Concio d. Pauli in areopago habita et Actor. XVII. repræsentata: quæ ... consentiente veneranda facultate theologica in regia academia Upsaliensi, exercitatione theol. explanata, pio placidoque examini submittitur: præside m. Erico Benzelio ... respondent

Q^B. V.

C O N C I O D P A U L I

A R E O P A G O

H A B I T A

A U S P I C E D E O .

Conjentiente Feneranda Facultate Theologica in F(egia Jcademia Upjalienß

,

E X E R C I T A T I O N E THEOL. E X P L A N A T A ,

Pio placido que Examini Submittitur :

(P R Æ S I D E

M . E R I C O

B E N Z E L I O

S. S. Theo]. Profeffore Ordinario

& p. t. Fac.

Th.

HESPO n D EN TE

L A U R E N T I O B A R C H I O W

.

ad diem 6 Mai} A n n o M D C L X I X *

in Audit. Guftaviano Majori.

U P S A L I Æ , ______

Eicudit H b n r i c o s C o k i o S. R M* <5c Acad; Vpfalienfis Bibliopola.

V I R O

Admodum Reverendo Amplifimoque

,

in Cbriflo T atrl ac 'Domino

D OLAO LAURELIO

S.S. TheoL Dod:. Celeberrimo

& per Dicecefin Arofienfem Epifco-

po Graviilimo,- Eximiis in Ecelefi-

am Chriiti meritis maxime con -

fpicuo» Patrono & Fautori

reverenter colendo

ReverendiiTime in Chrifto Pater

Vm illa af t/d

ut, nuam maxime decenter fieri pof-

f e t , tempef ive infimarem quam de-

vtotifiimus Venerando Nomini Tuo fim , & effe

d'.ebeam: non aha occafione quam prafente id

opportune fiaäurus videbar, cum viam & veni­

am mihi parare

,

T

ibique me

piojfet, hujus, in quo me publice exerceo, operis

piariter ac Auctoris gratia. Obtinuit inter illos,

qiui

recepto

dedicationum

ciui Fatrono Fautoriqfinfcnbunt, ut illiusinfe

merita prétendant, inque patrocinium fufcepti

ctonfilii allegent. Si vero exifiimarem ego, per

illlas

officii

partes

, quit qua

tiur, rependi poß'ei utique menta Tua in me

mcosque

eximia &

fatis poffim.

Sed quiaillorum in me meos q-, beneficiorum me­

moria,

mori

a

;

Tibi,

quantum

.fufp

,

eft,

q u a mi n t e mp e f l i v a

enu

fens hac occa fio ei maxime infiituto ferviet, uit

quas pojfim maxime devotas Tibi pro favore

& briefciis

agam

gratias

Tua

feneäa

adprecer

pla

vitam,

convenu-ens atati robur

,

felicem amorum decurfum,

qua

falutifera

alia

Tibifed

contimatasvigihasTuas , 'indefeffos labores, hß

magna pie vivendi exempla, diu habes devim-

clißimam

, Sanäa

Dei

in

tero,Reverendi(f Pater,humillimis à Te conten­

do precibus, velis me,fpesque& ftudia mea reli­

qua Tibi favori que Tuo eße quam commendan­

ti fima-,

qui

fum

maneo que

A d«m R d * T „» D j g r i ,

Vpfali* i Majj

A n n o 1669.

devotiHïtxuis Cultor Re (pondens.

Prooemium.

A

pud eruditos rerum D ivin aru m aeftimatores in confeffo

e f t , plures dari Jcienti a Tbeohgic a g ra d u s , qui non qtii-

demn aliam at'què aliam T b eo 'op âiïi, f e d pteuharem trablationis

ratitionem' requirunt. lid trri Verö'licet traClandi modo

finibus

fU s s fint dtfereti, nec nifi ab imperitis confundantur ; aliquando

tamtvèn n eccffi[ e jl in application? ac nfn eorum quoddam quafi

temnperarnentum adm ittere. Scientia Concionatôria qu a aliti E x ë -

getitica dicitur, & media collocatur inter Catccheticam (eu Elenïen-

ta re e m , ac Scbolaßicam Jeu Jcadem icam fuis limitibus circUnt-

ferv ib i debet : imo eft & fuit ea qiiorundain locorum & tempörum

conaditio ? cum auditorum ruditas non a liasrèqu m t conciones quam

cateeebeticas, quales in Velen Ecclefia de [dipfere Cyrillus & A u -

gujlflinus. M a n et interim ilu d ^apud cordatiores in confeffo, in

rnqggna auditorum varietate ac efuditorum con jeß u ,pro concione

etiänm p ojje profundius explanari' fen pturas ac confutaribœ refeï,

qttœe /cientia in Academus & fcbolis etiam eo confilio coni para ­

tur 3, ut in ecclefia flic am cathedram tempeftiv e transferatür.

lÜujiftria fiunt in antiquitate exen ipla, Cypriani, D a filii, N a -

^iann^em > A th am fii j C byfoftom t 7 M acarii altorumV? 7 qttœ

nos c docere Valent idos concionatorii muneris partes iåeo dem an-

dataas fu ijje

viris

eruditionis laude prœftantibvs & dignitate

-Epifcopali ornatis, qui Varia eruditione populum inßruere y pro­

fundos fcripturarum receflus fcrutari ,a c Religionis cau/am dex­

tre agere poflent. S an e Cbryfoßomus in aureis fuis de Sacerdo­

tio libris condonandi partes m munere Epifcopali tanquam prae­

cipuas ac difficillimas commendat : & Formula c one or dut negli-

gentiam a efa ß u m qui fub papatu poßea obtinuit intrepide notai,

cum queritur Eptfcopos officia fua non facere ju x ta Evangelium,

quia neccondonantur & docent, nec baptisant, nec cœnamad-

m im flrant. Equidem videre licet quofdam ultra fuperficianam

rerum Theologicarum fcientiam non pr ogre flos feliciter condones

ad populum habere, (S non folum adplaujum m ereri, quem

imperiti fa p e etiam btflrionibus acgraculu concedunt ,/ e d & com­

mendationem eximiam in moVendvs hominum animis usVe ad pie­

tatem excitan dis, quod argumentum efl pariim liberrim agra­

tia a c difpenfationu D iv in a , partim lu ß itia ejufdem qui elo­

quia fu a ßm pluibus a p e r it, fapientum Vero [apientiam infatuat.

j i t Vero religiofiflimi muneris lublimitas au ditor umque profeclus

jubent concionatorem [ap e Jublimiora meditari quam qua ordina­

rie in catechetam cadere poflint. inquam fententiam egregie Condo­

natur S j r acides cap. 39. ££ Scriptores Ecctcftaßici non pauci.

S e d qua muneris illius fin t r equi fit a , alias deducendum erit. Quo

autem Jucceffu conjungi poflmt dtVerfi Jcientia Theologica gra­

dus , iUuflrt ac bene antiquo exemplo docuit gentium Apoßolus

Paulus com tone / ua Areopagitica A clor.

deferipta, quam

m embris aliquot Dono cum Deo explanare animus efl.

M e m B R . i

Explicat quadam Concionispraliminaria.

