I
A
I
E
x e r c i t a t i o
T
h e o l o g i c a
IN
V IT AM ISACI
S E C U N D A ,
Confenfu Venerandæ Facult. Thçol.
in Regia Academia Upialienfi,
poblice propofita,
P R Æ S I D E
ERI C O B E N Z E L I O
SS. Theol, D. & Prof. Ordin.
Refpondente
S. R. M."* Stipendiar.
a s m u n d o s c a r i n o
W-Goth.
ln Auditor. Vet. Majori,
ad d. p Junii, A n n o 1 6 7 7 .
______
Excudit N I C O L A U S W A N K I J F ,
,
M E M B R U M I I
Exhibet œconomicas Ö“ politicas
IS ACI occupationes
,
qvœqve hisfunt
connexa
alia.
§.r.
^ j ^ ^ R æ t e r exercitia alia, qvæ Ifaco cum parente füilîc Ü S f / ß cornmun^a diximus, fuccedente accace, vica pafto- ® J ^ l | : r i t i a huic Patriarchæ noftro in deliciis fuit, qvam m agnis & multis de caulis adamarunt illorum temporum pa tres & fideles. Firmane id cum alia, qvæ addu&a funt ad V itam Abrahæ, tum confellio fratrum Jofephi, Gen. XLVI. 34 & X L VI 1.3. ? aß or es oviumfùmusfervi tui>& nos & patres
noßri. Non feâati funt hoc genus vitæ pigritiæ fovendæ
eau f a , cujus vitii pecuarios reos peragit Ariftoteles Polit.
1
. r. c. 5. Sed qvia juflu Divino peregrinantibus, & in tentoriis ha bitantibus accommodata fuit fimplex illa & innoxia vi&us parandi ratio, qvæ etiam fubminiftrare potuit ea, qvæ facri- ficiis peragendis fervirent. A ddcqvod pafioralis ars multis pneiudium fuerit ad regimen hominum. Nam curando m i n o ra animalia difeere licet, qvom odo qvis præelïe debeat pracflantionbus. Infuper Ifac non alienus fuifle videtur a ve nationis ftudio, qvod etiam in filio Efavo commendalTe le gitur. Eqvidem id laude fua fraudandum non eft, dum m o do generofæ mentes in eo unice occupari nolint, vel crude litatis in homines exercendæ incentiva aut fomenta non inde concipiant. Nam compertum efi:, venationes ferarum non paucis fuifle bellorum accædium progymnafmata.§. II. Inter memoratas occupationes in timore D O
iS
M IN I m agnam artatis partem confum fitIfàc,idq'; in dom o p a te rn a > in qva etiam obitus matris magnum illi moerorem p ro c u ra v it, qvem demum poft triennium per cohabitatio- nem cum Rebecca fedatum effe feribitur Gen. XXIV. 67. pietate tam en & manfvetudine grande praebuit fuperftiti p arenti folatium , qvi non prius iniit novum cum K ethura conjugium, qvam filio uxorem profpexiilet. Qvum Ifac an num ageret XL, & conjugalibus molefliis jam diu maturus
effet,fvafu parentis,& inftin£tu proprio,confilium init de ad- focianda fibi tori conforte, Sollicite & cum adparatu n e gotium hoc explicat Mofes. Miror cur de rebus tam exilibus
tot verbafaciat, qvum fitpr a in rebus fitblimioribusfuerit bre- vijfimus. Non autem dubium eft> qvin voluerit ea fcribi & ex- f i are Spiritus Sanft us in do ft r in am noflram. Nihil enim par- nihil ociofium in Scriptura Sanft a proponi tu r s it Lutherus
Com m entar, in Genef. XXIV. qvi in feqventibus aliqvam illius inflituti rationem addit» Offerunt fe diligenti Sacra rum literarum confideratori,in hac Hiftoria,pulcherrim a rum virtutum exempla plurim a, qvæ ad variarum aetatum, ordinum , tem porum , & fexus homines fe diffundunt. Et co- piofam hanc deferiptionem voluit exffare DEUS in argu m entum fingularis curae, qva fideliffime voluit profpe&um Ecclefiae& familiar, qvae in benediftiones Abrahaefucceffu- ra erat.
§. III. Ne fraudaretur parens jucunda filii confvetu- dine,& ne filius viarum periculis, aut peregrini foli illecebris ex p o n eretu r, com m ittitur negotium conciliandarum nu ptiarum Eleazari, fervo, aut verius præfe£to domus Abrahae, cujus dexteritatem & fidem non uno docum ento expertus
eft. V oluit autem ut in negotio tam ponderofo fecuritatern fidei amplius pracftarec inccrvcniente juramenco,qvod illum
depo-d e p o n ere jubet, ritu illis temporibus recepto, fupponendepo-do m an u m femori. Volunt interpretesqvidam hocipfonota* tu m fuifie obfeqvium inferiorum in fuperiores, & fuille q v o d d am homagii fignum , qvod fuo adhuc tem porein In d ia obfervatum refert Aben Ezra. Explicat id audorkatem A braha?, qvod ad imitationem eorum > qvi in imperio funt, po tuit a fervo exigere nonfim plex juramentum, fed & ad ju ratio nem , qva? innuit non tantum obteftationem, fed&" obligationem ad præftandum id, qvod reqviritur. Et ad de- figmandam civilem hanc reverentiam, dicitur fervus pofuif- fe m anum fuam fub femore Abraham rJIK , dominorum fu aru m , Cap. XXIV. per ufitatam Enallagen N um eri, qvæ ta m e n non prohibet, qvo minus vox C rn1?** , qvæ alterius eft ordinis & natura?, myfterium Trinitatis innuat, & hujus capitis v. 3. «St in aliis certis Scriptura? locis. Fas vero eft in confideratione hujus ritus adhuc altiusalTurgcre, ôthince- d u c e re n o n folum fubje<ftionis & imperii argumentum, fed & m em oriam Sacramenti Circumcifionis,qvod in membro genitali, femori vicino, adminiftrari debuit. Accedit, qvod Pat ribus, ut St melioris nota? Scriptoribus aliis fit perfvafum, hoc ipfo defignari etiam myfterium incarnationis Filii DF.I, qvi ex femore, five lumbis Abrahæ eftet proditurus. In fam- ma , qvia femur generationis & vita? fymbolum eft, qvum jurantes fupponunt manum fem ori, non folum agnofcunc DF.UM vita? fua? auftorem , fed «St fi vere & fideliter jurent, fibi pollicentur falutem,&qvævis felicia,corporalia & Spiri tualia, vi promiffionum Divinarum. Fuere igitur «St funt ju ram enta pia & legitima, licita tempore V.&N.Teftamenti, qvippe seftimata ut pulcherrima pars cultus Divini. Nam qvi jurat, fatetur fe implorare clementiam & favorem DEI, & exfpedare ab eo beneficia defenfionis & auxilii, &
preca-20 .
precari fibi ultionem D ivinam , fi fallat, vid. pluribus id e x plicatum a Luthero, Commentar, in Gcnefi XXIV. Tan.t a vero fuit his temporibus juramentorum relig io , uc Rleazar hic per exprefTum exciperet id,qvod etiam n o n nom inatu m intelligi potuit excipi debere. C o n f qvæ infra §. XXIV. d i
cu n tu r de Juram entorum circumflandis.
§. IV. In Commiflione & flipulationc hac cum Elca- zare adornanda, nullam qvidcm M.ofes m entionem facit I- faci : non tamen adm ittit negotii hujus natura, ut credam us eum ignarum fuifle horum confiliorum. Voluit potius Spi ritus San&us , reticendo hic nom en Ifaci, m unire auttoritacé parentum in conciliandis nuptiis talibus, q væ ufui lib ero ru m ferv ian t, qvi viciffim judicabunt fibi integrum non efle dif- cedere a piis & rationabilibus parentum confiliis. Fuit & efle debet jus &and:oritas parentum magna in contrattibus hifcc m atrim onialibus, qvæ attendenda non tantum propter d e c o ru m , aut qvod officio filiorum fit conveniens, uc p aren tum confenfum im petrent, qvod voluit Grotius J» B. & P.
