DE ORIGINE, USU ET AEUSÜ

D.A. G

.

BI SS ERT AT IO PHILOSOPHICÄ

DE ORIGINE, USU ET AEUSÜ

EARUM ABSTRACTARUM

Conf. Ampi. Fic. Upf, Philof.

pr ie si de,

Ρ ET RO NICOLAO

CHRlSTiERNIN,

FhiL & Jo U. D. Log & Meeaph. Prof. Reg. & Ord»

ρ _r o grad ir

Puhlice ventilmdam Siftit

Stipeprliarius GmnvalliamiS

Nicol. Eric. IVetzel

B

I

k

lUS

In Audit. Caro!. NEn. Die ΪΧ. Junii Än. MÜCCLXXIIi,

fioris ante Meridiem filitis.

Nobis propofitum ej} Arifiotelem magni facere, fed ^cum

eu Uber tåte, _quam ipfe fibt in Juos Μ ^a giftros vert ftw

dio indulftt. H. Cocct ji.

U P S ALIGE, Xypis Edmaamaniso

HOGVÅLBORNA FRU

ARCHIB i SKO PINNAN

Fru BRITA ELISABET

Von TROIL

Född SILFVERSTOLPE.

JJrt hjerta, Nådig Fru, [a β ort, fa omt ochgodts

Att Gud) och mdnfkjors väl Er endaß kunna röra.

Hur fatt af Himlen Jjelf, en Jädan fällbets lotty

Som hvarken odets vald elP lyckans ras kan β ora $

Min SångGudinna blott ett magert offer bärs

TiUät at Edert namn mitt fnilleprof mä pryda, Jag dermed endaft viü for allmänbeten tyda

Hur virdnadsfult mitt bferta är,

högvAlborna fru archibiskopinnans

Aldraodtnjuköfte Tjenare

NILS ERIC NETZEJU

& it

# &

&

Cognitionem ^tis liraitibus eile ^noflram circumfcriptam ^{continue crefcere,} facile ^ideoque animadver- ^cer- timus. Hos limices inveiligare utiliiTimum eil,

ut quousque cognitio hominum extendatur, & _quomo-

do augeri commode posfit adcuradus perfpiciamus. a) Cumque omnis cognkio noitra incipiat ab ideis, & in idearum comtempladone confiilat, ideo origo & indo-

ks perceptionum diiigentius coniiderari meretur, ut

cancellos, qui ignorantiam & errores a refta rerurrs

perfpicientia diitingvunt, mentis acie difcernamus. Hinc ad illuflrandara eam cognitionis noftraj partem, quiE i- deis, a concretis rerum perceptionibus abilradione för¬

matts, conftat, nos aliquid conferre posie putamus, dum de indole, ufu nhufu ideamm abjlractanim, non- nulla meditari & publice proponere conabimur. Qua in

re ardua, faventem le^orum animum

& mitiorem cen-

furam perofRciofe nobis expedmus.

IL

låece pmplices orhintur a nervorum mipreßionibus ^%

& _pro mentis arbitrio nec mutari nec de¬

leri pojjunt,

Rediffime obfervavit ReverendiiT. And. Ryaeiius b)

A quod

fl) G. F. Mejers Betracht η ngeti über die Schranken der Menfchlichen Erkentnis. Seite. 6. />) Rev. Rydelii Disfert. Phil* Lond. Goth. ba- bita de Guftü men.tis fano & sgrotame t Cap. IV, de guftu honefti. §♦

2, pag. ig.

2: De origine, ufu Sf abufit

quod milla notitice fint in nobis fenfationibus priores. Sern

fus enim funt quafi ports & vis, per quas lurüen in¬

trat & inrornittitur ad cerebrum, tanquam in cameram

quandam obfcuram. Anima fpecies ibi impreftas ^per- cipit, contemplatur, & ieparatas perceptiones inter fe

comparat, earumque relationes mucuas animadvertit.

Organa ienfona recipiunt obje&orum influxum, eum- que per nervös ad cerebrum transmittunt; unde ani¬

ma neceiTario reprsfentationem accipit impreillonibus

nervorum conformem. Senfu licet Sc ratione inftru&i,

coeci tarnen Sc incerti plane vagaremur,. ii anima no-

ftra res aliter percipere poifet,, quam convenienter im- preffionibus in ^organa & ^nervös, ab objeitis rebus exci«

tatis. Sane fenfus in tali conditione fruftra nobis eflent conceili, nulla concipi poflet veritas, ipfaque evidentia

careret firmo quodam & ftabili fundaraento«, Eft vero mentis iendendi capacitas limitata, adeo ut non omnes

cbjedlorum impreffrones sque vivide Sc perfekte perci-

pere queat. Ea enim, quas vehementius percellunt, Sc

graco vel ingrato modo fortius afficiunt, magis ^attra-

hunt ac occupant animas percipiendi v im quam debilio-

res impreiliones, quas fere indifferent! Sc medio modo

corpus Sc animam movent. Eacile ergo intellig^mus

[enfationem, qualis enti cogitanti contingit, ejje meram paffionem, ^qua ab objecto alt quo Rngulari ^mens ita afjicitnr,

ut qitiddam (ibi conttngens} vel ahquid ad fe pertin ens, ma»

gis vel minus clare vivide que percipiat, ejus que per refle¬

xionens confcia ege poffit c) Senlus vero nomine appellatur,

Animi qucevis conflitutio, auf conformatio naturalis·, cujus

vi certas perceptiones aut fpecies ex certis accipit rebus ob- jeäis d), imprefliones acceptas memoria quoque con- fer-

O Key» Kydel. loe. cit. Cap. 2. §♦ 1. p» f. d) Hutchefonii Philof,

Mön Inßitütio coropendiaria; Lib, I, 3» Pa£> 4»

idearum abßi aÜariim. ³

fervat, ut anima perceptiones prsteritas rurfus inftaura-

re, ac tanquam tot idearum exemplaria, cum fequenti»

bus fimiiibus ^aut diiTimilibus comparare poflit. Prima

rempe & unica ab obje3o quodam impreilio, effiJt

tantum in anima apparitionen! quandam confuiam, in-

certam & indivifibilem, donec repeti, & cum aliis fuc-

ceifivis impreflionibus & perceptionibus in diverfis iftius

objefti circumilantiis conferri poterit. Ideoque fme ^me¬

moria imprdlionum prsteritarurn, centeiima unius ejus-

demque obje&i perceptio, ^non majorem animae inferret

confvetudinem, claritatem ac certitudinem , quam pri¬

ma & unica j quia omnes apparitiones eilent novas, &

cum nullis antecedentibus ab anima conferri poilent e).

