• No results found

SAMUELE ARTIFICIALEM,

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "SAMUELE ARTIFICIALEM,"

Copied!
18
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

1. N. J. C.

DISSERTATIO GRADUALIS,

QUA

EXPERIENTIAM

ARTIFICIALEM,

LEVITER ADUMBRATAM,

CONSENT. AMPLISSIMA FACULT. PHILOS.

IN REGIA ACADEMIA UFSALIENSI,

PRAESIDE,

Mag. SAMUELE

D U RiE O»

Phys. PROFESS. Reg. et Ord,

Kec NON REG. ACAD. SCIENT. STOCKH. MEMB.

PUBL. BONOR. EXAM. MODESTE DEFERT

ERICUS J. SVEDBOM,

ANGERMANNUS,

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XXVII. MARTII,

Anni MDCCLXI.

H. A. M. C.

ü P S A L I £

(2)

V IRIS,

dmod um Reverendis atque Rr&cJarifßmk,

D:no JONtE TÖRNSTEN,

PASTORI in Njurunda longe Meritifllmo,

Patrono aeternum colendo.

Npc Non

MAG. NICOLAO SWEDBOM,

In Hede, & quas eiadncxae Tunt, Ecclefiarum PASTORI AdcuratiflimOj Avunculo, omnipietatis

cultu prolequendo.

D,

Experientia. Artificiali.

Experimentum.

Valde. Licet. Exiguum.

VOBIS.

Evergetse. Propenfiflimi.

Ob. Innumera.

Quae. Non. 17ulqaria, Expertus. Eft.

Favoris Documenta.

In. Tefferam. Mentis, Venerabund«.

Animique, Gratiflimi.

Ut, Offerendi. Veniarn. Detis.

Devotus. Oraf.

Qi i.

Pro. Perenni. Veftra. Veftrorumque. Felicitate.

Quoad. Vixerit.

Vota. Nuncupabit. Calidiftlma.

Permanfurus

Admodum Reverend, atque Praclarijpmorum

N0M1NUM VESTRORÜM

eultor bumillmus,

ERICUS SVEDBOM.

(3)

D.D.

§.

<K jkkk |-| &>

<N I f^hyficx Experimentalis, quae omnis noftrae

cognitionis Maturae bafis & fundamen-

tum fuo au(jjc jare^ fj confideraverimus

fa ta, baud obicure intelligernus , qui

vel nomen ejus profeflus fit, fuifle prifci

# seviSapientum neminem. Equidemnovi-

mus,Archimedein Syracufanum,interMathematicos 8c Phyficos fuo tempore facile principem, quifeculo ante

N. C. tertio fioruifie legitur, experimentorum aliquot

exfiicifie au&orem (ed prxterquam, quod hxc admo-

dum pauca fint,adeo ut formam difciplinse conftituere nequeant,poft hujus fata, fato eejam cefiifle vifumeft

diu,in naturalibus experiendi ftudium. Fuifle, haud

diffitemur, viros prorfus excellentes, quorum indu-

(trias fcientiarum reliquae partes luam vel originem,

A a vel

(4)

& )4( &

vel incremertta clebent plane eximia; verum, quia ^

in ris, quaead Phyficam pertinent, resque materia- les, explicandis veritatibus, eandem prorfus viam ingredi voluerunt, non fane mirum obveniet, oleum

&operara, quod ajunt, perdidifTe hos Philofophos,

& pro veris rerum cauffis meras nobis conjefduras, pnejudicia, &, nefcio,quae, erroris monftra reliquifle.

