6 if ''/ - : ./ -***•:
NU MINIS,
adversus
THEOS,
DEMONSTRATIO)
Cujus
Partem Posteriorem *
Dwina adfulgente gratia, Cum confenfu Ampliff. Senat,
v Philofoph, in illuftri Acad. Upfal.
PR^ESIDE
CELEB E RRIMO VIRO>
| MAG. E R I C O
ALSTR1N,
Log. &Metaph,Prof.Reg.&Ord.
DISSERTATIONE PHILOSOPHICA*
m
PRO GRADU,
Pub Ii co bonorum ex amini modefie fubtnittii
_
Alumnus Regius,
T.(HENNINGUS TIDEMAN,
jemtius,
i In Aud. Guft. Maj, ad diem IE Junii* <
ANNI MDCCXXV.
.*!*
_
1$ UPSALLE, Literis Wernerianis.
S:x R:$ Mtis
magn® fidei vir.o,
REVEREND ISS l MO
PATRI ac DOMINO,
MAG. PETRO
Norlandiarum Occidentalium
SUPERINTENDENTI Eminen-
fifTlmo, Confiftorii Hernoefandeti- fis PR/ESIDI, & Regii Gymntafii
Scholarumcg EPHORO Gra- viflimo, Adcuratifiimo, M/ECEN4TI MAGNO.
J)l{Tertationem. Hane. Qualemcunq^
Favore. Ejus. Summo. Fretas.
Jfr. Perpetuae. Vene rat ionis, Tefttmoniurn.
Confecro.
Yitam. rncolurnitaterru Et. Profperos^
Rerum. Sueceflus. Submiffa.
Ut. Par. Eft.
Ånimi. Devotione. A. Supremo.
Numinc. Uli. Adprecans.
REVERENDISSIMI NOmNIS EJUS;
eultor humillimus*
H. T.
VIR O ~
Jdmoduttt 0* Reverendo t
Mag. PETRO EURENIO,
Owikenfium injemtia PASTORI me- ritidimo, & adjacentis diftri&usPRjF*
POS'TO dignidimo, Benefa&ori
i omni honore devenerandoj
Plurimum Reverenclis atfc Clarljfimis
VIRIS,
Dn. ER ICO HUSS,
PASTORI in Berg Jemtlandorum mC"
ritiilimo, Evergetae & Fautori
certidimo 5
Mag.CLEMENTI THELAO,
Ecclefise, quse Chrifto in Torp Medel¬
padorum colligitur, PASTORI lau-
datidimo, Nutritio non itapri-
dem propenfidimo j
Mag. OLAVO TURDIN,
Reg. Scholae Froefceanae RECTORI
dexterrimo, Prxceptori antea fi-
delidimo, optimo y
^Enue. Hoc. Ingenii. Sfecimen*
Animi.
Beneficiorum. In. Me. Coüatorum. Memoria.
Pignut.
Cum. Omntgen*. FelicitAtts. Vott.
Qffcro.
eultor obfervdnttßmttt h
H«. T,
reveretodis & doftißitftot t)orni*iis y
Dn. JO AN NI DRAKE,
V. D, MJNISTRO in Berg perindu- ftrio, ob favör em , inde a teneris
,prasftituro , Patrui nomine
^
honorandb}
Dn. V. D. OESTANO HAMBERG
MINI-STRÖ in Öwiken vigi- lantjflimo, Fautori ju-
cundiffimo j
Dri. LA UR EN TI O HELL¬
BERG,
COMMINISTRO in BrnnfM dili- gentifiamo. Pra?ceptori olim
fvavifllmo 5
In. gratam, pr#ß*tf. favorit. et. bene volenti*. lat. dicat. memoriam. pruefentes. paget
ti. t.
«Ii§'cr|6i- II
•»nVx rnrr
Membrum Posterius.
UT ribus mi tandesn Numinis utcunque > via exiftemiarn parata> in fuperio« fupre- co¬
ner
,pro ingenii madnlo, ex
rationis principiis, adverfus
Athcos demonftrare, argumentisquc
adftruere ; in faciliorem negotii prat- parationem, ejnsque tutiorem progres- fum> fequentia primum, ut extra con- troverfiam pofita* & fuperiori qijoque membro leviter adferta > fuppono a- xiomata: i. Nos tpfos & res extra, nos
re vera extßere : l. Facultatem nobü com- fetere res multas, vere extßentes, cbgno- Jcendi & de tis judtcandi : J. Rationis principia, utpote : nihil per fe ex nihilo
emergere poteftj omne opus requi-
irit fui au&orem, nec non conclußones,
rite inde deduttas, Veras eße,ut tüte mens tu¬
ta acejuiefcere pojßt„ Veritas heic in pri-
mis quaeritur. ideoque cogntta^ per fenfas & cogitationiim reflexionem.»
