£ D. N.V. & / DISSERTAT10 PHlLOSOPHICA, de
V
E
RIT ATI S
acBONITATIS
N
E X
U,
QuamCum confenfu
Ampliff. Senat.
Philof. Up(al.Sub PRTSIDIO
V1RI CLA RISSI
Ml,
MAG.
ER I
Cl
ALSTR
IN,
Log,
Qf
Adetaph.
Prof,
Ord.
PETRUS
16^)
PET. FIL.
Norcopia O-Gothus,
Publico canåidorum examini modefte fubmitti!:.
In Audir. Guft. Maj. ad d. 14.|DeC*
Anni MDCCXXUl
S.'/E
R:T.
M:tis
Magnae Fidei VIRO,
REGNl SVECISE
ARCHI EP IS CO
PO,
Academi® Upfalienfis
PRO C AN CELLA RIO,
ET Confiftorii Ecclefiaftici PRiESIDI,
RevrrencUsßmo Eminentisßmoojue
PA1RI ac DOMINODoct.
MATTHlJi
STEUCHIO,
MfCENATI MAXIMO.Diu
anquidem duhius
ego,ehratemeritatisincertusqueb<efi,
notam,leve hocJpecimen Academiciim, omni prorjusS:/E
R:#.
M:TIS
Magnsé
Fidei
VIR O,
NOK LAND IARUM 0CC1DENTAL1UM
SUPERINTENDENT%
GyrnnafiiHernöfandenfis
EPH O RO, ET Gonfiftorii EcclefiafticiPRiESIDI,
Renjerendisfimo
PATR1 ac DOMINO6
MAC.
PHTRO
9IS15/
TARENTI 0PT1M0
ET '
LONGE CARISSIMO.
?fi,
\^f
cm, certe Tibi, Parem Optime9>ve O tenues häfte ingenii primitiasdebeo9
lus quum in eo fewper omnem navaveris
ope-nitore deßitntum, Tibi, Reverendiffme
PATER, dicareJuftimrem;#/////» nihil ni*
(ipolitum, multaque elaboratuminduftria
ocülis Tuis fubjici deheat. Solito tamen Tnofavöre, quo omnes Mujanim
culto-tesy me vero imprimis femper atnpleåii
handdedignatus es, fretus, rudihus hifce pagelhs, pietatistarnen & fubmijjievene~ rationisindicibus, Magnum Tuum No-men praejigere aufusjum. Fateorquidem
hocce, offero, perquam temie ejje,
prajertimfi
comparetur cum magnitudineeorum beneficiorum, in meJemper
contultfti; tanta enim ea Junt, ut ils preedicandis me imparem ejje ingenuecom
fitear. Sperotarnenfuturum, utmunufcu-him hoc chartaceum Jerena fronte fis
accepturüs.Eßenimidmagnis animispro¬
prium acpeculiare, ut
fibi
gratiamref er-ri non deftderent, contenti, extenuiin-dicio clientum fuorum gratam perfpexiffe
mentem. Summum ~Numen, venerandam Tuamcanitiem^Reverendiff. PATER,cly*
psofalutisfiieeprotegat^
<&pltires
adhucan-nos, Te fojpitemac vegetum confervet.
Serusfit ille dies, quo tamfrmum
•operam, curam
denique
pojueris omnem,ut ego, ab ineunteeetate, bonis quibusvis
artibus imbuerer. Non en'im Tibi fatis
fult, utdomeflicisartium liberallum Ma¬
gißris uterer, fed& Ipfe
inform
andt la~ boremnonfubterfugifti,ut tantocit'ius Aca-demicisfludiis ferem maturus. Quidvev ro nunc paterna illa
beneficia
, a Te
mihi pr/eßita loqitar, qii£ neque ingenii
mei tenuitas capit, neque ver
bis
expri-merepoffum? Sed ut ingrati animi
no-tam effugiam, &•votorum Te,
quoad Ir
cet, compotem reädam; has
qualescunque
lucubrationes TibiJacras effevolo. Ma• turioresfrudus noneftcur a meexjpedes,cujusmejjisin
herbefcente viriditate adhuc
efl conflituta. Paternus ille amor, quomefemper amplexuses, (fem
mihi facit
certißimam, futurum, ut in
meliorem
farteminterpreterismunufculum hoc, nuU
hßto
pretio>fed folo Offerent
Is animo acpieta-wen Ecclefta , tam jplendrdum lumen
Re/publica literaria, lugeat. Vereor
qui-dem, ne heec vota Tibi non iifquequaque
probentur, quippequi illum (hem crebris jvßnrmexpetis, quem nos omnes cupimus ejje remottfßmum. Sedpatere , w hoc it-no a Tuis
deßderiis
noftra dpfiderevota.
Reverendiffimi
Nominis
Tui
Devotiflimus cultor &clicns PETRUS TET. nupietatexflimandum. Qtiod reliquum eß,
pro peremu Tua incohmitate calidiffima
Jujcipere vota, quoad vixero, nunquam
intermittam , quippe ex qua omnis
me a Jalus ér fortunu fecundum Deum
pendeti
Cariffimi Pareiitis
ad cinercs usqueobféquc**
tiflimus Filius
PETRUS
2t©«p/
Ingenio
acmoribus
Elegantisfimo
Dm.
PETRQ
Fil io ,'Dpfalkz
propediem
difputaturo.um verum atqtie bonum firmo Tu
Jfödere ne6tis; Nedantur capiti laureaJerta Tuo.
Seilteet beeredes Tuaflillant ora lepores,
Et Patrium
jbirant peciora
doda Idecus.
Gratulor inprimo maturos vere laböres,
Et monumentet animi non morkura Tui.
Pfamque bono
veroquefluat Tibi gloria
nexu,
Usque vagceferpant per caput omne
nives. ältdorfI Noric»
4. jo,Noy.1723.
Gustavus Crqnhielm
DOMINO
PETRO
$©$/
Tagenio
do&rina
pr&~ftantijpmo,
Joannes
Guilielmus
Bajerus,
Theol D. Prof. Publ.
