1. N. J. C.
DISSERTATIO GRADUALIS,
QUA •
EXPERIENTIAM
ARTIFICIALEM,
LEVITER ADUMBRATAM,
CONSENT. AMPLISSIMA FACULT. PHILOS.
IN REGIA ACADEMIA UFSALIENSI,
PRAESIDE,
Mag. SAMUELE
D U RiE O»
Phys. PROFESS. Reg. et Ord,
Kec NON REG. ACAD. SCIENT. STOCKH. MEMB.
PUBL. BONOR. EXAM. MODESTE DEFERT
ERICUS J. SVEDBOM,
ANGERMANNUS,
IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XXVII. MARTII,
Anni MDCCLXI.
H. A. M. C.
ü P S A L I £
V IRIS,
dmod um Reverendis atque Rr&cJarifßmk,
D:no JONtE TÖRNSTEN,
PASTORI in Njurunda longe Meritifllmo,
Patrono aeternum colendo.
Npc Non
MAG. NICOLAO SWEDBOM,
In Hede, & quas eiadncxae Tunt, Ecclefiarum PASTORI AdcuratiflimOj Avunculo, omnipietatis
cultu prolequendo.
D,
Experientia. Artificiali.
Experimentum.
Valde. Licet. Exiguum.
VOBIS.
Evergetse. Propenfiflimi.
Ob. Innumera.
Quae. Non. 17ulqaria, Expertus. Eft.
Favoris Documenta.
In. Tefferam. Mentis, Venerabund«.
Animique, Gratiflimi.
Ut, Offerendi. Veniarn. Detis.
Devotus. Oraf.
Qi i.
Pro. Perenni. Veftra. Veftrorumque. Felicitate.
Quoad. Vixerit.
Vota. Nuncupabit. Calidiftlma.
Permanfurus
Admodum Reverend, atque Praclarijpmorum
N0M1NUM VESTRORÜM
eultor bumillmus,
ERICUS SVEDBOM.
D.D.
§.
<K jkkk |-| &>
<N I f^hyficx Experimentalis, quae omnis noftrae
cognitionis Maturae bafis & fundamen-
tum fuo au(jjc jare^ fj confideraverimus
fa ta, baud obicure intelligernus , qui
vel nomen ejus profeflus fit, fuifle prifci
# seviSapientum neminem. Equidemnovi-
mus,Archimedein Syracufanum,interMathematicos 8c Phyficos fuo tempore facile principem, quifeculo ante
N. C. tertio fioruifie legitur, experimentorum aliquot
exfiicifie au&orem (ed prxterquam, quod hxc admo-
dum pauca fint,adeo ut formam difciplinse conftituere nequeant,poft hujus fata, fato eejam cefiifle vifumeft
diu,in naturalibus experiendi ftudium. Fuifle, haud
diffitemur, viros prorfus excellentes, quorum indu-
(trias fcientiarum reliquae partes luam vel originem,
A a vel
& )4( &
vel incremertta clebent plane eximia; verum, quia ^
in ris, quaead Phyficam pertinent, resque materia- les, explicandis veritatibus, eandem prorfus viam ingredi voluerunt, non fane mirum obveniet, oleum
&operara, quod ajunt, perdidifTe hos Philofophos,
& pro veris rerum cauffis meras nobis conjefduras, pnejudicia, &, nefcio,quae, erroris monftra reliquifle.