C »ofint
54 Hg o S*
noftra (qua corporis qua animae), exi- flentia; res extra nos, miranda pul-
chritudine &varietate, in cceli terrae -
que machiAa, per eosdem fenfus, fi-
ne difficultate, uti fe nobis offerunt,
exiitere comperimus: quas intuentes
& cohfiderantes, per naturalem no- ftram judicandi facukatem (oblatis for¬
te etiäm rebus Variis, ad ufus quotidia-
nos per iolertes artißees,produ&is,quae
hac de re cogitandi occafionem nobis
fubminiftrare poterunt) faeillime col- hgimus, hoc tam ftupendum opus tan-
tt> rriinüs fibi ipfi, aut audtori cuidatn
finitae potentiae, ortum debere ,quan-
to certius növimus, hominem, amma- lium praeftantiiTImum » per omnerai fuam induftriarri,-ne unum quidem.#
gramen e terra educere pofTe. Atque (ic mtelhgimus, exiliere utique dignutru
tanto opificio & conditorer & cufto-
dem ,* cujus in eo bönitatem , fapien-
tiam & potentiam, manibus qiiaii* pal-
pare licet. Et is eil, quem Deum vo- camus, tantaque natura; propenhone
admiffimus. Atque hoc eil cim jcjf*
xorftv, argütnentisPbyficü, Scripturae quöque S. fepiiTime ufitatis, NumeiL.
inve«
o |p
Irbrefiigare. Quod fi homo > ftudio
Veritatis du&us » meditando
,con-
fulendoque omnis arvi memoriam, in
fei veritatem uhcrius inquifivent$offe-
rent fefe argumenta tam Metayhyßca<>
quam Hiftorica: quibus innixus, firmi-
tef tandem * adverfus atheorum im-
pietatem, concludet; effe Numm fupre•
mum
,idque independens , fapientißimuin^
potehtifjimum , optimum > «niverfi Dornt«
ST Rtttorem, ab omnibus colendum«
lita jam figillatim, Deo duce, quam breviflime perfequar.
GÅ?. L
Hk argumenta Phyfick.
§- K
SYftema Iis noftris ftatim lgitur hujus oblatum uhiverfi, > quod* ocii-
quaiibet creatura literam quafi*
manu Dci fcriptam, referente, Über ipfum cognofcendi mento vocetur a)9 primum hoc in confh&u in arenairu
prodeat, & de au&ore fuo , fit ne nec
ne, teftetur. In opere autem illuftri*
«t ccrta ratione fapienterque faétum
C i ccn*5
3$ € o I»
cenfeatur, generatim confiderari fö¬
let magnitudo , vartet as & multitudo 9 or- /f»/; denique & £). Qu# ubi jun&im in opere aliquo confpiciunrurj fapientia artificis tam luculenter adpa-
ret, ut mentis non fatis compos di-
cendus fit, qui illam agnofcere nolit.
Sed confpici ifta in hoc univerio, quis igriorat ? Amglitudo enim hic tanta eft,
ut de finibus ejus, certo determinandis, defperent prudentes Philofophi. Si
etenim a tellure noftra
,quae » cum magnitudinecceli collata,mok fua va*
ftiflima, velut in pundum abit, cogi-
tationibus exfpatiemur, lunae primum
diftantiam , ulna Åftronomica ( diame¬
tro vel femid terra?) menfuri, &ordi- pe deinde ad Mercurium, Venerem reliquosque planetas progrediamur >
ab iis usque ad ftellas fixas 5 quam im-
mane fpatium hare univerfa domus ca-
pere dicenda erit: pra:fertim, fi, ex
hypothefi Hugenii o), globus, extor-
mento emifliis , continua celeritate, fingulis arteria: pulfibus, centum cir-
citer hexapedas conficiens, feptingen-
ta fere annorum millia infumturus es-
fet * priusquam ad proximal ftellarum
inei>
.
lifo i» 37
nerrantium pertringeret; ultra quas adhnc ingentem coeli tradum Itellis confertiflimum efife , ex eo, quodplu-
rimae tam exiguae apparent, haud ob-
fcure coiligitur* Magnitudini autem ejus multitudinem & vartetatern refpotl- dere, praeter innumerabilem ftellarum»
quae per omnem cceli immenfitatem fparguntur, multitudinem , vel unica
noftra terra,tot lapidum, plantarum,
ac animalium generibus, in tot ite-
rum fpecies fubdividendis, ut iis enu- merandis vix animus fufficiat, referta oftendit. Et, quam vis nihil difficilius
fadu fit, aut plus folertiae poftulet,
quam ut in tanta rerum,tam difcordium tamque diverfiflimarum, multitudine
ordo & conftantia fervetur, nihilomi-
nus omnium adeo elegantiffime ordi-
nata deprehenditur dtßofitio , ut & mu-
tuam utilitatem corpora promoveant,
& exercttus ingen tis , in quo primum inte-
gras legiones, in legiontbtu cobortes, in
Sfbortibtu manipulos con(picere licet, jj>e-
ciem referant d). Huc accedit O»
mnium atque fingulorum corporum i-
ftorum ufus & /»areximius, prqpter quem exftruda funt, & ad quem diri-
guntur. Luminaria enim coeleftia ,
C $ cum
0 o fg)
cum telluris indole
,domiciliuin StvU Åum omni viventi fuppeditantis, mhil fruftra faétum effe, abunde teftantur.
Quid quod fingularum partium , qui-
bus conftant animalia, etiam minutis- fimarum, ufum praedarum explicando
admirati fint folertes Anatomici.
é) Hcerb. Mel. Pbil: p /4. b) J. Fr Bud-
dem de Atbeif p 380. r) Cos mot b* /ib, 2,p* >37. d) Idem pag* ^3.
§. II.