S. XX
Inopmata
plijfimum Doftijflmumqtte Vir
fatorum
benignitas,
umquee
>Am-
Fra-trem tuum , amicitu veteri necejptudine
mihi conjunäifjimum , miper bas in orets
reduxit, vel ideo maxime jyncera me
vo-luptate perfudit, qtiod Reverendifjimum
ArchiEpifcopum, Avum Veßrum
Mater-mimy Parentemfumme Reverendum,
Cb-gnatos & Affines munerum ac meritorum dignitate fpeciatiffmos , ex voto meo
fo-Jpites florenlesquefupereffe, ipfo nunci an-te}
cognovi.
Quo
major autem etjuflior
in me efl tantorum veneratio Nomhmm,
eo prolixiori
äffe
flu & Tibi, Pr<eßan- \
tijjime ASP1, Worum, Wisque Tut caufa
gratulor,
qui tamillußribus exemplisclo-meflicis incitatus, magna alacritate adve¬
rum virtutis & eruditionis gloriam conm
tqidist mox nova Famili£ fplendidiffim£
ornamenta &incrementa allaturus. Gra¬ ve iUud & elegans Differtationis de nexu
Veritätis & Bonitatis argumentum , quod
Te audio meditari, luculentumprobet in¬ diciumanimi adpreeclara &optima qu£-que
erefli;
quem ut divinum Numenfu<e Fgratis
muneribus
confirmet , provehat&
amplifftm'ts aliquando pramtis exornet,
candidopefloreprecor. Vale, & Summis} quosjupra
dixi, Viris
memoriammei me-liorem inmodum commenda. Scrib.for.
Norimbergen/ntm
d. X, Novembr•a. r. 5. cidiDCcxxiii»
Opti-Optimx
fpei
&
indolis
JUVEN
I,
PETRO
216<p/
Affinitäte fideqite
fibi
devindijfimo
,cum de
Nexu
V
eritatis
&
Bonitatis
erudite differeret.
vSV
qui eflbonus,otio
heat
oIn terrisfruitur, deumqite vita,
Sedd? ut dogmata Stöic#
ferebant
tHic
fi
proximusér Deo
eft
habendus,
Cut mens Candida meß, amans honedif
Prolesver aJovis, tenaxque
redi',
Cundos diaque veritasrecejfus,
Panditrite fcientieerecef]ust
Ad ccelum & fuperos iterque
monHrat:
Quid nos ^ASPl
ADl
voveremajus,
Quid felicius evenire po(Jet,
(Jui veripariter bonique amatör,
Hoc dndus Genio, hac utraque diva,
Vitam[te colit ér docet
beataml
occupatiflimus adplaudit
Joh.
-Oermanöfo.t,
; In »
Pr&ßmtisfimi
atque
Politisßmi
DO MINI
P
E
TR l
St
@
$
Nexum
Veritatis
&
ßonitatis.
Sl
VERUM eß, Sylvas,gelida
fron-äereJubArtfo,
Qutim Caper arma quatit; quis neget
effe
BONUM
f
Alpius at
nobis
Unus nuncmonflrat
utrumque,VERQS dum frufius fert itidemque BONOS:
Ergo erit hic Nexus non Uno nomine
PERUS:
In Sophies lucis
flabit honorus
ovans♦i
Iufic
Cap. I. De VeritMe. §. L Eritate uti nihil prsecla-rius , pras-ftabilius ni¬
hil; ita ejus indagatione necdifficiliusquicquam
eflfe,
neceffe habent fateri, qui in ea acquirenda fedularr»
na-vant operam. Sive enim öci.n.AcaL
eam in profundoDemocriti,^^- ed'1'
n i-»i c Schrcv.p.cZl,
Five campo Platonis, tive ar-JnPh/t£ boreCartefii quaerendam
efle
nft-finxeris ; hoc tarnen opus,hiclabor, ut illaminde
In Le-ut lH. m.c,28-firuant. 2°'
Quid,
2 re ,colligere
ac carpere queas. §. ILVerum enim vero,
quan-quam ardua eft verifatis via,
multisque obfita fpmis , non tamen cum Academicis vel
omnemfcertitudinernprofcri
bere, vel veri tantum fimili«
tudinem admittere ; neque
cum Pyrrhoniis omnia ex
aequo
efTe
incerta 5 nequecum Hobbefio oinnem
veri-tatem tantum nominalem
eile , ftatuere licet* Quos
nunc refeilere eo minus
ne-cefTarium ducimus, quod
cum veritafern
deftruerecö-nantur, eam vel inviti
ad-Vere La&antiuS» inquit, pugrns
adver-jus
eosbomines, quijitoßbi gl
a-dippereimt? quid labores , ut eos deflruas, quos
(ita
ipjosde-ftruit atque
offhgit
oratio ? Fa*'S
H
6
5 Patemur quidem cum
Phi-löfopho ; Quemadmodum ve-üb, Meufi,
jberttlionum oculi caligant adcaP> r>
lucem diei ; fic mentern animi
noßri fepenumero caligare adea, qu<e effe debent
mani-feftijjima: tarnen fupereftali»
quaveritatisobtinenda? fpes. Manet in homine ratio, qux illum ab animantibus brutis diftingvit, l e. intelligendi qucedam facultas, una cum
notitiis innatis , quas non
frudra a fummo Numine
funt concefTae. Principium itaque mediumque
acqui-rCndae veritatis in
natura-libusaccivilibus manet» Hac
rnentis excellentiamotusCi¬
cero : Sic, inquit, mihi per-Tie sewante
Jvaß,fic
jentio, cumtanta ce-CAptZL
leritasßt
ammorum, tanta me¬ moria prateritorum ,futuro-tumque prudentia , tot artes,
tantJcienti#,tot inventa-, non
4
foßeeamnaturam, qu# reseas
contineat, ejje mortalem,addeX
ttec veritatis incapacem.
i
HI.Veritatis nominein gene¬
se intelligimus conformita-tem rei ac Intelle&us. Nec
enim ulla veritas
concipipo-teft, qua? non involvat
ali-quem inteile&um.