Neque vero Romanorum tempore, ad quosa Grseis
fere omnis tran/lata ert erudkio, mitiora Scientia no- il ra experta eft fata. Hi enim , in diverfas abeuntes feths, magis fuerunt folliciti, qua ratione vel Prx+
ceptorum, vel fua defenderent dogmata, atque evulga-
rent, quam abfirufa rerum naturalium areanadetegc»
rent. Quod autcm ad Patres Eccfefix primitivas adti-
net, tailtum quidem illi ab hoc abfuere Audio', alio-
quin licet erudidonis gloria maxirne confpicui, ut
Phyfica gentilium fcripta, tanquam inutilia, immo
faifa & erronea,omnino rejecerinr. Regnante poftea
Scholafticorum turba, facris profana mifcente, a£him
videbatur de Phyfica Experimentali. Neque enim
Pontificiis, fua; in ommbus mundi partibus vel ex- ftr.uendas,vel ftabiiiendas hierarchiae, exfccranda cu-
pido in graviflimum Naturas fcrutinium incumbendi,
facultatem potuit relinquere. Sed inftat tandem fecu-
Jum xrx Chriftianse XV, quando Phyficam inprimis
cceleftem excolere coeperunt eruditi, inter quos pri-
mum fibi facile locum vindicant NICOLAUS COP- PERNICUS & JOHANNES KEPLERUS, quibus
fere coatyus fuit THYCHO BRAHEUS, Eques Da-
nus, quorum oinnium pneclara exftant wierita de fl-
derali
$ ) s( &
derali praecipue fcientia. Quia tarnen in experimen-
tis captandis & divulgandis eorumj, quantum conftat,
non fuit verfata opera, iufficiet nobis , tancorum vi-
rorum non reticuiffe nomina. Potiori certe jure cele-
branda nobis nunc eft memoria FRANCISCI RA- CONIS, Baronis de Verulamio, S. Albani vice Co- mitis, Summi Anglise Cancellarii, qui anno 1560hane adfpexit luceni. Quanta in Philofophiam omnem da-
mna inferat praejudiciorum vis, & proinde, quam ht neceflarium, eadem profcribere, elegantiffime expo- fuit, eamque in Phyficis invenit viam, quaunicefe*
re infiftentes, lcientiam ad illud, quo nunc adparec,
eulmen evehere potuerunt Philofophi, quaque,h ulla Iperanda erunt incrementa, femper eft inhftendum.
Scilicet experimenta & obfervationes adcuratiffime fa&ae, pro haft ac fundamento omnium in Phyficis fta- tuendorum, ponendse funt, &, quoad fieri pofiic, fin¬
gula calculis & demonflrationihus Mathematicis ftabi-
lienda, ratiocinia vero vaga &hypotheticae opinicnes
damnandas omnino & prolcribenda?. Hoc ferme tem¬
pore etjam in Italia eluxit Iynceus iiie Phyficus, GA-
LIL/EUS Galilaei, Pifanus, qoi, praeter multa in A*
flronomicis egregia, detexit leges motus corporum
cx gravitate, quin & primus obfervavic,inque ufum
traxit fingulare illud phaenomenon, aquam, in antliis fuftoriis^ukra determinatam, non adicendere altitu-
dinem , quod non folum Torriceliio occafionem dedit
tubos fuos inveniendi, ftd 8z iph atque Pafchaiiodo*
€trinam dePreftlone & JEquilibrioFlutöorum, atque
aeris, mirum in isodum excolendi» £idem quoque
*
A 3 Ga-
Galileo penduli fimplicis gloria inventionis tribuitur, quod a filio Vincentio, patris confilio, horologiisad«
plicatum legitur Venetiis,anno 1649. Hoc tarnen e-
gregium inventum poflea plurimurn perfecic eximius
ilie Geometra &Mechanicus, Chriftianus Hugenius, publicae illod liici exponens, anno 1657 a). Ab hoc
vero tempore magis magisque creicere incepta efl
laudanda Naturam rimandi ctipidicas, quod variis in-
flrumentorum machinarumque inventis, quae exami¬
na ndis rebus Phyhcis felicitur adcoromodata fuere,
facis commonftrarunt lerutatores fagaeidimi. Adnu-
merancur his Telefcopiay a Johanne Lipperfieimioior-
fan inventa, at perfecta deinde opera & indudria Ga- liltfi,Hngenii, Newtoni, al i 0 r u m: Microfcopia, in*
ventore vel Septalioy vel Cornelia Drebbelho, et/am circa initium leculi fuperioris, qme a Lcewenheekio, Grajo, aliis, majorem fortita func perfeftionem: Ther-
mometrci, quorum inventionis gloriam eidem Dreb¬
beilio piurimi, alii jRoberto Fludf aliis alii vindicare
dudenc: Barometra, quorum nonnulli Gdilaum,
alii vero difciptilum ejus, Evangelifiaui Torricellium, agnofcunt au&orem: Antlia Pneumatica, abOttone Guerickio, Confule Magdeburgico, excogitata, at- que ad perfeftionem dedufta a Roberto Boyleo , Nobili Anglo, cujus dupenda de Phynca Experimentali ex*
dant merita , nec non a Francifco Hauksbeejo, Smea*
tonoy Anglis, & aliis: Specula Encauflica, quae, ad fi-
nem vergente feculo fuperiori, perfecit Illudris Tfcbirnhaußus: reliqua. Horum omnium trnta ne*
ceflitas eil, ignoranciani, conjefturas, vanasque i'u-
per*
* ) 7 ( &
perditionis nebulas ex rebus Phyficis propellere (la-
dentibus, quanta indrumentorum helJicorum prade-
£io militari, vi£toriam dehode reportaruro.