Aperienti nunc paullulum oculos
non difficile erit inteljeétu* ejusmodi auguftifilmum fummar artis & confilii
opificium, tranfiturhque rei tam pul-
CherrimaCjex nihilo ad iftum
,querrL poflidet , perfe&ionis ftatum, nulio
modo efie fortuitum. Quis enim hoc
fibi ftupidus perfvadeat, fi innumera-
biTes trium & vigiiiti format literarurn aJiquo conjiciantur, pofie ex his, in ter-
ram excuffis, elegannffimum Carmen*
ut deinceps legi poffit, effici e)? aut
quis tam vecors cffet, ut fpfendidain jngreiTus arcem, & ex omnibus in ea
précjofis luppeile^tHibus machinam
<lUQUxat horologn contemplans* dice-
•ü o gut
re vellet* cafu hanc fine artifice eße coagmentatam, nullumque palatu do¬
minum adefie Et qux rei tantillae»
ad vaftiflimam &elaboratiflimam mun¬
di machinam , comparatio? Unde fum-
mo etiam jure , vei reclamante tota_.
atheorum caterva , poftulamus, non folum requirere opificem hoc tantum opus > fed eum f cujus majeftas operis magnitudini , profundiflimum éonfi-
lium varietati &ordini, bonitas& Pro¬
videntia fini refpondeat: eumque quid
potius quam Deurn dixeris}
t) Cic. de Nat. Deorum Hb. II. cdp. $7. f)
add, Chryfoft. in Pf. XIV. Cic. 4. I c. j.
(X 6. Fenefon Demonßr. de P ex iß. de
Dieu y artic. f. 6,7, 8. 73.
§. III.
Cum jam ulterius & particula-
tim mundum intuemur, oculos- que in ccelum adtollimus; Se lem inter
aftra, lucidiflimam mundi lampadem,
maxime eminere , animadvertimtis ;
qui & magnitudine fua, qua, feeun-
dum quosdam ad minimum f.4o vel
160«, fecundum Re£entiores autem multis myriadibus tellurem noftranu
C 4 fupCr
4<* ■*$ o $»
fbperare putatur, & lumirre , & motu,
quo y ornnes terrae incolas vifitando , j omnia in omnium viventium u(um fo-
vet & calefacit, Numinis providi &
Japientis exiftentiam tam liquido de- fnonftrati, >Ut id qui dubitat t baud fana infall/gam, cur non i dem, fol ifit» an nu t- ku ißt , dubit are pafftt g) I dem lim a &
ceteri planet*, eorumque rati progres- fus & regreffus teftantur.. Stell* autem inerrantes hoc magis glöriam: Creato-
ris iliuftrant, quod per vaftiffima coeli fpatia diffufae , ob multitudinem fint innumerabiles, &, ut Recentiores vo-
lunt, totidem foles, noftro forte non
minores, & planetis, qui circa illas
moventur, ornati b). Quod fi porro ,j
tot corporum vaftiflimorum mirabiles
& conftantes in libero aethere motus,
pluribus annorum miliibus fine mini-
mo defeétu obfervatos , cqgitemus;
obftupefa&i inde difcedimus, dicentesj
t teleß em admirabilem or ditt em , itteredibi"
lemque conftantiam, ex qua conjervatio
& jaItu omnium omnü oritur, qui vacare
tnente putat dirigente, u ipfe men tit ex¬
pert babendut eß i).
g) dt.
O §?• .41 i) Ck.N.D. lib. ll.eap.i. b) JM Vcrårhs
Inträd, in Phyf. Recent. p.jS/> Cbr.Hu~
gen Cofm.pag% 13z. i) C te, n, L c*p.*u Aäd cap, 3/.
§. IV,
A ccelo in terram oculos men*
temque convertentibus, quatuor vul-
go di&a elementa occurrunc. ignis neceflitas & .prxftantia eo fe extendn;,
ut vita quafi omnium viventium fit k Cujus modo ad rem domefticam, mi¬
litärens
,artium inventionem earuro-
que incremenra, cogitemus utilitatem*
providam Nnminis gu ram in eo palpa-
bimus. Pretium aqu<t, quam* in pifcmm habitaculum > populorum mutuum-»
commercium
,terrae irrigationem, a- liosque ufus notifiimos , tanta copia,
in mari, arqualiter conglobato, in-fon-
tibus & fluminibus exftare * atque per
meatus fubterraneos terrae incolis di- ftribui voluit benignifiimus Creator f
pra?ftantius eft, quam ut breviter ex-
poni poffit. Divinae quoque bonitatis infigne documentum eft , quod in ho- minum* ammalium
,&, ut nonnuHt volunt) pifcium * refpirationem aertm
condident. Integri voluminis eflet,,
C f ven-
4l * o §;»
ventorum utilitatem, quantum ad na¬
hes ex uno loco in alterum transfe¬
rendas» aéreinque å noxiis vaponbus purgandum, quantum ad plantarumu
incrementum, navigationem, homi-
num & brutorum , ne adtu enecentur,
refrigerationem conferant, explicare.
7erra denique fundamentum conftituit,
cui pulchernmaNuminis opera funt fu- perftru&a. Hacc in refpe&u ad fidera
commodiffimum na&a fitum /) Omni¬
bus
,tanquam commune promtuarium, quicquid vel ad neceffitatem, vel ad jucunditatem unquam requiri poffit,
ineredibili copia fuppeditat: u£ nemo y
cunttam intuens terram , de div'ma ratio-
ne dubitaret m). Dolendum autem ,
quodpariteratbeos,pondera omni um
gravdfima, ferre eogatur.
k) Fenel Lc.p,$ 8. / ) vid. Bentief \ in Refut.
Ath* ex arig. mundi. p% $48. feqq* m)
Cic. e, L c* 89,
$. V.
