ET DIVINIS,

■06.

D. D.

DISSERTATIO PHiLOSOPHICA, DE

FJNIBUS DIVINIS,

Quam ^, VENIA AMPL. ORDIN.

PRjESIDE,

DOCT. Ρ ETRO NICOLAO

CHRISTIERNIN , Log. et Μετλτη. Prop. Reg. et Ork

PRO GRADU

PUBLICO _{ΈΧΑΜ1Ν1 MODESTE}

j OFFERT

JONAS NORDVALL,

verbi divini minister, medelpadus.

In Aud* Carol. Maj. Die A. mdcclxxyl, HORISANTE MERIDIEM SOLITIS

UPS A LI Ji,

Typis Edmannianis,

S:/E R:iF, M:TIS

ΜAGNΜ VIROy FW

REVERENDISSIMO

PATRI AC DOMINO,

D ^{x :.} O L A V O

e

S. S. Theologue DOCTORI Celeberrimo, DicecESEOs Hernosandensis

EPISCOPO

EMINΕ Ν TIS SIMO^» Synedrii Sacri

PRAES1DI

GRAVISSIMO,

Gymnasii Scholauumqoe Per Dioecesin

EPHORO

ADCURATISSIMO,

MMCENAT1 SUMMO MTERNUM COLENDO.

SACRUM.

J. Ν. J.

DE FINIBUS DIVINIS,

§. ^I.

Sicuti^{debettotumoriginem;hocce ita}univerfum fummo^{luce clarius} eft, iapientem Cre-Numini fuam

atorem omnia ae fingula in finera ie ipio dignutn protulifle. Verum quid nobilius ac utilius ratione pra;-

dito animali, _quam finem illum perfcrutari? Hic enim

ubivis attentionem cognitio, cognitionem fubiequitur ad-

miratio, admirarionem veneratio atque optima pie viven¬

di ratio, .föqua omnino,faluberrima, immo ncceflaria eft

inveftigatio verorumfinium, quos Deus in mundano Sy-

ftemace intendit; ex quorum nempe cognitione pate-

fcit Divina fapientia, quam una cum reliquis fuis ad-

tributis & perfedionibus infinitis, hominibus quoque manifeftare voluit, & in cujus notitia veneratione & i-

mitatione repofita eft mentium felicitas- Sed caute, cir-

cumfpede, eaque cum modeftia, ex qua veneratio Nu¬

mini debita elucefcit, in boc fcrutinio eft proceden-

dum, ne vias Dei, ad captum finiti noftri intelledus

menfuremus, ne ve ternere affirmemus Divinam Sapien-

A tiam,

4 De Fin ibus

tiam, determinatos a nobis _eosque folos femper inten-

dere fines. Quicunque ad hoc finium Divinorum fcrudnium fe confert, fuarum eile partium arbitrabitur,

ut in hiiloriis & vita communi, non mödo vias ratio- nesque agendi hominum ^, fed & media ^ac direSionem

Numinis in exfequendis vaftis confiliis & moliminibus fuis adtente obfervet legatque, & eventa rerum huma¬

narum non adicriberis cafui, non.fortunienon fato,,

qua? nomina tantum func inania,; led fufpendens ^{a ma¬}

nu dirigente Summi Re^loris, eadem cum ejus virtuti-

bus fludeat commetiri. Id Γι fecerit, deprehendet be- neficia, qua? Deus hominibus _pro bonitate iua large

fatis indulget, illorum beneficiorum abufum, & hunc

infequentia jufta Dei judicia^ in orbem ire, ac circu-

lum quendam defcribere, circum _{quem res} hominum vo]van tur. Difcet ex hifloria a?que ac per experientiam,,

Dei fummam eile & fuiile in homines beneficentiam ,

fummamque in aberrationibus iliörum ferendis patien- tiam,, fed illos beneficiis & admonitionibus Divi nis ob- ilinate abutentes & reluctantes_T iuo vitio malos, fua culpa miferos efTe. Adveria _autem,, fcandala & perfe-

cutiones innocentium & proborum, fi contempletur,

qua? pars viarum Dei intelleclu dificillima videtur; non ha?rebit in mediis & proximis, fed confiderabit ^antece-

dentia & confequentia; prima & extrema, cauilas & fr-

nes, principia & exitum. Exitum femper obfervabit gloriofum Deo, falutarem piis, hoftibus perniciofurn..