Quadibet impreilio praterita, quam anima repetere &

contemplari poteft, dicitur ejus Idea^ five menti aftu ob-

verietur, five ^non. Ide«E ergo uniformes iünt, ^qira ab impreffione uniformi oriuntur, &c quo perfectiores, fre- quentiores & recentiores fuerint impre'ffiönes, eo ma¬

gis vividas & perfeftas anima habet ideas. Nullarn i-

taque ideam iimplicem obje3;i cujusdam absque impres-

fione _{accepta, ex} fe ipfa anima producere poteft; neque eam, poftquam excitata eft, in fe abolere, & pro arbi-

trio delere aut mutare valet. Animoe poteihs in fuas

ideas fimili plane modo iimitibus Sircumicrjpta eil, ac vis humana in mundo materiali. Variis _quippe artibus

& aftionibus poflumus tantum corpora feparata conjun- gere & conjunfla in ^partes difiolvere, nullam ^autem particulam a non praexiftenti producere, aut unicam a-

tomura deflruere; pari prcrfus ratione, anima quidem,

ideas feparatim excitatas innumeris cogitandi modis cora- binare poteft, et fimul perceptas disjungere, ^non tarnen uilam ideam fimplicem absque obje&i diftinåa impres-

A 2 fione

O Traité des Animaux ^par Condillac pag. 39.

4 Oe origine ^, τι Ju zf ahuju

fione fibi clare, neque pofita obje£lorurn perceptione I

eorum excitatas ideas, pro lubitu mutare, auc in fe de»

lere valet/}.

·$. III.

Jranfitus a perceptione ßnrpiici ad compoßtam.

Ab imprefTione uniformi nervorum, oritur in fi- nima perceptio quccdam fimplex, in qua nihil difiin-

gvere poteft. Quando anima fimul percipit plura di-

veria, quorum iimilia antea feparatim & iuccesfive

hand perceperit, oritur tnde perceptio ^tanturn unifor-

mis, fimplex & confufa, ^quae maflam quandam ignotam

& indivifam eontinet, in qua nullas res diverfas difiin-

gvere pofeft * * ·. Senfationes icaque pauciflirrve & ^u-

niforroes animam continent in obfcuritate & ftupidita-

te quadam continua. Ha?c obfervatur in prima infan-

tia, _atque in iilis momentis, quando dormire incipi-

mus; aut fub graviori animi diftraäionc conftituti fu-

mus g). In omnibus his calibus, irnpreffiones nervo¬

rum funt debiles; ideoque ab unitis adtionibus in plura

ienfuum organa, excitatur tantum confuiå qutedam (latus perceptio, in qua nihil clare difcernimus. Hinc infänteb

ac Tirones, non ftatim rerum perceptarum multitudinem»

ac diverfitatem animadvertunt. Quando vero plura ob- je£la feparatim & iuccesfive perceperunt, eo ipfo etdera poftmod^um conjunclim percepta, a ie invicem difcerne-

re _s

f) Lock de Intelleil. Humnn. Lib. II. Cap, 2. §. 2. Cours de

I.eöures _par Doddrige Tom, I. Left. VI. nor f. pag. 71. **) Stil¬

ler Analyfe de la Raifon pag. 433· 434« dans bs Memorres de Γ A- cad. Royale des fciences Si belles lettres, a Berlin I758. IniHruriones Lo.

gicae η Ρ. van Musfclienbroek §·. <$. 86. 109. 120. g) Hiftoire de

1' academie Rnyale des fciences & belles lettres å Berlin, anneé .1748. a-

nalyie de la Raifon par Sulxer pag. 423. Bilfingen Diluc» PhiJ, §, 263·

iniearum cthfiractarum. _S

rey & tanquam diiUnfb obferva-re difcunt h). Per dl-

fbnftas itaque & fuccesfivas impresfiones, plurimse ideae,

qua? haclenus fuere fwr>plices&conftifaz,. mutantur incla·

ras & diilin&asr e. gr Horologii, inleflorura, planta-

rum, quse in rnente vulgi plerumque confuix Cunt, A- nimal, quod unico tantum ienfu gaudet, Sc uniformes

folum accipit impreiTsones, pauciilimas habet ideas, Sc

in ilatu tenebrarum five perceptionum obfcurarum ver·

fatur e. g» ofirea.. Itaque, quo plures Sc acutiores fue»

rint fenfus, Sc quo plures, diilin^iOres Sc frequentio-

res organa aceeperint impreifiones, eo major idearum

multitudo & claritas in mente oii'tur. Qui plures ob- jeflorum partes diverfis fenfationibus & in diverfis cir- cumflantiis ohfervavit, & ^cum pluribus aliis perceptio-

ribus comparavit, majorem acquirk Sc acuratiorem i- ftius obje&i Cognitionen!, quam qui fimiles Sc unifor¬

mes fantum Lmpresfiones inde acceperunc. Sic majus

lumen mentis in planris contemplandis nanciicitur Buta-

nicus & Chemicus, quam infLeta plebr«.

Prrno oviuntuv icleat verum extra nos foßtarum.

Amma ^enim non fentit fuarn exiftenriana

nifi per Feß'exiouem ad fuas fen far i o nes Sc _ope· a'iones·. Tunc enirn appercipere five fui iibi confcia eile incipit, quan- do res perceptas a ie invieem, & fe _fanquam iclem iub- jedhim percipiens, a diverfs iuis & iuccesfivis ienfatio- nibihs diilingvit i), Quamdiu quis mentis acie reflexa

b) TrnirA r!es fen fat'ons _par Com dilla c 'iom. T: pag·. 215. Strlzer ]oc. cir. pog. 4^.0. 43oi MufTcjienbvoelt i.pg·. *$. 109. 110. iYWal*

$. IV.

A 3 haud

6 De orgine, ufu zf abufu

'haud atrendit ad animae iu^ mufationes, non clariorem

habet ideam operationum mentis ^quam campi aut navis, cujus divcrfas partes, riiftmde & ibccesfi ve haud confideravit. Hinc _{patet, cur} infames in primis annis, fere nullas videantur habere ideas operationum

anima; iua?, atque cur plurimi adulti, deficiente re- fiexione ad mentis operationes, admodum lmperfe-

dtam per totam vitam habeant animas iure cognitionem.

Adeo enim perceprione objedorum exfernorum, tota

eorum attentio & ientiendi capacitas occupatur, ut ad

ea, qux intus contingunt, nunquam fere reflectant k).

Nota.

Cum animre cogitationes fint iuccesfivas & Varia¬

tion! obnoxiae, ica ut uno cogitandi modo ceiTante, iub- iequatur alius, & ifti iuccedat tertius, ^ac fic deinceps;

ideo fatis patet, nulium percipiendi modum eile ani-

mre connatum, qu'i ab ipfa nativitate in omnibus per- petuus & fimilis eilet, cmnemque ufum fenfuum & re·

flexionis antecederet l).

§· v.

Jdeas rerum ßngularinm uniformes per Jenfus acquirimus.

Poftquam diverfa obje£h figillatim percipere & a fe invicem difcernere incepimus, ia;pius menti obver-

fantur perceptiones fuccesfivas & diverfa;, ^{qua; tarnen} in

variis determinationibus fimiles funt, & aliquid com¬

mune habent. Et quoniam in mente Frequentius repe*

tuntur determinationes objefiorum ^{communes, quam} illae,

k) Lock de intellechi humnno lib. Π. Cnp. I. §. §. 23 24. Doch y

<3vige: loc. cit. nor. 2. p. 68. 0 1 P· Crolse Tentamen Nov.

ftlethaphyi. Exercit I. §. 39. png. 14. Doddrigc Lech Vl.f pag. 64.