Ingentes, quos Terra fubmini- ftrat <,the;auros, partim in ejus gremio
inatura recondidit, ut inde tanquain
fxaerario opaiéntifftmo pretiofi lapr-
des
«8§ o §8» 45 des & varia metallorum genera , in_.
^ * hominum ufum multiplicera & dele-
ftationem eruerentur ; partim in fu- perficie ejus expofuit: quo pertinent ve- gerabilia, varia feil. arborum, fruticum,
fuffruticum & berbarum genera,quo ü
; i8ooocirciterfpecies jam Botanicis m-
notuere. In quib9,per totum orbem cir-
cumfufis,varietatem ne, amoenitatem &
ftrufturam, an ufum in alendis & rö- ficiendis tum hominibus, tum beftiis,, magis admirari deceat, aneipites me- rito haeremus, de eo certo perfvafi*
quod praefentemDeum quaclibec berba
referat.
§. VI.
Ordine nunc cogitationes noftras
ad viventia deferente, ecce adfuat i-
terum animalium myriades, ad ext- ftentiam audons für demonftran iam * indefinenter paratae. Recordemur , quam profundae meditarioni , 3nfarrt
daturae fint, praeter beftias, ferpentu n
ISO, volucriu n yao^pifeium totidem,
vel multo plures, infe&orum autem
20000 fpecies» quas omn^s, magni- tudine* figurdi itru&ürd & colorc»
duTe*
t
44 *§! o
differentes, qui naturam fcrutantur,
hodie poffunt numerare »): quum in ; • -vilillimo faepe ammalculo , clariflima_,
cernantur Providentia! Divina* phacno-
*mena o). Eruditus Gallus p) exile a-
nimal, echini marini nomine, isoo
parvis pedibus ineedere, & i joocorni- f
bus, qux idem ei officium, quodcceco :baculum,prseftant5corpofculum munitü
habere, obfervavit: &alius mufcam
tV lineae (quarum 11 pollicem faciunt,)
parte non majorem,atque fic öb exigui-
tatem vix confpicuarn, inträ minuti fe-
-cundi dimidium, fpatium trium polli-
cum percurrere potuifTe ; eaque fic temporis particula quemque pediculo- J
rum fuorum f40es moviffe. Si jam ,ut * '
vero videtur fimile, per circulationem fanguinis, aeque in minori ac majori
animaii, per mufculos , fpirituumque
animalium in eos mfiuxum, fun&iones
& motus producantur j tam incredibi-
li fubtiütate per exquifitiflimam & pror- fus infcrutabilem folertiam, cor, ve- Ca!, arteriat, nervi, mufculi in ejusmodi - exiguo corpufculo, difpofiti funt,ut vel
jnde. intelligatur , Deum in minimis
maximum efle. Porro> quemadmo- J7*
dum
•# o $» 4r dum omnern cafus fpeciem refpuit ftru-
ftura aniraaJium
>tum natura: eorum, tum loco, ubi degunt, acccmmodata;
ita Divinam quoque providentiam ar- guit triplex, qui in iis deprehendi.tur »
ad confervationem eorum
,mirabilis inftin&us$ fe ipfos feil per aJimenta,
frbi convenientia
,nutriendi; adver-
fus aliorum infultus defendendi, & fpe¬
ciem fuam per generationem propa- gandi. Quicquid hic athei blaterent>
per materia: fuas habilitatem & fortui-
tam particularum cohaerentiam yani fa&i, obmutefcant, & exiftentis Dei
profundiflimam fapientiae abyffum hu-
miles agnofcant.
») J. Rajtu de ex iß. & fap. Dei manif. in
creat. p. 7. o) De formica vid. S. Park.
de Deo Prov. D. V. S. /. p, 4.39. de pulice Augufi, Enarr. Pf. /4/. p) M.
Reaumur dans P Hiß. de P Acad. R. de Sciences, An. 1712. p. 16* q) M.Delisle
*• i' An. lyji. p. 18.
§. VII.
Quod fi cun&a alla, difloluta Ii- beralitate , atheorwm ftultitiac daremus,
*Jöo duntaxat, homine, mundi illo
com-
4$ o §g»
compendio, excepro j fatis in éo ad*
verfus hos coecitatis magiftros praefidii
eliemus habituri. Ampiiffima hic eft
dicendi materia. Corpus humanuni generatim confideranti primo fe offert fiatura ej tu ered/s^ hvmini it a proprio ^ ut
ea ab omntbtts c et er is animantikus diftiti- g.vatur r). Vultuuw deinde in (ingulis
hominibus tanta varieras, ut, licet par¬
tes componentes pauca- fint > vix duo
ex homisum multitudine reperiantur
fibi exade fimiies ; quo ejusmodi fa- pientiffimo inftituto , fi c u t & vocis 8c fcripturae diverfitate, vitae focialis gra- viffima, quae alias oritura forent^ in-
commoda evitarentur. Perfeclio ide-
mum miranda eft, ut nulium prorfus, quod ad hominis aut decus, aut confer*
vationem pertineat,membrum deficiat) nulium, quo carere poftit, redundet*
Si porro in finguhs partibus admirandac hujus fabricar liceret omnia ftrutftura-
rum miracula
,ubi artem & ufum non fatis admirari poffunt Anatomici, åc-
curatius fpéftare 5 quot ibi teftes exi*
ftentise Dei comparerent ? Profe&o, (i
folum oculi quis, aut auris ineftabile*
artificium attente , prout hodie de*
mon-
tit i»
t
47
monftratur , introfpexerit; prtfewiffi*
rnutn utrobique Numen t ibi oculis ipfit quodammodo intuert, hic loquens quafi au- di re fe fe jet? tief s),
f) Budd. drrnonftr. 0 J, Cbr* Sturmt Thecf. Nat. obj. V*
§. VIII.