Sigilla-tim conformitas rei cum
In-telle&u divinoappellaturve¬
ritas Metaphyfica * confor- * mitas autem Intelle&us no-ftri cum re , veritas Logica,
fermonis denique cum Intel^ le&u, Ethica veritas eil*
f
lv-Ac Ethicam quidem in prctfenti mittimus, qu^
vir-tus moralis eft , grato
alio-qui veracitatis titulo bonis Omnibus commendatiflima*
5 Meraphyfica, qua? entitativa
6t tranfcendentalis, &
veri-tasineffetido audit, pluribus eft debita cujusque rei
es-fentia. Sed ha?c dum
Crea-toris Intelle<ftui conformis
eft,veraeft. DEus enim prima vericas eft, unde
ve-ritatem & realitatem fuam
habent cetera omnia. A
communi definitione parum
difceditGoveanus, dicendo,rid.
illam ej]e conformitatem reiad 7?2>
nomen & apparentiam fuam: adeo utverumßt,
quod
noneß
folo nomine tenns , aut appa-rentertantum;Jedretpjd,quä¬
ledicitur, videturautputatur,
& confequenter ömma attri¬
butet habet, qu£jigmficato
no-minisJui debentur. Sic verus
dicitur circulus , qui habet
naturam nomini fuo
refpon-dentem , h. e. exaäam
ro-tunditatem in piano. Sed&
6
hic refpe&us habetur eflen«»
tias debitse , quam cuique
admetitur Intelie&us
divi-nus, Neque tam re ipfa,
quam verbis a nobis
difTen-uniffert. Joh.Michaél
Langius,fcri-bens, umus cujusque rei fi¬
nita veritatem Metaphyli-cam aeftimandam e(Te ex
collineatione & proportione ad finem fuum eflentialem,
h. e. illum , cui obtmendo
vel efficiendo ipfa per fe ab
au&ore & caufa efficiente
velut menfura? fua? primitus adaptata & conformata fuit. Utique enim DEus omnia
a fe creata ad certos fines
fapientiflime deftinavit,
ea-que fic condidit, ut finibus
illis obtinendis effent (utita dicam)proportionata; quare
cum quodlibet eorum
effen-tiam talem , h. e. fini fuo
proportionatam
7
le&ui quoque
divinoconfor-me,adeoque verum etis eft. Habet nonnulla Chauvinus,
qua? quoque
defideret
invhtU$
communi illa definitione; ied fi rem re&e putamus,tanti non funt illa. Sufficit,
quod veritas
Metaphyfica
eifitipfiffima
cujusquerei,
fi-cuti eft , exiftentia, feu
cu-juslibet rei exiftentis entitas.
Quoniam autem hane cuique tribuit idea in auctoris in-telle&u concepta,nihil
caus-fx videmus , cur a recepta
definitione difcedamus.
5. V.
His qua? hunc in
modum
traduntur, limam
injicitfub-tiliflimusMufajus, fufe late- Metafa
que difputans, res
dici
veras,cap%
non quodconformes fint
in-telle&ui divino, fed per
ex-trinfecam denominationem
fe-s
a fecunda mentis
operatio-ne,fcilicetquatenus perhane
aptas funt cognofci , ficuti
funt: Male confundi
veri-tatem rerum, 6c earum
con-formitatem cum caufa
ex-emplari: Veritatemnonefle in rebus ipfis
, nec resinde
intrinfece veras dici ;
Di-ftingvendum bonum 6c
ma-lum a vero 6c falfo , quod
bonum 6c .malum fint in re¬
bus ipfis ; fed verum 6c
fal-fum in intelle&u: Non pro-bari fibi diftin&ionem, qua
veritas alia dicatur in efien-dOi alia in fignificando, alia in reprasfentando: In
abftra-öo nullam dari veritatem nifi in reprasfentando , 6c
unam ejus formalem efie
ra-tionem,
nimirumconformi-tatem intelle&uscum re: Ac in concreto res diciveras in eflendo,per extrinfecam
nomi-9
nominationem,petitama
ve-ritate, prout eft in intelie-<ftu, 6cidgenus alia.
Compa-nant haslites, quibus otium
fuerit 6c ingenium, Interim
in rem noftram hoc ipfum convertimus, non negari a
Mufaso rerum conformita-tem cum intelle&u divino,
tanquam caufta fua exem-plari, Id enim iolum
infi-ciatur , eas indeveras
deno-minari. Omnis itaquecon-troverfia tandem erit de
ra-tione denominationis; quam cum ipfe tradat efte hanc,
quod res aliqua apta fit
fun-dare 6c efficere , vel
termi-nareveramfui cognitionem;
id quoquenobis concedi po-ftulamus, hanc aptitudinem
rurfusfundatamefle in vera, i. e. debita rei cujusque
es-fentia, quam intelle&us
di-vinus cuique
admenfus
eft»Ce-IO
Ceterum his miflis, ad
ve-ritacem Logicam propera¬
mus, qua? ad noftrum
infti-tu infti-tum pra?cipue pertitiet.
$. vi.
Veritas Logica eft coti-formitas intelle&us ve]
con-ceptuum cum re. Id quod
valet etiam de voce
conce-ptibus refpondente. Res hic
vocatur quicquid obje&um
éffe poteft conceptus noftri,
vel fermonis. Conformitas
autern intelligitur quoad
re-pra?fentationem, non quoad eflentiam: manentibuscogi-tationibus fua natura
fpiri-tualibus, licet de rebus
cor-poreis.
5. vii.
Jam in primaftatim men-Cis operatione- conformitas aliqua cum re,
ideoque
ve-yitasdeprehenditur,
visnonadeummodum,quo
reliquis mentis
operationi-bus inefte intelligitur. Quan-do enim conceptus fimplex
rem , ut eft , reprasfentat,
ei conformis eft & verus.
Percipimus autem res, pro
diverfa earum ratione , vel
fentiendo, vel ima^inando,
vel pure
intelligendo.
Qno-cunque autem
modo fiant
perceptionesnoftra?,
placuierecentioribusPhilofophis eas
in genere
appellare ideas.
Eft autem idea , refpe&u
ipfius mentis ,
ejus
aliquaoperatio; refpe&u
obje<fto-rum vero , eorundem in
mente noftra repraefentatio.