Condillac Traité des ienfations Tom X pag. 298,

idearum abßraftarum. _j

Mise, _qu$ in fingulis diverfa? & diflimiles iunt; ideo re-

petitis impreflionibus uniformibus, fortius ^memoria? lim- primitur idea uniformitatis plurium rerum perceptarum, quae adeo fejungitur & feparatur ab impreflionibus dis- fimilibus, ⁱⁿ quolibet cafu iimul fa&is. Hse idese uni¬

formes iuis quoque nominibus indicantur, quse hane plu¬

rium rerum perceptam convenientiam exprimunt., Sic obfervamus _pueros primo non repraefencare individua, nifi _{per notas} genericas.. Pyrum, quercum, Prunum &

pinum percipiunt ut arbores; Tulipam, rofam & hya-

cinthum appeliant flores ante quam de diicrimine ^rerum

perceptarum cogitare ineipiant. Ha? ideae _comraunes,

quas per fingulanum obje<5lorum obiervationem in vita communi acquirimus, funt in nobis veluti totidem _pro- typa ^j quae conflituunt normam & exemplar judicandi,

an objecla poftmodum occurrentia

eandem habeant _pro-

prietatem, nec ne ? Ad eandem enim clailerm pereeptio-

nes referimus, fr objeilum quoddam efficit in nobis fi¬

rmiert! inpreflionem illi, _quam objedta, ^antea _pereepta excitarunt, & cujus exemplar feu afFediionem habitua- lem in nobis reliquerunt. Unamquamque ergo impres- fionem, quam reeipimus ^? cum antecedentibus pereeptio·

nibus comparamus

eamque ad eas redigimus

cum qui-

bus maximam habere firmlitudinem videtur. Quod fl

vero ejusmodi res pereipiuntur, _qu^ cum antea per- ceptis comparari nequeunt, novam conflituimus rerum

& pereeptionum clailém, _{eamque peculiari nomine di}

ftinguimus.. Inde oritur rnultimdo illa nominum appel- lativorum, _quae generibus & ipeciebus defignandis in- ferviunt. _ta individua Hi adplicantur; termini manent e. g. concreti, ad hoc aedificium, quarndiu ad hanc cer-

arborem, hunc circulum aut hominem: fed _quam pri-

mum de circulo, homine, planta aut urbe cogitamus, fi-

ne adplicatione ad ^{certas res} fingulares, vox & idea ab-

ftra-

g De origine, ■&' ahifu

ftrafta evadif. Eil _quoque hoc obiervandum, quod ad

ejusmodi ideas uniformes imprimendas, non opus ftt

omni um objediorum ftmilium comparatione; ad objeoU

glbi ideam, iufficit unius rei alba? repetita perceptso;

neque ad naturam circuli perfpiciendam, omoes circu-

Jos poftibiles contemplari necefte eft. Objefta, qua? a-

liam in nobis impreftionem emciunt, ad circuli ciaftem

baud referuntur, quia ab ides exemplar], quod ^ex uiu

■recepto de circulo acquifivimus, difcrepant. Ejusmodi

idearum exemplaria, e. g. hominis, trianguli, iemel acqui-

ftta, iubfequentes ieniuum impreftiones antecedunt, i-

deoque non atrtenderrtibus ad ^eorum originem, ab ipfa

nativitate menti quafi indica & inuata eile, a mukis per«

peram putancur m).

§. VI. i ■;?**

Abßractio quid?

Ea, qua? ienfibus noftris objiciuntur, & in certa di-

ftantia mutationes in _organa noftra efficiunr, habent

exiftentiam ieparatam ac propriam, qux a mentis per- ceptione non dependet. Sic fruftum cers habet exifien-

tiam iibi propriam, aiiamque ab exiftentia non modo

cujusvis metalli, planes, animalis, & c et., ied aliam

quoque ab exiflentia cujusvis alterius portionis cers.

In his rebus ieparatim exiftentibus, percipiraus certum

exiftendi mod um, varias ad alias relationes, & diverfas

operationes ac mutationes, qua? propriam non habent

exiftentiam, fed ideo obfervantur, quia res propriam exi¬

ftentiam habens, certo quodam modo & in deter·

mi-nata cum aliis connexione exiftit. Ät cerae figura,

rotunditas verbi caufta, aut color flavus non ha¬

bet

m) Trnité des feiVfatTons par CondiTIac Torn, Ϊ, pag. 2p3· §· 34»

cfr, 'Marfais des Tropes pag. rn. 257.

ide ar um abßraaa ni m. ⁹ bet exiflentiam aliam ab exiilentia _cera?, fed eil cerae

•Ilarus, & cera ipfa, certa quadam ratione exiilens, cer~

to quodam modo deterrainata. Tollitur figura cerae,

aut mutatur color, hisque fubiatis manet integra ceras

exiflenria, quas idcirco alia eil ab exiilentia figura; & ^co-

loris. Sed fublata cera, & cesfiante ejus exiilentia, pe- rit eo ipib exiilentia figurs, ^qua circumicribebatur^

quia exiilentia rotunda figurs non eil diveria ab i ·

pfa exiilentia ^certe. Eodem modo, extenfio, foliditas, duriti.es, motus, magnitudo, caior aut frigus lapidi ines-

fe concipiuntur, & eo fublato iimul tolluntur. Quando

vero quis conipicitur iplendide veflitus, veilis fe para- bilem habet exiflentiam, ideoque ceifante licet hominis exiilentia, fejun£ta veftimenta exifrere pergunt. Rela·

tiones oriuntur a diveria rerum connexione vel in men- te vel extra mentem. Sic unum idemque objeclum in

alia connexione eil magnum, in alia parvum, in una

dextrura, in alia ilniflrum, in una fimile, in alia dis- fimile. Relativee idete locurn ^nen habentj quando ^res vel perceptio unica coniideratur. Inde apparer, nomina il¬

la, quibus defignaneur res fimiles vei diflimiles, äqua¬

les aut inarquales, totum aut partes, cetera; excogitata fuiile, ut fignificarent aliquid, quod mens inträ fe obfer-

vat, dum duabus pluribusve rebus iimul attendit. Ni¬

hil enim rnuleum, magnum vel exiguum dicitur, nitl

åkeri fuerit _comparatum η). Abfrrahere vero proprie

idem eft, ac conjunfta divellere, & a ie invicem ie- parare. Hinc abflrahere fenfu metaphorico fignificat perceptionum feparationem, ^a mente faclam. Eft itaque AbftvaElio iUe mentis aSius, _{quo ex} phtribus wm impreffio-

iu perceptis, res aut idea aliqua confidevatur feorfim ab alia,

B _cu·

n) Cfi- I. P. de Crofa Logics Syftema Ρ. I. Sect. IL Cap. 3,

pag, 312, Clerici Artis Crit. Vol. I, P, ^2. S. 2. Cap* IV, p.ng·» 407,40^

IQ De or i gin e, ufu zf abufu

cujus eft pars, vel adjunStum:, vel cum qua all a qua cl am vela-

tibne efl connex.a. Mens dicitur habere abftra&am lde-

arn iftius rei perceptar, quam feparatim contemplaturj

nulla- babita attentione ad alias, _qua? vel inea includunfur,

vel ejus partem conftiruont, ^aut cum ea nexu quodam conjunguntur: ab bis enim■ fimul animadverfis una per-

ceptio .veluti feorfiro trahitur, & in ^mente ieponiiur*),

§·. VIL

Abfir åttio quotuplex?