Sirpiffime unius improbitatem ad aliorum jufliflimam

poenam, Di vina gubernatio fapientiilime dirigit. Id ipfum eftv quod hic diligentius ad animum vocari Vel¬

lern, lu&am & afEi&ionem piorum, pafTlm nafci ex vi-

tiis hominum, fed per Divinam bonitateru & provi-

dam curam dirigi ac converti,, ad piorum exercitaiionem

& perrecHonem majorem.. Non hierefes; tantum _, qua?

occa-

Dfainis· ^· ₅

oecafionem pnebent illuftrandse & confirmandx vens

fidei, aut perfecutiones & afHtäiones poftremum me¬

dium iunt Ecclefiat fan&ificandas & a faecibus fuis re·

purgandre: fed rnajora quoque impiorum moliroina, jn eorrumpenda fan^iiBma & caftifTima Religione ^per fu- perilitionem 5 idololatriamlaxatam ^morum difciplinam, tyrannidem-, in hunc exeunt finem, hunc iortiuncur e- ventum. Permittit igitur Deus cqefum piorum tentari, afrligi, comnvitti cum fatana, mundo, hyppocritis, ut

pii cemaminlbusr defunåi, puriores, iandioresfor-

tiores, Icetiores prodeant, & gradum promoveant in via perfeiHonis,. ipfis in hac vita decretre,. ac tandem poil: omnis lucfas experimenta,, de adver- fis majori cum gaudio triumphent ^, Deoque glori¬

an! Fcddant. Experientia omηfum temporum id hacle-

nus comprobavit,.eftque obiervatu jucundiilimum« Ger¬

äte qui hoc oculo redo & candido vitam bumanam hiftonas coniideraty ^cum reverenter, tum iapienter ju- dicabit, de _{magno opere} Providentias Divinas, tametii

omnem ejus ordinem & nexum hac in vita introfpi-

cere non valeat. a)i'Multi tarnen hominum de finibusDi- vinisejusmodi habentopiniones,quaj ve! totas, vel_qua ma·

ximam partem non folum funt falbe, (ed etjam infinita?

Dei fapientia? valde inimicas. Operas igitur pretium du-

xmus, in prtefenti, obfervationes quasdam, quantum in- genii & opum facultas permittat,. fubminiilrare, ud in-

de conftet, quid de Finibus Divinis ientiendum fit, ne in fummam illam, quam Deo debemus, vencrationem peccemus. In hoc vero perarduo negocio, _asqwum tu-

um L. ß. Judicium peroffictoie expetimus.

A ₃ §. ^2.

a) Cfr, Hypotypofis Hißort a S? Chronol„ Sacra ^a

Camp Vitringa in Prafatione.

6 De Fi^ηibus

§. 2.

Quantum nobis conftat, omnes de Deo pie eogi-

tantes, confentiunt in notione fapientia? Dei generali;

verum ft quceftio fiat de exercitio ejus in cafibus fin- gularibus, in diverias abeune fententias: & elucet inde llmitata; noilra? rationis imbecillicas. Generales Sc abs¬

traktas veritates regulasque certo polTumus peripicere;

cum vero res finguiares, cafhs ac circumftantias volu*

mus examinare ac dijudicare, in difficultates incidimus,

ex quibus fine confufione vix & ^ne vix quidem e- mergere valemus. Verum ut hoc, quanfum fieri poteil,

evitemus, necefle eil, ut primum generalia, qua? clare novimus, breviter recenfeamus, quo illis in ipecialibus

innitamur. I:rao Certiflimum eit, De,.ra creabone et confervatione hujus univerfi, finem vel fines qnosdam intendere, confequenter i ι fingulis operibus fines ha¬

