Disputatio civilis de imperio rationis, quam in regia ad salam Sveonum academia approbante ampliss. facultate philosoph. sub directione ... Israelis Bringii ... pro privilegijs gradus philosophici consequendis publico examini submittit, Johannes A. Tideru

Di/putatio Civilis

ρ

IMPERIO

_ΚΑ¬

Τ

ιόν

_is,

Quanu

In _{Regia adSalamSveonum Academia}

αρρνοhau¬

te

_Ampliß*

SU Β _DIRECTIONE

Magnifici

p. t,

Redtoris

M.

_ISRAELIS

_BRJNGII

Philofoph. Civilis Profefsoris Publi. & Ord·

Avunculi fui reverentér _fuipiciendi.

Pro _{Privileges gradu* Philofophici confequendü}

publicο StammtJubmitiii,

JOHANNES A. TIDE RUS

SmoL

Audit. Vetert ad d, zs% _{oAptiL horü} ante meridiem _confvetü·

II _{B S A L I iE,}

Λ» *6»ii*"i%tiü& &

»&ΐ&

JIluilriisimo

Excellcntifsimo

Domino.

I)N.

AXELK)

_£>mt*

fttcvna /

Com

i

ti

_{de Moringia}

Åu-ftrali,

L.

Baroni

m&tniftpo/Domi-no

de

fgtijjofm

_&

Ctt»ooU/

Equiti

Ί

_{orquato,S:«R: cM:tis}

_Regn

_or

_uq;

Svecias&c.

Senatori

Cancei-lario, ad

_exercitusper

_Germania

Legat

o

fummo,

necnon

foederis

Evangeliei

ibidem

Direétori

Ge¬

nerali,

_Judici

_pro

_vinciali

_Ν

or-landiarum

_Lapponix.

Domino meo Clementißimo

Jlluftrisfime Domine,

Nterea

quae exhiftoriis antiquorum

Grscoru nobis rcii&a _{funt,iüudno αin}

poilremis habetur, quod duo

honcftio-ra&folemnia_{judicayeruntftudia,}

inge-ηϋοφ hornine digna: Rempnb. capeffie-re,& _{Philoiophari Eximiumcertein iiiis} prudentis documeotum. _Siquidem

nullavit**_{pars vacareofficio poteil,ηullum veroofficij} ge¬

nusprsciarius ceofebitur, _{quamvel illud quod in}

alios, vel

hoc,_{quodin nosipiosimperium compie&itur. Nam ficufe} in civili confortio, iic in humans rneotis domiciiio difcor-diarumfemina _{apparent; ita utneutra harum iocietatum}

iuperiorisdu&u& Regimme,_{fineiummo periculo,} carere

poffic. Munus autem _{utrumq;Divins menti iimiismum.}

Non fine ratione _{itaq; Philoiophis ftudium ab}

antiquis Grarcis intanto_{pretiohabitum. Verum cum}

finetutelaSc

adjumento_{iüorü,quosvirtutis & familisfpiendor ad}

fum-mam_{dignitatem evexit,noo tacilé ejus cultores, in} obicu-ro alia<_{pofiti,emergant; Egoillorum minimus,non}

potn-iiiem optabilem conatuum eventum _{conhdenti fpe}

expe-äare, ciii_{fmgulari Jiluihmsc Fxceli:tixTus in Mufas favore,}

benignum Jliuib"»* Excell:"* Tus mihi _contigiiTet

patro-cinium. _{Quod, ut devotå animi iubjedionc convenit}

ve-nerari,fic omoera _{impendam operam,utdignus}

taoto tan*

ti _{Maecenatis beneficio}

aiiquandoexitfam,cui iiudumi fem-per fujt de Repubiipa, quemadmodum cstera, lic litcraria benc_{mereri, idq;fcantä felicitateperfecitj ut Patris falu*.}

tem,_{Jlluftriiiim©}nomim fuoasternifcatemvifus ilt

compa·-raile, Humilimåautem animi devotiooe veniara tant«

confidenti«_{deprecor,qUod audeo exiguum tenuis}

inge-nij tirocinium Jiluit:raae £xceH;tia! Tuae nomini inicribere,

nonenimme _{fugit, huncaufum perfeåionem Se}

maturi-tatem taotam_{requirere, quantaå me necper«tatem, nec}

peringenium fperari poteft. Sufcipe ergo Marcenas Ma-gne,benigne _{vultu, pcrexiguurn debitae ibbjeöionisargu¬}