Ceterum perceptio non fo-lum eftrerum fimplicium&
incomplexarum, verum
et-iam complexarum atque
e-nunciationum , immo
fyl-logifmi & integri
alicujus
Il
(cripti: haec enim fufpenfo *
adhuc judicio percipi
pos-iunt, quare fimplexvocatur
illa perceptio vcl apprehen*
fio,
§. VIII.
Peculiarirationeveritas eft in fecunda mentis
operatio-ne, qu# eft compofitio &
divifio, feu afRrmatio & ne¬
gatio. Quando enim mens
noftra duas inter fe compa*
rat ideas , eas componens
aut fejungens, judicando ve-
J
vritatem affequitur, vel etiam judicioineft ejus oppofitum, falfitas. Non autem
pr#ci-fe veritashujusfecund# ope-rationis five judicii confiftit
inmeraduarumidearum
col-latione, quam
compofitio-nem & divifionem
apprehen-ftvam
quidam appellant, fedin compofitione & divifione
judicativa , quando quis non
1
5
folum apprehendit aliqua uc
conjun&a vel feparata, ve¬
rum etiam judicat
conjun-&aefTe, qua; revera conjun-<fta funt, aut feparat eå, quaj feparata funt. Atque
ficquo-tiesJudicium intelle&uscum
re
congruit) toties
eft
ve¬
rum, ejusque cum re con®
formitas eft veritas>
quem-admodum contra ejus a re
difcrepantiaeftfalfitas.
Idem diåum efto de tertia mentisoperatione , qua quia tota
ex fecundis mentisoperatio*
nibus conftat , peculiarerrf
hoc in lococonfiderationem
tionrequirit*
§.
1^.Inftrumenta
indaganda
veritatis fuppeditat Logica; inventa autem y.pnYjpm nota& chara&er eft ipfa
cogn.i-tionisevidentia. Eft ea in¬
telie-14
telle<ftus noftri indoles, ut clare 6c diftin&e perceptis
non poftitnon aftentiri;ficut
voluntatis eft,
bonumappe-tere. Non alia veritatis, qua?
fola dicentis au$oritate non
nititur,notareperitur.
Quan-do conjun&io unius idea?
Cum altera ita liquida eft 6c
neceftaria, ut dubitatio
o-rnnis exfulet, veram effe
il-lam propofitionem tuto
ju-dicamus. Similiterdum
plu-res idea? componuntur, ne-xus fingularum acris 6c vi-va perceptio arguit
verka-tem ratiocinationis. Perce¬
ptio fimplex rerum fenfibi«
lium eft talis , qualem efle
voluit qui animarn cum cor¬ pore uni vit, hac lege ut
cer-to motui corporeo refpon-deret certa idea mentis , de
qua vero, utrumclara fit 6c diftinäa , an vero obfcura
15
8c confufa , adhibito judicii
examine, nobis liquido
con-flare poteft. Senfus
quidem
absque erroreexiftentiam
obje&i evincunt, fedejus
efientiam intelle&us
inqui-rit, de re&o judicio
verita-tem enunciat.
ix.
D. D. Lcefchero criterium /»prMotjii
veri eft convenientia cumiontra
debito cognofcendi princi¬ pe pio , debito modo oftenfa.
Principia illa efTe ait S.Scri« pturam, notiones commu-nes? experientiam & fuflhP
ciens teftimonium, quorum
quodlibet fuo loco efTeadhi-bendum; debitum
veromo-dumexregulis Logicis,quas
repudiare nemo fana mente
pr^ditus
poflit,
pernofeen-dum effe contendit. Cre-diderim hane fententiam a
noftra, fuperiori
paragraphö
tradita, nonmultumdifferre;
nifi quod illa criterium ve-ritatis in genere tradat, nos
vero potiflimum de illa no¬
ta, qua veritas philofophica
dignofcitur, loqvuti fimus;
quam five cognitionis
evi-dentiam , five
convenien-tiam cum debito cognofcen-di principio, debito modo
oftenfam dixerimus , res
eö-dem prorfus recidere vi¬ detur,
§. XI,
Ån guftus rerum fit crite¬
rium veritatis, quasri coe-ptum eft. Fuerunt etiam,
qui id aflErmare non
dubi-tarunt. Nos veroillam fen-tentiam , ut Theologias &
fanas
Philofophias
contra-riam, prorfusrejicimus.Ne-que enim alia magis Fana-ticifmo feneftram aperire poteft.
poteft.
Quam yeroIubrico
nitatur fundamento, vel
in-de patet,
quodde
ifto, quem tantoperepraedicant,
guftunon aliunde certius conftare
poteft, verusne
iit,an
ima-ginarius, quam exejusdetn
cum genuinis illis principiis,quorum fupra mentio
fadfta
eft, congruentia, vel ab iis difcrepantia. Quod fi ab il¬ lis diflidere deprehenditur guftus , pro (omnio potius,a vel delirio, quam veriratis
criterio efthabendus.
B Cäp.II.
A
ig
Cap. II. De Bomtate.
$. I.
QUa
ceflimusha<ftenus
in explica-via
in«»
*tione veritatis, ea
ui-terius progredi lubet, in
Bo-nitatis defcriprione.
Nern-pe boniras in genere
conve-xiientiamaliquamdicit.Tratfp
fcendentaiis 5c Metaphyfica
eft convenientia entis cum
voluntate divina, Ut haec
nonpoteftnonbonum velle;
ita fola eft omnis bonitatis
norma 5c forma. Hoc mo¬
do Deus eft bonus per es-fentiam 5c independenrer,
omnia vero entia creata per
participationem 5c
conftitu-tive ; quippe cum eftentias
volüntati divinas conformes habeant.Naturalis dicit con-
ven-*9
y
venientkam cum ipfa natura
addebitamfui perfe&ionem; quomodo vita, fanitas,
nu-tritio homini bena funt. 5- &
Bonitas moralis , cujus in
prüfend argumento
prceci-pue ratio habenda eft,
indi-cat convenientiam cum le¬
ge. An vero deturaiiquod
bonum, etiam antecedenter
^ ad voluntacem divinam, ve!,
qua? hujus interpres eft,
ipfam legem; feu quod eo-dem recidit , an moralitas
a&ionum non fit a?ftimanda ex lege tanturn, liberrime a DEO lata, fed & ex intrin-feca illarum natura; de eo quidem varie , & in
utram-quepartemdifputari video. 5. III.