bet propofitos; & omne reale in mundo, quatenus Dei

eil efFektus, eil medium ab ipio decrecum Sc ordinär

tum fines Ejus obtinendi. Hic obiervanda eil differen*

tia inter finem aSimüs, & caujjam agendi impulfivam. Fi-

nis eil confequens aktionis, propter quod, ut exifiat caitfla tfficiens agit. Id quod impedire intendimus ne fiat, fi-

nis quoque rationem habet. Sed cauiTa impulfiva akfio-

nem antecedit, & eil idpropter quod, quin exiftit, caitjpi efficiens agit. Deus enim non ex indigentia quadam,

ied iuraraa bonitate fua interna impulfus, ad intelligen¬

tias finitas producendas fe determinavit, qua? libero

viriüm conceilarum ufu, Majeilatem Ejus intelleklu Sc volunfate agnofcerent, indeque feliciilimi evaderenf. Ens

véro Summum infinita gaudet fapientia, non folum ra- tione cognitionis, ^qua? inteliektui Ejus ineil, quoniam

ornnifcientia fua omnes poilibiles ^novit modos, qui¬

bus finem fuum attingere poteft, verum etjam ratione

«xfecutionis; ergo tot Sc tantos per creaturas obtinere

.Divinis. f decrevit intermedio-s fines, q-uot fhnul· decerni poiTenf,

& revera tot tantisque raodis gioriara fuoriri obtinety qui unquam ία uno Syftemate obtineri pofieatj efb~

que hoc fecundum, quod liquido novimus. 3:tio Kil

quoque nofiilimum, infinitam ^illam inium Divinorum

multitudinem, non efie coofufam quandarn congeriem,

fedjfines iflos ordine perfecViflimo inter fe conjunftos,,

& a Deo iubordinatos efle, ita quidem, ut mundus phy-

ficus five _corporeus, mundi moralis five ipirituaiis) caus·

fa adornatus fit, nihilque in ^toto rerum creatarum complexu occurrat, quod vel inutile fit, vei ad fines

Dei efficieados, five mediate Tive immediate, five in-

dire&e five direkte, baud concnrrat. Fines dicimus, ^non quod fmt plures ultimo paraileli; Sed quoniam unum

medium in concatenata ferie alteri fic fubjungi-

tur, ut licet medium fit refpeélu iuperioris, habeatur

tarnen pro fine refpe£iu inferioris. Cum itaqué creatio.

β^t quaii profpeStio qucedam mediorum ad finem ium-

mam obtinendum, fequitur omnia qua; Dens produxit

in hunc finem efTe creata, adeoque nihil eile, quod non

natura fua ad hunc finem aptum fit. Nulla ^quoque ful>

ftantia aut ulla illius mutatio, finem Dei irritum redde-

re valet. Ea efh fapientia & potentia Conditoris, ut fi¬

ne fuo non excidat, licet improbitas, ut id fiat, omnem

moveat lapidemj quod fienim homines & Spiritus finiti,.

iponte & de induilria fini Creatoris infervire noluerint,

id faciant necefle efl vel inviti, vel eciaro, quod femper fere accidit, praeter intentioner«; hac tarnen probe obier-

vata difFerentia, quod prior modus cum feiicitate, pofte-

rior cum promerita eorum infelicitate fit cönjtinftus quia in manu Dei fiunt apta inilrumenta, exeropla &

objefta, quibus adhibitis alii fpiritus,. ad venerationem majoren', & ardentiorem Benera&oris ful amorem com·

moventur, Qui contrarium dcfendere cupit, injelle&gi

DU

g De Fin ibus.