biter omnes autem, de Phyfica Expcrimenrali praeclaré meritos, primarium certe locurn fibi vindi.
cat ma^num iilud Angli^e &orbis literati fidus, ISAA-
CUSNEWTONUS, anno 1642natus, dequover-
ba d' Alemberti, in Difcours Praeliminaire de T En- cyclopedie, p.m. 97, meritofacimus nodra. Newton,
inquic, parut enfin, Zf donna ä laPhilofophie unefor
me qu* eUefemble devoir cotifirver. Ce grand genie
vit^cpid il étoit tems de bannir de la Pbyßque lescon-
jectures Zf le s bypothefes vagues, ca du moms, de ne
les donner, que pour ce qzd eil es valoient, Zf que cette
Science devoit étre uniquement foiimife aux experien-
ces Zf ä la Geotnetrie. Ntc (ilentio pnecereundum
arbitramor, quamquam dici certe nequit, quanta hasc
noftra Scientiaceperit incrementa, inftituris variis So.
cietatibus Jiterariis,qnas inter primo collocandaefi: Iocq
Celeberr. Academia Florentina, anno 16572b Etru-
rix principe, Leopoldo exdrutla, cujus Tentamina
Phyfica, orbi erudiro Italice reddita, fermone latiali
evulganda curavit Celebrr. Petrus vznMuJJcbenbroek,
anno 1791. Hane infecura ed Societas Londinenfisy
quam au&oritare 8c munificentia ditavic Britannorum
Kex, Carolas IL Indudriam arque dexteritatem, in explorandis rebus naruralibus,egregie fatis common«
ftranc ho jus Socieratis Trani*a£iiones, qtiotannis edi
folien. Neque ita multo pod, anno fcilicet iC66y
Stienciarum Acadc?nia Parißenßsy a Kege Ladcvico
$ )«( K
XIV inftituta eft, cujus laudanda opera innumeris pulcerrimisque augmentis dkata eftScientia noftra,ut colligi poteft ex Commentariis ejus, qui publici con- tinue juris fieri folent. SucceiTere poftea Academia
Natura Cur i of orum, ab Imperatore Germanorum, Leopoldo, exftru&a, Academia Berolinenfis, a Reg©
Boruflke,anno i70ofundata, nec non Academia Fe*
tropolitana anno 172^ a Rufiörum Monarcha, fVrra !, ere&a, ut & in tioftra patria, Societas Liter aria Up*
falienfis, & Stockhohnenfis Scientiarum Academia %
quarum Iaboribus & plurima & utiliffima debemus Naturae inventa.
F/d. Tent. Pbyf Florent. p. 20. it. Diftion, '
fflßoriq. de P Advocat.
§. II.