Uthor concionis P a u l u s , eximius dodor & dudor Chriftiani exercitus, cum iocio Sila ambiens terras ÔC m a­ ria ut Chriftianorum numerum auge­ ret, poftquam a Spiritu S a n d o m o­ neretur nc illo tempore fermonem loquerentur in Afia & Bythinia, fc: quia prævidit Deus majorem nunc f r u d u m habituram Evangelii praedicationem in aliis locis, peer vifîonem nodis admonitus in Graeciam ipfamque Ma- ce:doniam trajicit. Sed quia Gracis ingeniis iniita vanitas & faftus in quibufdam locis Evangelii iuccellui obftitit, ac: oblimatorum quorundmi ferocia pcrfecutionem iis mini- talbatur, fideles & focii Paulum ad loca tutiora deducere comabantur, Athenas inde delatus, cum , more peregrinan- tiium qui parandae feienriæ ftudio inclytas urbes adeunt, obam bularet & omnia refpicerct, videns urbem Kul*fci>\ovt i . e . totam idolis refertam, memor muneris fui A p o llo lici, fpnricu concitabatur. Non ignoravit prudente converfatio- ne: inter gentes opus effe, quamque circumfpede in pere­ g r in a urbe ac inter veritatis holies agendum effet : accen- iuss tamen zelo domus D e i , cum in tanta urbe nihil nifipro- plnanum ac idololatricum contemplaretur, nulla nunc refor- miidabat pericula, quia animo obverfabantur gloria D e i ,

&: tot animarum xtermsm exitium.

§. I I . Athenarum incolarumque ejus naturam, inflitu- tai & mores prolixe explicant prophani feriptores, & quae

in fpccic Religionem eorum concernunt, a Paufania in Attti- cis & Xenophonte de Rep. Athenienfium aliilque funtmic- morata. In codice Biblico ex paucis locis quibus Athcma- rum fit mentio, hic quidem praecipuus e f t , qui pariter Athie- nienfium mores attingit. Sic enim habet v. 21, Atberni-

en [es autem omnes & aduena hofpites ad nihil aliud vacabant, mi- ß aut dicere aut audire aliquid novi. Cujus criminis eos etiaim

yeos peragunt Thucydides & Demofthenes. Plutarchius veyo de ga,rru|itate mitiori vocabulo 4><AoAcV*9 vocat. P r o ­ num pft polligpre ex illo novarum rerum ftudio fcqui n o n lolupi inanem curiofitatem* fed & garrulitatem, juxta illuid Hofafit

fercunUatorem fu ßito, nam garrultu idem eft.

U bi multa nova ibi multa vana, colliguntur enim iin multiloquio peccata, non aliter ac exundans amnis lutuim c o llig it, unde lingvæ profluvium lapientes dixere diluviuira efle: quo facit grave fapientiflimi Salomonis monitum p r o ­ verb. l o ,i9 . In multitudine verborum non deerit peccatum : qiui autem moderatur labiafuat prudens eß. Per h a c & fimilia vri-

tia alia, quæ in hominibus vaftas urbes incolentibus free- quentia efle io le n t, faftum eft quod in aliis Græciæ urb)i- bus iisve minoribus aliquos Chrifto lucrari potuerit Pauluss, Athenas parum abfuit quin ablque teftimonio relinqucrrc netelle habuerit. Quippe urbs quæ fedes & domiciliuim erat fapientiæ, fons artium & fedes æftimabatur humanii- tatis, quæque barbaros judicabat omnes quos illa non expoi- liiliet, perfvafionc & faftu inebriata turpius exteris errabat:.

§. i l l . Inter cos qui Pauli concionibus remoram i n j e c o renon poflremi erant Philolopln, qui mundanæ lapienti:» pcrlvalione tumidi ac inflati Paulo in faciem reftitcre. Nam» po^quam primo in Synagoga certamen ingreflus eflctcurm Judais quos tanquam fratres lecundum carnem ex Vet.Teltt. Qjraculis Chrifto lucrifacere allaborabat -, deinde dilputatio»-nenn

nefcm fufcepiflet cum religiofis, i. e. ijsq u iex confuetudine cunm Judæis, reli&is gentilium tenebris,guftum aliquem lyn- cerrioris Religionis perceperunt; tandem quolvis inforoob- vioos aggreditur idque qu >tidie , juxtaillud tnfla tempeßtve &

inttempeßioe 2 T im . 4. 2. Credibile vero eft promilcuam hanc

muultitudmem provocalle rcmque tarn ponderolam detuliffc adifapientiæ præt d s Philoiophos, ex quorum numero ad- verrlarios mvenit non unum aut alcerum , led intégra lapien- tunm collegia. Duæ leftæ nobiliores in textu memorantur

f c . . Epicureorum & Stoicorum , quæ in ea lententiarum di-

voprtia abierant, ut alias coire non pollent,in eo laltem con- corrdes quod Paulum novorum daemoniorum annunciato- renm debellandum cenfcrenr* Academicorum ÔC Pcripateti- ^oprum nulla in hoc certamine mentio , quos tamen autho*

ritaate & numero,etiam hoc tempore,in Græcia prarcæteris e- miiinuiire conftat. Hos fub Epicuræorum nomine tanquam amnpliore comprehenlos volunt aliqui, quod quia coadhim vidderi pollet ac in ie& x praejudicium d id u m , judicare quis for rte poterit hos, utpote faniores & qualicunque fummi En­ tis ; ac bonorum geniorum cognitione præditos, non adeeo fortiter commotos ad illam novorum daemoniorum annnnnciationcm. Stoici vero vel Deum adlerebant fatorum necceflitatc conftriftum & compedibus quafi alligatum cau- fartrum complexu circumferri : vel cum fapiente fuo compo- ncfcbantquem D e o nihilo inferiorem judicabant , ac fuperba connfidentia & faftu ad ferream immanitatem armabant. Epi- cunrei corporeum agnofeebant Deum ex hevigatiflimis ac fubbtilillimis atomis compofitum, qui neque fua neque alie-* n a t curartt> fed otio inperturbato frueretur. & in fuo illo atoomorum regno omnia ipfamve hominis animam ex varia difjfpofitione materiar,i.e. corpufculorum figura, magnitudi­ ne : & gravitate forte ac temere conglomerabant, contradi# cecntes vero petulanti protervia lacerabant. N on nifi

mium eft inter eos cotleftis dodrinac hoftes infradum prxfta- re animum & vidoriam reportare.

§. I V . Poft diuturna certamina cum hi veritatis hoftes fe inferiores fentirent, criminationibus, tam apud furioiam plebem quam apud fuperiores, judicabant debellandum eiie adverlarium ac decidendam controvcrfiam. Primo c on* vitiis eum aggravant 3 blateronem, nugatorem & garrulum vocant. Sunt inter eruditos qui vocem <wt^oKoy(^

exponunt per expilatorem altarium, quo nomine notatum aflerunt Paulum, quia pra’dicarionc fua periculu crearet quæ- ftui illorum qui altaribus ierviebant, quam vocis lîgnifîca- tionem adftrudam volunt ex Ariftophanc, D em ofthene aliifve feriptoribus. Noftro tamen judicio textui conveni­ entius erit per vocem illam defignari leminatorem ver­ borum & locutulejum. Namque , limilitudine fumpta ab aviculis vilibus quæ colleda frugum lemina in triviis abjeda colligunt, notatum voluille videntur eum qui fora & vicos perreptans aliorum dida captaret de quibus garriret & fabu­ laretur. Quam interpretationem comprobant interpretes Syrus & Arabs. Quamvis 1Ï quis velit per trandationemab avibus lumptam delignare eum qui aris impofita auferret, ncc id inftituto huic magnopere repugnabit. Secundo cri­ minantur quod Paulus nova dæmonia annunciet, id eft.cum magno urbis ac reipubl. periculo avitam de Dijs fententiam convulfam v e lit , introducendo novos quofdam Deos , quos dæmonas adpelladeGræcos aliüde cognofcere licet.Non qui­ dem infuetum erat Athenienfibus peregrinos Deos in fuo- rum Deorum confortium aftumere, idiplum vero publico p o ­ puli fcito fanciendum erat. i« eos igitur qui privato auluid facere fuftinebant, levere animadvertendum judicabant. Præprimis vero offendebantur quodPauIus Jefutn & refur- redionem illis annunciaret, dogmata illorum auribus inau­ dita & abfona, Stoicis inprimis ac Epicureis, quorum utris­ que

que: refurredio impoffibilis v ifa eft, & inania efTe figmenta de iinferorum cruciatibus, quam Epicureorum inprimis im- piettatem non ni(î frigide & infulfé contra Plutarchum pallia^ re c o n a tu r Gellius L. 11, 8. N o d . Attic.