Neque vero Romanorum tempore, ad quosa Grseis

fere omnis tran/lata ert erudkio, mitiora Scientia no- il ra experta eft fata. Hi enim , in diverfas abeuntes feths, magis fuerunt folliciti, qua ratione vel Prx+

ceptorum, vel fua defenderent dogmata, atque evulga-

rent, quam abfirufa rerum naturalium areanadetegc»

rent. Quod autcm ad Patres Eccfefix primitivas adti-

net, tailtum quidem illi ab hoc abfuere Audio', alio-

quin licet erudidonis gloria maxirne confpicui, ut

Phyfica gentilium fcripta, tanquam inutilia, immo

faifa & erronea,omnino rejecerinr. Regnante poftea

Scholafticorum turba, facris profana mifcente, a£him

videbatur de Phyfica Experimentali. Neque enim

Pontificiis, fua; in ommbus mundi partibus vel ex- ftr.uendas,vel ftabiiiendas hierarchiae, exfccranda cu-

pido in graviflimum Naturas fcrutinium incumbendi,

facultatem potuit relinquere. Sed inftat tandem fecu-

Jum xrx Chriftianse XV, quando Phyficam inprimis

cceleftem excolere coeperunt eruditi, inter quos pri-

mum fibi facile locum vindicant NICOLAUS COP- PERNICUS & JOHANNES KEPLERUS, quibus

fere coatyus fuit THYCHO BRAHEUS, Eques Da-

nus, quorum oinnium pneclara exftant wierita de fl-

derali

(5)

$ ) s( &

derali praecipue fcientia. Quia tarnen in experimen-

tis captandis & divulgandis eorumj, quantum conftat,

non fuit verfata opera, iufficiet nobis , tancorum vi-

rorum non reticuiffe nomina. Potiori certe jure cele-

branda nobis nunc eft memoria FRANCISCI RA- CONIS, Baronis de Verulamio, S. Albani vice Co- mitis, Summi Anglise Cancellarii, qui anno 1560hane adfpexit luceni. Quanta in Philofophiam omnem da-

mna inferat praejudiciorum vis, & proinde, quam ht neceflarium, eadem profcribere, elegantiffime expo- fuit, eamque in Phyficis invenit viam, quaunicefe*

re infiftentes, lcientiam ad illud, quo nunc adparec,

eulmen evehere potuerunt Philofophi, quaque,h ulla Iperanda erunt incrementa, femper eft inhftendum.

Scilicet experimenta & obfervationes adcuratiffime fa&ae, pro haft ac fundamento omnium in Phyficis fta- tuendorum, ponendse funt, &, quoad fieri pofiic, fin¬

gula calculis & demonflrationihus Mathematicis ftabi-

lienda, ratiocinia vero vaga &hypotheticae opinicnes

damnandas omnino & prolcribenda?. Hoc ferme tem¬

pore etjam in Italia eluxit Iynceus iiie Phyficus, GA-

LIL/EUS Galilaei, Pifanus, qoi, praeter multa in A*

flronomicis egregia, detexit leges motus corporum

cx gravitate, quin & primus obfervavic,inque ufum

traxit fingulare illud phaenomenon, aquam, in antliis fuftoriis^ukra determinatam, non adicendere altitu-

dinem , quod non folum Torriceliio occafionem dedit

tubos fuos inveniendi, ftd 8z iph atque Pafchaiiodo*

€trinam dePreftlone & JEquilibrioFlutöorum, atque

aeris, mirum in isodum excolendi» £idem quoque

*

A 3 Ga-

(6)

Galileo penduli fimplicis gloria inventionis tribuitur, quod a filio Vincentio, patris confilio, horologiisad«

plicatum legitur Venetiis,anno 1649. Hoc tarnen e-

gregium inventum poflea plurimurn perfecic eximius

ilie Geometra &Mechanicus, Chriftianus Hugenius, publicae illod liici exponens, anno 1657 a). Ab hoc

vero tempore magis magisque creicere incepta efl

laudanda Naturam rimandi ctipidicas, quod variis in-

flrumentorum machinarumque inventis, quae exami¬

na ndis rebus Phyhcis felicitur adcoromodata fuere,

facis commonftrarunt lerutatores fagaeidimi. Adnu-

merancur his Telefcopiay a Johanne Lipperfieimioior-

fan inventa, at perfecta deinde opera & indudria Ga- liltfi,Hngenii, Newtoni, al i 0 r u m: Microfcopia, in*

ventore vel Septalioy vel Cornelia Drebbelho, et/am circa initium leculi fuperioris, qme a Lcewenheekio, Grajo, aliis, majorem fortita func perfeftionem: Ther-