Quum, (i a pofteriori, ut dicitur, quam adquire-
re velimus cognitionem, necefle fit, ut ad obje&a,
quae fenfibus occurrunt, & ad ea, qua* ipfis infunt, adtendamus; facile patet, Experiri nos tum dici, cum, adtendendo adobje£fo, fenfibus obvia, cognitionem quandam nobis comparamus. Etvel hinc manifeftum cft, Experientiam refte definiri,per cognitionem,ex
adtentione ad ea, quae fenfibus obvia fuerc, adquifi-
tam. Senfus vero aut funt externi,autinternus, adeo- quecognitio, quae hujus ope adquiritur, Experientia i?iterna}qux vero mediandbus illis obtinetur, externa dici foiet. Licet autem nuda adtentione ad cventus,quos
natura, (ponte quafi fua, producit, multam adquirere poffimus cognitionem, quae adeo majoris eft momenri,
& maximopere comraendanda} tamen, quum natu¬
ra
»')*(»
ra, nobis tantum obvertens externa, interfora quäfi
velet, non hac ratione ipfam omnimode pernofcere licet, ideoque accedat ars, neceffe ed, qua*, lubli-
dio induflriae humana?, in eum fkum redigat & difpo-
nat corpora, mediantibus idoneis inftrumemtis rria-
chtnisqne, in qvem per fe & fua fponte perventura
non fuiffent, ut adpareat, quid ex artificiaü hac cor«
porum difpofitione fequatuf, & quomodo in novo illo
fitu fefe habeant* Non minus nervofe, quam fe dive
hane in rem loquitur Verulamius: quemadtnedum in- geniwn alicujus haud bene noris, aut prob ar is, nifi
eum irritaveris , neque Proteus fe in varias rerum facies v ert ere folitus eß, nifi ?nanicis artle compre-
benfus; fimiliter etjam natura arte irritata, & ve- xata, fe c l ar ms prodit, quam cum fibi libere per- mittitur a). Eluceo hinc, non unius eiusdemque in«
dolis effe Experienriam externam, fed jure quafi fuo didingvi in Vulgare/n & Artificialem, quarum illa
dicicur cognitio, quam limpiici adtendone fadia ad
res atque mutationes, absque opera humana cxiften-
tes , comparamus: trautem, quae, vel fimpliciter
adtendendo ad res & mutationes, induilria quadam
humana produdlas, vel inftrumento, vel quacunque antecedente praparatione ad easdem > fponte exiften-
tes adtendendo, adquirifur. Sic prioris generis eft, fi, e. gr. obfervavero, per terram argillaceam^non
tranfire poife aquam, fed ab illa lemper repelli, vel aquamconglaciando,non condenfari, fed rarefieri,feu majus fpatium, fadta congelatione y implere. Pofte-
xioris vero, fi per mixturam nivis falisque intenfio«
B rem
& ) IQ ( &
fem frigoris vim produxero, adeo quidem, ut Cor¬
pora fluida, ad congelationem alias minime prona, artificiali huic admota frigori in glaciem facile con- vertantur: veletjam, fi expertus fuero, quod cor«
pora , quae vel maximam ignis culinaris vim per- ferre poflunt, foco adplicata fpeculi cauftici, vel invi¬
trum, vel in pulverem, quam citifiime redigantur. I- pfe experiendi a&us, ii priori modo fuerit infiitutus,
dicitur Obfervatio (Sver. Ron); fi vero pofteriori} Ex- perimentuni Phyficum (Svec. Förf ok).
De artificiali hac experientia quia propofuimus quaedam in medium proferre; cuam, C. L. quode-
cet verborum honore, cenfuram expetimus rnitiorem.
a) De Augm. Scient. Lik. II. Cap. II.
§■ Hl.