Ideas rerum feparatim exiftehtium & in fenfjs in- currentiummagis vel minus perfekte per impreffiones

in organa, menii paoive,. & fine ulla ej.us adlivitate ar- birraria fe ingerunt. (§, 2.) Alias vero perceptiones pro

srbitrio a men te formantur, vel ideas ieparatas conjun·

gendo, vel eas,, quibus cum conjunftae fuerunt, fejun- gendo; qnod poilerius fit per abilra&ionenr. Quemad-

modum enim mens conjungere poteft ideas feorfim

perceptas, eoque modo interdum conjun-3im contem- plari objeila, qute re ipfa, fen ^extra perceptiones no·

idras, conjundda non exiidunt; ita eejam tanquam divul-

fa confiderare fölet ea, quae divifa non occurrunt.

Idea?, _qu^ feorfum in abfira&ionibus confiderantur, diver-

fx funt natura? & nomihis.. Secundum has diverfitates,

abidrailionum fpecies mirum in modum multiplicari poilent: ex his quatuor potiores indicabimus, ad quas alia? facile revocabuntur.

Prima & faciilima fit, cum pars corporis, ^qua? fe¬

paratim exiftere poteid, abflrahitur; ut cum paries, bra-

chium, ocuins vel auris confiderantur, nulla habita ra- tione ad' aedificiumcujus paries eid pars, vel ad cor¬

pus humanuni cujus membra brachium, oculus, & au¬

ris

*) Ganneri Ars Heurifticsr intelle&ualis. §♦ §♦ 71, 163, Bilfingen

Diiucid, Phil, äö2, 263»

idearum abßraSlariim ^Ιί

ris iunt. iixc nhßra&io forma/is a SchoIafHcis dicimr,

fed accuratius vocarecur Partialis vel Pbyfica. Frequen·

fiilime & udlifTime in Botanicis, Chemicis, Anatomicis

& Mechanicis adhibentur ejusmodi abflraXtiones , ut Pin- guiis partibus corporis cujuscunqu€ naturalis ^aut artificialss

per abflraclionem cognttis, ad totius compofid cogni-

tionem clariorsra & magis adaequatam fiat prog eilbs.

Verum hsec contemplatio potius eil divido, quam abs«

trailio; quia folia vege:;abilium, & oculi ^{ac aures,} funt

etjam fine operatione mentis a corpore feparabilia, licet

ira vivere, hoc eil, aii, .auger i & ufum Iii um pr^iiare

non poiTint * ).

Secunda. abßraSlionis fpecies eil Modalis, cum mens contemplacur modum & affeXlionem alicujus rei ⁵ nul·

la habita ratione ad rem ipiam, cui ineil; aut contra

rem ipiam confiderat a'bsque modo, Hac iignificatione,

abilraXto opponicur conceptus concretus, cum modi &

afleXtiones rei, fimul cum re ipfa confiderarrtur. Sic

mens cogitat de motu in abilraélo absque ulla ad ^cor-

pus motum attentione; motus ipfius celer tatem & αϊ - reaionem quoque ieorfim Tibi repnrfentat, ideoque in

ipfis modis ^nova abflraXtio locum habet, quoties ipfi

modi funt compofiti e. g. aflio libera, intelligentia, mo¬

tus reclus, rapidus ·*). Huc quoque refertur confide-

ratio corporis absque figura & aiiis proprietatibus at-

q je mutationibus cum ep connexis. Proxime ad ean-

dem abftraXtionis fpeciem accedit, quando de attribu-

to quodam, divifibilitate e g. cogitamus ^, nulla adhibita

attentione ad ejus fubjeXlum, materiam nempe; aut fl

de extenfione absque extenio meditamur; vel cum u-

nam proprietatem eilentialem perpendimus, alias omnes omittendo; ut cum ad impenetrabiiitatem attendimus,

13 2 abs-

*) Clerici Logica P» i» cap. VI. §.5. **) Muflchenbrosk

Logic. §. 144.

12 De or ig hie ^, zifu if abußi

absque ulla de exteniione, divifibilitate, colore auf fa-

pore &c. cogicat-ione.. Obfervamus queque mutationes»

diverforum objeclorum, & in plurimis defeåum vel ab*

ientiam variarum affedlionuna, antea perceptaruro ani- madvertimus. Mens enim non eodem modo ^{a re} _per- cepta atficirur, ^ac antea erat eonfveta.. Hinc accipimus

ide am abftrachm a b fen t ix,, privationis, & nihil). Li¬

cet enim privationes & negationes non defignent ob- je&um quoddam reale extra cogitantem exiftens,. idex

tarnen earimi veram quandam animi affe&ionem invol-

vuntj quse oriri obfervatur ob obi.e&orum abientia &

earura impreffionum defe$u, quatenus gratas vel in- gratas ieniationes in nobis antea excitarunt. "-Sic xque

eos intelligimus, qui de inopia, morte , coecitate, te- nebris aus nihilo _{j ac} alios> qui de Sole aut luna loquun-

tur 0);

Tertra fpecies eft ahflracfio relativa, qux oricur, qnando externa affeétio vel denominatio feparatim con*

iideratur, _qux inter res duas vel pitires intercedit, ^aut

inter plures perceptiones obfervatur, non attendendo

ad res ipfas vel ideas, inter fe relatas, vel relationem habentes. Res enim, qrua? in hoc univerfo exiftunt, funt

certo modo aliarum refpeäu. ^. ereeptiones ex rerum

comparationibus ortx

dicunfur Relationes. Sic abftra-

£t"e reprsfentamus fimihtudinem absque frmilibus, x-

quabtatem absque xqunübns, fuccesfronem fine fucces- fivis, dextrum absque finifVro, antiquitatem fine anti- quis, locum & fpatium corporis, absque corporibus collocatis, vim & facultatsm absque operationibus, cgus- fara

o) Cfr J. P. De Crofa SyfW Los: Ρ. I. S. 2. c. IV. $. XVI.