V* His criminationibus grabatum Paulum arripiunt Atlhenienfes & deducunt in Areopagum five collem aevi- curm M artm qué prope propylara fittim docetPaufanias.Ubi curriaerat Marti f aerata, five quod Mars coram hoc tribunali cauifam aliquando egerit: five quodadiones martiæ,caedes, vulin era, aliaq; criminalia & civilia negotia hic deciderentur. In ip e c ie vero hic examinata fuifle Religionis negotia Laer­ tio & aliis memoratum eft. Curia Martis & judicium Are-

umi dicitur icriptoribus, & quomodo à Palladio ac Dclphi- nio> diftingui debeat indicat Ælianus hift. var* 1. y, i f . N o n tann arreptum quam manu leniter prehenlum Paulum; nec adjjudicium, fed ad exponendam apud eruditos fenatores do- driinae fuæ rationem abdu dum quidam iudicant. At vero in­ d i c a n t verba textus eum a concitato populo & proftratisfa- picimtiæpræfidibus perlatum ad hanc curiam, ut condignas n o w a dodrina fua poenas daret. N ec folida inducimur ratio­ ne iut credamus cum ab his judicibus liberatum caufam in fo ­ ro (Coram populo egiffe ; fed fcquimur facri textus verba , PaiuHumin Judicii loco in verba erupifTe.Praeterquam vero qutod fpiritu impellente ferri vifus eft ad agendam caufam verri D ei in fuperftitiofo populo, non amplius liberum erat verrba premere, accufatoribus aut defenfionem novae dodri-

n x efflagitantibus, aut mortem & dira quævis minitantibus.

V I Sermones ad ccclefiam habitos Græci adpellarunt hoimiilias & authores ipfos homiletas : Latini vero conciones

ÔC tiradatus, dodores ipfos concionatorcs & tradatores. DotBores traBatores nunc adpeliantur, quos jfpoßolus etiam prolbbetas interdum nuncuPat, eo quod ter eos prophetarum my- ßerria aperiantur populte, ait Vincentius Lirinenfis commo­

nitorii adverfus hrrefes cap. 40* Merebitur etiam h i c Pauli fermo adpeilationem live hornilijp, live trana­ tus, five concionis, quamvis integer forte non e xftet, prout a Paulo pronunciatus erac, fed pro more prophetis1 ac cvangcliftis aliis recepto Lucas ejus præcipua laltem capita Chrfftianis relinquere voluerit. In hac tamen pro- pofiti iermonis brevitate, magna elt rerum varietas & digni­ tas, cujus nunc lpccimen laltem daturi fumus,

M

. II

E x h ib en s concionem ipfa q u a partiby trib ç a b fo lvitu r.l.fa & a

infmm tione mode fle redarguit fuperflitionem A th e n ..x e x ­

ponit ac ipßs commendat notitiam Q j* cultum y eri V e i 3. m-

ßitu to fuoferVtens tjfdem annunciat dcSlrinam de Chriflo, re -

furxeclione & extremo judicio , qyihus capitibus genitum &

Chrißianorum religio praprim is diferiminatur* J eq u m u r in

explanatione hujus Coniiom duclum textu s.

j T y E n e v o le n tia m captat dum Viros Athenienfcs v o - * J D c a t , h- c. inclycje ac toto orbe celebrata; urbis in­ colas, quos oporteret nonlolum nominis-ac exiflimationis fa m a , fed ÔC divini cultus puritate praecellere. Simplici illa fed honorata tamen compellatione illorum temporum homi­ nes contenti erant. Vide Ador. 1 , 1 6 . c. 2, 14, 22, 37. c. 3, 12. Ignoravit vetuftas noftra: ætatis in titulis vanita­ tem ÔC luxum, ncc concionatori quidquam magis indecorum quam de fuggeftu inanibus titulis luxuriari, iifve loci

ac

§. IL Compellatione præmifTa propius fibi aditum parat,

ôc mitiori formula errores Athenicnfium arguere incipit,

pro-prcnnuntians eofdem <*V /«ttnJMpninpc quafi fuperftitiofos fa­ tis,, live nimium addi&os timori ac cultui Numinum. Su- miitur vox illa Stüpo*t<; <5c êcupôvi* frequenter pro malis geniis, ho»c autem loco Paulus vilus eft delignare velle Deos mi- noires, genios, vel lcientia praftantes viros, Ic, nc durio­ ri vocis acceptione concitaret furorem Athenienllum. In- nuiit igitur eos nimio metu multipiicaffe numina & inco- gnntis etiam d.rmoniis cultum minus necellarm deferre, eo iollum confiho ne offenderentur Dii 11 qui prarteriti client. In eum fenfum non male vertit nofter per umgdd tromttoo* Proprium vero id fuille Athcnienlibus ut perc- griina etiam numina adorarent, notatum eff ab llo - cr^are, Strabone ôc aliis. Superftitio enim plerumque tre- picdaeft, & fubinde nova excudit numina,

§. I l l , Iliam quam innuebat fuperftitionem Paulus mox pnobat experientia propria, fc: contemplatione iimulachro* ruim & aræ. Et vox quidem <n$ttÇ/xx non tantum hic domos templa, fed totum cultus illorum adparatum notat: unde figrnanter viciffim noller cx Luthero vertit per ©ufcf^ttanjc* Arrarum ufum antiquillimum eile diicimus ex Gen, 4. & 8. quiarum materia pro diverlitate temporum varia erat, pri- riKo limplicior,ligna,lapides,congcfticelpites,cineres vel aqua folbaffi vel langvine vi&imaru : lucceffere poftea nobiliora imctalla, maxime pofl exdruffüa Salomone téplu. Quidquid ve:ro contulere ad facra fua exornanda Judæi, idipfum na,-

nocfyxicL quadam imitandum libi propolu ere gentiles, qui nu-

m<erum altarium in immenfum multiplicavere ut multitudini D'eorum refpondercnt. Non folum folenni ritu dedicatas fe<d & peculiari alicui D e o deflinatas fuiffe, ex hoc etiam lo«co cognofccre licet. Paulus vero ex plurimis unamarri- p it t , inferiptam I g n o t o D e o , eamque llngulari dex- temitate adducit in fubfidium refutandae fuperftitionis Athe-

niienllum.