mentum,& me_{meaq; qualiacunq; ftudia iiiuibmaE Exel:"*}

Tu*eau&oritate& auxilio_{protege. Mei id unicéerit}

of-ficij». IHufbmae Excel!;***· Tuaebeneficum munus humilimå

veneratione_{ufurpare,meq; ad Illufhm* Excel!:*» Xuae}

fub-jelHflima _{obfequia» &devotiiTmpa fervitia obflri&um}

lena-peragnofcere. Divinum infuper Numenfupplex adoro^

ut 111uft-mana Excell.*twm Tuam Patriaenoilis, & _Rcip. Ii-tcrariae diutiilimé cemmodare _{digpetur. Ubialiae19»}

A-pril. Anno reparat«falutis 1646.

]iluft:ms

ExcelhtiK

T

Humilimm Clsens·

β

Devotißimu# Alutiwm

mmmmmmmmm μ

Difputatio Civilis

IMPERIO

RATiÖNIS

Thefis

_L

Qmiiiem

adlcon-templandum folum * fed etiarti ad

agendumnatum eiTe,nonmif>us fa*

era _{qvam prophana teftimönfeL#}

fufficienterevincurttVnöft énirii

mi-nimafelicitaris humanas pars in refla vit&tötfféfitoä*

tione _confiftit, cum in fpeculatione _{rerUm neceffiH} riarumfola fit _{obIeéiatio>inhacetia utilkas; Majo¬}

rem proinde_{diligentiam neceiTe eftadffifibeiijtit} fci-amus quomodo _{nos oportéat vivere}

, qvoniam in

formandis moribus& vitae ftatu _diiponehdö yperi-culo _{majori peccatur? iiiic enim poteit venia con-*}

cedi; hic veronontam facile excufaeioni Ideus_eft*

ut _{prudenter docetLa&ant. Di vin. inftit. lib.} 3*

cap 7 Non voluit autem fummus naturae opifexy

hoe vitae humana confortiumilneDuceviam mon«

ftrante _{erröneumreiinquere,fed illud Dominio} No-biiiiltmae facultacis _fubjecic 5 Quae lumine

Divini-tus coaceiTo quo honefbe _a&iones å _turpibus

di-fcernuntur, casterasanimae _{potentas norabili}

fplen-dore anteceiieret. _{Quaiis facultas} cum fit nolter

intelle<£hjs> Non _{indignum forejudicayi deeo>}

ejufq; Regimine Praftico paucis affertionibus > _pu¬

blic! examinis loco diflerere. _{Quod ut felicius} fuccedat Divinum fas eft _{implorare ayxilium^e}

IL

Intelleflus in fe & fuä natura _{confidcratus 5}

etiamfi fit _{fimplex 8c una potentia, Ratione tamen} finishabito _{refpeétuad objedla diftingviturin} fpe-pulativum 3c _prafticurn; Quatenuscnim fertur ad afTenfuro _{principioium fpcculativorum, & in}

co-gnittoneultimo iubfiftitipeculativus; Quatenus ve¬

rb fertur ad _{affenium pnncipiorum PraiHcorum ,}

& ultra _{oognitionem tendit inaäionem, Praäicus}

non immerito _nuncupatur.

III.

Nofandum hic venit in _{duplici efle} diffefen-da _{quicquid cognolcitur tam a theoretico}

intelle-<Ttu quam Prafiico > velenim Principiafunt vel

con-clufiones: _{Pnncipiorum nomine veniunt omnes}

propofitionesperfe notas, quarumveritatem

intel-Ie£iusnatura fuå ex _{ipibrum terminorum} percepti-one

one

inCelfigit,

probatiode afientituf.

Ut autem _{aliquid fit}

natura notum , non ftatim

re-quiritur adlu ejus apprehenfio & cognitio? fed ur yeritas _{propofitionis alicujus cognofcatur flatim}

atq; e)us terrnmi fimpliees apprthenduntur&

com-ponuntur,itautmens fine _praeceptore

&demonilra-tione eiconfentiat: _{confequens igitur efl, Cogni¬} tionen! illam Authorem _{naturaj, animis noftris} in-ievifle Vid. Horn, Dodb civ. lib. 2._{cap. 2. num3.}

IV.