ρ. 331. Mariais _{des Tropes png: 2^5,} DicUonaire Iincyclopedique Tit.

abifoactioii Tora I. pag, 45..

idearum abßraäarinn.

fam fine effeån &c. p), Relationes funt modi externt, qui ab aiiqua determmatione defumuntur, quae rei fi-

ve fubftaneiie non inhxret, veluti amatus, iauuatus, fed

ad eam ab aliis refertur. His oppofitae funt ideas ab- foluta?, quas rem unam non adtendendo ad aliam, vel

qu£ rem iimplicem ^, nullam connexionem cum alia re- prieientantem, exhibent. Ides omnes utilltatis, veri-

tatis,. falfitatis, certitudinis, dubii, affirmationis, nega- tionis, farnas & exiilimationis ^r per ejusmodi abflractio-

nes relativas generantur q-).

Quarta fpecies ahßr a Bion is cß univerfalis·, cum a re¬

bus peculiaribus &diveriis, qus aiiqua ratione conve- niunt, idearn generaiem & communem pluribus.,* men.

te feparamus; vel cum ideam communem pluribus,·

feorfim confideramus a fmgularibus vel individuis, qui-

bus competit^ ut cum idea Animalis rnenti cbverfatur,

non cogitanti de leone, pifce, inie£to, vermi, ^aut alio quodam fingulari objecio, in quo variatio motuum fpon-

tanea obiervatur. Ita etjam concipinnus figuram ut fe-

paratama triangulo, qliadrato, circulo ^, eliipfiparabola

&c. Ex pluribus exrenfis feorfim perceptis, formamus ge¬

neraiem quandam extenfl ideam ^, qure eas omnes determi-

nationes excludit, qus in fmgulis extenfis diverfe funt. In

hac ubflraiUone nihil novi mens efficit, verum ex iis, quasacquifvitj.rerum fingularium ideis complexis,modos

& relationes

qus fmgulis peculiares funt, rejicit, acqueil-

las tan t um notas & affediones retinet, _qus omnibus com-

munes flint rHsc abilra£lio univerlalis extenditfe ad ^o- mnesideaSj tam abflrafois, quam concretas, abfblutas & re-

B ₃ lati-

p) De relationibus confeni meretur Wolfii Ontolog. Lnt. §.

feqq. <7) Logica de la Rive lib. 1. Cap. VI. §. VIII. pag. 9-5 r) Condillac Etfai fur 1' origine des connoifances humaines Ρ. I. iect

5. pag. 013·. Lock d.e intelleöu humano lib, 3, Cap, 3 $. §, 6, 7

Sulzer loc, eir, _pag, 435,

14 De angine, ufu & abufu

lacivas, Veras & filtas; omnes enim res, vel in nobis

vei extra nos percept^:, partim habent de'erminationes

cum aliis _communes, qus reruro clafles, ordines, _ge¬

nera & ipecies, confbtuunt; partim continenr circum-

ilantias loci & temporis, aut alias quasvls diiFerenrias,

qute i ilas determinanc ad hanc aut illam pracciie ex'ilen-

tiam in fingulari. Idea cogitationis oritur per dupli-

cem abftraiSionem,, Primo enim diftingvimus eim a fuo concreto iubflantia cogrtanre; deinde varije ^lerum

abfentium perceptiones fingulares, in communi cogi¬

tationis idea, ut unus quiciam diilinctus actus, repras- ientantur. Nec fenfatio aliud denocat, quam conveni-

entiam inter a£lus diverfos videndi, audiendi, guftandi,

&c. s). Tres pofteriores abilra&ionis fpecies perpetuo fere adhibentur in Logicis & Metapbyficis, in Geome- tria, Arithmetica & tota Mathefi _pura; in Philoiophia

quoque practica aliisque fcienüis frequenter occurrunf.

Nota.

Quando originem idearum abflxa3arum modalium aconcretis, & univerfaüum a particularibus aut fingula-

ribus ditlin£te contemplamnr, longe clariores obtinemus conceptus mentis abftra&os, quam per definitiones. Fac

menti obverfari corpus quoddam iolidum. Diftingvo

in iilo extenfionem, ümites ab omni latere & impene-

trabilitatem. Simente feponamus proprietatem ultimam,

idece extenfionis & limitum Fuperfunt, unde accipimus

ideam corporis geometrici, in eo diftin^i ^a corpore

phyfico, quod absque impinetrabilitate concipiatur, quae

phyficis corporibus elfentialis eft. Poftea ab hac idea

abftrahimus extenfionem trium demenfionum five ipa- tium,

/) Melanges de litterature, & d' hiftoire & de philofopliie par D'A»

lembei-r Tom V, pag. 15» Cfr Condillac Traité des Animaux Cap. X»

pag. 17'f.

idearum ahßraoiarum.

dum, quod- inter limites eile concipitur, & externos

unice con Γι dera mus iimices, unde oritur idea fuperficiei

five exteniionis _qua longitudinem & latitodinem, Ulfe«

y rius in idea fuperficiei feparamus unarn extenfionis di-

menfionenn, & habebimus ideam lineae» Pari fereratione formarur" idea exiftencia?, per fenfationern idkjsibbje&i ^s quod in omnibus fenfarionibuv & cognitionibus ^{per re¬}

flexionen) percipirur«, Mens eoim feparat fenfationern

fui

a fubje^o cui iwh^ret, quodque ea fublata ad nihil um haud redigi iupponitur; hoc modo pervenimus ad ide¬

am exiftendte noflriE abflraclam

quam deinde adplica,

rnus ad aiia eneia, a nobis diveria, qua? imprefliones

& feni-idones in nobis excitare videntur _£). Hinc per-

fpictium eft univerfaiia oriri a fingularibus, & abftra£ta

unice fundari. in concretis; quare iublatis fingularibus re¬

bus & concretis percepnonibus« abftracia exiffere & fu- perefle nequeunt. A fingularibus ergo tanquam notio-

ribus, ad abfiraéfos conceprus tanquam difficiiiores &

minus notos in docendo progredi debemus.·

§; viiL

Signa recept a ide arum abftraciarum, ipjas alfira·

cliones facihores reddunt ^y eaujue firmius me-- morice tmprimunt...

Soni eoim articulari, aut piauras rerum ac litera-

rum, funt ^res iepararim exiftentes, qua? imprefliönes ef-

ficiunt in auribus vel oculis noftris, ideoque fäcilius fe·

orfim percipruntur, ac firmius memoria roandantur, quam ider abdradte, ^{qu^} mentis fola attendone & ie-

paratione obfervantur u). Idea? ergo abilra&x fiunt qua-

r> M:r Alembert loc. cit. u) Di&ionaire Encyclopedique Tir. Ab»

flra&ion. Cfr FflTii Analytique fur 1' ame par Bonnet Cap, XV,

S25. C, XVI· §, 264·

16 De originé, »jfa ahufu

iidenfibiles, per figna quibus fignificantur, & mediantibus iignis feparatam accipiunt exiitentiam, ideoque facilius

retinentur & in memoriam revocantur. Figuram & na-

merum corporurn, vix raente iigiilatim contemplari pos«

iemus absque eofum odore, motu, duride, gravicate,

cetera, niii per certas Iineas, pifturas & formulas aige- braicas, ejusmodi mentis abitracFi conceptus in Geome·

tria, Arithmetica & Algebra fenfibus objicerentur. Si ,

exempli cauiTa, numerus denarius nullo fjgno fenfibili repraefentari poflet, hujus numeri conceptus vix in men-

tem veniretjfine iimultanea contemplarione becem ob- je^orum iimiiium, & attentionis direcbone ad eorum multitudinem & diminutionem oriundam

Γι nnura poil

alterum a mafTa fimul percepta auferarnus. Hinc fatis

manifeflum eile arbitramur, quod conceptus abflradti

non magis in mente, quam extra illam exiilerent, nifi

una cum diftin&is iignis percepti, & conjun&i, a pere-

ginis circumflantiis in memoria feparatum ac proprium

exiftendi mod um acciperent. Inde etjam eft ^, quod per uium iermonis accurati & copiofi, ingens idearum nu¬

merus acquiratur, & maximum lumen in animis popu- lorum accendatur χ).