§. I V . Quis D e u s ille Athenienlium Ig n i t u s, & qui* occalione ara eidem lit ert d a , nondum latis convcmit inter erudires. Alii, prrecuntc Laertio in vita Epimenidis , piu- tant Athemenfibus propofitum fuilie cuilibet loco adfigma- rc e j ©eo.v live Deum adpropriatum : cum vero intcel- lig en n t id le proflare non po lle, creduntur introduxillTc

oïvœwpxç. Alii referunt quod cum Attica tellus contra-

gione vel limili calamitate vexaretur, & toties fruftra piro avertendo malo facra feciflent, tandem ignotis etiam Dhis aram erexerint. Qui ex Chriftianis alterutram harum fern- tentiarum acceptant, putant Paulum, ut caufar luæ lervire:t, torlille inlcriptioncm in numerum fingularem. At vero allii urgent inlcriptioncm in lingulari politam fuiile, qui tarnten in adlignanda origine non confentiunt. Placet enim aliiis eam eredam a pofteritate Herculis in honorem D ei Miffe- ricordiæ, cujus nomen & natales incogniti fuerint. Sentti- unt alii quod Grxci a Perfis infcftati, cum Spartanoruim auxilia implorarent, eorundem fimulachro admoniti iim t, in lacris Athenienlium Deum quendam intermiflum elTce» cumque ignorarent quis & qualis is e ile t, creduntur I gNco* t o cuidam aram erexifle. Alii alias memorant occalione:s, quibus recenlendis immorari non ducimus operx preciurm. Sunt qui h x c talia non aliena judicant a fuperftitiome

ôc ftupore Athenienlium aliarumque gentium, quas corn-

flat dilpofuifle Deos luos in EleHos & Incertos, quod ede Romanis etiam alTcrit Minutius Felix in O d a v io ; cenfeint tamen hanc inlcriptionem facratiori cuidam origini vindii- candamelTe, qui tamen nec illi in memorandis occaliomi- bus confonant. Dum alii confugiunt ad Divinam prowi- dentiam quæ hanc aram procurant Athcnienfibus ut coin- ycrfioni coTum ferviret : alii judicant Athenicnfes vel c x oraculis Sybillinis, vcloblcuris traditionibus, velqualicuin- que communicatione cum populo Iudaico accepilk Dcuim

alifquem incognitum in carne adpariturum, cui tanquam cajptumfuperanti aram exftruxcrintlub titulo Ig n oTi D e i:

aliiiis credibile cft eandem credam occalione terroris con- cit::ati ex eclipU illa qux contigit tempore paflionis D o- m iim icr, quod live opinione philofophorum Athenienfium, fivue fvafu Dyonylii Areopagitae ex Æ gypfo redeuntis, iliaan obfcuratio indicio effet Deum aliquem ignotum pati. Quiialia omnia qui fufius cognolcerc volet, adeat Hierony- mii comment, ad Titum. Occumenii comment, in Ada, Ifiidorum Pelufiotam

1

Jilncofalus Chriftianifmi lita n o n c f l,c u i authori vel oc- caffiioni originem fuam debeat hxc ara , ftudio tamen inqui- remidx probabilioris fententix, & quia non pauci in hocne- gottrio ablona quaedam defendenda arripiunt v placuit hxccc ermiditorum curatiori examini fubmittere. Salvo aliorum ju- dic::io luper hoc negotio fententiam noftram his exprimimus puimdis.

tJPrimo minus probabilem illorum judicamus fententiam

quii: afferunt Paulum inventfle inlcriptionern arx in nume­ ro plurali pofitam. Cum nullum inde habuifict Paulus ro- buir in convincendis Athenienfibus, qui eum reum pere- gifillent manifeftx fraudis circa violatam inlcriptionern. Et com vcnicntius inde arripuifTet Paulus occafionem impu­ g n a n d i Athenienfium Credibile igitur non aliam Paiulo vifam quam quae in fingulari lit concepta, ad mini- munm quà illa verba qux in argumentum fidei torquenda duixeit, five demum fit illa inferipno quam reliquit Oecu- mcrinius comment, in Ada. © E o i s ’a s i ' a s ka i' ’e t

-Pft'/lïHZ RAl' A rB ^ H S ,

0

2

un-Secundo non abfimile videtur voIuifTc Athenienfes hac irn-

fcriptionc deiignare Deum aliquem in lumine naturae cogm i- t u m, quem agnoverint conditorem & conlervatorem unii- verfi, per quem jurare, quem manibus in coelum extends adco- rare& cui gratias agere videtur author dialogi apud Lucha- numqui Philopatris mfcribitur .-quem vel ratione edodi, vrcl alijs calibus addudi inter aliorum Deorum cultum praeterr- eundum non judicarunt, licetdirigeretur cultus ille in verutm Deum non nili remote & confuie* Quod vero eum fub a p ­ pellatione Dei ignoti expreilerint, fadum videtur id vvel quia ex Hcrmetis aliorumvc Philolophorum oraculis aecce- perant unum eile invidbilem, innominatum ac ineffabilerm

ÔC in Deo omnia incognita, quem ideo ov di dum

ailce-rit Juftinus Martyr : vel quia ex oraculis la n d is , licct obfciu- rius, acceperant Deum efleincomprehcndbilem Pl. i 8 , I :i. Efa. 15 : vel quod ex inflituto gentis judaicæ nomen pP m i proferri non deberet, unde gentes vocabant Deum Judaico­ rum Deu innominatu & Numen incertum : in quamfentem- tiam Lucanus 2 Pharfai. ait Judjram deditam facris incerr- ti Dei : vel quia more gentium receptum erat Deum illum a quo Eclipfes & peculiaria naturæ miranda proficifcebantiur adpellare ignotum vel incertum Deum. Cujus rciilluflrre valde eft exemplum apud Gellium N o d -A ttic . 1. i. c. 2 ;S. quod ipfum confirmarent ea quæ fupra referebantur de Dico- nydo Areopagita, md in relationibus illis de D ionyd om uil- ta edTent incerta & dubia.

Tertio quidquid demum horum commemoratorum dt, iin

eo comparet concionatoris Pauli prudentia agendi cum hu- perflitiolo populo, quod cum intelligeret Athenienles in ra- lijs novitatum amantes, in Religionis v e r o negotio non f:a- cile laturos dodrinam hadenus inauditam idcoque novitatris fulpedan :ingcniole & non abfque Divini fpiritus fuggeRico- ne arripuit antiqua: arae infcriptionem, eamquetranftuJiriin

-conncionis fuar d^ fenfione & argumentum quod fîdei præben- dæe lervirc p o l l e t , ut ex propriis dogmatibus Athcnienfes lappientia turgidos paulatim convinceret. Quem ignorantes, in eq u it, colitis, ego vobis annnncto. demittit le ad auditorum meeniuram & ex affedu eorum, licet vitiolo, captat infor- maandi occafionem. Gloriabantur quod Deorum numerofos exxercitus haberent, indigne igitur ferebant nova nunc dæ- moonia annuncian. Paulus contra favorem libi conciliat ac cririminarionem diluit, docendo le eum iis commendare Dc - unm , quem hadenus ignorantes colerent, quemque aratin- ferriptio monfirarer, proinde quia turpe effet Athenienfi- buus colere quod cognitum non haberent, darent igitur fer- mooni luo patientes aures, le jam in eo efie ut coldem per- duueeret ad notitiam illius Dei qui religiole colendus elfet, quuemve hadenus non ablquc luperllitionis Ipecie ignotum cooluerant. Male hinc colligit cum alleclis luis Puccius cuultum D ei cum ignorantia ejuldem conliftere polTe, quem erarorem interpolare nuper vilus cftinGalliæ Academia Sal- mnuricnfi profelfor Moles Amyraldus, allerens dari polle fiddem indiflindam in Chrifium non cognico Chrillo. Sed ut t vera fides, ita verus cultus fine explicita notitia confifte- re: nequit. Quem Deum credam,quem fujpicio aßim avit, quem

hijißoria ja B a v it, quem civitas voluit ? dignius multo neminem cre-

daam , quam dubitandum aut pudendum aut adoptivum ait Tcrtul-

liaan* adverl. Nat.

1

addoratis quod ne [citis , Joh. 4. 22 qui locus infigniter prxlen-

teem Pauli Icntentiam ex p licat,five demum accipiatur d c addorationis m odo, five loco , five objvdo.