mometrci, quorum inventionis gloriam eidem Dreb¬

beilio piurimi, alii jRoberto Fludf aliis alii vindicare

dudenc: Barometra, quorum nonnulli Gdilaum,

alii vero difciptilum ejus, Evangelifiaui Torricellium, agnofcunt au&orem: Antlia Pneumatica, abOttone Guerickio, Confule Magdeburgico, excogitata, at- que ad perfeftionem dedufta a Roberto Boyleo , Nobili Anglo, cujus dupenda de Phynca Experimentali ex*

dant merita , nec non a Francifco Hauksbeejo, Smea*

tonoy Anglis, & aliis: Specula Encauflica, quae, ad fi-

nem vergente feculo fuperiori, perfecit Illudris Tfcbirnhaußus: reliqua. Horum omnium trnta ne*

ceflitas eil, ignoranciani, conjefturas, vanasque i'u-

per*

(7)

* ) 7 ( &

perditionis nebulas ex rebus Phyficis propellere (la-

dentibus, quanta indrumentorum helJicorum prade-

£io militari, vi£toriam dehode reportaruro.

biter omnes autem, de Phyfica Expcrimenrali praeclaré meritos, primarium certe locurn fibi vindi.

cat ma^num iilud Angli^e &orbis literati fidus, ISAA-

CUSNEWTONUS, anno 1642natus, dequover-

ba d' Alemberti, in Difcours Praeliminaire de T En- cyclopedie, p.m. 97, meritofacimus nodra. Newton,

inquic, parut enfin, Zf donna ä laPhilofophie unefor

me qu* eUefemble devoir cotifirver. Ce grand genie

vit^cpid il étoit tems de bannir de la Pbyßque lescon-

jectures Zf le s bypothefes vagues, ca du moms, de ne

les donner, que pour ce qzd eil es valoient, Zf que cette

Science devoit étre uniquement foiimife aux experien-

ces Zf ä la Geotnetrie. Ntc (ilentio pnecereundum

arbitramor, quamquam dici certe nequit, quanta hasc

noftra Scientiaceperit incrementa, inftituris variis So.

cietatibus Jiterariis,qnas inter primo collocandaefi: Iocq

Celeberr. Academia Florentina, anno 16572b Etru-

rix principe, Leopoldo exdrutla, cujus Tentamina

Phyfica, orbi erudiro Italice reddita, fermone latiali

evulganda curavit Celebrr. Petrus vznMuJJcbenbroek,

anno 1791. Hane infecura ed Societas Londinenfisy

quam au&oritare 8c munificentia ditavic Britannorum

Kex, Carolas IL Indudriam arque dexteritatem, in explorandis rebus naruralibus,egregie fatis common«

ftranc ho jus Socieratis Trani*a£iiones, qtiotannis edi

folien. Neque ita multo pod, anno fcilicet iC66y

Stienciarum Acadc?nia Parißenßsy a Kege Ladcvico

(8)

$ )«( K

XIV inftituta eft, cujus laudanda opera innumeris pulcerrimisque augmentis dkata eftScientia noftra,ut colligi poteft ex Commentariis ejus, qui publici con- tinue juris fieri folent. SucceiTere poftea Academia

Natura Cur i of orum, ab Imperatore Germanorum, Leopoldo, exftru&a, Academia Berolinenfis, a Reg©

Boruflke,anno i70ofundata, nec non Academia Fe*

tropolitana anno 172^ a Rufiörum Monarcha, fVrra !, ere&a, ut & in tioftra patria, Societas Liter aria Up*

falienfis, & Stockhohnenfis Scientiarum Academia %

quarum Iaboribus & plurima & utiliffima debemus Naturae inventa.

F/d. Tent. Pbyf Florent. p. 20. it. Diftion, '

fflßoriq. de P Advocat.

§. II.