1
. z c. 5. §. 10. Sed ex obligatione qvadam naturali, & vi m an d a torum D ivinorum . Eft vero & id juris D ivini ac hum ani, ut contrahentium adfit confenfus legitimus & juftus > nihil d e rogans poteflati patriæ, aut reverentia» eidem debitæ. Q v o d qvidam contendunt fponfalitium contra&um carerepoflc confenfu contrahentium, non vero nuptialem, id firmo n o n videtur flare talo. Nam qvæ parentes, aut eorum vicarii, in his talibus pacifcuntur, eatenus funt rata, & fponfalitii p ro prie- di&i contra&us vim nancifcuncur, qvacenus liberi in legitima ætate conflicuti tacite vel exprefle confentiunt. vid. Gerhard, loG. de Conjug. §. 127. FuifTe vero Ifacum his curis jjaitt! m aturum , ex fupra di&is liqvidum eft.§, V. Tria inprimis fune, qvæ a præfcfto domus fuze1 fubi
flub juramenti religione m em bratim reqviric Abraham. Pri-
imum efl:, ne uxorem fu mac filio ex filiabus Canaan, qvas pa-
ruim bene moratas efle expertus efl A braham , & q v ia c u m hiis,qvippc infidelibus, cranqvilla & fida cohabicatio n o n po- tujic haberi. Eqvidem religionis divcrfitas no n pugnat cum efflentia m atrim onii, nec inftitutionis primævæ, aut legis na- tuiralis diftam en abfolute & præcife impedit, qvin contraha- t u ir , nedum ut propter eam reddatur irritum , qvod contra c tu m efl : multiplicia tamen pericula, qvin & fcandala fecum trrahunt conjugia cum infidelibus aut hæreticis inita; ideo- qvve poficivis legibus & fan&ionibus Ecclefiafticis fæpe inter- duC a funt. Sechicas fecure cum Cainitis cohabitafle,prioris nuundi hominibus fraudi fuit. Et feqvendbus temporibus peer praecepta ac poenas licentiam illam coercere voluit DE- UÎS, D eut. VII. 3. Num. XXV. Pfalm. CVI, 35. feq, Efdr. ]X. 1.2. N<ehem.XIII.2<5. Q vod in fpecie gentem Cananaeam attinet, fciivit eam Abraham devotam efle & exitio deflinatam. pro- incdefi vel maxime ex Cananaeis inveniretur, qvæ in verum D)EI cultum confentiret, prudenter tamen cavit Abraham, nes fangvinem mifceret cum his, qvi per Ifaci pofleros eflent extterminandi. Altera pars moniti, qvo inftruitur hic Pro-
xemeca, eft, utlfaco uxorem qvaerat in patria Abrahæ, & ex co)gnacis ejus, Gen.XXIV.4. D ocet autem v e rf 10. termi- nuim profeCionis illius fuiflcM efopotamiam,h.e. illam, qvæ prtoprio nom ine dicitur CTirO O i y , & in ea civitatem Na- chtor. Verum ficum patriæ Abrahami inqvirere conati fu- mius, in Vita Ejufdem Niembr. 1. & 4. Et fententiam ibi ad- flrruCam præfenshæc relatio Mofaica infigniter firmat. Nec ullla evidens flringic ra tio , ut hic per terram Abrahæ potius inttelligi debeat terra incolatus ejus, aut fedes cognatorum ,, qwam terra patria & natale folum. Civitatem Nachoris func.
qvi cum Charan eandem faciunt: idq; indicare Videntur l o ca, Gen. XXVII. 43. XXVIII. io, XXIX. 4. Nec impofiibilis eft conciliatio hujus lentendae cum relatione Stephani, A£fc. V I
1
. 2.3.4 Ex cognatione fua aliqvam com m endat filio u x o rem. Et funt qvi præeunte Jofepho Antiq.1
. 1, c. 24. co n ten dunt Abrahamum nominatim defignafle Rebeccam : illi v e ro fentsntiæ obftat fumma follicitudo & anxietas, qvam ce rtatus eft Eleazar, in qværenda hac virgine. M oles jam ance circa finem capitis XXII m em init propaginis cognatorum Abrahæ,uthuichirtoriæ de conjugio Ifaci viam pararet. R e ligionem confangvineorum Abrahæ in M efopotam ia hæ- rentium (cujus in deligenda filio uxore in prim is rationem habuirte videtur) funeqvæ, fi non manifertæ idololatriae, ta men collufionis cum Idololatris, ream peragunt. vid.Jof. XXIV. 2.Gen.XXXI 30. 53. & XXXV. 2. Maluit tam en Abraha, ut ex cognatis fuis, licet fuperftitione aliqva infe&is, delige retur uxor, eum alias ob caufas, tum ideo qvod inform atio nis elfenc capaces, & cæceroqvin bonis moribus prædicæ ; qvod in Cananæis, apud qvas regnabant impietatis & idolo- latriæ craflæ exercitia, atqve degeneris licentiae exempla plurima, exfpe&arc non potuit. Sunt qvi adferunc Prophe tico fpiricu Abrahamum prævidifle, conjugem hanc non fo- lum piam elle ac m o ratam , fed abfq; tergi verfatione etiam fufcepturam iter in terram Canaan : verum repugnat vicifi fim, qvod follicitc ultimo m o n et, ne Eleazar fibi perfvaderi patiatur, ut in serras illas reducat Ifacum, h.e. n ein fponfali- tio pafto confentiac in eam conditionem , Ifacum in Mefo- potamiam venturum, fi forte virgo abnueret in Cananæam venire. Vult ex Mefopotamia adduci uxorem filio, non au- cem^filium deduci in M efopotamiam, ne majori feduâionis aportafiæ periculo exponatur, & neprom iffiod e n d a terra Canaan, aliæqve conditiones illi connexæ, red d a n tu r irrita?. Vetat ne reducatur Ifac, non qvod antea per v itam luam in M elopotam ia vixerat, fed qvia, ut alii pofteri, fuerat in lumbis egredientis inde A brahæ , ut explicat Valch. in H arm on.
§. VI. Inftru&ione & adprecatione fubnixus Eleazar ex feq v i parat juffa. • Et ut decenti adparatu confuleret fuc- cefTui, X Camelos inftrui curat, qvibus fe fuosq; comites, Hc- riqj; fponfàm, qvum nattus effet, fuperimponeret. Teftaren- tu r hi cameli etiam de amplis pofleffionibus Abrahæ & filii ejus, ne param ym pho occineretur illud'Comici : Adparet
huncß r v u m ejjc domimpauperis^ mifirifc Tulit fecum exqvi-
fita qvædam ex bonis Abrahæ, qvæ fponfæ,& cognatis ac adtfnibus offerenda effent. N on m oram ur qvorundam Rab- biraorum fententiam , qvod omnes Abrahæ facultates in ta bulis confignatas fecum transtulerit, ut his delinimentis gra tiam puellæ aucuparetur, vid. Lyra in h
1
. Nee fe nobis ad- p ro b a t aliorum interpretum gloffa, qvafi caufareddatur, cur decem domini fui camelos acceperit, fcilicet qvia omnes opes ejus in manu fba habuit : id enim ab initio hujus capitis a M o fc eft di&um. Simplex & plana eft Lutheri & aliorum e x p lic a tio , fumpfiffe eum fecum omnis generis bona ex iis, qvæ fibi concredita erant. In Mefopotamiam^am delatus ( q v o t dierum itinere, non adeo certum eft, qvam vis civita tem Nachor a Berfaba diftare itinere 7. vel 8- dierum , ex A- bulenfe adferat A Lapide: inter Berfaba & Charan 128.mil- liaria German, ponat Qviftorpius : Paræus vero g. Grad, five 120 m ill. Inter Charan H ebronem ntf. mill. Calovius) ite rum pro fucccffuprecibus cum DEO agit, qvin & fignoali-qvo certo fe confirmari cupit, qvod D o m in u s fecundaric
viam ejus. Non ex temeritate, auc præfidencia lignum hoc reqyi-'
M
rcqvifivic, fed in d u tu s videtur aut Verbis Heri fui, qvibus pollicetur D o m in u m cocli miflbrum Angelum fuum ancc
hunc p ro x en etam , v. 7. aut præcefliflfe inftin&um aliqv em extraordinarium , ut lignum petere auderet in tanti m om en - ti negotio. E v e n tu s fa n e com probavit, fadum illud n o n
difplicuifle D EO . Priufqvam loqvi defiit, exaudita eft o - Fatio. D e cætero tem ere figna petere non licet, ne D EU M tentare videam ur. EC V II.12.
§. VII. Vidimus proxenetae fidem , fedulitatem & inprimis pietatem , qvæ virtutes fperato fucceflufuntdeco- ratæ. Videamus qvæfitæ Virginia genus Sc ornam enta rc li-
qva : fed breviter & pro fcripdonis hujus modo. F.lcazari adhuc fupplicanti fe obculifle Rebeccam(qvæ re&ius d icere tur Ribca, nifi confvetudini eflec obtem perandum ) filiam Bcthuelis, filii Milcæ, qvæ N achoris, fratris A brahæ ,u x o r fuerat, refert M ofes, qvi confilio lingulari curatius explicat hujus genus Sc natales. Et pronum efl: ex relatione M ofaica colligere, Ifacum & Rebeccam fecundo Sc tertio confangvi- nitatis gradu, juxta com putationé juris Canonici, fe invicem contingere.vid.c.XXIf.22,&XXIV.24.47: Non obfl:ante,qvod ejufdem capitis v. 27. dicatur hæc domus fratrum Abrahæ : Sc
v. 48. Rebecca filia fratris Abrahæ Fit enim id ex qvadam
am pliatione fignificationis vocum TIN & r a , qvæ non ra ro extenduntur ad delignandas etiam rem otiores in cognatio ne perfonas. vid.G erh.inG en.X X IV . Id hoc loco Ipecia- lem confiderationem reqvirit, qvod in recenfendis paren tibus & proavis Rebeccæ, m em oretur avia Rebeccæ Milca, qvum fufficere videretur, fi avus Rebeccæ Nachor nomina tus fuilfet, qvi familiæ caput fuit. S:* Scriptura in exponendis Regum Vitis fæpe m atrum facit m entionem , om ido patre, idq; inltituco fingulari. Hic autem ftlofen indicare voluiffè
verifi-Veri fimile eft, qvæ familiarum fuerint vincula & conteffera- titones temporibus illis. Stance igitur fencencia illa, qvod Ifca eaidem fuerit cum Sara, id fponce feqvitur, Ifcam fiveSaram eflle fororem Milcæ, ucramq; vero efle filiam Charanis pri m o g eniti Tharæ, & proinde Nachorem & Abrahamum fra tre s duxiffe in matrimonium filias fratris fui Charanis. Id engo indicare forte voluerit hoc loco M ofes, Rebeccam comfangvineam effc Ifaco, non folum refpe&u avi fui Na- chioris, qvi frater efiTec Abrahæ, fed & aviæ fuæ Milcæ, qvæ foiror effet Saræ. Alia nunc miccimus, dixiffe contenti, fo- bniam Genealogiarum Biblicarum confideracionem mul- tipilicem Scripturis foenerari lucem. Qvo jure fuerint pro h ib ita vel concefla hujus ordinis & gradus matrimonia in V. T. ad Vitam Abrahæ eft difqvificum. Acqvievcruncqvidem fan& iones veteris Fxclefiæ in N. T. per fecula aliq voc in illa prohibitione graduum , qvæ legibus Divinis fignanter ex- preffa eft, & in naturalis juris di&amine fundata : reformi- dairunc tam en homines pii matrimonia in illo gradu, qvi p ro h ib ito proximus effet. Scilicet horrebant fa&um lici tu m , propter vicinitatem illiciti. Idq; infticutum poftea fir m atum cft, & aliqvantum ampliatum, per Canones Synodi- co;s, acConfticucioncs Imperatorias, donec Jus Canonicum, ferm e qvæftus faciendi caufa, fupervacuos prohiberet gra- duis. Sane ampliationes & reftruftiones nimiæ pariter in vi tio» effe poffunc: m onet tamen fàngvinis reverentia, utpiæ m entes merito reformidare debeant licentiofas noftrorum tem porum difpenfatiooes qvafdam, in propioribus con- fangvinicacis gradibus, etiam iis, qvibus in jure Divino præfi- dia parata efte credimus.