Divin» tribuit confufionem, i-n&kiam & plures ejusmo

di imperfécliones,, qu« in Deum minime cadunt. 4;to Etjam c^rciilime novimus, mundum huncce, oramiaque

in eo iimul furata _, ad bnes Dei obtinendos medium eile optimum, adeo ut via breviflima i. ^e. mediis mi¬

nime fumtuoiis, propofitos fines foecundiflimoe pleniili-

me obtineat, h. e. ut maxima mediorum parfimonia ira>

petret dummam iinium ubertatem: minimo pofiibfii

iumtu, maximum poffibile lucrum. b) Deus enim non folum iumraa gaudet icientia, verum etjam perfecliflirna fapientia; eligit igitur maxime aCcomodatam ad fi-

nem iuum, meJiorum connexionem, eamque optimam,

falli nefciam, validiilimam: omnipotentia Ejus media iita phyfica ad exiftentiam perducit, nec ullum datur, quod

ilii poreft refiftere. Hinc denique 5:0 intelligimus, nul-

lum eventum hoc in mundo eile inutilemj fed .ufus re«

rum äquales eile fines Divinos, Orane in mundo, qua-

tenus eil bonum, bonos habet fruäus & ^mutus utilita- ti infervit.; ©rane iualnm eil etiam cum bono conjun-

£tum, indequc varium producit ufum, cujus cauila Pro-

vidum Numen id permifit ieu toleravif* Dens enim ab

ipfis Diabolorum & ini proborum bominum confiliis fa-

£tisque, oceafionem defumere novit, fuam patefaciendi Majeilatem, iisque, praeter omnem eorum intentionem,

in confequendo fines fuos fanåiflimos admiranda fapi-

entia utitun Spiritus finiti vix adeo magnificas per·

fedfionum Divinarum ideas accipere potuillent, Γι o- mnia & fingula in rerum creatarum mutationibus, uni- formia, fimplicia, & fua natura ac fponte harmonica

cernerenx, quam quidem habere pofFunt, quando uni-

verfitatem hane ingredi vident, non tantum diilimilia,

verum etjam contraria & defe&iva, quas tamen omnia

per

b) Canz. Tbeol, Nat. SeB. J. Cap. FUL jf, ^77.

Divinis. 9 per Diviftam & excellentiifimam difpoficionem, ad ^de-

cus & gloriam Numinis confpirare intelligunt. Sane De-

us pios & aifiduos fuos cultorés, ad feiicitatem perfe-

&am mirabiliter ducie. A praecedenti fenfu peccati &

reatus, excitatar defiderium grariae ardentiflimum, ien-

iusque miiericocdise ineftabilis; Deum magis amat, &

iiiblimiorem ejus gratiam veneratur cui multa funt

remifla peccata. c) A fenfu mortis & morborum, ori-

tur vitas ac fanitatis pretium; mala & dolores locum relinquunt teetiflimis ab iis liberationibus; defperationem

infequitur plena fiducia; ab anxietate & triftitia, gene·

ratur vividiffimum gaudium; tenebras excipit gratiilima

lux; a ftultitia difcimus fapientiam; paupertas mutatur

in divitias, ^a miferia praecedenti & juftiifime damnato-

rum cognitione, extolliturxternx beatitudinis vividiflima

fruitio d). Innumera mala hominum confilia & decre-

ta, per iapientiilimam Divinam difpofitionem, deficien-

te occafione, quotidie impediuntur, fed nonnulla pecca-

ta potius permittere voluit Deus, quam phyficc impedi-

re, ne multae & excellentiilimas, difliciilimae & liberrimae

cum ipiis connexse virtutes fimul e mundo excluderen-

tur. Nam interhominesintegros & innocentes,nulla fuiflei patientiain adverfis, nulla mifericordia&affliutorum conio-

latio,nulla injuriarum condonatio,nullaepreces &gratiarum

aftiones obliberationemamalis,nullaperfeverantia,fiducia

& conftantia in vincendis graviflimis tentationibus, nulla-

que celebratio nominis Divini ob auxilium obtentum,

& ob reportatam ejus gratiae adminiculo gloriofam vi-

ftoriam. Hinc fluit _quoque major fubje&io ^coram Deo, fuaeque humilitatis agnitio, dum Spiritus finifi variis

B &

c) Cfr. Luc. VII: 4η. i Titnotb. 1: rj, 16.