Si quid in me eftjudicii,
20
id
quod
fentio quamfit
exi-guum
&
mediocre
;in
caufa
oppido ardua ,
quaeeruditos
etiamnum fatigat,
inoftenfo
pede me
prcgredi
pofie
exi-ftimaverim, fidixero, mu«t\aum omninorefpedtum
ne-xumque involvere
legem
naturalem, voluntatem DEI,
ejusque naturam Sc
efientia-lem iandtitatem- Lex pen-det a voluntate divina , vo«
luntas autem fundatur in
re-flitudine naturali Sc
fandli-tate eflentiali DEL In figno
rationis priusconcipitur na¬
tura divinaSc fandtitas
effen-tialis , tum demum
volun-tas, Sc quse
hujus indexeft,
lex- Bonicatis principium radicale
reipedhi DEI
eft
fandlitas Sc juftitiaejus
es-fentialis, manifeftativumve-ro refpedlu noftri eft
lex.
Namque pofice
decreto
ii vino de homine creando,
noti potuit nonDeus, per
fan&itatem 5c juftitiam (ibi effentiaiem, prohibere fui
o-dium, blafphemiam, 5c
reli-qua ejusmodi, pra?cipere
vero contrarios a<ftus.
A-dorabilitas DEO naturalis eft , 5c antecedic omne
de-cretum voluntatis divina?.
Quare LexNaturalis, etiam
ex parteDEI, eft
immutabi-lis , nec poteft Deus, falva
fuajuftitia 5c fan&itate, cir¬
ca eam difpenfare. Quod
åd aliaslegesdivinasattinet, qua? ex libero decreto DEI pendent, &pofitiva? nuncu-pantur , in iis, falvajuftitia
5c fan&itate fua, Deus di¬ fpenfare potuit.
§. IV.
Id incoraraodi,
quod
exhac fententia metuunt
non-nulli , quaii voluntas DEl
hoc modo fieret dependens, facile toliitur, ficogitemus, nihil hic concipi ut antece-denter bonum extra Deum;
fed rationc ordinis ad ipfam
naturam & perfeåionem
di-vinam, voluntasdivina
con-cipitur tantummodo ut po»
fterius aliquod ; quomodo
quae in DEO eadem (unt 8c
iiiTiul, illa in figno rationis prius 8c pofterius ? antece- a
denter 6c confequenter con¬
cipi , haud infolens efl. Et
licetquid dicatur
anteceden-ofiander cd-ter bonum ad voluntatem
ler. Syflcm, j. - t •• •
part.i p*g.
divmam
;ad divinam
certe756-260, eflentiam nihil ita fe habere poteft»
*3
Cap. III.
De Nexu,
qui
tnterUteri*
tatem ac Bonitatem
intercedit. §. I.
HIfce
nitatede
prasmiflis,
veritate
acbo-
tan¬dem utriusque nexus
explicandus venit.
Ac
Me-taphyfica
quidern
veritasbo-nitasque tam
ar&e
cohae-rent, ut nihil illam ab hac
differre contendat Syrbius.p Suntautem idem ratione i
materialis ; formalis fui ra¬
tione differunt, fed divelli
nequeunt. VeritatisKotio¬
nalis Sa ßonitatis Moralis
vinculum fatis folide
colliga-tumerit, fidemonftretur,
o-mnem veritatem ducere nos
pofleSa
deberead
aliquod
bo-num;nihilveroutbonumap#
peti ( loquor autem
hic
de
bono , quod non
apparen-ter tantum , fed re ipfa talfe
eftI niß cognita ejus
veri-tate; feu quod idern eft,"
o-mnem nötkiam referendam effe adpraxininullum praxin re<ftefufcipi(inepraevia
noti-tia. Inträhos terminos
fubfl-ftitomnisde hoc argumento
tra&atio.
5- II.
Quod notitia omnis
fera-tur ad aliquam praxin,
con-firmaturvelipfanatura&
in-dole animae noftr^. Nam
conftåt eandem animam es*
Fe, quae intelligit, & quas vult. Quapropter cum
fpi-ritualis illa fubftantia obje-i cujusdam cognitioneim«4 buitur, fieri nequit, quinfi-tnul moveatur & inftigetur
ad amandum illud ipfum
objeéhim, fi ut bonum fuit
cognitumaverlandum
ve-'
\ *
*5
roi Ci fub ratione mali fult
repr^fentatum. Nonitafe#
junda? funt hae animse
Fa-cultates, ut mutuum non
habeant commercium, quae
commuri£ agnofcunt
fubje*
dum. Nec nuda forte
co-griitio boni animum
plusfa-tiare poterit, quam
fidi
excera, ligno, ebore, marmo*
re & Iapidibuscibiquondatn
Heliogobali adfentatores.
5. III.
Idem evincit cotiusPhilo*
fophias fitiis ultimus. Ne-quaquam turbatos volumus antiquos limites,
quiTheo-reticam a Pradica
diftin-gvunt. Quin Objedo & fine proprio differre iilas concedimus ,
quemadmo-dum ipfas facultates animse differunt, quarum
alteram
Philof. Theoretica inftruit^ B 5alte«
i6
alteram
perficitPra&icä.
Ve¬rum enim veroficuc anima,
colle<ftis omnibus thefauris
tam Intelle&us quam
volun-tatis, ad fummum aliquod
bonum & fmem quendam ultimum contendit, quo
ob-tjento quiete fua
fruitur
; Itaémnes difciplina* , fuis
di-fterminatas eancellis , per
mutuum nexum collineant
ad finern quendam
commu-nem,ultimum&primarium.