§ VIII. Poft exj^licacos natales Rebeccæ, commen d a t MôfeS pulchritudinem ejus ; qvæ fane infignc'eft nathræ,
vir-if*
& vircutis plafticæ beneficium. Q vin & carni conceditur aliqvantula guttula voluptatis externæ , ait Lutherus a d h .L Qvia vero egregia corporis fpecies bonæ ac vircuofie mentis fimulachrum efte d e b e t, noluit Mofes fubfiftere in nuda com m endatione formas, fed caftitatem addit, qvæ utriufq; fexus ornam entum eft, tanto laudabilius, qvanto rarius. Re becca, qvæ v. 14. generali fcxus vocabulo fimplicitcr d id a eft POyJ, v. 16. infuper dicitur n W tt, & qvidem talis, qvæ vi rum non co g noverit, qvæ verba no n TVLvfehoyiew redolent, fed prioris lunt & indicant earn non mentitam cir cumferre virginitatem, v. 45 HD^y adpellatur, cujus vocis fi- gnificationem etfi pervertere conantur qvidam Judæi & Ju
daizantes, ne credere cogantur Meftiam ex Virgin» nafti debuifte ; jamdudum tarnen ab Eruditis evidum eft, vocem , - infeptem illis V .T.locis,qvibus occurrit, non nifi
cjtoi» & intadam virginem notare , ne qvidem obftante d id o Salomonis, P rov.XXX. 18.19. qvod contrarias fententiæ pa tro n i in primis urgere folent. Nam avyxjims inter mulierem caftam & fornicariam id reqvirit, ut voci HD^y conftet ftgni-r ficatio incorruptæ & illibatæ virginitatis. Hase Rebeccas ca- ftitas conjundam habuit non folum Pietatem, fed & com ita tem , hofpitalitatem & fedulitatem. N on fuit defes & otio ignavo dedita, fed inde ab adolefccntia adfveta laboribus domefticis, iifq; fatis m oleftis, pecudibus etiam curandis & potandis. N on ed o d a inter fpcculum & caminum transegif- fe diem, omnis generis voluptatum illecebras tradafte,gem mas alias cervici, alias collo, alias manibus adaptafte, exten to collo, nutantibus oculis, com pofito gradu, aliisq; m ori turae m ox virginitatis geftibus incedere, qvalibus parum : prodeft carnem habere virginem , qvum m ente impudica ooncinuo aubant. Eft & id Rebeccæ laudibus
annumeran-dum, qvod in colloqvio cum peregrino Eleazare, affabilem, officiofam , qvin & civilem fe præbueric, adpellando eum
Dominum : nec tamen diu in publico verfàri voluerit,& pe
regrinos rumores captare, fed officiis defuntta domum fe- fiinarit. Cui talis contingit Divino munere fponfa, per eam thelaurum accipit ampliffimum. Satenim dotata venit, qvae (at morata.
§. IX. Qvum defixus hæreret Eleazar in adm iratione virtutum Rebeccæ, tacitus fcire avet, an DEUS iter fuum profperarit. M ox in genus & familiam inqvirit, qva cogni ta , donis Rebeccam ornat. Eqvidem in relatione Mofaica, oblatio munerum praemitti videtur inqvifitioni de familia ; Sed minus credibile videtur, rem illo ordine gefiam elle. Q vod Rebecea camelis potum præbuit, tam honorifica re num eratione non eft exceptum. Eleazar qvum v. 47. hifto- riam re p e tit, diferte adfirm at, dona a fe oblata elle, poft- qvam de familia confiitifiet. N on fatis videtur elle caufie, cur com m ittenda fit relatio Molis & fervi fidelis, qvafi hic fuo propofito fervierit,& pro conciliando favore cognato rum Rebeccæ, ordinem rei geftæ immutarit. Vox IDfc'Tl v. 2$* rediffim eperPlufqvam perfeäum & Conjunttionem cauta- lem verti poteft : Dixerat enim. Produxit vero dona ifthæc, n o n ut arrha effient fponfalitia : Rebeccæ enim minus inte grum fuit hujus generis munera acceptare,nondum reqvifito parentum confenfu. Ea qvædefponfatædabantur, fuere majoris p retii, ut confiat ex v. 55. Sed hæc obtulit Eleazar, partim ad tefiandum favorem erga D om ini fui confangvi- neam , partim in argumentum gratitudinis, pro beneficio promptilïimæ aqvationis, partim etiam ut virginis benevo lentiam fibi conciliaret. Qvod vero donis a peregrino ob latis abfqvc difficultate locum reliqverit Rebecca, id in
po-tem porum illorum, & m orum finplicitate, paratam habet cxcufationem.
§. X. In æftimanda donorim oblatorum qvantitace & qvalicace, non levis eft AuCtorutn difcrepantia. Sed miffis variis variorum fencentiis, dicimis V. Z2 per EDO defignari
monile, vel ornamentumfroncalc.. LXX red d u n t per csqdIul & Vulgatus per aureas inaures. Sed id ipfum non a- iio fenfu acceptandum cenfemus, qvam qvod defignet lu nulam , vel femicirculum transeuntem ab una aure ad alte ram. Et qvia tales circuli ex fronts d ep en d en t, naribus im minentes, inde faCtum, qvod interpretes aliqvando vocem hanc reddunt per ornam entum narium. Nec alio fenfu m e minit F.faias III. zi. 'QTJ : unde parum intere fle videtur, five demum hoc loco reddatur pcrc^&oi, five per VfopjuW. vid. qvæ de ornam enti hujus ufu habent Lutherus & Vinari- enfes, ut & non pauci alii ex recendoribus. Vocis Q U ratio nem Etymologicam educere pronum no n eft, qvum radix pjus in ufu non fit : Allufionibus vero & conjecturis niti vel le operæ non eft precium. Ex confideratione locorum ,qvi- bus in Scriptura Sacra occurrit, conflat, ornam entum hoc fuifle viris pariter & foeminis com m une^ & adplicari foli- cum non folum auribus, fed & naribus ac fro n ti, qvod vel præfenshæchiftoria c.XXlV.47. fufficienter evincit, & ad- fenfu fuo firmant Judæorum M agiftri, uc & Scriptores Ec- clcfiaflici. Fit vero id per qvanaam vocis am pliationem , qvod LXX & Vulgatus, ut & alii, plerumq; per inauresred dant. EbraicumO îj, excepto Symmacho, q vi interpretatus eft £7nppim, omnes inaurem transtulerunt, non qvod indures po nantur in naribus \ Sed qvod circulus in fimilitudinem fdelus inaurium, eodem vocabulo nuncupetur. Et ufy hodie inter cate- m ornament a mulierum filen t aurei circuli in os c xfronte pe fi
dere, & imminere n4ribw : ait Hieron, Commentar, ad Ezech.