Non absre fore exiflimamus, fi in proprietateg
& fubfidia, quibus gaudeat, qui artificialem experien«
tiam fclici cum fucceflii vclit inftiruere, paullo alcius inquiramus. In his autem requiritur^ ut fufficientf,
&non vulgari Mechanices notitia inftrudtus fit. Cum
enim infirtimentis uti oporteat, fieri facile potefl, ut vel minimum infirumenti, quo utimur, mendumin caufifafit, cur vel irritum evadat experimentum, vel alius, ac rite confedlum edere debuit, cffedhis e- liciatur, quod quidem incommodum vix, ac ne vix quidem evitabit expcrimentum capturus, nifi Me- chaniceiapiat, ut vel infirumentum emendare, vel fal:
tern examinare, & vitium in illo, fiquod fuerit, de-
tegere queaf. Prseceptis etjam Matbematicis non pa-
tum illurn effe imbutum oportet, Pmerquam cnim*
£ ) Il C JK
quod.Mathefi Mechanicus fuperfedere nequaquami poffit, felici rerum nacuralium exploratori Mathema«
ticis difciplinis omnino opus efle, ve! inde fatis pa- tet, quod cum corporibus, h. c. quanritare, concre- tive fumta , ipfi negotium fit, cujus ad indagandas
vires, earumque quantitates & proportiones , in cafii
quolibcc fpeciaii prolixior fope calculus eft adhihcn-
dus. Neque vero minus ipfi necefTariam cenfemus
Geometriam, quippc quum ntilla, nifi per motum
fiat rnutatio, corpora vero motu fuo defcribant lineas,
quarurn naturam & indolem fibi babeac perfpe&am,
quicunque corporum mutationes rimari & determi-
nare velit. Ad hsec (edulus corporum exploratormi-
nirne igtioret, quae in quavis Phyfices parte priusfunt
detetta, v el faltem tentata. Quia enim quemvis ni¬
tro nobis conceflurum putamus, in captandis tenta-
minibus Phyficis, qua; ixpe non minori l'umtu, quam labore, peraguntur, non fruflra, Ted in eum prascb
pue finem laborandum efle, utvel novis crcfcatSci-
entia augmentis, vel rebus etjam ceconomicis confu-
latur; haud dirHcile effc intelle&u, hunc finem mini-
me iri obtentum, nifi aliorum opera fint perlpe&a;
alioquinenim faciiefieri poteft, ut irrituslabor, inres
antea fatis exploratas, impendatur.
Fuere ha;c fubfidia, quae haud incommode ad- quifitanommm\<pottmt\ fed funt&alia, quibus infiru-
ftus fit, qui cum fuccefiuNaturam hac ratione velie
examinare, quaeque naturalia adpellare licebit. Ni-
mirum, qui hunc ingreditur campum in incrementum Seiende, fuaeque cognitionis, ante omnia eric imbu-
1] 2 tus
so? y12 ( #
tusfincero? verifatis amore, quippe qui in gravifiTmo
Bocce negptio,a}ium fibffinem habet prsfixum, quam
ipfius veritatis indagatiogem ,, ccrte non immuniserir
a labendi periculo., Pofirea requirituringenium felix->(
& mens ab omnibus pracconceptis opinionibus,quan*
tum fieri poffic , libera; nam in faciendis experimen¬
ts apprime necefTarium eft, tum ut ca feligantur, eo- que infiituantur rnodo experimenta,. quac ad rem in- dagandam maxime, qua fieri poted fimplicitate, facjant^tum ut ex captis eae deducantur comproben-
turque veritatesqua* utiles funt3( qusquealiis dete- gendis infervire.poftunt , caveatur autem, ne hypo- thefibus, aut conjeöuris ullus in. ratiociniis relinqua-
tur locus. Denique laborioliflimus fit» oportet, ne- que parcens fumtibus ,, nec animum defpondéns, fi exfpe£fcationi non femper refpondéant, nam qus non
fuccednnt, fiepe numerotamen infoFmanr, & experi-
menta lucifer a etja?n adhuc: magis y quamfruciiferct funt ambienda a).„ Pronus inluper ad ample&endam quamvis opinionem minimeerit, fed ante experiride¬
bet, quam adfenfufuo probare,adeo ut, non aliorum,,
fed ipfius naturs,, di£tamine judicia. fua
.fuffulcirc;
poflic.
a), VcruL, De. Augm. Scient». Lib. V.. Cap.
