• No results found

herr MARTIN WILHELM RIIEDIN

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "herr MARTIN WILHELM RIIEDIN"

Copied!
12
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)
(2)
(3)

GROSSHANDLAREN

herr MARTIN WILHELM RIIEDIN

tacksamt och vördnadsful It

tillegnadt

af

3. A. STIEGLER.

(4)
(5)

DE

ÜSU QUEM DISCIPLINiE THEOLOGICbE

DISCIPLINIS PHILOSOPHICIS PRiEBENT IJISSERTATIO.

^equvvuts rag y^crtpaj.

loh. 5: 5g«

Est illa quidem satis pervulgata a longo inde tempore ratio;

ut Theologüe magnutn instrumentum et egregia commoda ex

Philosophiae fnndo parari, creditum sit; eaque ratio ita nostra

prsesertim setate valuit, ut hanc paene ausim felicitatem tem- porum prredicare,- nisi me admoneret aliquorum nimis in hoc

genere officiosa sedulitas, et longius profecta industria, quam '

ut a multis probari possit. Sed tarnen, si per se ipsa sestirae-

tur res sequis arbitris, non ex paucorum intemperie judiceturj'

si hoc pbilosophari non tam quibusdam quasi possessionum terminis, id est formularum certarum secreta arte, et religione

nescio qua recondita finiatur, quam animi potius magna qua-

dam et justa ad pervidendum verum celerilate et vi rite in-

strucla censeatur: non est tam obscura, opinor, ista subsidiaria ejus opera: neque, si haec ratio semper valuisset, tam male audisset universum illud studium apud aliquos. At vero ex

Theologia philösophum sua sibi comparare commoda, non est hoc quidem forte inauditum, at aliquanto minus certe celebra¬

tura sermonibus: est forte etiam, cui prorsus non pro.betur.

Ego vero ita in hdc genere exislimo, quod antiquorum aliquem

dixisse comperimus, felicem fore civitalem, in qua vel regna- rent philosoplii vel reges philosopharentur, id ipsum haud

multo invenustius in utramque partem ita dici posse: felicem

(6)

a

esse disciplinarum statum, in quo et theologi vere philosophan-

tur & öeoXoyxai pie philosophi. Ac ne quis forte hoc ita a me dici miretur, et, cum primära partera facile admittit, postre-

mara dicis caussa adjeclam existimet, quo converso bono dicto

sua ratio constet et numerus ; iterum atque amplius ita ausim pronunciare: non minus esse e re veri atque certi, si Theolo- giae operentur philosophi, si ipsum sacrarum litterarum stu¬

dium cum Philosophia conjungant, quam i lind alterum r si the¬

ologi ex Philosophiae fontibus sua arva irrigent; ut si de coelo

detraxisse Philosopbiam visus est Socrates, idem studium sie

deniurn multo efficacius commendandum suscipiam. Qua de

re jsi vel mediocriter scribentem legeris, L. ß.; si, ut alius

aliam Philosophia?, id est humanae omnis sapientia?, partem pra?-

cipue amat, multa memineris, quae ego praetermittam forte:

hoc Ipsum non injucundam habebit apud animurn tuum con- scientiam, occurrere scribentis angust'is, meam quidera certe in scribendo tenuitatera sat juvenilem aliqua ex parte compeu-

sabit.

Jam hic mihi statim dicere aliquos, qui, quod lautum a

majoribus suis Patrimonium exigua aut nulla sua opera accepe- runt, ipsi nec de acquirendi artibus valde aoUiciti sunt, nec, unde superiores il lud pararint, admodum curant: hos itaque

mihi dicere arbitror: Quid tu? ad philosophaudum tule ut ac- c.edas, atque axl leges adeo philosophls rogandas, qui nec

primära videris teuere philosophandi legem, ei raagnum illud hujus ordinis institutum, ut scientice pervestigalio-

ne omnia pertentet, nihil fidei alicujus accredat! Placet quodammodo, baud infitias ibo, magnifica de tam prseclara

ratioue oratio.