XVI. i2.Qyod I .XX,&Vulgatus in plurali numero reddunt,id excufant aliqvi m d e , vel qvod dependeret hoc ornam en tum ab utra q; au re, v e l qvod naribus im m ineret, vel qvod uni inauri refponderet altera,ratione fcilicet ponderis rficut præcunte Lyra explicat A Lapide. Interpretes vero O rien tales, codicum Ebraicorum fidem fecuti,in fingulari ponunt, idq; propius accedit ad ornamenti hujus rationem antea tra ditam . Nihil vero prohibet, aliam fuifle rationem & figuram inaurium ,& anciqvarum in populo Judaico, & modernarum apud Bulgaros, Græcos & Tureas, qvalium delineationem exhibetSalom on Sweiggerus in Itinerario fuo Conftantino- politano
1
.1, c. 12. Confer omnino recens & eruditum Calpa ris Bartholini,de Veterum Inauribus Syntagma, in qvo plena argumenti hujus traûatio, Difcrepantes Interpretum fen- - tentias, in conftituendo pondere frontalis hujus,fiifficienter explicat & diluit auftoritas textus Ebraici,qvi adferit pondus ejus efie femiflem, vel dimidium Sicli, fcilicet vulgaris ; cujus femificli arfiimario ponitur paulo major,qvam Ducati Unga- ric i, (i fermo fit de communi Siclo. At vero Rofem Nobi lem æqvabit, fi de Sacro fit fermo, juxta Varenium,Dilp.XV. in G enef N ec longe ab æftimatione illa abit Laurentius Lae lius, in Traftatu vernaculo de Ponderibus & Menfu ris. vid* interim , qvae de his ex aliis adducunt Calovius & Heidegge- rus ad h. 1. D T O V qvod attinet, notat vox illa armillas, qvae ita a jun&ura & copula anfularum dfebe videntur. Et qvia L uthero placet, dedifle vocem illam originem Germanico / facile qvis inde etiam deduxerit noftrum frtllDC/ cum vocabulis affinibus. Geftabantur hæc ornamenta a vi ris pariter & focminis. vid. Qyifl. Annot. ad 2. Sam.1
. 10. Qvas-corporis partes exom arint apud v eteres, & qvæ form a a r m illarum , vide differentem Bartholinum de Armillis v e te rum . Q yod aliqvibus perfvafum eft, infra decorum fuifle, Ut armillae a virginibus geftarentur, & qvod qvocies a viris dabantur, femper de virginitatis exfeqviis fuerit transadum , id (impliciter accepcare non poffumus, répugnante inter alia h o c ipfo exem plo, qvodfub manibus eft. Pondus arm illa ru m Rebeccæ datarum ponitur Xficloruna aureorum,qvod, fuppofito (iclo vulgari, faceret totidem Rofas N obiles, vei XX aureos U ngiricos, aut XL coronas Francicas, ut qvaeq; arm illaX X coronarum effet, juxta audores jam jam addu- & o s, qvibus addatur Villebrodus Snellius de Re Num m aria. Scio a viris qvibufdam Rruditis indubium vocari d iftin d io - n e m inter Siclum com m unem , regium , & facrum five fan- duarii. Sed qvicqvid fit de temporibus poll conftitutam Ec- clefiam & Politiamjudaicam,qvibus obtinuiffe differentiam illam fidorum aliqvi, licet rationibus non adeo firmis, fibi & aliis perfvadere conantur: Id vero perfpicuum eft, aetate hac Patriarchali, differentiam illam ignotam fuifle. Q yem - adm odum etiam id certum , m onetam tum no n num erari, fed appendi folitam , inprimis argenteam & auream, qvid- qvid demum fit de aerea, fi qvæ fuic. Certe Sicli Judaeorum antiqvi, vix fuere alii qvam argentei, unde nom ine argenti abfolute pofiti faepe vocantur. Eç credibile eft, temporibus ante leg em , monetam non obtinuiffe fignatam, fed ponde re tantum diftindam;qVae & Vaferieft fententia, T radat. de Nummis Ebræorum. Conf. H ottingeri Diflert. de Nummis O rient. & Audores paffim ab eo citatos. Nihil tamen prohi b e t, qvo minus aeftimatio horum donorum infticui poflic juxta menfuram monetae, qvae poftea obtinuit. Dona haec jeftimationc fua non fune vulgaria, qvalia qvis non forte
Ijpeda-fpe&aret ab ævoillo Patriarchair, qvum adhüc fimplicitati magis litaretur. Hinc vero colligere licet, hujus generis o r nam enta geftafle tum temporis foeminas honeftiores & di tio res, fed qvi nitor poftea in immanem luxum abiit, it» qvcm conveniunt illa Senecæ de Benef.
1
.7. c. 9. Video unio-nes non fingulos fingulis auri Lus comparatos : jarn enim exer citata aures oneri ferendo funt : junguntur interfe^dr infuper alii binis Juperponuntur. Non fatis muliebris infama viros(ab jecerat ^ nifi bina ac terna patrimonia auribus fingulis pependtfi fient. Video(èricas veftesfi veftes vocanda funt> in qvibus nihil efl) qvo defendi aut corpus, aut dem% pudorfoffit : qvibus fum- ptis , mulier parum liqvido nudam fie non efifie jurabit. Hac in genti fiumma ab ignotis etiam ad commercium gentibus accer- fiunt ur}u t matrona noflra ne adulteris qv idem plus fisi in cubi- culo, qvam in publico oflendant. A matronis vero hæc orna
m enta tem ere uferpantibus,ad meretrices & feorta transiifle audior efl: Tertullianus lib. de Pallio. Graphice cofmicen il lam muliebrem in populo Judaico taxat Efeias c. III. Addan tur qvæ in fuorum tem porum moribus notant Cyprianus, & Tertullianus de Virginum & Mulierum Habitu & Cultu. Nihil vero magis indignum efl,qvam qvod ad facraChriftia- norum adferatur exqvifitiflimus corporis cultus, animi de votio nulla. Sed in his talibus callum duxere noftrorum tem porum ingenia, apud qvæ mhil proficiunt vel Numinis reverentia, vel præcepta, aut exempla alia ad vitæ honefla- tem ducentia. Qvibus vero jus & audloritas data m orum li centiam coercendi,horum non paucos,nefeio qvæ illecebra; ac delinimenta vincunt & prollernunt. Spartanæ mulieres gloriabantur fe viros parere, ideoq; dignas fe, qvæ maritis imperarenc.Nihil igitur mirum etiamnum exflare,qvi uxori bus fuis nubere velint. Sed de hoc argumento alias plenius« erit agendum,, " ’ ' " S-XI,.
§. XI* Svavicace colloqvii, & donis inefeata Rebacca in dom um macris perrcxifle legitur, qvæ, pro m ore orienta lium, domicilium habuic feparatum, ut pacet ex Gen. XXIV*
67.Cane. III.4. & VIII.2. Pacer Bechuel, auc fenio confeßus, om nes curarum oeconomicarum parces in filium Labanem transtulit, auc facis conceffit, qvod pueae Jofephus anciq. 1.i„ c. 14. & cexcus M.ofaici circumftanciæ firmare videntur. A deo uc Bechuel ille , cujus meminit v. 50. Labanis n o n pacers fed frater cenferi debeac. Conf. v. 55. Laban, qvam prim um de hofpice, & donis forori datis, certior redditur, ad puteum contendit, & F.Ieazarem comiter excipit, in dom um dedu cens, & ea fubminiflrans, qvæ vel hofpicalitacem com m en d a n t, vel hofpicales cefieræ reqvirunc. Proxeneta fidelis n o n prius ad difcubicionem & hilaria animum com ponere v o lu it, qvam mandata expofuifTec. Exordio, N arratione, Propoficione,hisq; innexa Conciliatione negotium explicat: Nuptias Rebeccæ licitatur Ifaco, & de refponfo dire&o fol- licicac, qvo certior fiat in dexceramne, an vero finiftram concedere debeat, h. e. ex hacne, an vero alia Nachoris d o m o , qværenda fit uxor filio Domini fui. Non diu deliberat parens, & reliqvi, penes qvoserant rerum domeflicarum arbitria. Namq; edofti evidentia illorum , qvar a&a funt, m ox judicant a D O M IN O profe&um efTe negotium ifihoc, feq; eidem obicem ponere nec pofïe, nec debere. QVo ipfo edocent, qvam fanam foverent fentenciam de coeleftis Pro- videnciæ arcibus, etiam in gubernandis conjugiis, no n fatali
tate Stoica neceflicance hominum voluntates, fed dire&ione paterna, in gratuitam compenfationem pietatis & vitae vir- tuofæ. Qvæ tam en felicitas probationes & cafligaciones Di vinas non excludit. Reqvifitum elle Rebeccæ confenfùm, ante flipuWtioi^em per Labanefn & Bechuclem faftam, efc-preffc
preflc non refertur, unde colligit Ambrofius
1
. 1, de Abraha- m o C.9. judicium de fponfalibus non pertinuifle nifi ad parentes ; in qvem fenfum adducit illud Furipideum, freqvcn- ter etiam ab aliis in hoc argumento allegatum, qvo Menelai filia ab O refteexpetita refpondet : Nv/xcpiv/xoi^mv tov tfxcà»
trltyk) IftoV {ley[XVcui 'itu, yù xx. 1(Xjov >cf!wv rciSt. Sed inde non
exflruitur, Rebeccam non præbuifïe aflTenfum fponfalitium, eum q; expreflum, qvum & relationi Eleazaris intcrfuifïè vi
deatur , & in acceptionem munerum qvorundam jam antea confenferit, licet alio intuitu, donec fuorum confènfùm ex ploraret. Id reqvirit natura contradus hujus, ut parces con- fentianc. Nam invitas nuptias multiplicia fæpc comitantur mala. Eleazar voti compos fadus, gratias DEO folvit, no- vofq; thefeuros explicat & producit. Et fponfam qvidem o rn at vafis argenteis & aureis, ut & veflimentis j fratrem ve ro herbis, h. e. pretiofis terræ frudibus, qvos in deliciis habi tos in oriente, præterqvam ex hac hiftoria, colligitur ex 2* Reg XX. 13. & Deut. XXXIII. 13.14.15.16. Mala granata, aro mata , m yrrham , ballamum & fimilia fuiffe putat Lutherus, qvi & id addit, vala aurea Rebeccæ oblata, non fuifle pocula aurea, fed ornamenta & velles muliebres. Lyra ait Jocalia fuiffe muliebria. Hæc munera arrhæ fponfalitiæ rationem habuiffe evidens eft. An pro dorc proprie dida cenferi de beant, ut Vult Grotius in Annot. ad h.
1
. ipfe viderit. Addicvero idem, dotem, Heroicis temporibus, nuptis daram a vi ris, non vice veria. At nondum nupta dici meruit Rebecca» qyamvis defponfata elTet. Adparatu convivali, eoq; mode rato, poftea excipiuntur, qvi præfentes fuere, & ita officiis ac beneficiis fe invicem devincire,& vincere pararunt hi hofpi- ces, Eximia efl hofpitalitatis Commendatio. Et canto feli ciores funt,qvibus grati & honefli contingunt
to plures fune, qvi poft accepta beneficia nihil prceccr foeco- rem reliimqvunt.