Quum, (i a pofteriori, ut dicitur, quam adquire-

re velimus cognitionem, necefle fit, ut ad obje&a,

quae fenfibus occurrunt, & ad ea, qua* ipfis infunt, adtendamus; facile patet, Experiri nos tum dici, cum, adtendendo adobje£fo, fenfibus obvia, cognitionem quandam nobis comparamus. Etvel hinc manifeftum cft, Experientiam refte definiri,per cognitionem,ex

adtentione ad ea, quae fenfibus obvia fuerc, adquifi-

tam. Senfus vero aut funt externi,autinternus, adeo- quecognitio, quae hujus ope adquiritur, Experientia i?iterna}qux vero mediandbus illis obtinetur, externa dici foiet. Licet autem nuda adtentione ad cventus,quos

natura, (ponte quafi fua, producit, multam adquirere poffimus cognitionem, quae adeo majoris eft momenri,

& maximopere comraendanda} tamen, quum natu¬

ra

(9)

»')*(»

ra, nobis tantum obvertens externa, interfora quäfi

velet, non hac ratione ipfam omnimode pernofcere licet, ideoque accedat ars, neceffe ed, qua*, lubli-

dio induflriae humana?, in eum fkum redigat & difpo-

nat corpora, mediantibus idoneis inftrumemtis rria-

chtnisqne, in qvem per fe & fua fponte perventura

non fuiffent, ut adpareat, quid ex artificiaü hac cor«

porum difpofitione fequatuf, & quomodo in novo illo

fitu fefe habeant* Non minus nervofe, quam fe dive

hane in rem loquitur Verulamius: quemadtnedum in- geniwn alicujus haud bene noris, aut prob ar is, nifi

eum irritaveris , neque Proteus fe in varias rerum facies v ert ere folitus eß, nifi ?nanicis artle compre-

benfus; fimiliter etjam natura arte irritata, & ve- xata, fe c l ar ms prodit, quam cum fibi libere per- mittitur a). Eluceo hinc, non unius eiusdemque in«

dolis effe Experienriam externam, fed jure quafi fuo didingvi in Vulgare/n & Artificialem, quarum illa

dicicur cognitio, quam limpiici adtendone fadia ad

res atque mutationes, absque opera humana cxiften-

tes , comparamus: trautem, quae, vel fimpliciter

adtendendo ad res & mutationes, induilria quadam

humana produdlas, vel inftrumento, vel quacunque antecedente praparatione ad easdem > fponte exiften-

tes adtendendo, adquirifur. Sic prioris generis eft, fi, e. gr. obfervavero, per terram argillaceam^non

tranfire poife aquam, fed ab illa lemper repelli, vel aquamconglaciando,non condenfari, fed rarefieri,feu majus fpatium, fadta congelatione y implere. Pofte-

xioris vero, fi per mixturam nivis falisque intenfio«

B rem

(10)

& ) IQ ( &

fem frigoris vim produxero, adeo quidem, ut Cor¬

pora fluida, ad congelationem alias minime prona, artificiali huic admota frigori in glaciem facile con- vertantur: veletjam, fi expertus fuero, quod cor«

pora , quae vel maximam ignis culinaris vim per- ferre poflunt, foco adplicata fpeculi cauftici, vel invi¬

trum, vel in pulverem, quam citifiime redigantur. I- pfe experiendi a&us, ii priori modo fuerit infiitutus,

dicitur Obfervatio (Sver. Ron); fi vero pofteriori} Ex- perimentuni Phyficum (Svec. Förf ok).

De artificiali hac experientia quia propofuimus quaedam in medium proferre; cuam, C. L. quode-

cet verborum honore, cenfuram expetimus rnitiorem.

a) De Augm. Scient. Lik. II. Cap. II.

§■ Hl.

