Dissertatio de ratione leges ferente. Quam cons. ampl. fac. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu exhibet Andreas Fogelquist, Sudermannus. In audit. Gust. maj. d. XXIV Maji MDCCXCIV. H. C

///

m

B. d.

DISSERTATIO

DE

RATIONE LEG

ES

FERENTE.

,11 ,

QUAM

CONS. AMPL. FAC. PH1L0S. UPS. PRiESID Ε

mm.

DAN.

Β

ΕΤΗ. ET POLIT. PROFESS. REG. ET ORD.

PRO GRADU

EXHIBET

ANDREAS

FO,

SUDERMANNUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXIV MAJI MDCCXCIV.

H. C.

UPSALI^,

IN SACRAM REGIAM

SPECTATM

FIDEI

AD ACAD.

L. L. 0.0. PROFESSORI

UPS.

S. S. THEOLOGIE DOCTORI

MAXIME REVERENDO CELEBERRIMO

DOM.

JOH. ADAMO

TINGS

T

AD

_10,

PATROHO

OPTIMO,

ί

DE

RATIONE

LEGES

FERENTE.

«■ I.

Homines

de iis,

quae

officii

Tibi

aliisve esfe

putant,

ju-benrem _{provocant. Quodlibet fcilicet de re&itudine}

a£tio-num Sc _{coniiliorum judicium}

Syllogifmo pronuntiatur, cujus major _{propofitio Legem femper continer. In omni}

vero_{judicio otiofaforet difceptatio,}

an res, de qua quseritur, fub _{propofitione majori}

asfumenda fit» quamdiu quid haec

valeat inter _{disceptanres non}

cenvenent. Hinc maximi

femper habitum fuit momenri, ut non mutanda _{legis mo¬} ralis indoles extra dubium _{poneretur, illiusque fundamen*}

ra immota manerent. Ut nihil de eorum dicam fenten-tia, qui ccecam adeo _{vel coiruptam fibi fingunt huma¬}

nem _{naturam, ut certam fcire Sc}

agnofcere nequaquam potuerit a&ionum liberarum _{norraam, nifi au£loritate}

Sumnii _{Legislators innixas revelatas}

receperit leges; illi, qui humanae rationis & _{intelligentiae viribus, quales}

parti-culari revelatione deilitutas easdem _{concipere licet, pervi3m} esfecontendunt_LegisMoralis

cognitionem,illius tarnen

fun-damenta diverfe _{explicant, etiamii fateantur}

finguli, ea« dem immota Sc nullis obnoxia mutationibus in natura

humana _{pofita esfe. Ha?c fententiarum tollere divortia} conati funt noftri aevi _{Philofophi, laudabili cura animum}

intendentes, ut _{Philofophiam de morum Regulis}

seque

immutabilem Sc indubiam _{eonderent, ac ea,}

quae in na¬

tura humana_{requirenda esfe agnofcunt, jufti}

Sc honefti

fun-damcnta. Hunc ut _{obtinerent finem in indole}

facultatis,

quam, fenfu _{ftri&isfimo, rationem adpellamus qualis illa ab} A

De Raitone _{Leges Ftrente.}

iis, quas intelle&us Sc fenfuum funt, abilra£la

eonfide-rarur, eruenda occupari fuerunr, atque in illa poiita esfe normte, reftitudinem liberarum a&ionum ulrimo Sc

abfo-lute _{determinantis, fundamenta videre ßbi vifi funt, adeo}

ut haecce facultas, _{fpontanea Sc cujus rationes extra illam}

pofitas querere non posfumus vi, leges ferat Sc

praeci-piar. Haec cum· nobis vel eapropter maxime arrideat

do-dtrina, quod nulla alia tanta erga virturem reverentia

ani-mum _{percellat, eamdem paucis illuftrare voluimus, fatis}

nobis esfe _{putanres, fi unam vel alreram, quas circa} eamdem circumferri _{folet, iniquam objedfionem noitra.}

opella diluamus«

§· II.