Sed libet tarnen, si interrogando procedere

juvat, unam aut duas rainime difficiles quaestiunculas repone-

Tune igitur, qui tam audacter ingenii venara jaclas, et

(7)

3

Udera omnera ab Philosophia jubes exsulare, nihilne sub-

limiüm eat nm rerum, 'quarum scientiam animo comple-

cleris, apud alios anle auclores vidisti, quam ulla mi¬

nima Tibi plurimarum in meutern venerit suspicio? nihilne

earum fando accepisti? numquam magistri vocibus personarunt

aures tuas, antequam mentem ad sublime medilandi studium converteres? nihilne denique hislorise tribuis in cognoscendo

et philosophando ? nullumne ab sensibus praesidium admitlis

aut exspectas? Omnia an im um

,

et, quse huic imperat, ratio-

nein ex suo promere penu, & tamquam iilamenta qutedam suis

unice ex visceribus ducere jubes? Nihil dicei e, nullam vocem mittere philosophum jubes, nisi quae ipsius invento unice con-

stel? nulla nisi a se solo repetere scientiae pabula, et quem- libet unum philosoplium, quasi in insula expositum, per se u-

iium sapere?

Haec et similia sunt, in quae se conjiciat aliquis, nimis tu- to aut arroganter omne a Philosophia alienae fidei auxilium se-

jungens. Quae si quis velit suscipere ac sequi, nae illura ego arbitror egregie curtam ad philosophandum supellectilem mox \

deprehensurum, aut, ut verius dicam, hoc ipsum philosophari

numquam animo concepturum ac ne suspicaturum quidem fu- isse. Tribuat igitur per me aliquis, quantum volet, scienti»

subtilitati; videat, ac moneat etiam alios, ut ne, cum scire se

aliquid dictitant, aliis se mancipio addicant, et in ver- ba eorum jurent ; modo ne ultra humanam sortera et suain ipse eonscientiam sese efferat, ne pro salutaribus et aequis legibus Manliana imperia ferat, nec pro legislalore ty-

rannus exsistat. Hinc equidem ita arbitror esse in hac caussa

statueudum, Primum: non magis hoc e»se Philosophise munus,

utipsasres, in quibus ejus studium versatur, reperiat, tametsi,

sicubi fieri possit, magnum hoc utique sit et praeclarum, quam

(8)

4

ut earum rerum, quarum notitiam undecunque arripuit, cer-

tam efficere scientiam conetur, earumque naluram et caussas

exquirat', rerum copiam ipsam et argumenli summaravel ab experientia ipse sua, et recto sensuura usu sibi cömparet, vel,

sicubi haec defecerint, quod nonj fieri in tam exiguo horum

curriculo saepe non polest, ex aliorum fontibus, modo puris

illis ac limpidis, derivef. Quod si quis inslrumentum Philoso-

phise subtraxeril: non tam nitida illa et habilis bene curala

cute, sed exile quoddarn, aridum et hispidum corpusculutn

exsistit. Demat aliquis ex Aristotelis politicorum libris lumina

illa de Lacedenioniorum, Athenierisium, Argivorum, aliorum

civitalibus ac rebus publicis, quse aliorum fide allulit: non li-

b.er supererit, sed ossilegium libri. Ex ingenio viri si quis u- tique eximat tanlisper: jam über ne scribi quidem poterat.

Demat aliquis ex Fhysicorum disciplina vel nalurae motus il-

los et vicissiludines, vel artificiosas, quibus insidias nalurae fa-

cere solent, inachinaliones, quas aliorum fidei acceptas refe-

runt. Jam ad summam inopiam redigetur omnis Physicorum

industria. Postremo demat sibi ipse unusquisque ea, in *quae a- liis monentibus incidit, alias forte ne odoralurus quidem eorum quidquam, quantumvis sagacissirnus sit; jam ad nihilum pa?-

ne, aut ego vehementer fällor, omnis ejus Philosophia recidet.