Non absre fore exiflimamus, fi in proprietateg

& fubfidia, quibus gaudeat, qui artificialem experien«

tiam fclici cum fucceflii vclit inftiruere, paullo alcius inquiramus. In his autem requiritur^ ut fufficientf,

&non vulgari Mechanices notitia inftrudtus fit. Cum

enim infirtimentis uti oporteat, fieri facile potefl, ut vel minimum infirumenti, quo utimur, mendumin caufifafit, cur vel irritum evadat experimentum, vel alius, ac rite confedlum edere debuit, cffedhis e- liciatur, quod quidem incommodum vix, ac ne vix quidem evitabit expcrimentum capturus, nifi Me- chaniceiapiat, ut vel infirumentum emendare, vel fal:

tern examinare, & vitium in illo, fiquod fuerit, de-

tegere queaf. Prseceptis etjam Matbematicis non pa-

tum illurn effe imbutum oportet, Pmerquam cnim*

(11)

£ ) Il C JK

quod.Mathefi Mechanicus fuperfedere nequaquami poffit, felici rerum nacuralium exploratori Mathema«

ticis difciplinis omnino opus efle, ve! inde fatis pa- tet, quod cum corporibus, h. c. quanritare, concre- tive fumta , ipfi negotium fit, cujus ad indagandas

vires, earumque quantitates & proportiones , in cafii

quolibcc fpeciaii prolixior fope calculus eft adhihcn-

dus. Neque vero minus ipfi necefTariam cenfemus

Geometriam, quippc quum ntilla, nifi per motum

fiat rnutatio, corpora vero motu fuo defcribant lineas,

quarurn naturam & indolem fibi babeac perfpe&am,

quicunque corporum mutationes rimari & determi-

nare velit. Ad hsec (edulus corporum exploratormi-

nirne igtioret, quae in quavis Phyfices parte priusfunt

detetta, v el faltem tentata. Quia enim quemvis ni¬

tro nobis conceflurum putamus, in captandis tenta-

minibus Phyficis, qua; ixpe non minori l'umtu, quam labore, peraguntur, non fruflra, Ted in eum prascb

pue finem laborandum efle, utvel novis crcfcatSci-

entia augmentis, vel rebus etjam ceconomicis confu-

latur; haud dirHcile effc intelle&u, hunc finem mini-

me iri obtentum, nifi aliorum opera fint perlpe&a;

alioquinenim faciiefieri poteft, ut irrituslabor, inres

antea fatis exploratas, impendatur.

Fuere ha;c fubfidia, quae haud incommode ad- quifitanommm\<pottmt\ fed funt&alia, quibus infiru-

ftus fit, qui cum fuccefiuNaturam hac ratione velie

examinare, quaeque naturalia adpellare licebit. Ni-

mirum, qui hunc ingreditur campum in incrementum Seiende, fuaeque cognitionis, ante omnia eric imbu-

1] 2 tus

(12)

so? y12 ( #

tusfincero? verifatis amore, quippe qui in gravifiTmo

Bocce negptio,a}ium fibffinem habet prsfixum, quam

ipfius veritatis indagatiogem ,, ccrte non immuniserir

a labendi periculo., Pofirea requirituringenium felix->(

& mens ab omnibus pracconceptis opinionibus,quan*

tum fieri poffic , libera; nam in faciendis experimen¬

ts apprime necefTarium eft, tum ut ca feligantur, eo- que infiituantur rnodo experimenta,. quac ad rem in- dagandam maxime, qua fieri poted fimplicitate, facjant^tum ut ex captis eae deducantur comproben-

turque veritatesqua* utiles funt3( qusquealiis dete- gendis infervire.poftunt , caveatur autem, ne hypo- thefibus, aut conjeöuris ullus in. ratiociniis relinqua-

tur locus. Denique laborioliflimus fit» oportet, ne- que parcens fumtibus ,, nec animum defpondéns, fi exfpe£fcationi non femper refpondéant, nam qus non

fuccednnt, fiepe numerotamen infoFmanr, & experi-

menta lucifer a etja?n adhuc: magis y quamfruciiferct funt ambienda a).„ Pronus inluper ad ample&endam quamvis opinionem minimeerit, fed ante experiride¬

bet, quam adfenfufuo probare,adeo ut, non aliorum,,

fed ipfius naturs,, di£tamine judicia. fua

.

fuffulcirc;

poflic.

a), VcruL, De. Augm. Scient». Lib. V.. Cap.

§. IV.