§.ix.

Ufus idearum abßracianm»

Ahftraåiones, übles & neceiTarias faciunt ar£Fi men¬

tis noilrae limites, qua? cum plures res aut ideas ignotas

fimul diftingvere & clare contemplari nequeat, per con-

fiderationem attentam & fucceilivam fmguiarum par¬

tium, quibus totum conilat ^, vel idearum partiaiium per-

ce-

aO Cfr Analyfe de la rnifon ^par Sulzer loc. cir. pag. 431. Con·

diilac du genie des Lnngues; dans Eilais Sur 1' origine des connoiflaneee

humaines L\ 2, Sect, I. chap. XV. pag. 196.

idearum ahflraftarum.

ceptiones concreto & compofits, ad claram, adaequatarrt

& prscifam notionem rei aflurgit, cujus idea confuia

&: indetermlnaca erat, dum tota menti fimul obverfa·

batur * * ). Neque plura entia fingularia, una mentis

ciara contemplatione comprehendi fimul poflent, niil

abftrabendo conceptnm ab iis innumeris determinationi- bus, inquibus fingula a fe invicern differunt. Sicabftra-

«ftionum ufus augendis, extendendis & perficiendis ^no-

ftris cognitionibus maxime iniervit. Nulls notiones com-

plexs absque feparata idearum partialium contemplatio¬

ne, clarae & diftin<ftse fieri poiTunt. Ideas enim iimpli-

ces fuccesfive percurrendo, tandem totam rem melius

intelligimus. ^e. g. Deum, Animam, fortitudinem. Fa¬

miliäres & faciles fiunt abftra&iones exercitio, & ^earum

ope, ienfim & fine moleftia difficillimarum & a fenfibus

remotiftimarum cogitationurn capax efficitur mens, qus

& ipfa miratur ie tandem aftecutarn fuifte, quod ^captum

& peripicaciam iuara longiiTime fuperare antea putave-

rat x).

Prsterea ad cognitionem noftram ordine difponen-

dam, & ad obfervationes fingulares in fuas clafiés, ge¬

nera & fpecies redigendas, maximum uium habent i.

des univeriales & abftra&s, Hane obiervationem fi-

militudine quadam fenfibus manifefta iliuftrabimus. I-

des & obiervationes fingulares per attentionem acqufi-

ts, funt quafi bona hujus vits externa & mobilia, qus

duplici ratione poilideri poflunt. Si omnia fuerint col·

le&a, & fingula iuis locis apto ordine difpofita, ut, da¬

ta iis utendi occafione, ftatim ad manus fint, fine ulla

moleftia & mora promtiifime inveniri & adplicari que-

unt. Quod fi vero alius eandem divitiarum copiam ^ac-

C qui

»*) ΒΊίΐι ger: Dilucidat : pag. 255·. §. 263. x) Logica dela

Rive cnp. VI. §. IX. J. P. de Crofa Logier lyftema Ρ. I. fe£t. 3. cap,

IV. §, 3. ppg. 451. Canzii Medit, Phil, §. 848»

18 ^{De or i} gin e, ufii i? abufa

quifivif, quam tarnen in confufa habet aggregatione, fingula relinqvens ubi forcuito coilocata fuerint, ea ibe

fretus, quod ea» quibus opus eit, invefligando re- perire, aut ab ahis data oecafione coroparare pofeflj is

non eadem celentate & commoditate negotia iua per- agit, quia non fine multa ^opera & temporis dilpen-

dio, media neceflaria ab ^eo inveniri atque adhiberi poflTunt; & ^prsterea opportunam agendi occafionem

pe amittit, antequam rite pra?paratus & inilruclus fieri

queat. Primus cafus eil illorum eruditorum, ?qui plu-

ribus obfervationibus, reflexionibus & veritatibus iti- ftrufti, fingula in clafles» ordines & locos convenientes

redigunt ac retinent, earumque qualibet oecafione facil-

Hroe recordantur. Hi, in agendo, meditando & diiTe-

rendo, femper cum acumine verfantur & nunquam an- eipites ac anxii in judicando ha?rent aut in cognicione acquifita applicanda difficultatem ientiunt. Illi contra, qui easdem veritates obfervarunt vel didicerunt, at cogni-

tionem nullo ordine digeftam habent, ^aut difficulter judi-

ciaferunt aut fajpiilime male judicant, quia in veritatum cognitarum confuiione, non facile & promte in memo·

riam revocant eas notiones & propofitiones, quae ad ac-

curata de rebus obviis judicia ferenda neceflaria; funt y).

5. x.

Abufus idearum abftrattarnm longe lateque

je dt ff un dit.

Per uium perverfum & ignoratam veram indolem

ahilractionurn

plurimi errores, vehementiiTimae contro«

verfia? atque innumeras logomachia: originem omni tem¬

pore habuerunt, & adhuc habent.

Alia Objecla, _quam fingularia ienfibus percipere ,

exami.

idearum alftraBarum. ¹⁹

examinare & addiicere nequim-us. Illa, vers funt eaufla:

idearum fingularfum & concretarum, in qvibus res &

mutadones rerum percipimus cum iuis peculiaribus qua«

η

litatibus & relationibus. Has _ergo perceptiones rerum lingularium concretas, anima primo acquirit, multique

hornines _per totam vitam alias non formant: verum qui ac-

curatius medicari & reflecfere difcunt, abflra&iombus uti in- cipiunt, ut piura fimui percepta, clarius & evidentius a fe

invicem d.icernere qveanr. Omnis itaque abilra&io inci- pit a perceptionibus individuorum concretis, ideoque hiS

fublatis, fundamentum tollitur idearum abflra£tarum a a).