Quam ob rem hoc satis, ut opinor, constat, Philosophum non

posse solum nullo dignitaiis sua» interlrimento, in comparanda

sibi materia ac veluli fundo, in quo ingenii sui virn exerceat, aliorum fidei, modo explorata illa sit et tuta, non nihil tri—

buere, sed illa utique non posse, si quod opera? pretiuin fa-

cere velit, carere. Verum ego ne bis quidem terminis, si per alios liceat, conclusam velim islam abutendi aliorum liberalfta-

te, licentiam. Nec in ipsis rerum caussis pervestigandis decla- randisque, quod est praecipuum munus, et quasi arx Philoso¬

phie^ ita coerceri jure philosophus potest, ut nihil, nisi quod ip-

(9)

sc invenerit, admitlat, nullum ex aliorum perspicacia fruclum ea-

piat. Non est enim inveniendi solum ars Philosophia, quam quidem

Corinthum oppido paucis adire contingit, vqrum etiam dijudican-

di dispiciendique, quid in qualibet re verum sit. Quis igitur vitio

ver tet philosopho, si, quae ab aliis accepit ex hoc genere, primum

mutuo sumat, deinde, cum ea maturo judicio examinavit et

recte consistere posse deprehendit, hoc tamquam parto in illa.

jure qucesito, ut suum sibi vindicet? Quod si quis nobis nolit

tribuere: åbjiciendae illi sunt omnes superiorum industria par¬

tes opes, dissipandumque lautum palrimonium, quo possil ipse voluptate integra tenuern de novo possessionem parare, quam

ne liberum quidem sit forte, amisso illo instrumento, acquire-

re. Ad Sisypheos igitur labores condemnandum est genus huma¬

nuni, ut, quodunaaetas in sublimem locuravolvit saxum, eodem

cum illa occasu deturbetur, et revolvendum sit a progenie suc- cedente. Sed non est profecto necesse, ut, tam tragice ista ex-

ponantur. Modo se ipse quilibet excutiat, dispiciatque, quo

sit maxime modo ad Philosophiam & omnera doctrinee iationem

formatus. Ita scilicet reperiet, ut, cum primum aliorum pla-

cita in explicandis rerura naturis caussisqué audierit, tum de-

mum ipse, adhibita judicii norma, vel extemplo* vel ut majus

sul>inde judicii robür nactus est, ea probarit, in paucis admo-

dum rejecerit.

Quare si neque in comparanda ad philosophandum materia

alienai um opum congeriem tuto negligimus, nec in ipsis rerum

inleliigendis naturis caussisque ab alienis indieiis ratio abhorrel:

agite videamus, ecquem in bis locum sacrarum liüeraium u-

sus atque intelligentia obtineat. Jam primum hoc ipsum, quod

habent summum antiquitatis honorem , cujus ab omni memo¬

ria philosophorum nalio fuit curiosissima , movere omnes,

quotquot sunt ad cognoscendum avidiores, debet, ut veliislissi-

(10)

6

ma illa liumani generis ac mundi adeö monumenta cupidescru-

lentur. Nam si Ihaletem accepimus, et deinde, adulto jam magis et perfeclo sapientise studio, Platonem ipsum superalo mari jEgyptum lustrasse itinerihus suis, ut sacerdotum in ii- lo populo arcanas quasdarn lilleras, disciplinamque, ineredi-

biiis cujusdam anliquitatis fama celebratas cognoscerenl: si no-

stra eelate lndorum prisca sapientia baud alia de caussa non- nullorum studia lam vehementer videtur commovisse, nisi

quod in tam casca populi antiquitafe aliquid sapienler diclum institutumque esse potuisse mirarentur: quis sit tam negligens,

aut animi tara parum ad discendum cupidi, quem non ad se invilet istius libri veneranda tamquam canities, qua ipsam re-