d) Cfr. Doft. Hogftrotns Förnuftiga Tankar om Gud'·

/. Pag- 274<

10 De Finibus

Sc indubiis obfervailonibus convincuntur, mii'eriam &

mala unice ab ipforurn culpa oriri^ omnem autem faiu-

tem & felicitatem eorum,, a (ola Dei immenfa bonitate pendere, Sc in eos redundare, qui eam fideliter recipi-

unt & retinenf,. Quum jam fapientifiimus Conditor ^per-

fediifime cognoverit, quando & quot modis, bona Sc

mala, eorumque in mundo variationes, ad Divinas

virtutes maxime celebrandas occaiionem& motiva fup- peditare poflent, idecque illa efficere, bicc permittere

decrevit,. evidens efi^ omnes rerum exiftentium ulus Sc

effe&us in quolibet cafu fingulari, eile fines a Deo in-

tentos. Kt hare fere funt illa praecipua mOmenta qu<e

ratio noftra in infcrutabili Dei iapientias abyilo,, certo Sc

manifefte. poteft peripicere.

§· 3-

Verum _pauca ha?cce, qure cerciffima novimus, funr refpeftu eorum qua; nefc raus,, ut n.hili aeftimanda;. Sa- pientiffima enim rerum creatarum in ferie coexJilentium^

Sc fuccedentium difpofmo ac gubernatio, adeo profun¬

da eil, ut ada?quata illius, cognitio» in perveftigandis tcu^

eationum rerumque fingulacium finibus proximis, a

mente limitata obtineri nequeat^ quum- infinito intelle-

£tu, omniumque ^rerum tam exiffentiumquam pofiibi-

lium diftin&a reprasfentatione ^opus fit,, ad fingula |ejus>

pbasnoroena penitus explicanda, Sc rationes eorum plene comprehendendas. In pluribus rebus fingularibus cafi-

busque in mundo, plane ignoramus, quem finem habenc

Sc quomodo illum obtinent; quurn> illae res calusque,

earumque difpofitiones nobis prorfus fint ignotae, Fieri

etjam poteft, ut circa hanc materiem coecutiamus,etjam-

fi rerum cafuumque difpofitiö Sc indöles nobis fit quo*

dammodo cognita, ac fiois Dei, ex objeftorum ufu im

fitmlibus cafibus, tam perfpeüus eife videatur, ut multl

eum

Divitiis. ^II

cum fine difficultate fefe indicare poife exiiliment; quod

in fequentibus me fore demonilraturum fpero. Antea

vero neceile eil, ut indicemus, quales inteiligamus fi¬

nes. Inprimis diilinguendum eil inter fines uiusque re-

rum fingularium a Deo decvetosj & eos, quos obtinere

non decrevit. Illi funt fines reales, propter quos ut fi-

erent, Deus res fingulas fic & non aliter difpoiuit; hi

vero abiölvuntur effeäibus earum mere poilibilibus.

Omne bonum, quod per rem quandam finitam, per

caium mutadonemque, abiolute obtineri potuit, vel pq- teil, etjamfi non obtentum fit vel obtineatur, eil finis

tantummodo poilibilis, ob quem Deus agere & creare potuit. Singula poiTibilia perfeåiflime intuetur, omnia-

que bona, pro diverfa bonitatis menfura, conflantiili-

roe vult & amat Deus; _ergo & omnes poilibiles ufus

ac fines omniam ^rerum in mundo. Verum vult eas voluntate fua naturaii & neceflaria. At ex pluribus bo-