§ V. Deum illum Athenienfibus ignotum nunc amplius cconfiderandum proponit Paulus verlu 2 4 . 1 . Ex opere C

atio-ationis. A&urus enim cum rudibus ac rerum Divinarum imperitis, commodum informationi lubfidium fiimitex c o n ­ templatione operum, per quæ ad majora intelligcnda fub- vehantur. Ita rudes illi Itéfc palcendi erant , non lolido ci­ bo. Aderant forte philofophi mundanæ fapientite præfiden- tia infignes, cum quibus tamen non judicat Paulus fubti- lius dilierendum de elientia Dei, fed coldem revocat ad principia præcipuis eorum lapientibus adierta, primam re­ rum omnium caufam & m otorem ,elfe & potentiæ infinita:

ÔC sternum.

2. _{E x ill a memoria Divinæ potentiæ in condendo hoc}

iiniver o commode deducitur Paulus ad refellendum erro­ rem, de lede D e i, five loco tam potenti Domino adfignan- do , nc crederent eum certis locorum fpatiis circumfcripturrr Peneri, quemadmodum jovem in olympo, Apollinem in templo D e lp h ic o , Minervam Athenis, alibi alios habitare credebant Grarci, D e u s , inquit, quicali tcrrœque Dominur eß,

in templis manufachs non habitat. Quibus operae precium ju*

dicabat hos gentiles informare, nc crederent illum condi­ torem univerfi aliquem cfie ex illis vulgo receptis, vel majeftacem ejns templo magnifico & Ha tuas deauratæ inclu­ di polle. Certe promillt Deus pradentûm fuam in tabernacu­ lo Exod, 20, 2 4. idq; poft occupationem terra: Canaan præ-

cipuc in S ilo Jof. 22* Plalm. 78, 6. Jer.. 7, 12. poftea vero gloria altiffimi implevit templum Hierolçmitanurn, in quo fuorum preces fe exauditurum pollicitus cft, 1. Reg. S. non ideo tamen illi vel alii alicui loco includi potuit is quem cæli cælorum capere non poflTunt: nec praecipua cultus Divini pars reponenda eft in externa vifitatione loci,quia habitat D eus in tem p lo, fedmulro magis in anima hominis: nec in locumipfum recumbere debet fpes & fiducia, quem erro- rem in Judatis notat Jeremias c. 7 , 4. & Chriftus apud Joh. 4, 21. Maneat omnibus commcndatiifima publicorum Sacro­

ruim frequentatio juxta i $ 2 , ï ; , i 4 . 4" i f o , i 4 Hebr. 10,25;. vidleant modo ne Ipeciem habeant pietatis, frudum vero & virm ejus abnegent. 2 T im . 5.

9 E x illa commendatione potentis ac magnitudins D i ­ vi mar Paulus inluner deOruit culti s confidam rationem, do- cettque quodfruftra miniftrerur manibus hom inum ,five per affYabre ftruda fimulachra, five manibus oblatts vidim as, exedesque taurorum. Eft namque D e u s nullius rei indigus qu;x ad perfedionem ejus pertineat \p. f o , 12. Domini eft terrra & plenitudo ejus, isque eundis tribuit vitam, halitum &

omnia-‘S- V I . In confirmationem eorum q u x h a d e n u sd id a fu n t de potentia , magnitudine & lufticientia Dei Paulus porro adcducic hominis opificium quafi omnium nobiliflimum Con~

d id iit, i nquit ex unoJanovine omne oenus hominum & c. Quo ipfo

coimmendat fummam ac ineffabilem D ei fapientiam circa ad- miirabilem ftruduram corporis humani vj/ 159, 14* & ge- neiris humani conlcrvationem ac propagationem ex uno ho- nm ne Adamo qui fadu s erat in animam viventem, & in cujus famguine cflet anima ejus Gcn* 9, 5. Lev. 17, 11, 14. Rcfel- litiur rotunda hac Pauli aflerrione inane Peyrerij Galli com# mtentum de PræAdamitis, cujus impietas & ablurditas xqua- li jpcrfedionis gradu fe produnt. Qualia lomnia iis tan- turm probantur qui aut nullam in Chriftum fidem habent, aut camdem fceleribus obruti ejurare cupiunf. Hominis ex uno famguine creationi Apoftolus conjungit providam Dei curam ac g u b ern a tio n em , quam teftatam fecerat propagatione ge- nciris h u m an i, difperfione per faciem orbis terrarum,, detterminatione limitum ac tempore commorationum. Per q m o sa d u s D ei minime fuperficiarios potenter refellit Epi- cmreorumlacrilegam fententiam qua providentiam Dei im- pujgnabant, & Grxcorum reliquorum qui certis locis cerros Deeos tutelares alhgnabanc. N o n quidem lutficicnter & ex­

plica-plicate affequimur Divinar providcntix artcs

5

5c conlhtuerit terminos populorü: quomodojulîerit honni- nes habitare iuper tota facie tcrrx ôcremoto etiam orbi incro- Jasdederit, quales habitationibus prxftituerit terminos

5

5

5

5

feflionibus tempora

5

illae temporum ÔC locorum circum feriptiones , fed magna ifui

parte fundantur in moribus populorum ac gentium , qutod pailim docent in Sacris memorata exempla, ôc 1 lluffria fuint di&a Deut. 8, 20. cap. iS- Efa. 4 2 , 24. Syr. 10, 8. Jcr. 18, 7*

$. VII. Reddit Paulus propiorem Divini confilii ratiio- nemin condendo genere humano v.27.docetque conflituttos in mundo homines, non ut voluptatibus lerviant, divitiis ac honoribus inhient, vel impotentem dominatumexerceamr: fed ut Deum quærant, quem utique palpent 5c iin- veniant, i . e. inveniant ubi attre&ant. Agit de hominibnis extra Ecclefiam conftitutis, qui licet ipiritualiter fînt cx ci ÔC veram viam colendi Deum feque convertendi non inwc- niant, in quofenfu accipiuntur voces 1 Joh. i , 1.

ptof-fîntttamen ex naturæ dudu & folo fcrutinio Divinorum o-pcrrum, imo vel lenluum bcnehciojn Del qualemcunquc co- gnmtioncm deduci. De qua Naturali T heologia tam inlïta quaam acquifita pleni (unt tam Theologorum quam Philolo- pheorum libri ,& argumentum illud latius perlequitur Paulus Room, i & i uc & Ador. 14,15,17.

§§.

1

eo tenim vivim us, movemur (3 fumus. Repetit quali Si. emen­

dat t illud gentilium, Deorum plena fu n t omnia. Quod felici­ us expreisit O da vius apud Minutium Felicem, in d e Deus

lonpge e fl, cum omnia caleßia terrenaque Ö que? extra iß am orbis provv/nctam funt , Deo cuncta plena fia t ? ubique non tantum proxi* m uus, fed, infufus eft. Si Paulo poft, Non tantum fub illo agi- muus ,fe d cum illo, ut prope dixerim, vivimus. Quibus addere

liboet infigne illud Salviani ex lib. 11. de gubernarione D e ï.