Facile iηter omnes de eo convenire posfe videriir,,

quod voluntas, qualis enti ratione praedito propria eil:,

fit facultas _{per reprtefentarionem legis determinata; legem}

vero in _{genere aclpellamus formuiam necesiitatem}

adtio-nis _{exprimentem. Hinc omni tempore agnirum fuit, ra¬} tionern esfe conditionem, iine _{qua nulla umquam}

exfi-ilere _{potell obligatio, unde nulli dubium esfe posfe}

vide-tur, _{quin, ur explicata iiifatur moralis hominis natura,} prtecipua convertendä fir attenrio, ad vim in ratione po-fitam eruendam. Ad hoc _{negotium inténta Philofopho·}

rum cura facile efficiebatur, ut id, _{quod mechanica}

fo-ltim vi vel cceco inftircfu fieri _{posfet, -ab eo, quod a re·} piasfentatione legis jfieret, fepararetwr. Sed ulterius

pro-grediendum esfe, facile fatebuntur omnes, qui necesiita¬

tem _{prudentiae limitibus non confundendis ab oiFicii}

ne-cesiitate _{diftinguendam , Sc fic non omnern,} reprrefenta-tionem _{legis comitantem, necesiitat.m in eodetn haben¬} dem esfe loco vident. Vereor autem , ne viam, qua

progredi conati funt Philofophantes, ut hanc

diverfita-tsm _{explicarent, eam ob caufam imp^ditam invenerintv}

JDe Ratione _{Leges Ferente. 3}

quod attentionem ad alias res direxerint, quam ad eam examinandam _{vim, quae rationi ineit. Qui optime me¬}

mo res fuisfe _{videntur, praecipuam de ratione esfe debere}

quseftionem, ubi de iss, quae nulli nifi ratione praedito tribuenda esfe vident, _{agitur, ad ea tarnen, quae ad}

ra-tionem _{proprie iic ditiam non pertment, ied extra eam«}

dem _{polita funt, iini, quem iibi propofuerunt, non} con-du£turam convertisfe videntur attentionem. Eorum qui-dem opera eruditi lucuienter fcire Sc causfas reddere

pos-fumus, cur _{ipontanea obedienria ea} folum _{praecepta am·} ple&amur, quae adminicula ad finem nobis quocumque modo _{gratum praefcribunt, quatenus ipii inteiligere no¬} bis vifi fumus eadem fini _{optime condu£tura fore, wéi} quatenus ex opinione, quam de fapientia praecipientis

concepimus, falutarem hunc eorum effc£tum _fperamus;

vel _{quod eodem redit, cur legibus, quas pro arbitrio} fi-dfcas esfe _{credimus, obligandi vim non tribuamus, quam·}

vis etiam externa vi ad easdem _{ample&endas cogeremur,} vel maximis _{praemiis ad iisdem obediendum alliceremur.} Necesfitate _{quidem iic teneremur a reprcefenratione Legis}

orta, _{quam ab illa diilingueremus, quam immediate a}

pcena vel praemiis ex voluntate arbitraria profe&is

deri-varemus, fed an eadem quoque iic a prudentiae necesfi¬

tate omnino _{feparata foret? Sc annon eamdem}

conte-mnens _{culpam in intelle&um potiori jure,}

quam in vo-luntatem fuam _conjiccret?

;§· in»

Legis repraefentatio confcientiam objeftivae

necesfita-tis fecum ferre _{videtur, quando per intelligentiam,} effe-£ium cum causfa _{copulantem, experiundo eam collegimus^}

Sc eidem _{propter falutem, cujus defiderio omnes}

tene-mur, morem _{gerendum esfe inrelligimusj fed obje£liva}

haec _necesiitas a _{majori m.inorive fcientia} Sc _{a fpeciali}

cu-4 De Ratione Leges Ferentt.

cujusvis indole penderet, atque hinc nequaquara alirer ac

hypothetice imperans conciperetur. Sed aut omnia me

fallunt, aur, fi nulla alia mente _{concipi poteft obje&iva}

necesficaSj moralis lex, ut confe&arium tantummodo phy-iicarum, quarum cognitionem Tibi adquifiverint homines,

legum coniideranda esfec, & iic omne imputationis mo¬ ralis fundamentum ultimo evanefceret. _{Absquo ratione}

non _{conciperetur legis phylicae, hoc eft, fecundum}

quam

res _{eveniunt, nec eorum, quae fecundum eamdem nobis}

metuenda aut _{fperanda esfenr, idea}

, illius enim ope,

quatenus ad univerfalia tendit, regulae ex iis, quae expe-rientia noftra vel aliena conftare _{putamus, formatae funt;} fed cum _{ea, quae experientiae funt, numquam rem}

exhi-bere _{queant rotali, quam ratio requirir, univerfalitati}

re-fpondentem, Legem univerfaliter & necesiitate, quae non

hypothetica fuerit, obligantem ex iis elicere numquam valebimus. Praeterea cum _{obligantem illius vim a phyfi«} ca Sc ad felicitarem cendente naturae noftrae indole iic unice _{derivaremus, fubjecliva haec potius, quam}

objefti-va esfet, _{Sc nullum daretur certum}

perpetuumque

crite-rium, quo ea, quce volumus, ab iis, quae velle clebemus,

diftinguerentur. Ratio phyficas leges, quae ad nos relatae

prudenriae conftituunt regulas, a rerum extra fe

poika-rum indole formet, _{atque fic omnem,}

qua polier, vim rebus aliunde fibi datis infervire _{jubet, Sc leges} Colligen-tis Sc earumdem Periti non Legislators fungitur _munere^