Quocunque
ordinecollocen-tur artes liberales, quocun*
queuniantur
vinculo
; me¬ dia funt alicujusboniveiac-quirendi vel
poflidendi,
do-nec emenfo longo
eruditio-nis itinere, perveniatur
ad
fummum, qui eft ipfe Deus. Quemadmodum peregrinan*ti quotidie termmus
eft
di-verforium, quotannis alia
prova-27 rio fludiorum genere fines mu^ti propofitifunt; omnes
nihilofecius concurrunt ad
unum aliquem ultimum, ut
fölida eruditione inftru&us,
in patriam redux , publico
prodeffe queat: lic
varialo-ca cogitando fubit mens
no-fira, pluresfibi ordine pro-ponitfines»
adquorum
ratio-nem cun&a prudenter
di-fponit, ut tandem
compofi-ta & tranquilla, grata frua¬
tur quiete & ultimo
labo-rum fine.
5* IV.
Porro ex indu&ione
o-mniumpartiumPhilofophiaj
Theoretica? patet,
efflore-fcere eas demum in varios
frudlus, & varia commoda
vita? civilis, adeoque referri
ad praxin. Cognitio
prx-2g
ftat fcientia Phyfica , nött , parum ad cultum DEl na*
turalem confert , arguendo
exiftentiam au&oris, nee
non ejus attributa ac
perfe-éfciones. Quare Ethnicos, qui hac in parte officio fuo defuerunt, dvaftoÅoyyjrxe
pro-1um. i nunciat Apoftolus.
Quam.
visetiam circaabftra&a
ver-feturPhilofophia prima,
po-ilrema tarnen fui parte exhb
bet Theologiam quandam
naturalem , ad dudlum Phi* ,<v
lofophi & quorundam
re-centiorunv De cetero da
mihi ullam partem Mathe-feos, quas non referri pöffit
& debeat ad aliquem ufum in vita civili. Sive fpeétes
externum cultum divinum
inEcclefia; (iveornatum
de-fenfionemque civitatis terra
marique; (ive rei Oecono-r micie
utilitatem:ubiqueMa-2?
i thefeos opera eft platte
egre-gia. Quae in Theoretici$
contemplando prirnum ad*
difcuntur, ipfarum a&icnum humanarum poftea effica*
cia fiunt inftrumenta. O* mnis ergo cognitio tendit,
aut faltem tendere debet, ad
praxin,
§.
V.Sed nulla praxis
re<3e
iu-ftitui poceft iine praeviade-V bitaque notitia. Probathoc
naturalis ille ordo Facultas
tum mentis. Intelle&us fa%
cem pra?fert Voluntatj , &
inftarConfiiiariimonet, quid
& quomodo agendum fit,
Ignoti nulla cupido.
Nihil
in voiuntate bonum , ante
veritatis lucem in Intelle&u* Qui hunc ordinem invertit,
mentem quafi e
ftatu
fuode*
tprbat, ipfe mente motus«
Indi-IndiditCreatoroptimus men-ti noftrae hane indolem , ut
cognofceret primum, quod deinceps appetendum eflet. Hinc qua? absque notitia
concipitur volitio, vel nul-la , vel CcBca & inconfulta
haud dubie eft. Miramur quosdam are£a via fic
de-flexifTe , ut emendationem
mentis a voluntate
inchoan-dam efle ftatuerent; quam
Philofophandi rationem fl
quis iniret, vermem pr« unione cum iEfopi gallo
eli-geret. Fatemur quidemper
vehementiores voluntatis
motus fieri pofle , ut
Intel-le&us verum nonperfpiciat;
nullam tamen emendatio¬
nem fufcipi propugnamus,
nifi ineodemintelle&u, tam
emendationem, quam ejus
media Voluntati
prarfcri-feente. Nulla igitur bona
volun-31
volutitas fine bono
intel-le&u däri poceft. 5- VI.
Idem confirmat natura
praxeos , quas cognitione
tanquam fundamento
niti-tur. In difciplinis Pra&icis pra?mitti fölet notitia finis; fuccedit contemplatio fub-je&i; tandem de mediis dis-quiritur , per quas finis in
lubje&umefiintroducendus.
Ubiqueyvmigfundamentum
fubfternitur fecutur® 7tpd> %&i. Nemo terminum viaj attingit, nifi prius viam
no-verit , & quid ad iter
con-ficiendum opus fit.
Upfa-liam iturus cogitat de
vehi-culo ac equis, de viatico
re-busquealiisnecefiariis.
Quo-cunque cupidinis ardorein-flammetur voluntas, nihil
inde lucisIntelledtui accedit ad
ad
paranda
illaprcefidia.
Quirempublicam feliciter
admi-niftrabit, plurimanov fle de¬ bet , & inter alia obfervare
opportunitates temporum, & indolem civium fibi ha*
bere perfpe&am. Iis , qui
parent,
obfequii gloria
eft
reli&a , quse vero finenoti-tialegum civilium& obliga-tionis, qua quilibet eorum fqmmo imperanti eft ob-ftriåus, ne intelligi quidem
poteft» Et
quid
mirum, inPra&icis difciplinis requiri
notitiam, cum etiam in
ar-tibus manuariis per annos
bene multos & per varios
gradus
pararifoleat
aliquanotitia, antequam opus
exi-mium confici
poflit?Ponun-turtyrocinia artis ,
acquiri-tur aliqua ad
agendum
dis-pofitio
,&
nonnifi
afliduadi^
ligentia ac
improbo
labore
contra-eontrahitur habi'tus. Quan¬
tum crefcit notitia, tantum
perficitur ars.
$. VII.
Quin & inter principia a&ionis voluntaria? primum locum fibi vindicat
Intelie-&us, ejusque di&amen Sc Judicium pra&icum , quod alias confcientia appellatur.
Gemmam contemnit , qui
non novit ejuspretium: me*
jv dicamentum refpuit, quiejus
vim atque efficaciam
igno-rat. Sic neque appetit
vo-luntas id , quod vere
bc-num eft ; nifi illud tale efTe
intelie&usjudicavit Simi-liter intelle&us confultatio voluntatis ele&ionem pras-cedit. Nam fadta
delibera-tione , eliguntur media ad
confequendum finem
ac-commodata. Tum demum
34
ipfa
7Tpdify$ inftituitur.
Con- !tra, velie noti probe
cogni-tum, & eligere non
delibe-ratum,temerariumeft. $. VIII.