Primus vero abufus eil, quando ideas rerum fin- gularium imperfedlas & uniformes fenfibus perceptas,

cum abftradlis _perperam confundimus. Uniformi enim

ienfuum perceptione, affectiones nonnullae rei, aliis re¬

bus _communes, per ignorantiam & imperfectum perci-

piendi modum a reliquis incognitis feparantur, non au·

tem, per quandam mentis diviiam attentionem five ab-

iiractionem, fejun&a concipiuntur. Senfus enim nobis

►

non fuppeditant ideas omnium rei qualitatum, fed illa·«

rum tantum, qvre impreiliones diftin<5las in organa no-

ilra producunt Coecus natus non abflrahit cogitatio-

nem a colore & lumine corporum, neqve furdus aqvarum

vim ta£lu percipit, absque illarum fremitu, per aliquam

mentis abftractionem. Eodem plane modo» qui curiam, templum & tugurium, uniformiter tantum fibi reprae- ientat, tanquam ardificia, & qui in perceptione pluriutn

animalium, arborum & plantarum, notas tantum com¬

munes, per uniformes feniuum impreiliones percipit, is

rerum fingularium differentiam, per ieparatum quendam cogitandi a£lum, a fua perceptione omiffifTe aut iepo-

„

fuiile, dici nequir. Hae ideae indeterminat# & unifor-

J C 2 mes

an) Ci nfii weg zur gevifsheit und zuverlafUgkeit der riienichlichen Ev

kentniss 97. Musichenbroek logica §, 149.

20 De orgine, ufu Zf abufu

mes, a Iimifato noftro percipiendi modo oriunfur, &

quo magis facultas irnprefTiones recipiendi limitatur, eo

magis indeterminata;, & ad piures res adpiicabiles ^per- ceptiones inde refuitant bb), Infantes & vermes omnia fere uniformiter percipiunt cc\

Secundus in abfirahendo abufus ab iis committitur, qui ideas fubtiliores abilra&as, & a fenfibus remotiffi-

mas pro arbitrio conjungunt, qvamvis in experientia ^,

& obfetvadonibus rerum iingularium, nulium funda-

mentum ejusmodi combinatioms habeant. Inde oriuntur phantasmata materiae cogttantis ^, fpatii extramundani,

seternitatis extenfae ac lucceiliviE, & nefcio _quae alia

monftra. Ab arbitrario _quoque multorum pruritu, de-

finitiones fine obfervationibus fingendi, accidit, ut asdi-

cuiis chartaceis non ablimiles fmt pleraque illorum ^con-

fextcE demonilrationes, quippe quae iubtili quidem inge-

nio nec minori induftria exfiruto, ^{ied ica} tarnen com-

paratae, ut qui originero earundem & fundamentum con- cutit, uno fa;pe halitu diffl tre totas pollit dd).

Tertius abuius eil, cum ea, quae abftrahi a fe invi·

cem

id eil ieparatim cogitari a nobis poflunt, a&uquo-

qve ipfo a fe invicem ieparari poffe, feparrtaroque ex¬

tra intelle^lum noilrura exiflentiam habere cenientur; uti

id quidem a multis fieri experientia docet. Hinc per prae-

cipuas abflraäionis fpecies eundo, graviflimos errores &

turpififimas hallucinationes profluxifle, faciliime oftendi

poteil. In abftraäione formali, is tantum vitandus ^er¬

ror, ne parti cuidam fubilantiac in ie ipeftatae, ^eas tribu-

amus propriecates vel relationes, quas trabit ex confor-

tio fuo cum ahis, quibus conjun&a eil, quarumque actio¬

ne

bl·) Sulzer loc cit, pag. 418. Condillac Esfai fur l'originedes Connois-

fances humaines Ρ ι. Se&. v. §» 3. pag. 216. cc) Jerufalem Betracht, über

die Wahrheiten der Religion IV Betr., von der vorfehung pag. 92 93. dd)

gollmanm Logica P. 3. Cap. 1. §, 2g2.

idearum ab fit π et ar um. ^Ii

ne juvatur, Sic oculus ^a corpore (eparatus, non eil 5n-

ilrumentum vifionis, & exigua fermenti moles, vim fu-

sm exferit, quod aiia ierrnenta foüicitet ee).

Alii vero gra v ins errant in abilra^ione rcodali, re¬

lativa & univerfali, dum abflrachs fpeculationibus unice induigentes, r*s omnes extia fe ita eile putanf, ficuti

idete eorum abfixacla;, qua; in mente tantum exifiunt,

eas iliis exhibent, adeoque tanquam entia vera & in

rerum natura feparatim pofita t meras fu s cogitationes

& ipeculationes confiderant, Hinc plura Toeterum Philo- fophorum entia ficlitia & imaginaria, pro veris habita,

ut petreitas, animaleitas, humaniras ^, virtutes , fig-

menea iortuna;, fati, & Idola quam plurima, quihus templa exftruda fusre **;. Qui lubflandan diiHngvuni:

a iuis qualitatibus & proprietatibus, naturam ent s ab en-

te, cogitationes a cogitante, pereeptiones, imaginafio~

nem, memoriam, inteiie&um, voiuntatem, libertatem, a

mente pereipiente, imaginante, recordante ^, intelligente,

volence & libera, re ipfadiilinguunt; illi fepararionem menta¬

lem cum reali ioiprudenter confundunt. Ex hoc tonte pui-

lulant inutiles libe qvsefliones, an judiciurn referri debeat

ad intellectum auc voiuntatem? an utraque harum faculta-

tum libera fit ^nec ne? ^an voluntas fit potentia coeca? quäle

obfeurum fubje&um afieftionum fit fubfiantia ? _gg) In eo quoque erramus, dum modos rerum negatives & privati-

vos repradentamus tanquam entia reaha, quod fepe fit,

cum tanquam res quasdam exiflentes confideramus, filenri-

nrn, tenebras, mortem, nihil &c. Ideas quoque ficeitiie fuot figurae Geometrarurn, qute res exhibent, quales extra

C 3 men·

ee) Ι, Ρ. Crofa Log. Ρ. I. S. III. Cap. IV. p. 451. **) Cfr« Clerici Ars Critl Ρ. II. S, 2. Cap. V. $. <$. 3. If. gg) Condillac fur l'origine des Con- noif. humain. Ρ. I. S.V, §♦ 10. p. 227. Fjusd. Traire des Aniinaux Ch. X.

p. 173. TranS des feiifations Tom·!. p. 274. §. 15. &p. asj. §· ax.

22 De origine, uju CS abufu

menfem haud exiilunf. Senfatio iphserse plumbea?, eil:

perceptio compoiita, involvens figuram, magnicudinem, colorem, gravitatem, impenetrabiiitatern & cet. Si uni*

ce attendo ad figuram fphrericam, ita ut reliquas perce«

ptionis partes fiant imperceptibiles, oritur inde idea abs·

traéla figurs fphajricae, quam confideramus absque ullo

corpore fphaerico. ^At figurata tantum exiftunt, Ted fi-

gurae a corporibus feparatse, non magis extra mentis con- ceptum dari poflunt, quam fuperficies, lineas & pundta

Mathematicorum hb. Neque numeri e. g. fénarius &

denarius, a rebus ^numeratis abitrafti, exiftentiam propri-

am habere poiTunt, etjamfi in Arithmetica, per certa fi-

gna & feparatas pi&uras, ejusmodi mentis _conceptus fen-

fibus quafi objiciantur.