Didus quam gubernator efi vitte, a quo motus ipfe viventis eß. Non eniiim dicit ab ipfo nos, fed in ipfo moveri, dor ens in fi tam intra vir\r tut es [aereis omnium noßrum effc fubftantiam, quia in ipfo pro- fectcto vivimus. Et Auguftinus Steuchus Eugebinus poftquam

pra-sdentiam Dei in ronfervanda mundi machina demon- ftra'alîet, ita ait. Omnis omnium vita ac motio v ivit ac movetur

in 1 illa principe vita qute eß vit al'u c au fa omnium rerum. S i igitur omnn/um penes fe habet ille v ita s, quia Jparfa eft ubique ejns D ivi­ ni t.t as , quomodo ßne illo vivere moverique poterimus? De quo nos

pleenius informant illuPria feripturæ oracula Jerem. 25, 24. vf'.'. 145, 18. sf,. 1 59, 7. & feqq. Amos 9, 2. & c. Eadem vcero D E i i n creaturis prarfentia prout a nobis occatione

hujus loci confîdcratur, & fecundum communem fcriptmræ flylum, nec noda Divinæ ellentiar adellentia , nec nuda op>e- ratione videtur circumfcribenda, fed immediata prxlentria tam iuppolici quam virtutis & operationis. Namque prrse- fentia Dei relate ad creaturas confîderata femper a&tis efficaciflimus, tametli praxife & formaliter ab operatiome fît diflinfta

§. i X. N e quid defit quominus convincantur Atrhemi- cnfium animi, in teftimoniun D ivins prsfcntis noftrsqtuc cum D eo cognationis, adducitur Græcorum poëta gentti- litius Aratus cujus verius integri ab initio Quivoptvouv'Açpwo'

(jlimv in latinum converfl in hunc cadunt fenfum

Lovis omnia compita plena, & tectus hominum Pl eni j ove pontus abundat, & omnes portus. Omnes ipfius egemus , hujus enim & genus

Sumus, ipfeque mitis commoda figntfic at Nobis & munera probet.

E x horum verfuum particula inftitutionis Chriftianar occra* lionem arripit Paulus, qui & Cilix iple Cilicem poetam legce- r a t, & eundem apud Græcorum fapientei in pretio eiife noverat. Nam licet debeat concionatori adprime commein- datum efle monitum Hieronymi ad N cpotianum , Serrmo

Pre(byteri Scripturarum lebhone conditus eflo, fubinde tamen fias

eft,inprimis requirente id auditorum indole, in iis q u s ma­ tura? notafunt gentilium allegare teflimoma, eademque iin confirmationem fidei trahere, leviter etiam authoris fenluim infle&ere & prophana ufui ecclcfiaflico attemperare, quætqj ab ethnicis philofophis latis commode tradita i’unt,tanquaim abinjuflis pofiefToribus repetere. Sunt autem in hoc argiu- mento quædam à prophanis prsclare di&a , quale illud Cicte^ ronis ex 1, i de legibus. Àmmus nobis ingeneratus efl a Deo :

Vere vel agnatio nobis cum cælefltbus , vel genus, velftirps gdpellairi poteflåcc. Et libro de univerfîtatev Sumus Deorum

liuirm gentiles Divini que generis. Arifloteles vero Ethic. Nich,

1. n:o. c. u dicit mentem eile aliquid myy*viç&\ov ew. Sumus veirro D ei G e n u s non formaliter quali eandem habeamus cuiim Deo efientiam .vel q u o d a m m x noftræ lint Divinæef- fermtia: 'i&rocorarpcLltci live ramenta, quod lomniarunt veteres quiiidam haeretici, tefte Auguftino de hæreli c. 46 St 7 o: qua­ lia portentalupcriori leculo ex parte rellaurarunt Weigelia- ni „ Oiiandnm ÔC limiles : led elïed ive, idque 1. Quia agno- fce;:rc tenemur Deum conditorem & opi fi cem, nosque nec noilftro nec parentumnofirorum confilio elle id quod lumus, queodque omnia in & a Deo luftentenrur Coloff* 1,17. quem femdum in gloila lua exprelht Lutherus. 2. Quia agnolcen- do iDeum in lumine Natur* monftramus qualdam reliquias Si rucdlcra primxva; perfedionis & Divinae imaginis, 11r.de con- iciccsntiahominum legitur conteftificari legi D c iR o m . 2, 15. 3. R elpedu reftaurationis imaginis amiila:, cum vicillun rcdildimur participes Divinae Naturae, ut loquitur Petrus 2. Epi'itt. c. 1,4. Primo & fecundo modo etiam impn genus D i e i dici poliunt. Et quia principatum fuum delerunt & nolbilifiimam faduram diabolo conlecrant, julhim audoris & fadoris fui experientur judicium. Nos ftudeamus ejus elhe; qui nos fecit, qui nos conlervat, quique nos facit germus eledum Si regale lacerdotmm, ut maneat mens nollftra fedes Regni Dei Regisque palatium.

X . Ex nobilifiima hominis origine, ejulque cum Deo c o g n a t io n e validam nunc exfbuit refutationem iuperlli- tioimis Athenienfium 29. Nam quia tanta ell dignitas hornmnis, fadurx De i , Deus autem uteonditor gradibus

inmiumeris prx homine aflimari debet, indignum ell judica­ re ((divinam naturam auro, argento , lapide, aut quacunque perr hominis indullriam excogitata cælatura efformari, cx- prinmi aut certo cuidam loco includi polTe, juxta illud Ste- phaani Ador. 7, 48 excelfusmmanufaîlù non habitat % fu u t

pheta dicit ( Efa. 6 b, i.)Cœlum mihi Jedes e ß , terra autem fc;a± bellum pedum meorum, quam domum igitur adificabitis mihi cait Dominus, aut quis locus requiei mece, norme man us mea fecit hr<ec omnia ? Confer Jer. 2 ; , 24. Deberent igitur Athenienses

paulo altius attollere mentes lu a s, cultumve Numini d e b i­ tum non alligare limulachris ae delubris, quorum multitcu-

dine onerabatur urbs eorum. Non id agit Apoftolus ut o- mnem imaginum ulum damnet ac doceat nefas efle omnerm Dei corpoream effigiem efformare, quod ex h oc loco e:x- llruere conantur rigidiores Calviniani. Servit autem Paulius more idonei dodoris ioftituto fuoac neceilitati temporium, ut erudiat prophanos illo s, quorum animi in limulachris <& aris ferme anice defixi erant, & judicabant vim Divimæ majeftatis iifdem quali conftridam teneri. Melius omnimo in mente noftra dedicanda & in pedore conlecranda vemit Divina elîencia : tamen prælucente feriptura, Dan. 7, 9. innoxia cenferi poteft confvetudo, veteris etiam Ecclelfiae praxi firmata, dummodo fuperlhtio & impietas exulert, quæ lublcvandæ infirmitatis noftræ caufa docet incorpio- reum illum ac infinitum in imagine corporea concipere.

§. X I . Occupatione utitur Paulus ÿ . 30. perquam e- tiam aditum fibi parat ad annunciandam poenitentiam & fidem in Chriltum* Athenienles qui ultimam gentis ac rre~ ligionis luar antiquitatem jaditabant in hunc lenfum obiic*e- re poterat.Quod fi illa qua refers vera eft D e u cognolcedi <&

colendi ratio , qui igitur fadum eft quod antehac dodrina 1 Illa non lonuerit: vel fi lonuit, cur hadenus nulla de coin- temptoribus (umpta eft poena? Refpondet Paulus, diffimiu- lalle D e u m tempora ignorantia:, vox yjzrte/feiv apud Lxxx frequenter fumitur lenlu dillimulandi, quam etiam hoc lio- co interpretes Syrus & Arabs reddunt per tales voces quiac notant tranfire facere* Senius elf, D e u s nullo tempoire

ad fe converterentur omnes fines terra? Efa. 4 f , 22* Ex- panndit tota die manus luas ad populum incredulum Efa* 6 5 , ,2-revocavit frequenter homines ad confiderati jnem Juris Naatur a?, creationis,gubernationis, diluvibincendii Sodomitici, genntis Ifraëüticx & magnalium in ea proflitorum, qua?a nuhllis poterant ignorari, nifi qui obfiinaciæ ac negligentia? fuaæ indormiendum ccnlerent. Non in tbfcondito locutus e ß , in

locco terree tenebrojo, non fruflra dixit Semini lacob, quaerite me

Eida. 19. Sed illa D ei confilia fruflra erant, quia maxi- maa hominum pars ingrefla efl vias luas non bonas, invi- tavvit Deus & renuerunt, extendit manum luam & nemo adilvertit, dilcciTerunt ab omni conlilio Dei & corregionem ejuus non acceperunt. Pollet igitur Deus juflum lumeredt illaa obftinacia judicium & omnem annunciationis Evange- lii fpem iis denegare, quia tanto tempore divina bonitate aboufi erant. Ac vero connivendo ad prævaricationes præ- territorum temporum jam tamen gratiam offert omnibus. Ceerto conlilio ha&enus lolennius egerat cum gente Judai­ ca i quam cum reliquo genere hum ano, quo relpicit David