Adha^c norma a&ionum
humanarum , ad quam illas
componi
debent,
eft lex.H<=ec fervari non poteft, |
nid ab eo , qui exatte
no-vit , quid ea pneceptum
vel vetitum fit; nam nid
ad hane lancem expen- . v dantur cunéfa , nihil bene
[/
agitur. Bonum eft, quod legi convenit. Ante omnia igitur videndum , quid tale
fit. Non fufficit bona
in-tenrio. Qui contre&at rem
alienaminvito domino, ut ei fuppetat, unde egeftatem k
aliorum fublevarepolftt, per
hune animum a crimine
fur-ti non abfolvitur. Nec qui
deci- ^
decipit,ut alii profit, eo ipfo titulum viri boni rheretur.
Quicquid a regula difcedit,
curvum eft. Id tantum
re-<ftum bonumque, quod ei
per omnia convemt. Qui
pro hac norma, aliquam vo-luntatis adfe<ftionem Fubfti-tuunt,& veritatem & boni»
tatem, omnemqueadeo
mo-ralitatem tollunt.
IX.
Tum etiam officiorum
er-ga Deum, nosmetipfos
at-que alios ea ratio eft , ut
quo folidius cognolcunfur, eo melius pra?ftari poftint.
Pra^ceptum hoc : Deus eft
colendus, involvit has ve¬
ritates; Deum efte , efleju#
ftum,San<ftum,
Bonum,Sum-mum & Independentem,
Creatorem&Gubernatorem totius Univerfi, cui
inam & corpus
fortunam-que omnem , ita fimul
o-mnem internum cordis
af-fe&um, omnem externum honoris cultum homodebet. Haec quo melius aliquis no¬
vit, quoaltiore mentis inda-gatione perfcrutatur ; eo promtius DEO cultum
debi-tum pra?ftat, Qui anima?
corpörisque egregias dotes
jufta ccftimationereputaü, to-tius compofiti culturam
o-mni ftudiopromovebit. Ne¬
minem la?dit , qui natura
omnes äquales efTe
intelli-git Sc perpendit. Omnibus humanus eft, quicogitatnon
fibi, fed 8c aliis fe natum
efTe , 8c fic in reliquis. Bone
Deus! quis cultus Dei fo¬
lget ? quis amor proximi ? qua? cura fui ipiius ? fi
fus-que
deque
habito inteJle&u,voluiitas in omnia flexilis, fuis
xy
fuis huc illucque raperetur motibus, inflarequifitie fes-fore,quavia nullaeftjruentis»
§. X.
Pneterea omnibus a&io-nibus , in quas voluntas
in-fluit , infunt vei adhaerent
quaedam circumftantice, na¬
tura fua theoreticas quidem, fed ad bonitatem a&ionis
re-quifitae. Nam nifi re&e
fci-antur & applicentur, totam
a&ionem vitiant.
Subveni-re periclitanti, in fe bonum
eft, fed ut tota a&io bona fit, accedere debet refpeftus praecepti divini, noftras
ob-Sigationis,
modi debiti,jufti,poflibilis. Omnes a&iones
civiles aeftimandas funt ex
certis circumftantiis: quis? quid? ubi? quibus auxiliis?
cur ? quomodo ? quando?
quas finguiae praeviam
58
öus Cognitionen! necefTario
poftulant.
$. xi.
Denique quocunque
mi-nio obducatur illa novitas
de voluntatis emendatione, .& fecutura luceinIntelledu; abfurditacem prodit non
to-lerandam. Tollitur
pri-mum illud principium
pra-&icum, quod voluntas fequi debeat Intelleåum re&um. Tolluntur vera moralitatis
principia. Evertitur ordo facultatum mentis,quemipfl
naturae infe vit Deus O. M. Confundqntur dlfciplinae. Et hac arte nihil nifi monftrum Jndifferentifmi alitur,
pari-turumtandem
fcedumAthei-fmum. Nam fi fepofito
In-telledus judicio fola regnat
Voluntas; quod libet, licet,
99
quid bonum &
juftum
fit,amplius curae erit ruenti
ad
querncunque voluntatis
mo-tum caecumque impetum.
Et fi voluntas ab intelle&u
lumen in agendo non ha-beat, habebit id aliunde per quendam syBuertatar[åo v,
quod
Fanaticum. Indiflolubili
ita-que nexu cohaerent veritas ac bonitas , & quo folidior
& perfe&ior Intelle&us
co-gnitio, eointenfiorbonitatis amorinvoluntate, Animus
erat caput ultimum addere,
quod diflentientium
obje-éiones dilueret j Ted quum
illae maximam partem
di-&is(cripturce maleapplicatis
contortisque abfolvantur 5
nobis autem extra campum
Philofophicum noftrosque
circulos excurrerenon licet:
confuli de iis pofTunt in pri-mis D.Fechtius& D.
dorfi-Sir,
^kfncc you always have donc methc honourofyouc
friendship and confidency ; I cannot but take a
part in the univerfal joy among all your friends and
Kinfmen, becaufe ofyourgreatprogrelles, in all förts;
oflearningsand knowledges. For indeed, you have fo well ufed the timc, you have Haid at this univerfity,
that in riper years, with the bleffmg of God, you will be able to follow the glorious fteps of
your
Grandfather, Father, Uncles, and in a word. of all
yourRelations You can have no nearer, nor indeed
more accomplish'd examples, to fet befure
your eyes,
in following of which you will certainly find the ftraight way toerudition, vertue, honour and glory,
How much you refcmble fuch great Originals
, will
appear by this proof, you are going tolay down
be-fore the learned world,whichI heartilycongratulateyou3
wishingyouallgoodfuccefTimaginable, anc\ being for
ever
Sir,
jourmoflbttmble (eruant
J.
TÖRNEiU
låaneÄtfjÉ
2äf><z
sn
%PETRUS
li
3 ljufet gaf
fina
mognafanfar
/
Dm
dpuru
©attitiß
ort)<Sob[)et
offiljacf»*
teltgat äre
famtnattbMrtbitc.