nis, qux in Syilemate fimul exiilere nequeunt, eligit

optima, iisque folis, per liberrimum volendi a£lum, e-

xiilentiam coneedere decrevit. Non itaque omnia bo¬

na roinora & abfolute poiTibilia, a Deo funt intenta, nec

eadem ad aclum perducere vult. Qvod enim Deus de¬

crevit, certiilime fit reale. Hinc cum dicimus, Deum in

cafu quodam, certum velie finem, poiTumus quidem fi¬

nes etjam poffibiles intelligere; verum hoc eilet valde

ambiguum. Re<5tius igitur dixerimus, Deum nullos ali-

os intendere fines, quam quos per res mundanas ieie

obtenturum fore praevidit. Unde n©s de finibus Divi-

nis loquentes, fines fölum illos intelligimus, qui in mun¬

do prreienti revera locum habent. Cafus quidam infor·

tunatus, duobus contingit hominibus. Alter eo emen- datur, alter non. Emendatio eil igitur, finis cujus caus-

ia infortunium illud Deus illi immittit; ^non vero finis,

ob quem alteri eil immiilum. Fines igitur alios poite-

B a rio-

12 De Finihus.

riori habuit cafu, fcilicet, ut ille non fine propria culpa

pereat, & ut alii occafioneminde accipiant, Divinatija:«

ftimandiclementiam, longanimitatem ac tandetn juftitiam*

Cum itaque ad cognitionem finium Divinorum adniti-

mur, folum decreti funt intelligendi: & inter eos diftin- guendum eft, inter fummum vel ultimum, & proxi-

mos rerum fingularium fines. Ultimum ratio nobis

certo valde indicat. Novimus, fummum gloria Divi-

nx gradum, fummamque ipirieuumfinicorum felicitatem

in quolibet mundi ftatu, ^per difpofitionem auteceden-

tem effici, _quas falva totius iyftematis perfe^ione in eo locum habere poteft5 omniaque ac fingula, propiori vel

remotiori modo, quantum fieri poteft, ad fines iftos

conducere» Verum finibus rerum acmutationum fingu¬

larium proximis, a priori indagandis, humana perfpica-

cia minime fufficie. Tanta enim eft horum finium Di¬

vinorum in phyiicis ac moralibus ubertas ac varietas,

ut cognitio illorum per dilrgentes obfervationes unice adquirenda, non pollit non manere manca & ialtim partialis, ideoque obfervationes vix adeo deprehendun-

tur uniformes, ut ad regulas generales, in omni cafu,..

Ioco ^& tempore adplicabiles, revocari unquam que-

ant. Et hoc eft offendicuium rationi noftra?. Infinita

illa nobisque,. congenita fciendi cupiditas, ad finium

horum fcrutinium noe impellit; ratio vero limitata, ne-

xus rerum, cafuum, circumftantiarumque omnium,,

quantum opus eilet, perfpicere non valet; unde bypo-

thefes etjam fine debita cautione finxerunt nonnulli,,

quarum ope fines Numrnis determinare voluerunt, &

inde in varios inciderunt ^errores. Videamus ergo quam lubrico taies innicantur fundamento..

§■ 4·

Canon ille: Ufiis rerum funt fines Bei> eft hypothe-

issc in errores nos iaepiilinae inducens^* nifi recte fuerit

«xpli-

Divinis.

eipltcacus. Per irfum re;, roerito inteMigitur σι»ne Ha¬

num>. omnes perfe&tones, quse ex illa proiiuere poiTtmt.

Verum ii ^omnes filos ufus eile fines Dei äquales exiili·

maverimus, fiepe fallimur. Omnes- poifibiles ufus, iunt

quidem fines Dei poflibiles; Ted ^tantum effectus äqu¬

ales, funt fines decreti. Verum qüis a priori poteft fcire,

quem ufum res qusedam producet? Ufus falutifers rae·

dicinae Kgrotum poteft ianare; an vcro femper fmatur

seger? confequenier folum a pofteriori icire pöftlimus,

in quo actuales rei cujusdam fines confiftant, cum ufum

novirous, qui exinde rcvera profluxit. Cum omnis ^pos«

iib'ilis rei ufus ^non fiatim evadat a£luaiis, neceile eil,

ut adfit caufta, ob quam non exiftat. Cauila illa, fi eil

bonum quid, a concurren:e Dei dependet Providentia;

fil malum, a permiifivay ergo etjam a Deo decreta, &

mediis Divinis adfcribenda, per qu# fines fuos opti-

rnos, ordine ac combinatione ofctinet optima. Hinc ^ma¬

nifeil^um eil, ufus rerum ob cauftam qua ηdam^, fi ho*

minis quoque eilet peccatum, non ieqaentes, ad Divi-

nos fines reales non pertinere, & nos fajpiftirne praxi-

•pitaFe Judicium, cum ab utilitate ^rerum catuumque o-

pinata & adparente, ad finema Deo eie&utn & ftabili-

tum concludere volumns»