Progredirnur ultcrius, ea vifuri, qus\ antequam corpus, aliquod ad examen, vocetur, obfervanda ve-

niant

,

qusqueipfipericulo fint prsmittenda.. In his

autem omnium primo neeeflarium opinamur,. ut

infpiciantur machinx j,feuinftrumenta. quibus:

utii

(13)

P ) fl ( &

i3tr velimus., Dicieriim vix potefF, quantum ab in-

ftrumenti qualitate pendeac experimenti fucceffus: &"

eo quidém adcuratius illa judicamus examinandaj quo1 certius conftat, non nitro femper fefe confipicienda praebere eorum vitia, fed aCutiflimos faspe oculos Ia-

cere; itaque, fi vel minimum in inftrumento Vitium déprehenderetur , ante omnia emendandum effe, cla-

ret. Poftea tempgs etjam adcurate notandum cenfe-

mus, quo fiat periculum , quin St fitus loci fideliter

defcribendus». Sed funt & ejuscemodi phamomena,*

quae variantibus ventorum plägis,& vi, ficcitate aeris,,

Vel humiditate ,; ffigoris", aut caloris gradibus* aliis«

que, plurimum variari po(?unt: unde, cum, antequami faflum fuerit experimentum, quasnam mutationeslo-

corum differentia, dierum, hora rum, vis & plagae-

ventorum , caloris intenfio, auc frigöris, väriatio fic-

citatis vel humiditatis aéris athmofphaerici, phamo«-

menis accelerare pofiint , non råntum utile, fed &:

neceflarium effe , inquirere, ut hsc orrmia obferven*

tur probe, atque adhotentur, nemo non videt. Equp-

dem poffemus, per fingulaeundo, exemplis common-- flrare, quanti fit momenti, ad cunffa hxc adtendis-- fe, quo fimul pateret, quanta in Philofopbiam Na¬

turalem hujus moniti neglecfus intulerit damna, fed1 quia otium nobis fecit Celeberr. Musfchenbroek in?

Oratione de Metbodo inßituendi experiment a Pbyß-

ca, operi Tentaminum Phyficorum Acad. Flörenti«-

nae praemiffa, Ie&orem, harum rerum cupidüm, eo»

ablegatum: voltimus,, verbo tantum monentes, infini- tisbvariationibus: athmofpbasram noftram, qua dénft«*

B 3j tatcnsi

(14)

& ) *4 C JK

tatem* elafticicatem, immo & cum quibusvis hete- rogeneis mixcionem, obnoxiam efte, quse, faltem

qua maximampartem,dependent a diverfitate vel vem torum, vel caloris & frigoris, forfan a ficu quoque Solis & Lunae; unde, cum neminem', nid rerum

Phyficarum plane hofpitem, fugiat, quantamincor- pora hsecce terrena vim prefHone fua exerceat athmo*

iphaera; faris adparet, quam fit neceflariiim, ad haec

omnia probe adtendere. Practerea omni fhidio adla»

horand um eft, ut, qua unquam fieri poffic, methodo fimplicifiima, infticuatur experimentum, quo enim

minor hic eft adparatus, eo felicius fuccedere fölet:

åbhorrét qua (i natura a pompa, amat verkas ince-

äere nuåa a). Quin & non minus etjam adtenden- dum judicamus, an inftrumenta, in ufum vocata.

vel ab externo quodam, vel etjam ab ipfo corpore

examinando, fuh experimento aliquam fubeat mura-

tionem, unde irritum facile ipfum reddi poflir. Ver-

bo: quicquid obfervari unqiiam poteft, adcuraceno-

tandum eft, & quamvis primo intuicu non videatur

tantas poftulare curas experimentum, tarnen ne gry

quidem, ut ajunt, negligendum, prsecipue quum fiebilis nos edoceat experientia, quantum vel mini*

ma, quae videri pofTet, circumftantia, adfcrat mu- tationis, & ftepe quoque erroris.

a) Musfch.cit. loc,

§. V. „

Tandem ad ipfum experimentum procedere it»

Cebit. Qua vero ratione id felicicer inftituatur, paucis erit difpiciendum. Omnium itaque primo necefle eil,

ut

t

f

(15)