;OIen
fottt
|in ögon fänöc
öfYocr jocDenö rotba ratt)
©tna ögon dfroen
ttränoe
Xil at fota norr om Belt,
©åg
f)uc flogenS
trän
odr
gröDa
2ti jtn
fägring
blcfnat af;göf odr qnuftar lägo böba
25tt fjoftené fulna graf. gönn odr linben ftobo bara;
Sillen töat i famuta rab; Slpäl od)
morellcr
flaraj£>at>c
fält
|tn(lära
blab;
gagren (tåut! ) bar neDer
SSanDen af fin armar gron; Od) tben eljeft (Bnå ^cOcr
<Spnte£ nu ej mera |!6n.
SHcn afiena
2(fpeit
tdcfa©toD tå baft t fudan ffcr /
Dcb uft ftt froOe fjåcfa
33rt)DDc Salas (unD ocb cbor/ SRot od) qmiftar fuc^tat bltfnnt
S3taf mrébctö tlotü mor / Ocb på afia blaD mar tfcifmit :
ömtmrtg
bar ccp(Sohlet:
bor,
Daphne (©olen intet mtnDer)^Ädr
tfarnrna
(of
oet)
blaD
/©ig met>
21jpeit
ftrap forbtnDer / ®föt ftg t tt)eéfågrtnq
glaD;STtcn tbeti Dagen op ocb rinner/
24 fen gagren fransar faDt / £011 tbem top på
2ffp:it
DinnerSom bar biwbit:
fant
ocfy ttob*.af C.
J.
é.'
2t(
% £ SK %
PETRUS
5105)
ciå ^)an
©ttt förfia Stcabenuffa 93rof
utbgaf
Om
0atntmgette
{amma
it^attg
mebgobt>eteii.
fcpra
0tal/
töet dfcfa (mtiefe/ Se«3 ©om btmlen påförborgat
fått2ti|ammanfatt
utt ett ftpcfeSDJcö (ioft ocb tnuU få tett ocb nett/ jFion h)fer flart af rtfa båftoor
<på£aitcfe=f«tt
ocb0iMlle«gåfw<>r.
£on
b<rc
forffånb
at nogaffilja
2(jetfatttta
från tf)ct falffa fram:åpon l)at ju
ocf
en frterwtija
€tt gott
för
onbt at tagafränt;
§aft bon ibtanb tbet fanna ratar/
Oc& ofta
bögfta
gobabatar.
©ocbtbefi*e
begge
©ancfe-fJocfat€l;e
fajias
meb bwar«nf«
it«r/
§lt cj tbet goDn triljatt locfat/3a toitutcr albrig
tfjeé begår
/§ötr da wart itdtne tbet bar
fattat;
Orb fem en flutet:famting
flattaf.©U tbetta
farnmaitbanget
wi|ar/ 3a refer ut få rent ed) rettJperr 2(©«p uti ett tretet / forn prifar
©in SJtdftare på monga fett: (Ett
prof
af bdfta balt od) werbe/1
<£tt 33rof forn dl(laé af tbe lårbe.
2b fpår jag/ ttdr matt ©ölen
fdgec
Jpalfanndtt fretö ba gett förbi2å jorbett ftörfta prpbnab dger/ Slf trdn oeb löf/ forn man fdefe/
©år 2l©$3 oeb
jlaf
/ betaf mig önjTaé/*På Helicon meb nöje grönflaé.
Ad
JUVENEM
OR Ts AT IS S
DN.
PETKUM
fiep
FIL.
De
Veritatis
&
Bonitatis
Nexu
publice difputaturum
Epos.
Ylov
soTg
zgoyovoLg
ixsXov
,
toxyji,xaXS
ts
Eig 7iivfoio cg(§y ßui'vsiv qtavAÉniON
h$ov9 Aupu TS iptSpCSVTU. (pspsiv, VSOV QVTCt
UVTOVy
Evvsu
SvyaSspsg,
xSpui ds ts dpTVS7TSLUI,
Ov v2v TSpTOpiSVUi , TUVTYjV ävstyvjVUV
uoifajv XuTps
<£>/å3
ASniAAH , åyubomts-TIpévS ZUTIV Oy
Ou icXzov Aivslct itoXs^ia spya
pis-fJLYjXSV,
ovt mxåy)7ndfy set
(Qdppiaxa
fyma
<%y,
Kvii^yj yj Tol ac(p{y), ids
fösa
xsdvd.-Anpirj; yocp cl aXy;
spyd&o
ijptaz^.
dpa;,M?]$s dsy/) vxvev [AaXaxomv ht
cupia-cri vvytTo;'
Evgefyg y.sXsra; to. [asv aXXors
B
av*fjLUja yaiY);, AXXozs d, yafpw hl Xapntsiåuni o~
XVfA.7TCO»
Véypiaja <5" ävB-pdiwv pispcxuv
(jlsts-7tar' äp spsvva;. Nw/ oV AAH0EIHS sfsst; cd$a
2T-2TA2IN > M
ENNOMIH2,td%iov na$u§YlvQp.sv
dyXa
äsSXa.
Feßinantfirreliquit Daniel Domerus.
Pohtisßimo
atque'Do&ijJimo
Dn. PETRO
Sl@p/
egregi# Differtationis
AUCTORI.
Xcfips
vv
Macrdojv dxpißsg
7rep\(piÅS
7TOtäUV,dg
Xluncåunfj
xpoy.oxyj ys xsxacfjLsve, r/jvctys?J<rco
Ex crotpfyg, yldccrrjO'Lv hl nAsoav åiu-Iptipug.
'Ax?y)V toi 2sv
ay.ßdvi@s
xofv^yv EA/-Ali]/ Exutrjßc?^sy> uv xiStugyv H\ xs?"ah dgaacrojVy Apfiovtyv xh.STUi %d{itriv taTg fövsxsloaq
mzixiyiypj psåitsiv. tu] y?v etpol %y.
dniSScrui Avtix dpisfyofjui åt åyj oitl XsigioidöYj IpLVoy iiriT£(p£ij} 20? (ig 7ispty.uÅÅéu ovju.
Aiq Is
crvvjtfåovTUi
tuvtsq(pLÅci Afyvpolofys*
Evtuxfyjv'2o;
im^o^'
syd å7sti itiovausåu*
syp.