§. IV.
Progredirnur ultcrius, ea vifuri, qus\ antequam corpus, aliquod ad examen, vocetur, obfervanda ve-
niant
,qusqueipfipericulo fint prsmittenda.. In his
autem omnium primo neeeflarium opinamur,. ut
infpiciantur machinx j,feuinftrumenta. quibus:
utii
P ) fl ( &
i3tr velimus., Dicieriim vix potefF, quantum ab in-
ftrumenti qualitate pendeac experimenti fucceffus: &"
eo quidém adcuratius illa judicamus examinandaj quo1 certius conftat, non nitro femper fefe confipicienda praebere eorum vitia, fed aCutiflimos faspe oculos Ia-
cere; itaque, fi vel minimum in inftrumento Vitium déprehenderetur , ante omnia emendandum effe, cla-
ret. Poftea tempgs etjam adcurate notandum cenfe-
mus, quo fiat periculum , quin St fitus loci fideliter
defcribendus». Sed funt & ejuscemodi phamomena,*
quae variantibus ventorum plägis,& vi, ficcitate aeris,,
Vel humiditate ,; ffigoris", aut caloris gradibus* aliis«
que, plurimum variari po(?unt: unde, cum, antequami faflum fuerit experimentum, quasnam mutationeslo-
corum differentia, dierum, hora rum, vis & plagae-
ventorum , caloris intenfio, auc frigöris, väriatio fic-
citatis vel humiditatis aéris athmofphaerici, phamo«-
menis accelerare pofiint , non råntum utile, fed &:
neceflarium effe , inquirere, ut hsc orrmia obferven*
tur probe, atque adhotentur, nemo non videt. Equp-
dem poffemus, per fingulaeundo, exemplis common-- flrare, quanti fit momenti, ad cunffa hxc adtendis-- fe, quo fimul pateret, quanta in Philofopbiam Na¬
turalem hujus moniti neglecfus intulerit damna, fed1 quia otium nobis fecit Celeberr. Musfchenbroek in?
Oratione de Metbodo inßituendi experiment a Pbyß-
ca, operi Tentaminum Phyficorum Acad. Flörenti«-
nae praemiffa, Ie&orem, harum rerum cupidüm, eo»
ablegatum: voltimus,, verbo tantum monentes, infini- tisbvariationibus: athmofpbasram noftram, qua dénft«*
B 3j tatcnsi
& ) *4 C JK
tatem* elafticicatem, immo & cum quibusvis hete- rogeneis mixcionem, obnoxiam efte, quse, faltem
qua maximampartem,dependent a diverfitate vel vem torum, vel caloris & frigoris, forfan a ficu quoque Solis & Lunae; unde, cum neminem', nid rerum
Phyficarum plane hofpitem, fugiat, quantamincor- pora hsecce terrena vim prefHone fua exerceat athmo*
iphaera; faris adparet, quam fit neceflariiim, ad haec
omnia probe adtendere. Practerea omni fhidio adla»
horand um eft, ut, qua unquam fieri poffic, methodo fimplicifiima, infticuatur experimentum, quo enim
minor hic eft adparatus, eo felicius fuccedere fölet:
åbhorrét qua (i natura a pompa, amat verkas ince-
äere nuåa a). Quin & non minus etjam adtenden- dum judicamus, an inftrumenta, in ufum vocata.
vel ab externo quodam, vel etjam ab ipfo corpore
examinando, fuh experimento aliquam fubeat mura-
tionem, unde irritum facile ipfum reddi poflir. Ver-
bo: quicquid obfervari unqiiam poteft, adcuraceno-
tandum eft, & quamvis primo intuicu non videatur
tantas poftulare curas experimentum, tarnen ne gry
quidem, ut ajunt, negligendum, prsecipue quum fiebilis nos edoceat experientia, quantum vel mini*
ma, quae videri pofTet, circumftantia, adfcrat mu- tationis, & ftepe quoque erroris.