Sed nihil quidquam in rerum na¬
tura manifeftius prodit fummi Nurninis
exiftentiam > quam anima hominis ratio-
nalü. Ejus en im ß fp e des facuitatem
ideas formandi $ complexum hic , fett compendium quoddam totius orbis licet con«
fficere. Quicquid lee'utn 7 quicquid terra9
qfuicquid mare tontinet j eorum omnium imaginem mens hominis (Owpleßirur, In*
finita fere funt, qua oculis » auribus , gu- ßu) taclu, olfaftu percipimus} horum ve-
ro omnium ideas atque imagines mens com.'
pleclitur f ut nuüa inde oriatur c onfufio e).
Obftupefcimus ad idearum muititudi-
nem ,& celeritatem incredibilem, qua uno momento nunc ccelum , nunc ter- ram, nunc Africam mens petit, nunc
Europam: & tarnen, fi craniurn ape-
riaturj nihil in fubftantia illa molli ,
^uod ejusmodi operationum caufla e(Te
poffit*
4# 1
poffit > reperitur. Unde fua fpontc^
fequicur, efte aliquam in homine fub-
ftantiam
,diverfam a corpore, cum quo conjunda eftj eandemque immu¬
nem efte ab omni materia: quippe cu¬
jus indoli, quxcunque demum ea fit, apertifiime repugnat, eam pofle cogi-
tare. quod contra atheos probe erit
notandum u). Dei igitur, a quo o-
riginem habet, exiftentiam fua fpiri-
tuati eflentia evidentiftime probat. Al¬
tera mentis facultas, quam voluntatem
vocamus, libertatem nobis fiftit cum
Imperra quodam conjundam : quod
certo modo tum in intelledum, tum in ipfum corpus exercet, cum ad nu- tum voluntaris, fpiritus animales mox ad hujus, mox ad illius mcmbri mu- fculus celerrime defcendant, motus tam varios tamque admirandos efFe-
duri. Ut hinc intelligatur, rem tam
Dobiliffimam, quar nulla finita virtute
tantis ornari dotibus potuit, firmiflime
infinitam fui cauffam, Deum, ejusque
exiftentiam demonftrare.
t) Budd. I, c, p. 410. u) conf\ BentU defiult.
& irrat, Atb.p, 78,feq%.
§. ix.
; '
S. IX.
Mentem hane noftram penitius in-*
fpicientes ? novum inde exiftemiänu
Dei probandi, atheos autem, fi ad fe
adtenderent, ex femetipfis convincen^
di, deprehendimus argumentum. Afo*
ttam Dei in fit am vocarc folent, ei, qua?
ex contemplatione creaturarum adquU
ritur, contradiftindam. Atque hare con- fiftit in perfedione quadam cuivis ho-?
mini congenita, Sr habitui analoga,
ex qua, citra antegreHTam informatiq-
nem, tara intime anirnis noftris infiU
xurn eft: Deum effe, eumque elfe cq-
lendum , ut quilibet mentis compos
& ufu rationis gaudens, auditis & in-
telledis termims-, ftatim huic propofi-»
tionj adfertfum praefceat, Sc ad prarben-
dum naturali inclinatione trahatur, ac
de ejus veritate, nifi per malitiam re- liftat, plane convincatur, Prapofttionis
enim
,Deus exiftlt, in ordtne ad cogni-
nem noflram , eadem eft conditio, qua efi^
V. c. iftiitt\ tQtiem eft majus Jua parte ,
fimiiiumque veritatum, qua princtpiorumt
per fe notorum nomine vulgo venire ja- lent x). Talem igitur mentis de Deo anticipationerndocet ipfa naniraj Prol¬
in btö
SO <8§ o p*
bat notitia legis infita , quae fine noti-
tia Jegislatpris intelligi non poteft $ e- vincit admirabilis confcientiac vis, ac-
cufantis, damnantis, & metum acter- rorem incutientis ob male adta , ob bene adla folantis & exhilarantis ,* imo
tpforum atheorum exquiliti angores,
quibus eos fubinde difcruciari certifli-
mum eft,eam manifeftantj confirmat
denique unanimis gentium confenlus;
ut hanc negare, eflet, vim (ibi ipli in-
ferre.
x)Gerh. de VriesExerc. Rat. II. §>XL p*z2.
§. x.
Sed pedem hic figere & rerurrL»
multitudo & temporis anguftia jubet:
namque in hac feracillima clafle pau- ciflima tantummodo dixi, & de quibus
dicere aggrefifus fum, ea fummis vix digitis attigi. Sed fat intelligentia
Non arduum hoc mock> erit ex hac
pharetra plurimas, atheifmum confo- dientes, fagittas depromere : quum ,
fi per univerfum mundum eundo, res
fingulas, quac funt & fuerunt,qüaeque
ratione noftri omnino infinits funt,
cum earum affedtionibus, dotibus, vi¬
ribus contemplari# & atiimo rpeditari
all»-
ti o gi fi
allubefceretj infinita inde pro Nurtifr
-
nis exiftentia prodirent argumenta-,:
ut toties cum admirationis ftupore in*
Reminandiim effet illud Archimedis i
,
fvgtjKd j & toties repetenda fo*
ret vere catholica propofitio: Deus eft*
cap. ii,
De argumenta Adeta^hyßck,
§. t.