\ p . . 147, 19, 20. Nunc vero iublata macerie, & pariete in­

ter rgerino fubruto, pari lolennitate omnibus & ubique poe- nintentiam & fidem annunciac. Non igitur delpexit, non fprrevit, non neglexit, nec dedignatus cft ea gratia præ- territorum temporum hom ines, ut ad agnitionem veritatis vernirent. Multo minus le ab iis ablcondit, aut abloluto oddio iratus erat, ut perperam interpretatur Dei confilium oredo Prardefiinatianorum. Solennem praedicationem verbi Ddei apud gentes aliquantum retardavit, non ideo negavit. N con definit vocatio gentium in veteri tefiam ento, licet ditfferentia fit in vocationis modo quo fe populo Jlrael & aliiiis confpiciendum dedit, vide Deut. 4 , 7 , 8.

$. XI I . Eftoratoribus pariter & concinnatoribus folen- n c : , circa lermonum Tuorum fines concitatiores affetfus

movere, ut difcefîuri fti'mulos relinquant in audientium amii- niis. Etiam illo artificio caul.tluæ lerviendum duxit Pauluns. Proinde ad concionis finem properaturus parhetice gentibuus denunciat diem extremi judicii, à quo nulla daretur provoc::a- fio , & ex cujus defininva lententia debitas obftinaciae lunæ daturi eiTent poenas nili relipifeerent. Dies q u i huicjudioiio conftituta e ft, ioli quidem Deo nota e ft, qui nos latere volume ultimam illam diem uc timeremus omnés dies : certo tairueen futuram non mfi llluiores negant, de quibus 2 Pet. 3. |udlli- cem Deus defignavit Filium, cui dedit poceftatem juu- dicandi ideo quia filius eft hominis Johann, j , 27. Nam llli- cet lit opus ad extra, idcoque omnibus perfonis commumce, Filio tamen data eit aqualis lentendae pronunciatio. truam

adpeliat Paulus partim propter humanam ejufdern naturamn, unde hoc nomine fignatur 2 Cor. x 1, 2,& huc merito refertuur illud prophc tx Alul/er circumdab/t v/rum Jer.3 1,2 arpartim quina tempore extremi judicii in vifibih forma adpariturus eft : pairr- tim propter Athenienles qui adhuc incapaces erant illius nv^y- fterii de Divinitate Chriiti. Ne tamen nudum concipcreimt hominem , addit Paulus eum à mortuis fu fc i carum. Sufcic^a* vit eum pater & fufeitavit feiplum , fa&us primitif dormni- entium , in cujus reiurre&ione noflra fundarur reiurredio. m. Cor. i _{20,23.Judicaturus eft orbem,id eft orbis mcolas,qm(o-} rum omniu a&iones in judiciu producentur, etiam ablcondlJi- tæ, five bonæ fuerintlive mala: Eccl. 12.14. V ix aliud dotftrimiae Chriftianæcaput gentibus abiurdius vifum eft, quamquend de refurre<ftione mortuorum & confequente judicio agerettc, idcoque magno conatu jam inde ab initio conftitutar Ecclefii** impugnatum eft , quod exemplum Caini plemus docere p<co- teft, fi modo fidem mérebuntilr qua? de colloquio Caini & belis memorant Judari. Ex gentium vero lapientibus imponf- fibilitatem illius fententiæ ftrchue urgebant Epicurei& Stoiii- ci, cum quibus nunc Paulo negotium erat, dementiam efïïTe

juddlicabant vitam aliquam iterari poft diflelutionem animæ à eor<irpore. Et homines impii dudi confcientia f celer u m , ma-

lunmt penitus cxftingui quam ad fupplicia reparari.

UHanc tamen dedrinam licet rationi abfonam & genti- Jiunim fapientiæ adverlam, vult D eus, docente hic Paulo, in uniiivcrlo mundo annunciari & fidem praebere, fc: ut inde hablbcanc homines occationes credendi, quod iis praedice­ tur r Chriflus non lolum vilis & abjedus ac crucis fuppli- c io i) affedus , fed & qui gloriola reiurredionc fua declara- ver rrit divinam majeftatcm ac potentiam : qui proinde indi- gnuius cenferi non debet per quem inflituendum erit extre- muuim judicium. Non dubium eft ullum quin Paulus hane conincionis fuae partem curatius pertradaffet, nifi impatien­ tia i auditorum imperaflet ut lermonem interrumperet.

M e M B R . I I I

daucis attingit concionatoris Pauli prudentiam & artes, au­

ditorum judicia & concionis ejjcclu m .

$ ] 1 TV

/ \

d a aan tio de ira c. 17: Paulum tanto magis hæc talia movere pooitcrant, quia zelocypus erat Iponfam Chrifto adducere.

Igitur idololatras hofcc aquo animo fuftincre non potuiiit,

( c d ad e x e m p l u m Z c l o t i s M a c t h a t ix cum videret doluit, cmn-

tremuerunt renes ejus ($ accenjus ejt J^elus ejus fecundum juduiuum Le;rs. i Maccab. i , 14.

§. i J.