Sed _{quamvis in iis, quae experientiae Sc cognitio is funt,} haec de vi rationis omnino _{valeant; non fequi arbitramur,}

in _{iis, quae voluntatis unice funt, aliud non Uli} tribuen-dum esfe munus. Et _{fane, niii in bis autonomiam}

abfo-lutam rationi tribuere _{beeret, nefcio an moralitati um«} quam fatis fua conllaret veritas, _{virtutisque pretium}

im-motum maneret.

De Ratione _{Leges Ferente. %}

§. IV.

Si in _{legibus praclicis, hoo eil, illis, quibus volunrati} facienda _{praeferibimus, formandis ratio eo tanrum}

funge-retur munere, ut obfervata _{colligeret, iisdemque legis}

irnprimeret Sc agnofceret formam, atque dato fibi fini ad

minicula, prout in cognitione effedbuum Sc causfarum

quisque progresfus fuerit, copularetj alias numquam vo-luntari datas csfe _{leges revera concederemus , quam quae}

hypothetice folum imperarent; poihilamus vero, utT quod moraliter re£tum _{vocemus, normte nullis} conditioni-bus _{iubjecla? fed cathegorice irrperanti conveniat. Non}

tantum _{legem, cujus repraefentatio faculratem agendi}

de-terminarer, ita rnente _{concipere posfumus} , ut finem

ali-unde darum _{fpeclet, verum eriam ita, ut ipi'a lege finis,} quo fpedlat» primum ftatuatur. Finis iic ope _regulae conilitutus vel aliurn _{finem, propter quem regula foima¬}

ta _{eft, fupponit, vel regulem fine abfolute priorem esfe}

innuit; pnus quamdiu locum obtinet, _{hypothetice folum} lex _{imperst, pofierius vero ii eveniret, cathegorice im·} perans esfet. Quaerit ratio leges in iis, quae cognitionis

funt, formam univerfalitatis Sc necesfitatis fibi _propriam

obfervatis _{imprimendo, fed non alias, quam}

hypotheti-cas invenit , hanc vero earndem formam volunrati

appli-cans _{Legem confiituir, cui id, quod extra fe, in iis, quae}

cognitionis Sc experientiat funr, fruftra quaefivit,

omni-rnode _{competir, Sc fic revera legem abfolutam fert vo·}

luntari, quam libtram poftulat, Sc finem, qui nullum

ali-um prsefupponit, fiatuit, _{atque eapropter cathegorice}

im-perat. Hanc ratio non a rebus extra fe pofiris collegit

legem, fed Na propria fua, quatenus eamdem abfolute

fpontaneam Sc ab aliena vi liberam concipimus, indole fumfit, atque eam ob causfam revera fenfu abfoluto

Le-gislatrix vocanda eil. Lex vero fic lata formulam

cos-6 De Råtione _{Leges Ferente.}

continet non _{legum, fecundum quas volunt, Ted}

fecun-dum _{quas velle dsberent enria , quibus ined Facultas}

agen-, di ex _{repraefentatione legis determinanda,;}

normam

ulci-niam condituit a&ionum _{liberar.um; finem ponit non ab}

idea _{qualicumque vel felicitatis vel perFe&ionis, .aut alius}

cujusdam rei ab experientia determinanda niutuo

acce-ptum, & inftar lapidis lydii ed, ad .quam improban-Sc _{approbandum in ommbus, qusecunque umquam}

Fue-rint, _{principiis pra£Ficis dijudicarhus: ejus ope fcirnus, ni¬}

hil umquam judum aut honedum esfe , nifi quod _a

prin-cipio fluat, quod omnibus agendi Facultate praeditis com¬

mune & necesFarium esfe malle _{posfemus. Sic rationis} conFcientia normam _{legum fecum Feit, quje rationi a}

priori, quatenus eamdem ornnino fpontaneam & α,υίονομψ concipimus, ined, atque hinc-obligationem moralem ab alia

quacumque necesütate didinguit, & imputationis moralis

fundamenta _{proeber. Sed diceret Forfan quis, rationi,} qua-lis in ente finito & in homine _{pra-cipue ed,}