Alia hypothefb, a?que vacillans eil hsec: Res cafus¬

que fingulares uuius ejusdemque indolis, ad eundem finem

proximumfunt ordinatce. Antea vidimus, tantum realem

ufum rei cafusque, eile finem decreto creationis prarfti-

tutum; quotidiana vero iatis ^nos doeet experientia, res cafusque ejusdem indolis, diverfos producere effe&us.

Homo quidam per Divinam providentiam evadrt dives,

nobilis, vel alio modo fortnnatus. Hac fua fortuna,

fedulo virtutum ftudio conjunfta utitur, eilque pauperi«

bus, ofHivSlis ac pairiae utiliffimus. Exinde certum eil,

Deum euna in finem ipfi divitias concefiiße, ut eilet vir-

, tuti

14 De Finibus

tud deditus, procurator pauperura, adjutor affiiclorum

& patria; fulcrum. Providentia Divina eandem aiteri

adfert pofleffionum copiam; is vero deprehenditur am«

bitiofus, fuperbus ac prodigus. Nuila tangitur commi«

feratione, quando pauperes in domo ejus efuriunt,

Ted affliuti auxilium ejus fruftra implorant, ac peilis ^e-

vadic patriae fuae. Periode eil five dicas, deficientem &

perverfam ejusmodi fortuna? bonorum adplicationem,

vel. a peccaminofo abufu, vei ab aiiis impedimentis profluere; fine Providentia quippe Divina permictenfe,

fortuna? bonis nemo abuti potefl, neque aliud quoddam impedimentum, Deo infcio & invito, veris fortunae bo¬

norum ufibus obitare valet. Et Tic fieri nequit, ut De-

us per omnes homines, quos reddit fortunatos, eundem

obtinere decreverit finem. Sunt & ali^e diverfitates fta~

tuum humanorum, in quibus provtdentke artificium, finiumque Divinorum varia & diffimilis ordinatio ob-

fervari potefl. Talia funt tempus & fors nafcen-

di cujuslibet hominis, temperamentum, valetudo, edu- catio, hteredita*, raunera publica, conjugium vel coeli-

batus, liberi n3tivi & adoptitii, varia? fortuna? vicifTitudi-

nes in experimenturo animi, & denique mors. In qui¬

bus omnibus, ut dixi Providentia? vefligia rton unifor- mia, & fine ullo libertatis human« detrimento, ad fines

Deigeneraliores,fvaves acvariataedirecliones,aquovis non

coeco ipectatore facile deteguntur. Quando experientia

edoéli novimus, ufum quendam realem, in cafu ^quo-

dam eile fecutum, concludere tantum licet, ufum illum

in aliis cafibus (imilibus efle poffibilem; an vero fit fi-

nis a Deo praefixus, plane nefcimus. Et prseterea eil dif- ficillimura, immo impoffibile, per nudam cafuum fi«

milium exfpe&ationem, reales fines proximos liquide femper determinare. Cafus enim ifli, a diverfis eaus-

fis, inter ie alias iimillimis, depepdent, & hic re«äe di-

citur;

Divinih ₁₅

citur:: circumß'antia„ etfi minima, variant rem. Si de fingulis eafibusr eorumque antecedenti difpofitione, no-

bis eilet adaequata cognitio, poilemus etjam clare prievi-

dcre ufus inde fluentes, & illosy qui inde profluere ne- queunt. Cum vero ejusmodi perfe&io nobis defit, fioes

Dei proxime intentos, quatenus iunt futuri, fine formi-

dine oppofiti rainirne determinare pofiumus.