cundi* cauponas devuflarat ut lo q u it u r T e r t u l l i a n u s Iib. d e a m ii- m a ; z e l u m & a r d o r e m f u u m m o d e f t i a t e m p e r a t . A t h e n i e : r n - f s h o n o r i f i c o Virorum n o m i n e c o m p e l l a t , q u o t i t u l o Grrrae- c i - t i a e o s d e t i g n a r e f o l e b a n t , q u i e x i m i o s in la p ie n tia : f t u d l i i o t e c i l l e n t p r o f e d u s . c o m p e l l a t i o n i p o n d u s p a r ite r & g r a t i a aitd- f e r t a d p e i l a t i o Athemenjmm, q ui prae c æ t e r is m o r t a l i b u s a m t t i- q u i t a t e , v i r t u t e & l a p i e n t i a Te e m i n e r e p u t a b a n t . Ne in a i i e i m a u r b e & r e p u b l i c a i n t e m p e l i i v e v i d e r e t u r e u r i o l u s , c i r c a r r e - l i g i o n e m m a x i m e , q u a m p r o t e r v i a m m u lt i e x i t i o f u o I u u n u t , id o l o l a t r i æ c r i m i n a t i o n e m l e n i t m i t i o r i f u p c r f t i t i o n i s n o m n i - n e . Q u i n & h o c i p l u m e m o l l i e n d u m d u x i t p e r c o m p a r a t t r i - v u m Superftitiofores, c u i in lu p e r a d d it Q u a f . N o n v id e r i v u n l t A u d io in quifiviiT e in peregrinae R e i p . D e o s , l e d p m e r e u m i t i f o r t e Ic o b t u l i l l e fimulacbra, q u x v o x e t i a m illa n o n p a r u u m m ir io r e ft q u a m fi i d o l a d i x i f i e t . S u l p i c i o n e m n o v i t a t i s à r « e - l i g i o n e r e m o v e t & d o c e t fe praedicare D e u m q u i c o e lu m UÔC te r r a m c r e a r a t , q u e m i p f i m e t c o l e r e n t , l i c e t i g n o r a n t e s , ?aid q u e m p r o i n d e c o g n o f c e n d u i n , p r o f i a b i l i e n d a v e t e r e g l o r i i a f u a , h a c o c c a f i o n c o m n i nifu c o n t e n d e r e n t . D iv in a e p o t c i m - t i x , g u b e r n a t i o n i ac p r æ f e n t iæ probandae n o n P r o p l i e t a r u u m a d d u c i t o r a c u l a , f e d a l p e d a b i l e m u n d i o p i f i c i u m & p o e t a i i m g e n t i l i t i u m A r a t u m ; n e c t a m e n ip f u m n ifi i n d e f i n i t e detffi- g n a t in t e r p l u r e s , ( H o m e r u m p u t a , H e f i o d u m & alios qitui J o v e m d i x e r e p a t r e m D e o r u m p a r it e r & h o m i n u m ) q u o d and p e r f v a d c n d u m a c c o m m o d a t i u s v id e r i p o t e r a t . P r a r terito ru u m

terrrn-tcmmporumignorantiam ac caecitatem, © iv i n x diilimulatio- ms ss ac indulgentiae nomine palliat. Nunc poenitentiam fua- d ec:t,n on Athenienfibus folum fed omnibus omnino horni- niblbus. Jadiciom denunciat non fuo fed Dei O . M. nomine. cruiucisChriftinon meminit, quia gentibus fuiflet flultitia,ôc comnfimilibus artibus aliis circumfpe&am fuam inter infideles comnverfationem teftatam facere voluit : quas otheii concio- natittorii partes,lati9 deducit Erafm9 in Ecclefiafte luo libro in- pririimis tertio.Non id agit illa verborum lenitate Paulus ut pul- vinmaria fupponat errantibus, vel in profeflione religionis fuxax teporem oftendac, vel opus Domini negligenter faciat, Scccd his lenimentis lucrum affcôat & alîcquitur. à tumui- tuaaantiam furoribus fe immunem præftat, leque aliis refer- yat it occafionibus. Concionum fuarum manluetudinem pari­ ter rr& vim commendat & aliquos Chrifto lucratur. E xem ­ platur igitur relinquit fidelis catechetx »prudentis concionato- ris i & confummati dilputatoris,quodque in diflertationis hu­ jus s; limine prxdiximus, docet quomodo data occafione falu-

briritrer conjungi poffint varii feientix T heologica: gradus.De extrttero quæ Concionatoris Evangelici fintvirtutes nunc plu- ribimi* explicandum non recipit propofitx brevitatis moaus. Sutnffecerit allegafleinfigne Auguftini monitum ex libro ejnl- dcnim decatechilandis rudibus cap. i j . quod exemplo proprio firnnnatumfubminiftrat D eo Gratias Carthaginenfi Diacono.

A lilnter inquit, at que aliter moveor, cum ante me video eruditum, inenrrtem > civem peregrinum, divitem, pauperem, privatum, honor a- tu m m jn pote (late aliqua confli tutum ,ilhus aut illius gentis hominem, il­ litu st aut illius «tatis aut fex us, ex illa aut illa (eBa,ex illo aut illo vul­ gärem errore venientem: ac pro diver (itate motus met fermo ipfe (3 proce­ dit t (^progreditur (3 finitur A & C:&c.Addo gravé Hieronymi fen,

tonfntiam ex Epift. adNepotianum quæ eft de vita clericorum.

'tJnltudo te declamatorem ejfe (3 rabulam garrulum que (jne ratione, fed

fnyjrffteriorumperitum, (3 Sacramentorum Det T ui eruditijjimum*

verba volvere, C? celeritate dicendi apud imperitum vulgur admir'ra­ tion em fui facere , indodorum hominum efi. Attritafrons inter pure* tattir (ape quod nefeit.

$. 1 i

1

populo concionantur indifciplinato, ut varia & plerumquue inimica experiantur hominum judicia, id Divino huic coot- leftis veritatis interprcci contigit. Recenluimus antea quo>5S- dam criminantium & fycophantarum ordines qui Pauluitm aggrelïi lunt antequam deduceretur in Areopagum: fucaes- dunt nunc habitae concionis æftimatores alii, quorum ter­ men aliqui benignius quam cæteri negotium interpretabatm- tur. Quidam y audita imprimis mortuorum refurreéViomie

fativeigov i4 e. fermonem Pauli lannis âc opprobriis excepue-

re. (Jrotius non dubitat hos Epicureos fuille, quippe quui non lolum ftolide fuperbi & inlolentes erant, fed& ftnee- nue negabant particulas per mortem difie&as viciflim co»i- re4 In quo pun&o iis nihilo mitiores erant Stoici, licteet eorum aliqui in varios fenfus verba infle&erent, Quidam a quae audiverant ad curatius examen & tempus magis cornn- modum reijciunt aut certe pro neutralib9 haberi volunt.Sumit qui verba audiemus te de eo iterum ironice accipienda docennt. Sed quia textus hos diftinguit a prioribusirriloribus, non v'ri- detur quidquam impedire quo minus hæc interpretari licc:aat de illis qui ignorantiam fuam paulatim vincere cæperunt i&C amplius edoceri volueretquorum conditio melior quam priuD- rum illorum, quos nec vis argumentorum, necjudicismua- jeftas movere potuit. Nam cum aderunt fe iterum audirrre velle, indicant fe, nondum licet perivafos, aliquo tamen proi- ficiendi ftudio follicitari. Quidam vero Paulo adhaerentes cr<cc- dideront, ex quibus unum aliquem praecipuumex utroqmie fexu nominat Lucas ut hiftüriæ fidem conciliet, fc :D io n ^ - fium Areopagitam & Damarin; quorum nomina credibile c:lft apud Athenienfes in ahquo fuilTe honore, 6c quorum authen- ritate alii moveri poterant. Dionyfium quidem illum alii

dü nnt eundem de quo fupra di<fHim eft obfervafle eum tempo­ re ijpaflionis Dominica: inufitatam folis cclipfin in Æ gypto. Cuujus confideratione & is fa&us fit Chriftianus Sc erc&io- neum arae ignoto D eo facrandæfuaicrit Athenienfibus, quo- ruum Epilcopus poftea fa&us fit. Lutetiam inde Parifiorum de.*'iatum docent,ubi martyrio fit coronatus, quodque avulfu lib )i caputgeftaveritper duo milliaria Gallica ad locum quo etiiiamnum fanum Dionyfio facratum magna devotione fre- quuentatur, Sed quia illae de Dionyfio relationes incertos & inuconftantet habent authores, & fententiam illam inter alios faillfitatis nuper convicere Jacobus Sirmondus & Johannes L^aunoyus ,ideo fimplicius credimus fuifle eum infenatuA- reîcopagitico adleflorem,qui audita Pauli concione partim di- cesintis gratia partim argumentorum pondere vi&us Paulo ad* h;æerirecæperit, cujus exemplum fccuti fuerint alii. Itado-

Uiirtna E vangeln illis quidem efl odor mortis ad mortem : hir vero odor viiita ad vitam, 2 Corinth. 2, 16.