Autonorni-am, quam heic illi abfolutam adfcribere videmur, re£le

tribui non posfe, _{cum nihilotamen minus rationem,}

qua poller, voluntati Summi Numinis acceptam reFerre

debeamus; fed ad nodram dabiliendam _Fenrentiam,

Fuffi-cit, ii nobis concedatur, rationem, q lue Creatoris be-ne· ficio nobis _{ined, in} eo vim Fuam prodere, ut, abfolutum

quaerens, legem proprio nutu condiruat, cujus ope

liber-tatem & Autonomiam Tibi tribuere _{pored. Quod nid}

concederetur, nefcio quomodo ideam Legislators extra

nos _{pofiti, a cujus praeceptis morali obligatione}

tenere-mur, umquam mente _{Formare potuerimus.}

§· V.

Perverfe omnino _{explicaretur hsec, quam rationi}

in-esfe _{indicavimus, leges ferendi potedas, Fi eidem}

nuo-que tribueremus Cognitionen! particularium , quae leges,

De Ratione _{Leges Ferenfe. r} quas pro fiujrianae narurae, Sc rerum circumftanrium indole

praefcribere nobis debemus, ingrediuntur. Ratio formam

tantum univerfalem _{practicarum legum continet,}

roare-riam vero circa quam appiicetur, _aiiunde accipir. Aclio-num aniam, _{qualis ea in rerum,} quibus _{circumcingimur,·}

Sc _{parriculari Sc variabili mentis habitu data fuerit,}

ea-rumdemque effedtum, quem vel intra vel extra nos pro-dere _{potis funt, a pofteriori tantum cognofcirnus. Non t}

priori didlitat, hrnc vel illarn aclionem illum fecum

habi-turam esfe effedlum, _ut ejus causfa eamdem _a

quocum-que agendi poteftare praediro fufcipiendam esfe veliemus,

praecipit vero nihil volendum , optandurn aut agendum esfe, niii quod pro ea, qua gaudemus Sc adquirere

po-tuimus, rerum cognitione univerfaliter _{Sc ab omnibus}

optari aut egi permittere vellemus. Non quid ex

inlti-tutis, hominum conillio originem fuam debcntibus , aliis

injuriam for fan inferat, ftne ullo praevia experimcnro co·

gnofeir, fed ea damnanda Sc abolenda esfe a priori no¬

vit, quibus efficeretur, ut quis rationis particeps, pro-ptcr alterius folum commoda Sc defideria, inftrumentum esfe cogeretur. Praeterea non niii formalis esfe poteft ea

lex·, quam ut pradtice objediivam, hoc eil, omni

libe-rae voluntati communem Sc necesfariam mente _concipere

posfumus. Omnc illud, quod in lege quacunque pros theoretice _{objedtivo haberur, pradtice fubjedtivum}

folum-modo _{eil; pendet enim a fcientiae gradu videndique mo¬}

do cuivis _{proprio, Sc voluntati per fe necesfarium a}

ne-mine haberi _{poteft, niii antea quis fe totam rerum}

co-gnofcendarum compagem cognovisfe, Sc praeter ea, quae

expertus eil, nihil amplius cognofcendum esfe crederero

Qiiae a fenfibus & experientia petita propter jucunditatem

qualemcumque vel propter utilitatem fufcipimus confilia

ejus funt indolis, ut, quamvis non femper in aperram

eum aliorum confiliis pugnam _{nos conjicerent, certann} ta»

8 De Rßtione _{Legss Ferente.}

tamen fecum _{numquam ferre queant perfvafionem, fieri}

non _{posfe, ut, fi melius res rerumque nexus}

cognofce-remus, ejusmodi pugnam oriundam esfe videremus. Ε contrario autem _{quas a rationc incipiuntur, quatenus for¬}

malem _{legis conditionem unice fpe£lant & continent,} confilia _{perfe&'ae Sc amicisfim« cum omni voluntate, qua¬}

tenus rationalis _{eil, harmoniae confcientiam non posfunt} non fecum ferre. Si veri quid _{humana: naturae rribuimus}

prerii, Ii quid laetioris fpei fundamenti nobis ineil, hoc

ex eo robur adquirere nobis videtur, quod facultatem αυΐονομφ in finu geilatnusj hac enim,e poteflate Sc

fervi-tute rerum _{emancipati, libera conflituros nos esfe videmus}

membra _{intelligibilis regni, cui prasfidet Summa &} Infi-nita _{Ratio, Sc rantum futurae felicitatis fpei firma mentis}

perfvafione concipimus, quantum perpetui Sc non fucati

fiudii nobis _{ineil, confilia vitamque omnem ad}