fpe£lantium, conver*
fionibus.
Sccundum eam, quam mihi de philofophia ab aliis
quibuscunque Scientiis disftin£la formare fuftinui ideam,
& quatenus fenfualem realitatem tranfcendit, fieri non
pocuit, quin, qusmdiu obje£la fua extra proprium finum
quasfivit mens, ad tranfcendentalem videndi rationem
converfa, in imaginarium feniirn delaberetur mundum,
«Sc de fuis phantasmatibus, realitate precario donatis, fub-tiliter qugereret, & fic inutile ingenii acumen poneret in
quaeftionibus folvendis, quae nec ad peririam res in eo,in quo pofiti fumus, mundo dijudicandi, Sc ad nortrosufus convertendi, neque ad ftudium virrutis excitandum 8c
tuendum conducerent. Fieri quidem non potuir, quin
pasfim ad fcnfum communem revocaremur animi ab eo~
dem nimium quantum fic abérrantes; Ted
quum inftin-&um philofophandi extinguere non potuit haec revoca-tio, dogmarica de rebus fupra noftrurn captutn pofitis
decernendi, quae dudurn invaluir, rario dubiis Sc
(cepti-cismo anfam daret, quae, ad res in vita hominum tom¬
muni necesfarias converfa, fiduciam omnem in veritate
Sc virrute collocandam fenüm tollere miniraretur. Cujus
rei documenta ad finem infignioris cujusque, in hiftoria
philofophise, epochse videre liter, novis tentaminibus, quibus philofophandi inftin£tui fatisiierer, locum fenfim
4
His de causfis praecipiendum esfe putavi, praecipiras
epochas, ut ufui & illuftrstioni rei, circa quam hiftoria
Philofophiae verfatur, rite inferviant ira ftatuendas & di-metiendas esfe, ut quuelibet earundern ab infigniori qua-dam circa res morales muratione inchoata & in iis, qute
fcepticismo port3m aperuerunt, converfionibus finita videri
poslir, usque dum Philofophia ftabilem & quae fcientism decet na£la fit indolem, quae hiftoriae aliam narrarionis materiam non offert, quam ut ea recenfeat,
quae eandem
perfe&iorem, & ad res quascunque dijudicandas certio
rem, efficaciorem & promtiorem reddiderunt. Has vero, quales inter vicisfirudines, quas philofophiae ftudium
fubiit, fucrunt, paucis indicabo.
Prima mentis, terminos fenfibilium tranfcendentis,
veftigia invenimus in communi illa & omnibus per to-tum terrarum orbem gentibus familiari confvetudine, effe&uum, qui attentionem earundem excitarunt, causfis
vitam .& libere volendi facultarem diftribuendi. Graeci,
qui foli, quantum ab indubiis hiftoriae documentis colligi
poteft, inter arstiquiores gentes philofophiae ffudio
incla-ruerunt, a Theogonia ejusdem initia cepere. Quae a Thalete usque ad Socratis tempora viguit
philofophan-di cura in eo occupabstur, ut, quibus rudes cogitandi
conatus vitam & liberam agendi vim donarunt,
phvfio-iogicas causfas vel potius earum notiones
inveftigaret,-quo fe prima rerum initia earumque nexum explicare
posfe blandiebatur. Peperit huc fpe&ans commune
phi-Jofophanrium ftudium videndi & judicandi rationem, quae, ad vitam hominum communem & ad jufti honcftique regulas converfa easdem ita explicare tentaret,ut interres arbitrarias & proprii commodi ftudio fubje£tas referren-tur. Epocham itaque in hiftoria philofophiae prinvam, quae a Thalete & Jonica Sedta inchoatur, cum
Sophi-fy C o ) fy 7
ftis, quibus fe fuamque do&rinam oppofuit Socrates»
jfinitarft hsbetnus.
Incipir altera infignior reram philofophicarum
con-veffio a Socrate, qui, dum a rebus absconditis Sc
a na» fura ipfa involuris avocavit
philofophiam, ut de bono & malö omnino quaererer, Sc tam dodbrina quam vira vir» turi fuum reftiruere pretium docuit, novam, Sc cujus
m
Theogonia Sc Mythologia antiquorum vix aliquam
fu-fpicari poruit anfam, dedit philoiophiae diredtionem, quam deinde magis minusque fideliter fervavir, usque
dum dogmatica inde
enata Sc Sroicis prsecipue famiiiaris
philofopbandi via, fcepticis Academicorum Sc
Pyrhoni-iftarum dubiis infra£la, nulli hucusque
tenrata? ad inftin-£tui philofopbandi fatisfaciendum rationi
tantum
relique-rit roborisj ur ab ingruente birbarie immunem le pra?-ftare Sc illi refifiere valuerit.
Ingruebat circa debiliratae fic antiquae philofophiae tempora, a purioris virtutis Religionisque ideis, quas in-culcaverat Socrates, omnino defle&ens, Sc
philofophan-tium cepic mentes fuperßitio, qua? in Alexandria,
nov®
hac eo tempore
fciennarum metropoli, crefcere & dein propagari ccepit, quse m-iferabili fyncretismo omnia
mi-fcere, diale&icisque argutiis femet munire, Sc feien-sia? nomen menriri voluir. Huic rerum converfioni pra?-cipuam indolem philofrphise, qua? per medium > ur
hi-ftorici ioqui folent, aevum viguir, adfcribendam esfe pu* ramus, Sc a?ram philofophi®, ab hac rerum converfione
inceptam, extendimus usque ad ea tempora,quibus,
rena-to antiqua? litreratura? Itudio, Reformata
religione, debi'
litata au&orirate Scholafticae Philofophia?,
per illuftres viros Bacovlm praecipue & Gassendum ad
natura? (In¬
dium, experiundo augendum, Sc ad res in vita commu* ni utiles revocabatur hominum follicitudo»
Fa-Parere haec revocstio primum videbatur in cura de
tranfcendentali cognitione
interftitium; fed
ad quodfini-endum Cartesium impulit infitus ad philofophandum
in-ftin&us, a quo novae Philofophiae aerarn incipere fas eft,
& a quo epocham in hiftoria
philofophiae
quartam in»choamus, quae per Humii fcepticismum & popularis, ut
fe appeliare amat,
philofophiae
conamina velfyncreris-sTium
defiir-Quintam deniaue in Hiftoria Philofophiae Epocham
noftro tempore inchoatam cenfemus, Recentisfimorum
Philofophorum, de pura moralitatis idea ftabilienda,
cu-ra. Judica'oit potternas, an, quae ad necesfariam illius
genefin & fundamenra eruenda,
fa&a funt
tentamina,veram Sc unicam omnis tranfcendentalis do&rinae
por-tam refetatura fint, ut, firmum fcientiae habitum &
di-gnit&tem tandem
na£ta Philofophia, hittoriae fuae
fcri-ptoribus aliud non amplius
facesfat
negotium, quamquod Scientiarum Mathematicarum fata Sc progresfus
enarrantibus diu permifit earundem mutationibus non ob-noxia indoies.