»)■*?(»

ut 71971 fcftinanter, fed letite fiat experimentlim. Ha¬

bet fcilicet fefiinacio in peragendis negotiis omnibus

fna incommoda, fuasque difficultates, adeo ut, quo

res agenda majoris efi moment!, eominori, ut plu-

rimum, uti iiceatceleritate. Quia enim nos homun*

ciones tantum ex parte cognoicimus, fingula, qua?

nobis ofteruntur, pbasnomena, uno obtutu difiin&e

percipere baud valemus, fed figillatim nobis iunt

confideranda, & quoniam nihil, quod obfervari un- quam pofik, praetereundum efi; patet, lento pede

in examinandis corporibus efie progrediendum. In-

telligitur etjam hinc, quod experimentum effici de*

beat animo maxime adtento: non enim fbfficir,quo-

cunque modo periculum fecifie, verum follicite in-

quirere debes in quasvis rei exarrfinatse circumfian-

tias, quibus gaudeat viribus & qualitatibus, quosad

alia corpora habeat relationes, qua*nam cum iliis ei

fint proprietates communes, qua? non, & qurere-

liqua func, quae ad intimiorern mareriae fubfirata?

cognitionem pertinere poffunt, qui praecipuus efi: fi->

nis hujusceexperientise omnis: ad idnamque inPhy*

ficis omnis dirigenda efi indufiria, labor omnis adhi-

bendus, ut corporum detegamus interiora, quae quum tot tantisque involuta fint velamentis^ ad ea revelanda cmne procul dubio requiritur ftudium.

Denique etjam hoc monendum efi, ut periculum

faciens fit omnium aliarum curarwnltf negotiorum

vacuus, atque in loco quieto & commodo. Quum

enim firepicus & tumuirus curaeque animum difira*

feanc turbentque adcentionem, cujus tarnen tantnm

(16)

& ) »ff ( £

,T

adftrtiximus neceffitacem; facile tum evenire poteft,

ut alia prorfus, quam oportuit, obferventur phac-

nomena , qux quidem non natura rei, fub examen

vocatce, fed aliis quibusdam adfcribenda funt; 8c quia difficile admodum efl, finon plane impoffibile, riifcernere, quasnammutationes, res fibireli£h,quas-

ve turbata producat, e re omnino ed, ut in quie-

te tanta, quanta fieri pofüc, fiat experimen-

tum. Sed captum jarn illud eft, ea quidem ad- tentione & follicitudine , ut nullus plane fuperfit fcru-

pulus, id fubcilius adcuratiusve fieri potuiffe; ne ta¬

rnen adhuc fatis nobis confidamus: quam enim pro-

na ad errorem via efl, in rebus pracipue compofi-

«

tis & implicatis ? Quis etjam polliceri fibi audet, tam

adcuratc fe una vice perfpexifle omnia, ut nihil de- fideretur amplius ad obtinendam certirudinem, quae licet unice nobis cura fit; mortales tamen quafi fuge-

re amat. Non itaque unico fubfldendum exiflime-

mus periculo, fed plures etjam methodos ad unam

«€andemque li rem explorandam, adhibendas efle, nul- dubitamus adferere. Quatrto namque pluribus comprobata fuerit eadem veritas rationibus, tanto nobis evadit firmior, firmiffima vero, fi non uno, fed pluribus diverfis evincitur modis. Et quid niul- tis? Quantumvis peritus quotiescunque primum cor¬

pus verfat incognitum , toties fe aliquantum fentie rudern atque imperitum: unde, qui experimentum,

debita licet inflitutum dexteritate, orbi erudito po-

fteritatique tradere cupit, fsepius id efle repctendum,

nemo non intelligk. Neque aliter fecerunt, quo-

.

rum

(17)