Alia iterum hypothefis,, bona fide afiumta, ^{non vero}

rife examinata„ eil hasc: Finis proximus totins, efl quo·

que finis proximus unius· cujusque partis totius. Quam pa-

rum vero ej fit confidendum, experientia facile com- rnonilrat. Per divioamprovidentiam flatuscivilis inter ho·

mines eil introdudus. Finis proximus hujus focietatis,

eil plurium conjunda. procuratio falutis publica?. An ve¬

ro hic finis, eil finis omnium membrorum civitatis?

Fures,, latron.es> mendici nulla coadi necefikate, liberi

in infanti&morientes, lalüti public# nihil omnino infer-

viuntj _ergo etjam Deus non decrevif, per illos civitatis

incolas iaiutem ejus communem promovere. Adeoque, qtiandö finis proximus totjus nobis fuerit ftotus·, inde

tantum duplici modo» concludere poffurpuS: Primo fei-

licet, quod iiier quoque finis fimui fit finis Dei decreto

flabilitusj- tot membrorum fingularium, quot iunt ne- cefiaria, ad finem totius eo impetrandum gradu, quem

Deus decrevit. Deinde quod ^cetera membra^s qua? fini

Dei ron immediate deferviunt, modo remotiori ^acroe»

diäte ad finem creationis conferant. "Alia denique hy- pothefis, & qua fenfum & qua fundamentum priori

amicifilmar. Finis proximus generis Ef fpeciei verum, efl

quoque finis uniuscujusque rei fingularis, ad hoc genus vel

bnnc fpeciem pevtinevtis, Confideramus plantas, bruta a- nimantia, borainesque quatenus difpofiti ac apti iunt ad

feie propagandurm. Nullüm eil dubium, quin propaga-

tio generis fit unus a< Deo internus finis,, quem per pe- culir·

ιβ De Finibus

culiarem ftru&uram partium illuc pertinentium, faEpiili-

me obtinet. Verum num pofiumus dicere, unamquarn- que plantam, unumquodqae animal, quatenus easdem

habet partes, ac Organa eadem cum lliis, quae ipeciem

fuam revera propagant, eundem haberefinem Divinum,

& ad eum eile ordinatum? Si hoc ftatuimus, aut una- quteque planta & unumquodque animai feie multi-

piicaret^, quod experienti® contrariatur; aut finis ^a Deo

intentus non obtineretur, quod inconveniens cfl at-

que abfurdum. Et prseterea adcurate loquendo, er-

roribus iumus obnoxii, quoties finem proximum totius

cujusdamfpeciei vel generis, a Deo decretum fiatuimusj

nam ifte finis abiolvitur vero ufu, per unamquamque

fem fingularem, ad illam ipeciem vel illud genus per- tinentem, tempore fuo certo fecuturo. Verum ejus-

modi determinare finem, plane impoilibile mihi vide¬

tur. Experientia cognofci nequit; nam ejus ope omnes

res fingulares generis unius cognofcere nequimus; &

quomodo tum obfervare pofiumus, quod fingulae uni¬

formera ufum immediatum conjun&im producant, &

ad proximum quendam finem a Deo fint asqualiter or-

éinatae? Nec ex aliis rationis principiis demonftrari pot- efi; quoniam exempla allata, ut alia taceam,iatis com«

monfirant, res ejusdem generis, ad diverfos fines pro-

ximos a Deo efle ordinatas. Noftrum itaque efle de¬

bet , nunquam eo procedere audaciae, ut finem totius

generis proximum determinemus; alioquin enim faten-

dum efiet, innumeras res omniam generum inveniri,

quae finem hunc revera nunquam obtinent; quod cum

magno illo conceptu, quem de Dei fapientia nobis

formare debemus, concordare minime poteft. Sed po·

namus, finem Dei proximum nobis efle cognitum; ni-

hilominus neicimus» quo gradu Deus finem iuuro ob-

tinere decreverit. impoilibile nobis eft, magnicudinem

fini-