Qlium mnium rertim , five fenfui, five in hoc univerfo in- o*
telle&ui düntaxat obviarum*
ea deprehendatur natura & afa
+
fedio, ut ob mulriplicem, qud läbo-
tant, defe&um , aliud requifant, qiiod
fuae exiftentiac cauffa fit5 nova hinc de- promitur exiftentiae Divinae démonftra- tio. Nam * quodcunque finitum eft>
id omtie vel a fe efle, vel ab alio, di*
cendum erit. Prius fieligatur, a fo ipfuméritj tanquam cauffa fui effeélri-
ce, adeo plene prodüftum* ut nullius
ad exiftendum cauflae indigeau At hoc rerum indoli tam mänifefte repu- gnat, ut ftuHo modo intelleéius queat
b inveniiei quomodo idena fui cauffa
D i ^ (it#
fit, & non fitj quomodo dependens&
independens; quomodo fe ipfo prius
& pofterius: quum producere invol-
vat w pracexiftere , produci auterrL,,
änte fui produdionem non-fuifTe. Nec magis inrelledui perviumeft» (i quid
faam fibi dediffe eflentiam dicendum fit, cur non limitata illa, quam pofii-
det, perfediorem , & omnibus nu-
meris abfolutam in fe contuliffet: quum
unumquodque in fui, quanrum poffit,
tendat perfedionem. Quapropter re- ftat, ut qui evidenti rationis lumini
non Velit contradicere, fe pariter ac univerfum hoc ab alio produdum efife
fateaturj &> ut proceflus in infinitum evitetur, in omni rerum , ab aliis pen- dentium , fubordinatione, in aliquo
tandem fubfiftat principio : quod &
cauffarum caufa fit > & a.nemine pen- dens, fibi, vi nacura? & perfedionum, plenilTime ad exiftendum fufficicns. Et
boc ipfum De tu efi , cujus exiftentia erat dernonßrandaa). Hmc cum creaturis tan-
tum dependentiae competat, quantum
eft in illis entitatis, firmiter porrö concludimus j omnes in umverfo orbt.a
creaturas, (pirituales aque ac corporales ,
ab humuno corpore i nsque ad minimum.»
infe*
t® O B»
infeftorunt, a cedro Libant usque ad mu~
tcum , a fttipendis folie & planetarumglo-
bis uscj; ad minuttffimas pulveris particulas9 abfolutam fuam, a prima omnis exißen-
ti<e, mot'U & vita auttore, dependentiani profiters t omnesque magna voce exclama-'
re\ ip fe fe (it nos, & non ipfi nos b). * a) Gerb, ae Vries Exerc. Rat. II. §. b) J.
Ulr. Fromman de Atheo Stulto pdg/lt, Auguß. IIb. X. conf. cap. VI, ,
£. II.
Quemadmodum vero natura uni-
verfa nec fibi totit nec ulli fuae parti
exiftentiam primitus dare j ita nec exi-
ftentia: fuaj, per tot fecula, continua*
tionem impertire potuit: cum mino¬
ris non fit potentiae curare , ut res ali-
qua pergat exiftere > quam, ut primo
momento exiftat , efficere c). y Hinc ßngula verum durantiunt momenta do¬
rn ant , b. et fingulis fua exißentia momen- tis iU<e ßngula (£ univerja Det exiftentiam
incutcant d). Haec totius mundi adfpe- ftabdis, & omnium ejus partium* tam minorum, quam majorum, in ftatu fuo perfeverantia, cum earuridem conftan»
ti in fines nobilifilmos» citra ullum (ut confilium, tendeftdi conatu e), mani-
£efte prodit, Deum, univerfi hujus pro-
D 5 t vidum
14 ( <9 ® ^
yidum & potentem redorem, certifli
me exiliere.
£} J. Chr* Sturm ti Phyf.Hypot.jp. joo. d) S*
jwä. Theofoph, Svec. prof, IX. e) Conf<
park. Diff.ll. deD.&P.
§. III.
Haec rerum in inftituto ordinecon- (lantia deducit nos in confideratio- ßem wotw: cujus nunc fuppofita > ob
communem experientiam, exiftentia,
hacc duo urgemus principia:^»/V^»/V»ö'
Veiur,ab aliorn ovetur } & in woventibus non tfn t ur progrefjus in infinit um /), Qu«, yonfiderata corporum motorum ineffa-
bili multitudine,quorundam incompre-
henfibili magnitudine, aliorum incon- eeptibili exilitate,ipforym motuum alibi inenarrabili yarietate, alibi in omne tempus durante conftantia, ad primum
iterum & unjyerlalem ducunt moeoremt a natvwa univerla diftindum, & mate- riae expertem, omnia vero fecundum
certas, & seterno liberac voluntatis de- ereto fancitas motusleges, virtute o*
mnipotente agentem g),
f) B udd. de Atheif. p. /74. g) vid. Sturm*
i. c it. propof. III. & VILL
§. IV,
é? o fy
§, IV.