& ) «7 c »

rum nomina» seternis de Scientia noftra meritisr, jam dudum immortalitaci confecrata funt, magnum

loqvor NEWTONUM, BOYLEUM, REAMU-

RIUM, HALESIUM, MUSSCHENBROEKIUM,

ceteros, quorum uti fas efl venerari memoriam, ita

induflriam atque dexteritatem imicari,quemvis decet

indefeffiim naturae operum fcrutatorem. Et vel in-

de maxime confpicitur hujus monici necefHtas, quod ejusdem negleftus majora, quam quae dici unquam

poflimt, in Scientiam naturalem intulerit damna,

Evolvantur namque Philofophorum fcripta, & mil-

lenae occurrent de eadem re diverfse opiniones, ha-

rum tarnen auftoribus cundtis ad experientiam pro-

vocantibus, cui vero fidendum, nid certo conftet,

hunc vel ilium debita dexteritate & perfpicacia, nort

quidem fémel, fed vel centies cepilfe experimencum, eundemque ejus eventum femper deprehe'ndiße. Sit igimr h$c regula, naturalis■ Philofophiae culcoribus

menti probe infigenda: nihil temere adfumendum, * fed omnia follicicius examinanda, &, ti vel mini¬

mus de adferti ver i täte oriretur fcrupulus, ad expe-

rientiam recurrendurn, novisque experimentis the-

fin propofitam aut rej-iciendam, aut corroborandam.

Et fic noflrum qualecunque, licet perbreve* ab-- folvimus experimencum, quod tuis, B. L. oculis fubjicere audemus, enixe iterum rogantes, digneris

folito iJlud favore excipere, & innoxios faltem co-

natus benigne interpretari: vicifdm Felicia quasvis

Tibi ex animo adprecamur, & indefeflum Pbydca

(18)

& ) is c as

experimenta captandi ftudium, quo magis magis-

que crclcat & augeatur nobiliffima haec, bmul & u.

tilitfima Scientia, quoque iHuftretur femper a

nobis, & celebretur

SUMMI CREATORIS GLORIA.

Til Herr Audorn.

Ate Åra , Dygd och Flit Er jåmt i högen legat,

Det veta mange nog, fad f)elf J dermed tegat.

Utaf det Prof J ger, jag fpår Er krants igen;

Fortjenften rner ån lon, dock fågnar Eder van,

Joh. J. Törnsten.

Clariffimo AUCTORI.

Vivi tur ingenio, tribuit fi pabulct Virtus,

Si calet aterni petlus amore boni.

Tu vives igitur, faciet Tefancla heat um Virtus, ingenii flamma perennis erit.

Pratnia tnortali non contemiienda manebunt, Defunäus terris non mor i tura feres,

iESTÄN, PET. HARLIN.,

•$* *$*

References

Related documents

nifi tnalis 7toc^cc prceter pudorem — Prsepofitiones, fi^quis miretur, quid fit, quod Genitivo Cafui junftns in iingua Grseca, contra rrorem aliarum , reperiat, obfervare

20. 7ϊνςγον) appellare moris erat fortisfimum quencquc prcvpu-.. Ulum lugent fummi &amp; infimi, il quid pasfus huma-.

Stammt lhr von dem Alcides nicht IJl euch das Leben nicht verhafst W Ein umbefiegt Gefchlecht.. Ihr kennt ja

Alii vero, qua funt perverfa ac depravata voluntate, quoniam. &amp; illis beneficii nomen non potefi: non efie pera- mahile, fub ipecie liberalitatis ac

aut non (per prin. exchif med.); Quoniam autem fanitas totius corporis, ex fanitate vel apdCLidins fingularum partium, ad munera fba obeunda, nie- tienda eil, partes vero corporis

naci.rae, maximi qvidem facienda, &amp; effe&amp;us per- qvam hudabilés &amp; patefecit, &amp; occafionerii dedit rnveniendi, falutare, non eft, qvod dubitemus.. De qvo itaqve,

Linea vero ea, qua? per centrum gravitatis tranfies atque fecund um quam Corpora gravia libere moventur»?. vel moveri conantur, Linea direBionis corporis bic voca- ri poteft,

circa tarnen obfervandum t. Quod radii penidllorum provenientium ab objedis paullo remotioribus, fine fem fibili crrore poilint heic haberi pro parallelis. Quod licet horum