Relationes rerum abftra&se, ^a rebus inter fe com«

paratis, non funt aliquid, quod tanquam ens actu exi«

hit; ied funt tantum notiones five idex, animo noitro impreffie, occafione alterius ideoe, cum qua comparantur, Idcirco inutiliter extra animam harum idearum protypa

quarimus; formantur enira occafione comparationum:

nam in ipfa re feorfum fumta nihil cognofcitur vel in- venitur, quod relatio dici poteft. Sic Patria, Senatus, Synodus, Ecclefia, gloria, farna, bellum, noftras tantum

cogitationes fignificant, quando abftrahuntur ab ipfis ho-

minibus corumque aåionibus, quibus conflantur. ii) Pa¬

ri modo fpatium ^, efi: ea relatio, cujus ideam formamus

attentendo ad diftantiam inter corpora, vel inter alicujus corporis terminos. Ideoque fpatium ^a corporibus fepara-

tum & independens, eil tantum mentis _conceptus relativus,

a rebus relatis abftra&us. kk) Hinc turpiflime decipiuntur, qui fpatium, iublatis omnibus corporibus, fupererfe & ex¬

iliere hh) Sulzer loc cit, _pag, 433· i?) Clericus. loc. cit. p. 424. §. φ, ι 5.

16. kk) Lulofs Primae Linese Theol. Natur· Theoret. §. 9^. pag./lgl»

Condillac Tiaité des feniations Tom. I. pag. 287. §. 24 2f.

iåeariim abflraffarum. ^η

iftere posfe fingunt. Temporis qucque idea eft relativa,

ex plurium rerum fucceilivarum comparatione orta, ide-

oque ante primord ia ^rerum creatarum, tempus abitra&um concipere, abiurdiftimum eil.

Qu«fitum fuit a Logicis ^, an univerfalia a par¬

te rei exiftant ? quod tam negatum ^, quam defen-

fum fuit. Quod eft univerfale, eft quatdam rerum

plurium affecfio, qua? Π confideratur indeterminata &fe-

parata, veiuti in univerfalibus & abftraclis conceptibus re-

prarientatur, revera non ineft rebus, cum qu«cunqve fu-

erit affebbo vel modificatio in quacunque re, .femper fic

determinata. Proprietas enim univerfalis originem cepit

a fingularibus, adeoque ^per mentis operationem, ex deter-

minata, fa&a eft indererminata,> Sic: e. g. excenfio in

genese, abftrahendo ab extenfis, eft aliquid univeriale;

h«c ita indeterminata non exiftit in aliquo corpore; nihilo

minus corpori cuicunque competit extenfio, (ed (ingnlaris

& determinata: extenfa vero fingularia exiftunt a parte rei, & ab illis extenfio univerfaliter confiderata originem

habet. Abtiones morales & inclinatsones juft«, homines, pulcra ^, quanta, figurata, numerata & cet.» exiftunt,

led ab his abftra&a, moralitas, juftitia, humanitas, pul- critudo, quantitas, figura, numerus, unice in mentis con- ceptu exiftunt, noftraeque comparationis & abftra&ionis

efieåus iunt, Perceptiones rerum fingularium gratte vel ingratae, funt modi anim«, fed yoluptas & tatdium in

genere, non fenius fed intelledius objebksm eft. Q d-

libet poteft pro arbitrio disponere de quolibet corpore

aut effebtu aftuali & fingulari, quae in ejus poteftate

funt. At non eodem modo mutare & deftruere valet ideas fuas abftraåas extenfionis, figurs, pcsfibilitatis, du-

rationis, _aquae, plant«, animalis in genere. Ideo cum

antiquiflimi Philolophi agerent de ideis, quo nomine

fignificabant, ut videtur, abftra&as omni um rerum no-

tiones,

24 &s or lg ine ^, ufulf abufu ideavum ahfiraftarum.

fiones

quae Divino intelleehii obverfabantur

antequam quidqmm

creaief; ita interdum loquebantur, quafi ejusmodi notiones, naturcc feorlmi ab aterno exiftentes fuiifent. //) Hinc originem deinde

habuit dogma Scholailicorum de seternitate & immutabilitate eifentiarunt

ac verifatum univerfalium. Et idcirco ab ideis univerfalibus formari de- bere fingulares ; non contra univerfales fuppotiere fingulares, fibi praepo.

ileie perivaferunt. Hic error inde quoque fundamentum habet, quod in

vita communi & fcientiis, _{per certos} terminos aliaque figna fenfibilia, e- odem modo indicare aflVefcimus abftiaflos menris conceptus, ac obiefH

realia. Petrus enim & humanitas, hic lapis & gråvitas, cera & ejus figura, mors & avis, eodem plane modo nominibus fubftantivis fignifican«

tnr. Undefit, ut in adplicandis his vocabulis, non attendentes ad ^eorum fignificntionem , res acht exirtentes, eadem ratione iisdem refpondere fa·

cile nobis perfvadeamus. mm) Oinnes hos errores feliciter profligamus ^, qnando accurate attendiinus ad originem ideavum abdra&arnm a concre.

tis, & univerfalium a fingularibus. Nnlla enim eil: iden abilracta, qute non

antea fuit concreta, nullaque uuiverialis, qnae non prius fuit pavticularis

& Angularis, ve! immediote vel faltem rnediate. Si ergo abilra&a eon-

templainnr in concretis; <& univerfalia in fingularibus, res concipimus uti

in ie funt, _eoque in cafu recle ftatuimus

ahfirnbentium nullum elfe men.

dacium, Et quoniam in fcientiis docendis progredi debemus a notioribns

& facilioribus, ad minus nota & difficiliora ; ex di£tis _quoque darum eil-,

in juventuris fideli informatione, eatn methodum efle optimam & naturae eonvenientiffimam, qure a rerum & effe&uum lingularium accuratis ob-

fervationibus incipit, 6t in notionibus generalibus & univerfaiidimis fub·

fiftit. Natura informationem non incipit a perceptionibus univerfalibus <Sc

abftra&is

fed ex impreflionibus concretis rerum fingularinm. Naturam

ergo imitari debemus, eaque objettn primo diicipulis tradere, quae abftra-

£tis & univerfalibus notionibus formandis, anfam nobis iuppedita-

runt. nn) Sic quosvis idearum abftraftarutn abufus facillv

me evitabimus, ^

ln Summi Numinis Gloriam.

II) Clerici Ars Crit. Ρ. II. S. II. Cap. V. pag. 421. §.4. mm) Dicfi-

onaire Encyclopedique Tit. Abfiraftion. nn) Condillac fur Porigine des Connoisf. humain. Ρ. I. Seft. V. §. 12. p. 23a. Marfais des Trope*

pag. 26 3.

Fhtlofophice dko, hoc efl

ita, ut fatta follicitis colligamur ohfervationihus,

ty ex iisdem _gener ales folier ler ahflrahantur regula, applicenturque iterum illa

ad fpecuilia circnmfpette.

Bilfingen Oratio de Redu&ione Philofophia; ad ufus pubiico*.

φ