Ex diis patet, reruth contingen-
tiam, in relatione ad ens aliquod ne- ceffarium, heic loco argumenti quo- que ftare poflfe. Quum enim contingen- pofifiunt effie & non eßfie y aliquando
etiam non fint, aut non fuerint 5 re vera
non eßent , ntfi dar et ur ens neceffarium l
quia quod ab alio effe fuutn non accipii 9
exißere nequit. lUud vtro aliud, non po- teft non tfifie ens neceffarium : quta quod contingens eß , certo effettum producere nequit hj. Patet igitur Deum eflTe ens tamabfoluta: necetfitatis, ut , fi is non exiftat, nec, quomodo aliud quid fit, concipi potfit. Pari modo ex rebuspos-
fibilibus , inferre licebit prim am all quam
potentiam * ex mutabilibus , pftnripium quodpiam immutabile j ex. finitis caufam quandam infinit am \ ex t emporar Hs, ens
aliquod^ quod ante tempus fult fine tem¬
pore i). Idque eft Deus noftér glorio-
fus.
b) Budd, d. U p. 7)77* eonf. Si Cjarkli de-
monfir. apud Clericum T. XkVI. Bibi.
Cboif. art. 111. p. zgo. Jeqq. i) G, de
Fries »1 /« pag. a.
D 4 CA?. Ill,
$6 o
Cap4 in.
De argumentis Hißörich.
§ t
Mundum,pulchritudine fe&ione&duratione admirafl- licet,pef»
dum, fnitium tarnen aliquod, ldque a Deo, habuifle, prae¬
ter ea> quae leviter Tupra a) contra», materiae mundique xrernitatem difpü-
tata funt, vel ex hiftoricis evincetur rationibus, Si enim generis hurnani
originem fpe&ernus, quam Mofaica»,
veritas fiobis fubminiftrat 5 nihil hic ab- foni , nihil inepti invenient Atheh Quareitaque cum quibusdam Genti- lium caecutire, quam Scriptura: S. au- éloritatem fequi, malunt: quum eo fe¬
ries generationtim prorto quaO alveo
ducaf*)>
4) Membr py. c. 12. §.3. & 4. b) vid,Park.
di$. K in 0. Cpag. ^zg.Jeqq^
§. ii.
Gentium dein , regnorum , re-
rumpubUcaruro legumque initia &in-
crementa, quae athei contra fidem hi-
ftoricafn negare nequeunt, mundi ae-
tatem
«ii O r /
tatem non effe infinitam * haud obfcu-
jre evincunt.
; § ni.
Idem comprobant ommum artium
& fciemiarum, quibus vita humansu
carera nequit, origines & mcremen-
ta. Artis medier, ut ceteras praete-*
ream > tam ignaros fuifife conftat Baby-
Jonios &ABgyptios, ut argrotos in fo¬
rum & viam producerent, a praeter- euntibus, num fimili morbo laboras- fenu & quidnam remedii ad eum pel-
lendum adhibujftent, percontaturos c)4
Ad quod autem deinceps faftigium hacc
furrexit ? Quid de Philofophiae apud
varios populos, tum univerfz» tum in
fpecie de Mathefeos ejusque partium
initio & progreffu dicehdum (it, ne¬
minem fugere pöteft. JQuis igitur facile
fnundum (emper fuijfe confentiat % cum $ ipfa hiftoriarum {ides muitarum retum cul-
ium emendattonemque-i ve/ ipfam inventio*
nem receniem .ejje fateatur ä)d Quod ipfam Hiftoriam adtinetj Varronem >
iantiquitatis olim apud Romanos peri- tidimum, omne ante fe tempus
Åovs pvSiyJv & t$v£/>top, diftinxifle f ac-
cepinms e).
D j
«i o g*
Pröptered , (t nutta futt genitalis orlgo
Terrarum & eatliy femptrque atema fue-
Cur füpra bellum Ibebanum funerd
Kon Alias alii quoque res cecitiere Poe''
Nam fi ftatuendae in ifta rerum «terni-
täte eluviones 5 an fiéri potuiflet, ut totius, quod ante extitit, humani ge- neris renamque geftarum & artium ira
obliteraretur memoria, ut nihil poft fi-
milem cafum veftigii inde remaneret?
Quin potius id eruditis eft obfervätum,
Hiftoricorum antiquiorum, five graed
ii, five Latini fuerint, quibus in tem- porum , a fe remotiflimorum hifto-
riam penetrare contigit, neminem.*
quidquam memoria: prodidifle, quod
Mofis in hac re narrationi jure oppo- ni poflit g). Haec vero ejusmodi fönt,
tot oftendant, omnium rerum origi'
nem a Deo noftro effe repetendam.
e) Kerodot. lib. L c. 197. Strabo hb. ///.>7«
d) Maerob. inSomn, Scip. Ith. II. e% 10.
e) Cenforin. de D. K c. 21. f) Lucret^
de R. N. f g) Budd. pag. 448.
Troj<e
u /)/
$• IX»
O & fp
§. IV.
Idem porro omnium nationum &
populorum univerfalis & conftans evin-
cit confenfus.Propofitionem enim hanq ejfe Numen, ab omnibus colendum, fem-
per & ubique inde a prima hominum origine ad noftram setaté tam conftan-
ter creditam fuijfTe accepimus, ut, qua* de quarundam gentium atheifmo
adferuntur , ea vel ab intempeftivo quorundam (ludioa nurnerum atheo-
rum multiplicandi > profe&a, adeo- quefalfa, faltem incerta, vel de im- piis quarundam moribus intelligenda
eflfe, exiftimemus h). Prarterquam e- nim quod noftris, 8c quae proximo practérierunt, temporibus, gentes non
tantum moratiores
?fed etiam barba¬
rs & immanes , Numen aliquod, te- ftibus fidis Hiftoricis, venerentur 5 de temporum antiquorum homioibus
nos Cicero condocet, nullam fuifle gentem , tam immanfvetam , qux
non fciverit, Deum habendum efTe /').