§ X II. Feliciter jam confe&o neg otio ,mature de re ditu cogi cat F.leazar, & dimiffionem petit de domo Labanis. U rgent vero domeflici, ut Rebeccæ liceat in dom o p ater na commorari dies laltem decem. Qvidam ex Judæorum Magiftris id interpretantur per an nu m , vel certe decem menfes : namq; fuilTe illis temporibus receptum, ut fponfæ concederetur mora annua poll defponfationem domi m a nendi , q vx tamen aliqvando adX menfes contrahi pofler. vid. Notas Vatablo adfcriptas, & confer Seldenum de J .N . & G.
1
.5. c. 5. ubi docet ex Scripturis & Judæorum Magiftris, vocem O'DX abfolute pofitam, aliqvando annum notare. C o n f Buxt. Lexic. Ex legibus poftea latis perfpicuum eft, in- terceffiffe tempus aliqvod inter fponfalia,& nuptias five d o mum du&ionem fponfæ. vid. Deut.XX 7.6t XXII. 23 feqq. Et fvadcre id videtur inter alia honeftas, ut mediocris inter cedat m ora, ne fponfus fponfam vilem habeat, fed fufpiretdilatam, & ne præceps celeritas incontinentiam arguat, vel alterutri maculam adfpergat. Qvin & præfens hæc hiftoria indicat, potuifle Rebeccam jus aliqvod praetendere, de non accelerando itinere. Sed qvum admifTa fentcntiam dicere jubetur, de profe&ionis tempore, indicat penes (e nullum c £ le impedimentum, qvo minus iter fufeipiatur. Igitur a fuis dimittitur, cum felicis fucceflus,& numerofæ poileritatis ad- precatione, qva etiam fubvenire voluerunt flatus conjugalis molefliis. Abeunti infuper in levamen & præfidium adjun xere ancillam, & nutricem Deboram , Gen XXIV. 59. & XXXV §. Ifihodicma VcrfioneLXX, vox nnpJD> q v x v u -
tricem ruotat,reddi-ur per m! u.7st^^ov'^cclvtyis* h.c. fubllantiamj
forte qx^ia jn vitiofos codices incidentes legerint fTTOD, vel fimile qvidpiam, qvod portiones ejn notat. §. XIIL
§.
Xriï.
Eleazar, cum comitibus, jam te rra fuæ immi nens invenit Ifacum habitantem in regionis illius partibus ad audrum fitis, jamq; redeuntem a puteo viventis & videntis* Verofimile efl: Abrahamum adfignafle Ifaco fèdem qvan- dam feparatam ab habitaculo fu o , qvod in Hebron habuit. A ppetentejam vefpera in agro vel campo meditationi in tentus fuiile legitur. Hoc enim notare videtur h.l. vox qvam tamen Chaldæus Paraphrases, & non pauci alii red d u n t fignificatione orandi: qvod placuit etiam L uthero,& InterpretiSvecOjin verfionibus. Idem veroLutherus,inCom- m entario, ait (ibi magis placere, ut accipiatur de deambula tione,& amica cum aliqvo collatione,five de promilTionibus Divinis, five de conjugio, vel oeconomicis negotiis aliis : i- demq; probatur Syro, AbenEzrz & aliis, qvorum tamenali-qvi de privata m editatione, vel foliloali-qvio intelligunt. His tamen exercitiis conjunttæ efle potuerunt orationes & fu- fpiria adDEUM,occafionem fubminiflxante puteo iilo,apud qvem antehac fa&a eS prom iffio, Gen. XVI. LXX verbum habent < x < f b A, qvod qvidem Scriptoribus Exoticis virio lae exercitationis, Vel garritus fignificationem habet, ut inter alios in compendio docet Cafaubonus ad Theoph. Char. c. 6,
§. 128. LXX vero plerumq; adhibent pro afiidua cogitatio ne, & cogitationis dele&atione; id qvod obfervavit etiam Auguftinus Qvaeft. 69 in Genefin. Symmachus & Aqvila h.l*
Vertunt per AaAwotf & o/uXijffcq, Plus qvam inepti funt qvi- dam Scriptores Pontificii, qvi ex hac meditatione Ifaci co nantur exftruere fufïragia & vota ejus, pro defunßae ma tris anim a, qvafi nugæ hae in Scholis Patriarcharum coepe rint , & non potius in Pontificiis fimetis, vid. Gerh. Confefi Cathol. part. II. Special.
1
.2. art. 9.§. XIV. Qyum Rcbeccae nunciaretur Ifacum in
fpe&u efle> fubito defcendit decamelo, & operim ento ve lavit faciem ftiam. LXX rcddunt per cujus v o cis rationem reddere conatur H eronym us Com m entar. ad FXIII. qvodcV *)-Éçe*h. e. aeflate 8: caumate corpora tegat fbe-
minarum. Et interpretes Orientales præfens hoc vocabulum a M.ofe adhibitum explicare foltnc per illud T T ),q v o d apud Efaiam occurrit. At vero ordinatum erat hoc five pallium, five velum, non tantum ad arcendum calorem æftivum, fed & palliandum pudorem. Erant alioqvin velamenta qvac- dam aliqvando communia mar tatis & virginibus, qvin & meretricibus; aliqvando fepar^ta & difereta. Et follicite virginibus Chriftianis velamenta com m endat Tertullianus, Tra&atu peculiari de Velandis Virginibus. Peculiaris vero fuit ufiiS velam entorum , qvibus fponfae caput & genas vela re folitæ funt, qvum ad fponfum ducendæ erant, idq'; in ar gumentum partim fubje&ionis, interprete Paulo i. C o r. XI. io. partim etiam verecundias & pudoris. Illi enim ju n t mores
-pulcherrima, educationis, & verecunde ac pudice educata virgi nis, qva veretur adfpiccre mafculos, imo (ponfum fu u m , ait Lu-
therus Commentar, in G enef & Tertullianus loc. citato : Re
becca, qvum adjponfum ignotum ignota adhuc perduceretur,ß - mulipjum cognovit e(Je, qvem de longinqvoperßexerat, non fußinuit dextra colluctationem, nec ofiuli congreßionem, necfa- lutat ionis communicationem, fèd confeßa qvodfènfirat, i. z./pi- ritu nuptam, negavit virginem velata, &c. Redux Eleazar
exponit demandati fibi negotii feriem & contextum. Ec
qvæ confe&a fant, rata habuerunt Abraham & Ifac. Rebecca interim in tentorium Saræ deducitur,dum ufitati illis tem po ribus ritus peragerentur, & in Ifacithalamum concederer. N on dubium eft, qvin praeter folennia fponfalitia, qvae in MUfopotamia perEieazarem fune pera&a,,alia: etiam adhi
bitæ fuerint cerem oniæ, qvæ fervierinchonori & præfidio feftivitatis nuptialis, qvam «lefignare magis,qvam exprimere videtur Scriptura, per for inulam illam: Sump fit eam Ifacfi.
bi in uxorem. Dilexit p o rro cam, & ex eadem dile&ione,tan-
qvam conjugalis focietatis confummatione, percepit omnis generis lolatia. Differunt 4mare u x o re m ^ concupifeere : a
-marc conjugem non eft corrupt a naturaffed renovat a & rcßau
rata. ait viciflim Lutherus ad h. 1.
§. XV. Vixerunt in conjugio fterili per annos circiter X X , non qvod maternitatem impediret infantilis Rebeccæ aetas, ut fabulantur Rabbini qvidam , fed q via DEO placuit, diuturna fatis exfpeftatione prolis, exercere pietatem con- jugum horum & patientiam , & ut alii difeerent, non fafti- diendas elfe uxores, intuitu fierilitatis, qvam aliqvando ha beant cum fanßis hifee fæminis communem. Contulit & id ad dignitatem populi ele&i, qvin& fidem prodituri ex hac gente Seminis benedi&i, qvod ex aliqvamdiu Herilibus, & aetate proveftis fuerint oriundi. Non fvafit Rebecca, uc cum alia cohabitaret Ifac, nec is ad aliam divertere voluit ; qvippe n o n ignarus, in domo paterna enata elle difeordia- rum femina ex fuperindutta. Recubuit Ipe indubitata in certitudinem prom ifiionum D ivinarum , & tamenqvia fci- vit id fibi incum bere, ut mediis a DEO ordinatis negotium prom overet, pro uxore fua fierili, iteratis & ardentibus pre cibus cum D EO egit, Gen.XXV.ai.ubi five ÎW 'K r\D)& ex plices per pro Stpropter uxorem, five,/« conftettu uxoris^ non aberraveris, qvum & vox utramq;fignificationemferat, & utrumq; fa&um efie fit credibile. Videatur vicifiim fuper his meditatio Lutheri. Foecunda demum redditur Rebecca, fed laetitiam inde conceptam turbat ccllifio parvulorum in u- cero, qvaeconjunfta fuifle creditur cum qvadamqvafiation&
ja-^ v
t i - r
& ja&ation<e, qValis efTc folec lunantium » ut volant In te r pretes O rieintales. vid. qvæ aliunde etiam adducir Heidegg. Exercitat, x i. §.19. Rebecca ut ut antehac non adfveca p ar tui, tam en præfentiens hæc diflidia aliq vid portendere > pri m o qvidemqverelam m ovet, & metum fibi figurat de im minentibus malis, follicita non tam de privaro incom m odo, qvam infelicitate publica ; mox tamen confilium arripit per gendi ad confulendum Jehovah, Gen.XXV. 22. Varias va riorum interpretum funt cogitationes de mo d o , qvo ufa fit in reqvirendo hoc cœlefti oraculo, qvæ qvia non nifi conje- fturis ferme nituntur, fimpliciflimum eft adfirmarc, Rebec- cam, in loco aliqvo facro,vel prope aram domefticam, defi- deria fua explicuifle, & refponfo ornatam e d e , non qvideni per Urim & Thummim, qvorum ufum obtinuifle,ante condi tam Politiam & F.cclefiam Judaicam, nondum evi&um ed, fed per vifionem,vel alloqvium aliqvod. De cætero placere hic debet Augudini modeftia, Qvæft. 72. in G enef qvi qvum Varios recenfuidec m odos, qvibus refponfadari p o teran t, ad d it: qvicqvid horum e f t , & fiqvodaliud, qvodmeforte ne
commemorarem frater ierit, mentiri tamen Scriptura non po te ft , qvæ dicit Rebec cam iviffe ad interrogandum D OMINUM.