a) Musfch.cit. loc,
§. V. „
Tandem ad ipfum experimentum procedere it»
Cebit. Qua vero ratione id felicicer inftituatur, paucis erit difpiciendum. Omnium itaque primo necefle eil,
ut
t
f
»)■*?(»
ut 71971 fcftinanter, fed letite fiat experimentlim. Ha¬
bet fcilicet fefiinacio in peragendis negotiis omnibus
fna incommoda, fuasque difficultates, adeo ut, quo
res agenda majoris efi moment!, eominori, ut plu-
rimum, uti iiceatceleritate. Quia enim nos homun*
ciones tantum ex parte cognoicimus, fingula, qua?
nobis ofteruntur, pbasnomena, uno obtutu difiin&e
percipere baud valemus, fed figillatim nobis iunt
confideranda, & quoniam nihil, quod obfervari un- quam pofik, praetereundum efi; patet, lento pede
in examinandis corporibus efie progrediendum. In-
telligitur etjam hinc, quod experimentum effici de*
beat animo maxime adtento: non enim fbfficir,quo-
cunque modo periculum fecifie, verum follicite in-
quirere debes in quasvis rei exarrfinatse circumfian-
tias, quibus gaudeat viribus & qualitatibus, quosad
alia corpora habeat relationes, qua*nam cum iliis ei
fint proprietates communes, qua? non, & qurere-
liqua func, quae ad intimiorern mareriae fubfirata?
cognitionem pertinere poffunt, qui praecipuus efi: fi->
nis hujusceexperientise omnis: ad idnamque inPhy*
ficis omnis dirigenda efi indufiria, labor omnis adhi-
bendus, ut corporum detegamus interiora, quae quum tot tantisque involuta fint velamentis^ ad ea revelanda cmne procul dubio requiritur ftudium.
Denique etjam hoc monendum efi, ut periculum
faciens fit omnium aliarum curarwnltf negotiorum
vacuus, atque in loco quieto & commodo. Quum
enim firepicus & tumuirus curaeque animum difira*
feanc turbentque adcentionem, cujus tarnen tantnm
& ) »ff ( £
,T
adftrtiximus neceffitacem; facile tum evenire poteft,
ut alia prorfus, quam oportuit, obferventur phac-
nomena , qux quidem non natura rei, fub examen
vocatce, fed aliis quibusdam adfcribenda funt; 8c quia difficile admodum efl, finon plane impoffibile, riifcernere, quasnammutationes, res fibireli£h,quas-
ve turbata producat, e re omnino ed, ut in quie-
te tanta, quanta fieri pofüc, fiat experimen-
tum. Sed captum jarn illud eft, ea quidem ad- tentione & follicitudine , ut nullus plane fuperfit fcru-
pulus, id fubcilius adcuratiusve fieri potuiffe; ne ta¬
rnen adhuc fatis nobis confidamus: quam enim pro-
na ad errorem via efl, in rebus pracipue compofi-
«
tis & implicatis ? Quis etjam polliceri fibi audet, tam
adcuratc fe una vice perfpexifle omnia, ut nihil de- fideretur amplius ad obtinendam certirudinem, quae licet unice nobis cura fit; mortales tamen quafi fuge-
re amat. Non itaque unico fubfldendum exiflime-
mus periculo, fed plures etjam methodos ad unam
«€andemque li rem explorandam, adhibendas efle, nul- dubitamus adferere. Quatrto namque pluribus comprobata fuerit eadem veritas rationibus, tanto nobis evadit firmior, firmiffima vero, fi non uno, fed pluribus diverfis evincitur modis. Et quid niul- tis? Quantumvis peritus quotiescunque primum cor¬
pus verfat incognitum , toties fe aliquantum fentie rudern atque imperitum: unde, qui experimentum,
debita licet inflitutum dexteritate, orbi erudito po-
fteritatique tradere cupit, fsepius id efle repctendum,
nemo non intelligk. Neque aliter fecerunt, quo-
.