Conciuffones autem vocantur

_{iflaepropofitio«!}

nes? _{quarum veritas non eilnota} nifieruaturindu-élione vsl _{fyllogifmo > Qualiafunt fheorematain}

fcientijsj&prascepta indiiciplinispradticir^

V.

Principiaautemilla,quorum fecimus

mentio-iieni,etil fint naturanota? & non _opus habeant

in-veiligatione,putandumtamenhabitum _{alrquem co«·»}

rum efle; Etfi _{etiam fine difcurfu veritatis}

cogni-tio in _{hifee comparatur, opus tameneilaliquo}

exer-citiorUt veritased _{promptiuspofiitapprehendi,} in-tellcélusenini inferendo_{judicio difficultatem}

pati-turdiccnte Francifco _{Svarez.Difp.44.Se£l,4. Num}

4. ldqjobimp _{rfeélionem Num. $. Cumitaqjcre·}

Judicium? promptitudo illa omnino ab habitu eft,

ipfum ånaturaimmediatb profluat.

VI.

Habitus hic _{quatenus circa principia}

operabi-Jia verfatur_{wflfyms dicitur, quafi univerfalium} re-gularum

confervatio;

aiiio-ncshumanasadnormäjuris Pivini vel naturalis

ra-tiocinando conatur _{redigere, Syllogifmum} quen-dam PracSicum effbrmat, cujus _{propofitio M*jor}

femper eft Lex & Regula aliqua juris naturalis vel

Divini,_{quam propofitionem didat σνϊΙ^ης}

univer-faliterpraecipiendo

quidfequendum veifugiendum.

Minor_{fyllogifmi hujus propofitio, eft fa&um}

aliquod, cogitatum vel di&um noftrum, legi illi

eonforme vel

probatut diflonuna, quam vim hunc in modum

ra-tiocinandi confeientiam vocat _{icriptura in propria}

aeprimariavaeabuli fignifieatione, _quamvis

etiam

in iecuadaria _{fignificatione interdum pro toto} fyl-logifmaraliquandoprominorepropofitione, inter-dumvero_pro concluiione_uiurpatur.

Vllf.

Concunit autem _{duplex aiius in intelleilu,}

unus

?unus prascedit _{opus jam} faciendum, 8c eft _non

fal-temadluscognitivus fsd eciam motivcjs, quia

mo-vet& inclinatanimam ad bonum _{profequendlim 8c}

malum _{fugiendurn. Alteradlas fequitur opus jam}

fadluni,_{quoapplicatlé fic fcientiae feu legis alicu;us}

naturalisad_{ipfum opusjam fadiams Prioradtus}

hu-jus loci &confiderationis eft.

IX.

Intelledlus PradHcus Dux 8c Redlor vitas hu- ^

månas nonimmerito audit, & ut veriarur circa hu-

£"7*^

manas adlioneseasdirigendo>icainappetiturn _pecu-'q 5 liaredominium Sc_{imperium ipfi optimojure}

tribui-tur, _{quodconfirmat Philofop. 1. Pol. cap.^Dicens}

mentem _{appetituiut Regem aut}Magiftratum

impe-rare, &is£th.cap ult. Facultatem appetitivamaic parere 8c obedire rationi.

X.

Voluntatem_{igitur ab inteliedlu pradiico}

diri-gi, communis 8c

maximé

eft

8c oftcndere veritatem Pradlicam, ieu _{quid in}

vita _{fitfequendum quid}

_fugiendurn,

eft _{potetftiäCseca, & nön}

_poteft

cogni-tum,fecundum illaquas yulgofolent adferri: Nihil

Volitum _{quin prascognitum^; Ignotinullacupidoj}

Tantumappetimus,quantumcognofcimus&c.

XL

Quomodo autcm voluntas dum

libere

ratione determinetur non levétér inter fhllofophos

difceptatum, cum enim iibertatem arbitrij formali¬

ter &iblahabeat,Stnulla alia facultas niii_peripfam,

abfurdum_{quibusdam videtur eam Regimini} inteile-€lus _{fubjedam effe; Circa quam difficultatcm}

no>-tandurn,_{imperiumillud quod exercet intelleélus in*}

voluntatem non eile propriedidtum Sc _ex omni _par¬

te _{reipondens imperio externo quod Magiftrattfs} exercet in fubditos, fed iältem fecundüm quid.