Turbatam & muliebri qvadam impatientia occupatam benigne reficit DF.US, & plura aperit, qvam Rebecca fcire videtur expetiide. Sed myfteria illa explicare alterius eft lo - ci. Hic faltem fufpicere licet Rebeccæ pietatem & fagacita- te m , qvod non confugerit ad humana præfidia, nedum ad fuperflitiofas vetulas, aut fimilia portenta, cum qvibus fuper his garrire podet, qviq; id prom ittere audent, cuipræftan- do non fiiffieiunc : Sed qvia vidit, qvod is, qvi vulvam ejus referarat, edet naturas Dominus, & onus uteri,qvod gedarec, fingularisi promitteret, perrexit ut D o m in u m confulerct. vid. Chry foft. Homil. 50. in G enef §.XVI.
5
- XVI. Vidimus haftenus ea, qua? oeconomicas Ifacioccupationes concernunt, & inprim is ea, qvæ de conjugio ejus fufius a M ofe tradita funt, ut exftarent in exemplum difl politionis D iv in æ , & juftæ hominum circumfpeöionis in harum curarum partibus. Q vom odo in fencftute fua liberis profpe& um voluerit, id infra explicabitur, qvum ad ultimos vitæ ejus A &us fuerit perventum. Qvæ vero capite XXVI a M o fe tradita lunt qvamvis jure fuo domefticis etiam nego tiis accenferi poffint, his tamen innexa funt, qvæ civiles a- ö io n e s, & confociationes etiam cum F.xteris fpe&ant. Ea ve r o pro infticuti ratione breviter tantum a nobis attingenda erunt.
§. XVII. Ifac, qvi ha&enus mutatis vicibus habitavit in H ebron & Berfaba, annonæ caritate preffus in Gerar abiit, qvæ primaria fuit Philiftæorum fedes, de cujus fitu vid. Gen. X . 19 &XX. i. Regioni huic jam præfuit Abimelech, qvem Scriptores qvidam veteres eundem faciunt cum illo, qvem confoederatum habuit Abraham: Sed qvia nulla foederis il lius hic m entio fit, & centum circiter anni intercedunt, di- verfum fuifle probabilius eft. Nomen Abimelechcommune fuifleom nibusPalæftinæ Regibus, aufloritatc veterum ad- ftruit Hornius ad Sulpit. Sever.Conf Qviftorp. ad Gen.XXVI. i. qvi & id addit ex Bafilio M ag n o , qvod omnes gentium Reges a Judæis adpellati fint Abimelech. Non obftat huic fen- tentiæ ,qvod eundem videatur habuilTeConfiliarium Pichol, cujus in hiftoria Abrahæ etiam fafla eft mentio. Nam & il lud nom en Etymo fuo notat qvemcunq; Regis amicum, qvi aliorum omnium defideriaapud Regem proloqvatur& ex plicet MonetDF.USIfacum, ne exemplo patris fuiAbrahae in Ægyptum abeat, fed peregrinetur in Canaan, qvæ ei ac fe mini ejus eft promifla. In hac terra fubventurum fc
rit angtifti« irei familiaris, licet cum fertilitate Ægypti com poni non pollet: In hac Ifac jugem recoleret m em oriam promiftionum Divinarum, & ex iis fidem fuam firmaret,
§. XVIII. M ores aulicos Geraritatum qvia veretur I- fàc, igitur eodem artificio u titu r, qvo in fimili cafu bis ufus eft Abraham : unde eadem hic valet fadi illius æftimatio, qvalis in Vita Abrahæ eft exhibita, nifl qvod fadum Ifaci adgravet, qvod parentis errores ac nævos fugere non didi cerit, de qvibus tamen verifimile eft, eum informatum fuifle, Ifacum per involucra adpellationum, vel fallendi propoflto, dixifTe RebeccamefTe fororem fuam, inde colligit A bim e- léch, qvod videret Ifacum ludentem cum Rebecca. Parano- mafiam in Ebræo fe offerentem reddere conatus eft L uthe- rus per formulam, ifac ifàcabat cum uxore. N o n debet id ac cipi de adu conjugali, qvafi inftar Cynici cujufdam in p ro p a tulo cum uxore concubuerit, qvod adeo fpurcum eft & ob- fcoenum, ut mirum fit potuifle, præterR abbinos,qvofdam Interpretes Chriftianos fententiam illam ampledi. N o tat Vero lufus ille geftum qvendam liberiorem, & majores blan ditias , qvam qvæ non conjugatos decerent. Qvin & pia eft meditatio Lutheri fhper hoc negotio, qvod Rebecca ex m u liebri imbecillitate forte pertæfa fuerit moleftiarum, qvac fi- bi & familiae incubuere, ex vagis illis itineribus, defedu ali
mentorum, & fimilibus, indeq; impatienter fe geflerit, Q vi- bus curis ejus ut obviam iret Ifac, uxorem erigere conatus fit promiftionum Divinarum com m em oratione, & teftandi a- moris caufa,in amplexus ac ofcula proruerit, idq; cum mari tali qvadam ineptia & geftu blando. Eft conjugium velum, qvod multas maritales ineptias tegit. Per tempus aliqvod vi detur Ifac caute converfatus cum Rebecca, neGeraritis in-
notefeeret eam uxorêm efTe ; Sed ut fida omnia cito in na turam
• , ’ .
4
* turam fuam redeunt, ica fimula ciöni huic diu profpicere non potuit. Infiitutum igitur hoc infirftiitatibus ac nævis Patriarch al noftri annumerandum venit, de qvibus infra plenius a-
gendum erit.
§. XIX. Ifac qvia confiderare noluit propter fimilc faftum bis reprehenfum efle patrem fuum, bis etiam pericu lis expofitam matris pudicitiam, æqvo jam animo ferre te netur, qvodAbimelech graviter fatis enormitatem hanc re prehenderet. Per dormitionis periculum cum Rebecca, in nuit Rex aut vagas populi illius libidines, aut cohabitationem m aritalem, qvorum utrumq; in adulterii crimen aliqvem in ducere poflet. LXX volunt metuifie Abimelechum, ne qvis ex familia Regia in reatum hunc incideret. Nec abludit Chal daeus Paraphrases, qvi explicat per unum ex primoribus po puli: Q vod notae fub nomine Vatabli editae accipiunt de Rege ipfo. Qvicqvid de eo fit, id hinc colligitur, crimen ’ adulterii in fpecie ita diftum , etiam tempore ante legem, fuifle capitale, contra qvam fiatuit Ambrof.
1
.1, cap. 4. de A-brahamo, inqvicns : Gfvia Abraham ante legem Moyfis, & an-
te tuangelium fu it, nondum interdictum adulterium videba
tur : poena criminis ex tempore legis efl, qvœ crimen inhibuit,
&c. In qvam fencentiam inclinant etiam ex veteribus & recentioribus alii. Homicidium pariter & adulterium Abi- melcchus poena capitali pleftendum fiatuit, Genef XXVI. 11. Conf.hifior.ThamarisGen XXXVIII. 24. qvæhafienus non infeliciter pugnat adverfus eos etiam , qvi cohabitationes cum innuptis, temporibus illis, licitas fuifiecontendunt. Re gum eft in ea fcelera inqvirere,& animadvertere, qvæ exitiu attrahunt non folum iis, qvi committunt eadem, fed & fo- ciecatibus integris. F t fane in adulteriis congeries eft vario rum d elidorum , qvod nofirorum temporum porci & hirci fibi perfvaderi patiantur.