Hinc pulchra eft obfervatio Plutarchi b)9 quod fi quis terras obeat> urbes quidem, rnuris, literis, regibus, do-
mibus»
6o o|i
mibus, numifmate carentes, gymna- fiorum & theatrorum nefcias lnveni- ret; urbem vero, templis, diis & fa-
crificiis carentem , nunquam cffet
vifurus. Qu#madmodum igitUf mora- liter itnpofjioile eft , omnes homines velle confpirare , ut gratt's ahquod mendatium
traaant D : magnum v er o eft veritatis argument am , aliquid ommbtu videri m) $ ita paucorum , prape fentientium menda-
tia rtdarguuntur teftimonio populorum
atque gentium, inhac una re non dtffi-
dentium v) Quod fi jam univerfurrL»
orbem percurramus, ab ortu ad oc-
cafum, a feptentrionibus ad auftrum;
(i mente perluftremus, quotquot an- tecetferunt fecula
,quotquot vigue-
runt regna & vixerunt homrnes ; quantum quaefb teftimoniorum do
Dei exiftenna numerum effemus con-
fe&uri ? Qua? omnia Arhei aut dilu-
ant, aut Deum nobiscum fateantur«
k) vid. Lcefh Pranot. p f, /''ff- Grap. 1'h.
R,\C VI §. IV. J. L. Tabric. A-
pol. pro gen bum. contr. calumn. Ath.
f np feq Add. Hetdanus de orig. err.
üb, IV. e. /, Se bar rock, de Off, iap. ult.
i) üb,
•SS o |ü <5i
t) IIb. 1. de leg. k) in Hb. adverftn Color
tem p, m. 367. /) Puff. J. N. & G. Hb»
I. cap• V. §. 8. m) Senec. Epifi. irj, n) Laft, de falfa rel. Hb I. c. 2.
§. V.
Ad hane claffem refern quoque.*
pofTet, quod Hiltoria fit veluti quod-
dam Providentia! Divinae theatrum :
quot enim ibi proftant argumenta, po- tentiffimum quoddam ac juftiflirnumj
Numen res humanas-moderari ? PoflTet
& nova clåffis argumentorum adjungi,
qua? moralia appellari folentj quod ni-
mirum longe feliciflimi (int homines,
qui Deum colunt, miferrimi, qui nul¬
luni Numen efle fibi perfvadere co-
nantur quod focietati humans o-
ptime confulaturper religionern, pes-
fime per atheifmum 5 fed hsc pluri-
bus perfequi, temporis vetat anguftia«
p) vid. Im. Pratletu de Relig„ H. & B.C% hat.
Scbol.propof. XII. p -?/.
§. VI.
Haec ftint, qua? pro S.Numinis exi-
flentiaa Philofophis adferri folent, ar¬
gumenta , qua? Ii rite & cum debita at-
tentione expendantur, non folum men- ti piae, & rationis di&amen, uti de-
cet»
6i o i»
cet, admittenti, fcientifica apodixi e-
ruht fatisfaduraj Ted etiam in atheis#
confcientia eorum nonnunquam evi- gilante, fi non cxternam, quum ftudio
contradicendi nihil non in falfiflimae fuae hypothefeos gratiam excipiant >
faltem internam habitura demon- ftrationis virn. Quod fi adhuc *
in fuam perniciem, Numini obloqui
pergant adamantina & daemone pejora
hominum monftra; non magis inde
clariflima ejus exiftentia, quam ex la«
tratu canum aut ranarum, fol obfcufa- ripoteft; fin autem, per ejuscemodi
argumenta, qualia nos aftulimus, To fatenturefife convidos, ex verbo Dei uberiorern qua:rant informationem
,&
confefiioni refipucentium Ifraelitarum /), quac, contra omnes obdurati cordis homunciones in perpetuum valitu-
ra, hanc ppellam noftram claudat, fa- ciles nobifcum erunt adftipulaturi i
:DM^n wn mm cmn^n wn mm
Cui acternum exiftenti fit Soli Laus & Gloria!
p) /. Reg. XVUL 39.
V V V
Clartsfime
Dn. CANDIDATE,
Jtmm
Popularis ac amice integerrime-
MEa D,n. non Cawdidatej eft men«, Clariffime prohiben*
te & tua modeftia & noftra arnici-
tia, hifce lineolis, eximias ingenii
tui dotes, animi tui conftantiam*
operam in literis collocatam lauda*
bilem prorfus 6c eximiam , dignis
condecorare laudibus; Ted folum-
modo oftendere, id Injuftum efle,
fi ego, qui vei minimis commodis
tuis gaudere foleo, nunc tarnen , dum tarn prasclarum eruditionis
tuse fpecimen prodis , inter gratu- lantes non confpicerer. Tibi ita- que ex animo gratulor pulcherri-
mos tuos in literis progrefTus, qui
ex erudita hac Difputatione relu-
cent, unde facüe eft augurari, Te
brevi decoratum iri itip honore,
quem indefeflis literarum cultori-
bus jarti parat Apollo. Interea-.
Deum
9
\'.r_
Deum T. O. M. devotis fufpiriis ve¬
neror, velitomnibus tuis conanbus adelTe, arque pott abiolutum tan¬
dera feliciter huj9vita? currieulum,
Ts cum fan&is atque fidelibus, ut
fui cuitorem affiduum, tcekfti gau- dio seternum beare. Ita vovec ex animo
Gevaliae d. XXVIH. Maji MOCCXXV,
Tai longe amantijßmta Haq. Drake.
t/
*\