Cumq; duaeiintimpcrijpartes,pr^eferibere & often» derequidfieridebeat, & ad agendum impellero?

prior parsintelleftuiproprie competit,pofterior

au-tem voluntatitribuitur, quippéquae eil primummo¬

dens in Regnoanimas.

XIL

Dirigitergo Intelledlus appetitum quoad

fpe-eificationemadlus, non veromovet _quoad exerciti-um. Specificatio propofitione objeftiSc direilio-ne continetur,&confultatione perficitur>

impclle-reautem voluntatem ad agendum _non poteil, fed normamtantum &Regulam_{ejus aéiibus} praeferibe-re> _quade_reeleganter Bernhard. £il _ratio data _vo¬

luntatiut inilruat iliam non ut defiruat, deftrueret autem

autern fi neceflltatem ullam _{imponeret quo minus}

proarbitrioluofefe volyereo.

XIII,

Sed intelleilus tanquam potentia

cognofciti-ya>adlumnon habetniii_permodum apprehenilonis

yeljudicij ? perpuram autemapprehenfionefn non-dum _{cognofciturres an fit talis yel ta'is, &c}

confe-quenterper eam nil quicquam yoluntati

prxfcribi-tur? _{Reliquum ergo eil utid fiatperjudicium.} Χ IV·

Imperium itaq; inteile dlus non eil aliud a judi-cio _{perfeite Prailico,& omnino defimto cum}

o-mnibuscircamilantiis?oe_{q; inteiligi potcilin}

intel-leflu a<5lus _{impulfivus voluntatis? nifi per modum}

judicij. Svarez. Difp. i$>. Seil.f. Num &

X V.

Quodfi autem videatur aliquando fnteUedlus

efficaciterinipellere,folumeft in virtute aiicujus

a-flusefficacisipfiusvoluntatisqui praeceffit^ fi enim

voluntas efficaciter proponat hoc yel illud

facien-dum; intelleöus _{fuppofita priori voluntatis pro^}

penfione?idipiumhic Sc nunc omnino fieri debere

iuo_{judiciocomprpbat? & quantum in fe eil urget}

praecipitq;:

Ea

ratione voluntas

å

judicioqu,amäfeipfadeterminacunquin

ftushocrcfpeflu dicitur peadere a

voluntate

XVL

Cum autem inteiledius circå objedium

dijudi-candurn_{aiiquando errare poffit, idq; vel vitio natu¬} ra, ut _patetex phreaeticis,vel _cum afFeftus aliquis,

iravidclieet, vel _{cupiditas judicium raeionis}

prae-vertit; fitut voluntasindifcretione boni Sc maii hal-lucinetur».

XVII.

Aηimus _{propterea;virtutum} praeeeptis fidelf

ter imbuendus?_{prava>cupidkates}coercendae, _6c

fe-cundum _{praecepta.moralia vitainftituendaeft- Sic} enirn fiet ut nec malum fub fpecie boni appetitus

concupiicatjnec bonum fubratione mali averfetur«

XVII t

Officium _{ergo intelleéius PradHci in his} potif-fimum confiftit i. In obj.cfli _{cognmone, quam vo¬} luntas omnino _{pra?f pponit, quicquid enim habet}

Juminisj illudab inteilediu mutuatur,_perfe _enim eft

potentiacaepa* hocautem refpedtu ab eo

illumina-tur _{Scdependct quoadprimaniinclinafionemv} XIX,

2. Confiilit _ejus officium _{in ejusdem objeöi}

dijudicatione; judicium autem hoc non folum eft

ipeculativum,utiüperius didium,fed Praéiicum, Sc

cum omnibus circumßantns perfedle definifuni.^

ita ut voluntatiperfeéie pftencjar

objeÖi.