§. XX. Patriarcha nofter, haeres licet Pakeftinae d eclara tus, jam ut peregrinus inter Philiftæos degit,& uc defe&ui a li m entorum fuccurreret, agrum conducit & conferic, qvi cen tuplum ei reddit. Sunt qvi illud HND explicant per
centum wportis,h.e. centuplum judicio ipforum judicum,qvi
in porcis fedent, & omnia mçnfurant. vid. de Dieu A nim ad- verfion.ad V.T.Sed interpretatio illa videtur contorta,& fru- ftra funt qvi negant vocem ulpiam habere lignification^ menfuræ, qvum freqventer notet æftimationem rei qv o m o -
docunq; menfuratæ. Et præfens hic locus aqvibufdam v e rti tur per centum œftimationcs. Qvam verfionem adprobat H ierony mus in Qvatfl:. Hebr. ad Genefm, adducens etiam A- qvilam, qvi reddit per Iy&tqi v. C onf Joh. D ru f in Fragm. Vett. rnterpp.Græcorum. LXX. habent txjLTgqiv&avLv
Kfijyiv, q.d. centuplum hordeum , ac fi ferm oeilet de certa
qvadam fpecie frumenti, qvat explicatio inde orta elle vide tur, qvod pro Q*nyw legerint CJHIJÄf. Sed nulla ftringens ratio fvadetjUt digrediamur a conflanti codicumFbraicorum le& ione, cui adftipulantur etiam Interpretes Orientales alii. Senius verborum evidens efl, qvod mellis centies fuperaric (ementem. F.lt id largae benedi&ionis argumentum, in agro præfertim condu£litio,unde LutheruS centuplum hunc p ro ventum pro inufitato, qvin& m iraculofohabet, qvum co- piofus & felix fit, fi unus modius ferat aut 6. F.qvidem hiflo- riis proditum eft,agros fertiliores in Babylonia ducentuplum reddere, & in India Orientali odies centuplum. Verum illa (ingularia fune. Agrum Sybaritanum & Byzacenum comen- dant Varro de Re Rufi. lib. i. c. 4 4 . & Plinius
1
. 5 . C . 4 . qvodcentuplum ferat. F.t ex fimili proventu agri Africani com m endantur apudalios.Videantur qvac ex Scriptoribus F.ccle- fiafticis & exoticiscongefiit Joh.Gronovius in Oblervation. adScripcorcs Ecclefiafl. c. j. Plin.
1
. 18. c, ir. fertili/limum triticum
vocat
centigranum. Nec altiusadfurgic
CHRiSTuSMatch.
XIII. 8-Mare* IV .8. Luc.V III.3
- Etfi vero benedi&ioni D ivinae fertilitas illa accepta ferri debet, vendit tamen DEUS ordinarie bona luapro labore, qvem non dubium efl qvin Ifac indefeffum impenderit. Ut oculus domini impingvac e- q vum , fic pes domini agrum. Prifci Senatores Romani , qvum ipfimet agros colerent, ex paucis jugeribus numérotes aluere familias, qvibus alendis non fuffeceremaxima lati fundia, cum fervorum minifterio uterentur. Sed hæc obiter.
§. XXI. Crefcentibus divitiis Ifaci, crefcit etiam invidia Phiiiftæorum, tinea illa, qvæ multarum virtutum purpura- menca depafcit. Hanc fedare non potuerunt, nili operum etiam malignitate explicarent. Judicarunt non majus fc in com m odum felicitati ejus objicere pofle, qvam fi puteos ob- ftruerenc, qvi familiæ& pecudibus Ifaci aqvam fubminiflra- bant. Differentiam inter fontes & puteos, qvam ex Augufti- no probat Lucherus, qvæq; aliis etiam Scriptoribus fe adpro- bat, fuo relinqvimus loco. Adfirmat præfens hæc hiftoria
I-tecum fodifîè etiam puteum aqvarum viventium, h. e. ibi na tarum Sepcrpetuo fluentium.In regione arida,& tamen alen dis pecudibus apta, non minima cura effe debet puteorum & fontium. Inde filia Caleb, conceflura in thalamum confobri- ni fui Acfa, a patre petit, ut qvoniam dedilïet partem regio nis aridam,etiam fontes adderet, fcilicet per qvos fubvenire- tur neceffitatibus terræ arentis Jof. XV. 19. Plato
1
.7. de Legg* Magiflratui etiam curam puceoruin commendat, & legibus Rom. cautum eft, ut fontes rurbatos repurgari jubeat Prætor, Qyin & pro re indigna habitum eft, arenam in fontis fundo fubfidentem fodere, aut aqvam limpidam infufis fordibus turbare, qvo alludere videtur illud Salomonis, Prov. XXV. 2 6. Ut fons c onculcatm & vena corrupta efl jußtts inclinansficff fait* Non fubdici folum his modis vexarunt Ifacum , fed &J?ripicipem fîium,Abimelechum, in eam fencentiam in duxerunt , ur Ifaco imperaret folum vertere, Qyutn viderent privatas injurias non fufficere pellendo advenæ, au&oritaté Principis adverfus cum concitant, & calumniis rem p ro m o v e n t, adfirmantes hune F.xrerum potentiam jufto majorem fibi acqvirere. Princeps cætera modeftus, fed ad m orem Po lypi mutabilis, delatoribus hifce faciles & patentes præbet aures, immemor qvod alteram aurem fervare accufato, & detrahentem clam proxim o perdere debuiffet, juxta aurea monita Deur.XIX. 16. leqq. Pfalm.CI &fim ilia, q v æ q v iin magiftracu funr, fibi commendatiflimaetiamnum efle debe re fciant. F.xagitacus igitur Ifac ab invidis vicinis, migravit in vallem G erar, locum rem otiorem ab urbe, ubi effoflos a patre puteos refodit.Sed Philiftæi lites Ifaco luper puteis m o tas iterant & adgravant. Scaturigines ipfi invenire nelciunt, ab Ifaco inventas vcndicant fibi, five invidia & æmulatione acti, five qvia verebanrur, ne Ifac his initiis jus fuum in has terras ftabilire inciperet. Ifacqvom odocunq;ipfim oleflum efTet fontes limpidos am ittere, moleftias illas & injurias pa tientia ma&at, contentus infigniifle amiflos puteos talibus nominibus, qvæ teftimonium perhiberent im probitati ad- verfariorum. Relinqvit pofl fe foeda nomina, Efech & Sitna, urteftetur ab ipfis ortam injuriam , fevero paratum im pro borum hominum commercia vitare. Libenter aliud diceret,
ß d non pote ft juflificare Gerarenßum injuriam. Valedicit ergo cum exprobratione peccati dr injuria, qvam paßus eft. Nihil im precatur mali : tantum prophetat malum , quod fint ibi fontes
b fu h d r SltHd, aicLucherusad Gen.XXVI. ubi plura videri
poflupt. Vocem p v y Vulgatus per calumniamv e rtit, qvod cutcufar A Lapide,qvafi legerit vocem cum pun&Q io dextera»
rp
cornu . Sed hoc ipfo errorem errorp cuipulat, & Vujga- tum fuum non explicat, fed implicac. Adfiipplantur tarpen Vulgato qvidamlncerpretes Græci. vid. D ru f in Fragm. Vett. interprete. Græcorum, ubi plura de vocibus ptpy &§. XXII. Ifac inde in Berfabam fe recipit, ubi & antea habitarat, qviq; terminus efl Judææ meridionalis. Ibi novis revelationibus & promiflionibus firmatus, & pietati animiq; conflantiæ litans omnigeno aftionum fuarum fucceflu orna tur, cujus felicitatis confideratione franguntur inimicorum a- nimi, juxta illud Prov. XVI. 7, Si flacuennt DOMINO via homi•
nii) etiam inimicos ejus pacatos reddit illi. Abimelech q vorun- dam fuorum amicorum comitatu ftipatus Ifacum convenit, ut de conciliatione licitetur cum illo, qvem offendit, qvemqj calumniis aliorum indu&us odio profecutus efl Ifac qvamvis patienter injurias tulerit,& feDivinæ p roteßioni commiferic, n o n tamen exeufandas ducit injurias fibi illatas i graviter & animofe iis ob oculos ponit priores errores & o d ia , non ut perfecutoribus fuis infultet,qvod ingenii eft fiolide fuperbi & fuccefiii fuo inebriati,fed ne tegendo & diflimulandoMagna- tum peccata, de iifdem participaret. Vult infuper elicere, fe- rione an fimulate, ac tempori fervientes,hanc amicitiam am biant, & ut eos commonefaciat» q vantum interfit inter con cordiam fidelem,flabilem ac firmam,& fallacem acCreticam, qvam fubdola ac palpans adulatio conciliat Abimelech, cum luis,non indigne fert,qvod antegreflar diflenfiones fibi in me moriam revocentur & repræfententur. Caufam vero mutati jam in melius animi adferc,qvod répugnante confcientia eum amplius odifTe nolint, qvem D o m in us Deusdiligit, & tam
manifeftis dileftionis fua? argumentis ornat. D ocet infuper nulla felfaco malaaccelerafle,qvodqvidem fecus fatfume- tat}, nec tuto adfirm aripoteft,id nefcientcRege& Sarrapis
-jfi .
.
fattum, q v u m toties iccratæ fint injuriæ, & Abimelech fubdi-torum fuorum accufacionibus induttus Ifacum abirejuflerit. N on qvidem dicis caufa hi Geraricæ extenuant injurias Ifaco illatas, qvæ inanis effet jattantia; fed indicare volunt, potuif- fe fc qvidem durius eum trattare,qvin & opprimere, nili m a- luilTent pacifice illum dimittere. Si qvæ incom m oda eiad - properalTent, ea tamen abunde compcnfavit benedittio D i vina , qvam & ipfimet jam in Ifaco venerarentur, priorum contentionum pertæfi. Ifac etfi haberet qvæ reponeret,non tamen difficilis eft in admittenda confoederatione,æqvum efi fe judicans oblivifci injuriam, qvas non obfcure, re pariter & Verbis, agnofeerent auttores illarum, qvi tam folenni adpara- tu feriam amicitiam jam expeterent, & inter qVos is hattenus ut peregrinus degeret. Vide q vanta virtutis potentia ? qvan- tum manfvecudinis robur? Qvi pridem abegerant, nunc ve niunt ad peregrinum, ad virum civitate carentem , ad e rro nem, & fatisfaciunt. vide Chryfoft. Horn. 5.