leu_{repugnantiam, Sub hoc judicio}

comprehendi-turpraelcriptiojdenunciatiop &

perfvafio3

illud _{imperium quod intclleilui in voluntatem} tri-buitur. Veritasautem praäicanihilaliud eil _quam

ohie&ihonkasrevcraoflenfa,

XX,

Dividiturhoc_{Judicium in abfoiutum 8c}

com-paratum;

iljudconfideratres

ie'&natura fua,

decernk _{quid bonum fit aut malum-s; Hoc autem} res cum aliis rebusaccircumftantiis _{comparat ,}

de-cernitq; quid fit melius vel deterius. Hinc

dupli-ces voluntatis adius oriuntqr: Velleitas fcilicet ex

judicioabfolutoj qua in finem fertur yoluntas fine

propofito

iolemus

quaeautfieri, autfaltem pernosfieri,non pofiunt, ut

e.g.Immortalitatem j;

Eth.

tem _{comparato volitioj quavoluntas ferturin} finem

cum propofito confequendi, Sjcuf _vero

compara-tumJudicium abfoiuto, fic_volitio velleitate

perfe-öior cenietur. Commode autem his vocibus

di-fcrimen horumadluum _{exprimitur: Vellern, volo«}

XXL

Cum intelledtus Praélicus_{judicat abfolute}

qaidcfle bonumj

quod

äliis coliatum

judicat

cffe mälum &: econtra,voluntas etiam velleitaceap

petitquod

volitione

averfatur

&

veria.

Quod

nonfolumapparetininccntinente aliisq;

quibus

iL-ludMedeae_{contingit: Fideo meHorλ}

_proioque.

OeteriorAJequor. Sed etiamin omnibusquoruma*·

nimus ab _{objecHsdifparibus diftrahitur, ubi bonurn}

meliori_{poftponituraut}

_malum

_deteriori

_pra^fcrtur.

His ka_{pofitis,talis}

_{extrui potefl imperij}

_fi

dicij hujus Definitio: Quod

ilt

IntelleéLus

voluntatem illuminans,_{eiq; Veritätem praflicanio*}

ileadenSo

XXIII.

Haec _pauca

_inilituto

_noflro

_iufficere

_arbkra*»

flri

_{judiciumDivinåfuågratiåilluminare}

|Γ£

digoetur*

H»y7»w ©s&>

«§(θ)5®»

*

Corol-Coroliaria^.

Ii Än dentur _{principia nobifcum nata> Affi}

II. An intelle&us fit _{potentia formaliter} ßberaV _Neg;

ΓΙΓ. Än _{Judicium fationis voluntatem} de-terminef? _{Neg? L.}

IV· An intelledlus Scredhi ratio fint unum

& idcriv?

Νeg*-V. Än in hocimbecillitatisearcere _{aliqua in}

nobisfuperfitre&aratiö? Affi

VI. An difcrimen honefiorum & _turpiumr etiam in _Ethnico, fit å Deo l Affi

VII. Än honefta vivendi ratio & civilisvi*

t sedireftio exhiininenatürae,ethm_proutinEth«* nico _{eft, pöffit cogrtofci? Affi}

VIII. An infantes

habeantaftualemprinci-piorum notitiarn l Neg.

L»

I X. An error _{Pfrilofophi difeiplinae fit ad~}

fcribendo^ _Neg·

^ϊ&ίΟΦδ Jngenuis literisartibltofy> nec nonomnisgenerisvirtutibu*

ornatijjimoFiro-Juvenil

Drt.

Johanni

Arvidi Tidero,

Philofophiaejure

Candidato, amico & populari

candidoaraore&honoreafficiendo, dc intelledu

Pradi-co publice foleoniterq;iummi in Philofophia gradus

re-portandi»ejusdemq; privilegiis

potiundi

gratiådl-fputanti, amici affedus honorisq;

concc-itandi_{ergo gratulabuodus}

acci-no infra _lcriptus,

A"(A<p0n^$t

m

ySv

fntomiif

γ&

aXijSaf

άμ,& 0V[x7iztvTü>P ceinov 'ioi &iov, Αυτζς $ vtwv ίυΐΑμα *Ζ*6*ζΛ" *****

Iis Jtfccw _y UVTQ _fTUV7DL<φ2ξΐς MftetTU»

XlMi-mi τίντίμα©^»¥^« <peCa τ ορομ' αντν €)λ&(§* alΜς τι μ*κ&£. JOHANNES

EAURENT1J

«α$(ο)§β»

¥