§, XXIII. In pangendis foederibus cum peregrinae reli gionis hominibus magna reqviritur cautio ; fed qvæ non p ro hibet, q vo minus potuerit Ifac foedus inire cum Geraritis, de non amplius lædendo. Hattenus fpeciali interditto cautum non erat, ut vitarentur conlociationes cum peculiaribus po pulis, & inprimis devotis. Qyin & poll conftitutam Politiam &Rcclefiam Judaicam non penitus celïarunt omnis generis foedera cum peregrinarum religionum hom inibus, fed illâ tantum , qvæ mandato expreflo vetita, in qvibus feduttionis periculum , vel in qvibus reponebatur fingularis qvædam fi ducia, idq; in praejudicium auxilii Divini. Abimelechum hunc ut infidelibus annumeremus, folida hattenus non evincit ra tio: certe DRUM. Ifaci reveretur,& felicitatem Patriarchas
Divinæ benedittiohi adferibie : Fit difcipulns, amicus & Patro
nu* ifacy ait Lutherus. Sed qvicqvid de eo fît, foedus ferire cum
p-eregrinæ etiam religionis hominibus, pro illo tem porum & lo co ru m habicu, innoxium fuit,dum odo foederis capica con^ cernerent communem cantum tranqvillitatem & con verfo- tio n em policicam ; non vero religionem falfam, qvæaffeftu, corde & animo follicice vitanda. Videndum vero ne fub con- tefferacionibus politicis horrenda foveamus aliqvando mon- fîra, & in infidias incauti perducamur. Et qvia natura? jus certa ratione vitanda m onet ea, qvæ reverentiam & cultum veri N um inis labefa&ant, viderint eru d iti, an (impliciter acce ptandum fit in hoc argumento illud Grocii J B. & P.l. i. c. ij.
§. 8!.. Ju* naturale ita omnibus commune efty ut religionis dijer/- men non admittat.
§. XXIV. Vetuftiflimis temporibus obtinuiflem teum foedera pangenda elTenc, convivia infîicuerentur, difeere licet & ex præfenti hac hiftoria, ut & ex Gen. XXXI. 54.2. Sam III. 20. &c. Ifac ut tefaretu r laetitiam ex inimicorum refîpifcencia* D ivinoq; erga fe præfidio, conceptam, hofpites hofce convi vali adparacu excipit,qvo ipfo declarat, etiam fe omnem me moriam illatarum fibi injuriarum depoliturum, & haec chari- fîia novam animorum ferenicatem conciliatura. Vefperi foe dus pangitur, mane juramento firmatur.Tanta fuit olim in de ponendis legitimis juramentis piorum religio, ut non nifi re fuflficiencer deliberata, & mente adhuc fobria, praeftarencur: contra qvam faciunt illi, qvi, in negotiis etiam feriis, vel lin- gva jurant & mentem injuratam gerunt, vel juramentis utun tur, ut mantili, qvo freqventes noxæ abftergantur, velcerte pro moneta publica habent, qvæ tantum utilitati ferviar, fc- pofita omni veneratione Numinis, qvæ juramento innexa efî fe debet. Qvam jurandi formulam, & qvos ritus adhibuerint bi pacificatores, textu? non ex p rim it Recenfec m odos non
paucos veteribus F.bræis ufitatos Buxtorf. in Lex. Rabbinico voce Habet id omnis legitima jurisjurandi form ula, u t Vel immediate DRUM., rerunb omnium parentem , in v o cet ceftcm & ultorem perfidiar, vel mediante re aliqva creata poe nam depofcat transgreiïori. Adeo ut qvi per lapidem etiam jurat, fi falfum jurec, perjurus fit. Non audit lapis loqvencem , fed punit DEUS fallentem. Juramenti religio non qvidem nirt ad DF.UM unice dirigi debet; is tamen in rebus creatis gloriam & potentiam fuam declarat, & qvum res aliqva cha ra ac veneranda ut pignus deponitur, DEUS in eadem punit e u m , qvi fidem fallit. Sed juramentorum naturam plenius explicant inter alios Gerh. Ldc de Lege. Chemn. in locis & Harmon» Euangel. G rot J.B. & P. 1.2. c 13. Spanhem. Dub. Eu- ang. part. 3. Dub. 123. & i24.Qvod vero attinet praefentem co n foederatione juratam, videtur illa fuifie perfonalis inter Ifacu & Abimelechu,qvac proinde non impedit,qvo minus pofteri IfaciPhiliftæosjufte oppugnare potuerint5accedente inprimis mandato Divirto.Conf. qvæ ad Gen. XXI. 23. habet Calovius.
§. XXV. Eodem die, qvo foedus hoc confirmatum eft, fervi Ifaci novo ornantur fucceflii, & fodientes puteum aqvå inveniunt. Puteo in memoriam nuper præftiti juramenti n o men imponitur Beerfeba', qvod qvidem antea ex fimili occa- fione invenit Abraham, Gen.XXI. 31. Sed memoriam eius jam obliteratam, & a Philiftæis ferme abolitam , renovanda nunc cenfet Ifac : adeoq; non fatis caufæ habuit AbenF.zra,ut di- verfum effe locum ftatueret, nifi qvod forte vico, in qvo ha bitaret,nomen illud inderet Abraham,Ifac vero puteo vicina. LXX refte vocem hic reddunt per <pçUç oçkx , & Gen. XXI. <pçéocç Interpretes qvidam, inq; his Hieron. Qvæft. F-braicis in Genefin,'rois LXX tribuunt, qvod verba fervorum y. 32. nega i ve enunciarint. Sed ilia non eft conftans omnium
codi-codicum lc d io : qvod & indicant varianteslediones addi- tæ Vechelianæ editioni Francofurti editae. C o n fer eam, qvæ eft in Bibliis Vatablo adfignatis. Sulpicius Severus, & plurim i alii, per puteum juram enti vertit. Qvæ verfio au to r itä r e textus originalis fe tuetur adverfus om nes illos, qvi vocem yaw per abundantiam reddi debere conten dunt, & textum corruptionis infimulant,qvafi vel legen dum fit cum p u ndo ad finiftra,ut fatietatem notet, vel nyntsr,. fiqvidem yatP nufqvam juramenti fignificationem habear. Sed contrarium jam dudum evicere Philologi ac Lexicogra- phi infignes, & tem ere non eft follicitanda facri textus inte gritas. Videantur audores a Calovio ad h.
1
. addudi. Obfer- vatL utherus vocem V3
W duplicem habere fignificationem, u t n o tet & numerum feptenarium, & juramentum. Sunt vero diftinda ejufdem radicis vocabula. Puteo autem inditum elfe nom en non a feptenario numero, fed a jurejurando, exprefle indicant verba M.ofis c.XXLji.Nec obftat, qvod vox hæc a ra tione Grammatica aliqvantum difcedat : nam in nominibus in primis propriis id exade non femper obfervatur, indican tibus id etiam Notis fub nomine Vatabli editis, ad Gen. XXL Sunt qvi putant juramentum a feptem, deduci,qvia Gen tiles per 7 planetas jurarint, unde etiam Abraham, in fignum foederis cum Abimelecho, 7 agnas adhibuerit: Sed non eft Verofimile fandos Patriarchas voluifte fuperftitioni Genti lium, circa cultum planetarum, velificari , qvamvis numerus feptenarius gentibus pariter & populo e le d o fuerit alioqvin facer & perfedionis formula.§. XX VI; Conftare qvodam m odo poteft ex his & fimi- libus inftitutis ac adionibus civilibus, qvæ & q vanta Patriar chae noftri fuerit potentia & audoritas. Negotia F.cclefiaftica' & civilia cum im perio ordinare, leges condere, foedera part
g e r e ,dspace belloq;cum au&oritatealiqVa decernere, non
nifi illorum e ll, ad qvorum arbicria volvunturpræcipua re- rum momenta. Adeoq; focieta .ibus Patriarchalibus jure fuo accommodari poflunt alia Davidis, i.Paral.X VI. & Pfalm CV.
Recordamini in fernsternum patti ejus : fèrmonis, qvempracepit in milk generationes-, qvem pepigit cum Abrahamo, & juramenti ejus cum I[ac. Et conftituit illud Jacob in praeeptum, dr lfraélin patt um fempiternum, dicens: Tibi dabo terram Canaan, funicu lum b ar edit at is veßra : qvum ejfent pauci numero, parvi dr pe regrini in ea : & tranfierunt de gent e in gentem, dr de regno ad populum alterum : Nonpermifit qvenqvam opprimere eos, fed increpavit pro eis Reges : Nolite tangere Chrißos meos, dr Prophe tis meis nolite aliqvid mali inferre.
§. XXVII. Qvancacunq; diligentia profpexicIfacfibi& familiæ fuæ felicitati, ea tamen Efavo fufficere non potuit. Peregrinas is duxit u x o re s, & focietatem ac foedera firmare maluit cum gentibus Cananæis, reqvirente id, ut putabat, Ra tione Status, ut populos, inter qvos viveret, haberet fibi qvo- dam m odo devinftos, qvo tanto melius tueretur jus primo- genituræ fibi debitum ,contra aliorum conatus, qvos forte præfentiebat. Non qvidem om ni tem pore difplicuere fideli bus conjugia cum populis Cananæis ; concepit tamen Ifac,cum Rebecca fua, multiplicem moerorem ex hoc Efavi conjugio, non tam intuitu polygamiæ fimultaneæ, qvæ his temporibus tolerata ; Sed qvia tenebantur pii parentes has nurus fuas in dom um & familiam recipere, easq; licet fuperbas & arrogan tes liberaliter fullentare. Jufius etiam metus efle poterat, ne familiam corriperet aiiqva contagio im pietatis, cui deditæ e-
rant, unde exfurgerent majores anim oru diftra&iones, contentrionesqve. Sed Ffavica illa inftituta