rum originem vetustate adaequal? Neque vero in una rerum remotarum curiositate posilum hoc tolum aliquis existimet,

quam non nemo torte morbum polius humani ingenii accuset, quam philosopho commendandam ducat. Inest majus quoddam

et gravius, quod possit sapientissimi cujusque olium cum digni-

tate occupare. Nam ut earum sententiae minime accedara, qui nescio quem vigorem in illa virente et succi, ut putant, plena huniani generis aelate, ingeniis dantes, eadem in hoc mundi senio et ipsa consenescere et penitus elanguisse consent: tarnen in tioe defendendum est et philosopho minime aspernandum an-

tiquitatis studitfm, quod res prope omnes, quo propius absunt

ab ortU suo, hoc exslantiora ferme servare natnrae suae quam minime vitiatae vestigia deprehendunlur, ipsaeque illae rerura a

tenuibus initiis aequabiles ad majora subinde incrementa, ip-

sumque fastigium, piogressiones non solum jucundara habent observationem, sed ad ipsam saepe earum declarandam natu-

ram m agn am vim habent.

Quae cum ita sint, si honorem habere antiquitati ipsa Phi-

losophia refugere non potest: quantum eum tribuendum esse

(11)

7

censemus his monumentisquae cum ipsis rerum primordiis

nata esse videantur, quae germinautem nobis in primis quasi

staminibus naturam pandunt alque explieant, quid? quod in

ipsam illius fabricam et interiora ipsius adyta spectstum lecto-

retn admittunt; quae incredibilem illam in bominum genere in—

geniorum, artium, morum, instiiutorum multitudinem ac va- rietatem ab uno mortalium pari, nudo illo, inermi, nullum, ni-

si ingenium ac manus suas, taniaium olim rerum gerendarum

instrumentum habente, descendentem sensimque derivatam de¬

monstrant; tum in persequendis his rebus non id sibi sumse- runt, quod Liviu$y prudentissimus auctor, plurimis gentibus

usurpatum concessumque roemorat, ut ad antiquitatem gene¬

ris delatae, augustiora facerent fingendo primordia sua ; sed na¬

tura li

,

nudo ac simplici narrandi genere ipsam prope nascen- tis naturae nuditatem exaequant; nihil lucalum, nihil exorna- tum malefidis artibus, nihil tragice aut magnilice expositum,

aut potius impediluin, lectaribus objiciunh

Jatn hoc porro quäle est, quod non in his solum, sed in o-

mnibus, quae persequilur, rerum generibus summa est et cla-

rissimis «ignis conspieua ejus auctoritas, quam non est diffkile

probare, tametsi quis nolit ad auguslissimam ejus originem

provocare? Argumentum ipsum autem ejusmodi, quod unius-

eujusque, qui verum Philosophia? decus tueri cupiat, studia

vehementen debet retinere? Exponit enim .de natura Sc actio-

nibus Dei immorlalis, de condita rerum uuiversitate, el maxi-

mis gravissmnsque ejusdem conversionibus, de natura mentmni

a materiae concretione sejunctarum, de ipsius autmi nosti i ori—

gine, exspeclandoque olim in utraque fortuua statu, de ofuciis

hominum maximis minimis, de finibus bonoium atque malo-

rum, postremo de summa felicitatis beatitatisque per omnem

vitam & post funera ipsa consequenda retinendaqne. Quod

(12)

8

quid est aliud, quam fasligium omnis sapienliao, rerumque o- mnium divinarura humanarumque summa compendio liadita ?

quam qui paliatur iuobservatam jacere, is si nomen philoso- phi retinere velit, rem ipsarn profecto ac studium aegre siiii possit vindicare. Denique, quod est longe maximum, divirfa,

id est, summa, qiue cogitari polest, quae nullam, quod expo-

nunt, argumenti parlem vaccillare sinit, nec rainimam falsi suspicionera admittit, auclorilale valent castce illw scriptum-

rum deäcicv, ut Augustinus appellat, vere nee lar & ambrosia,

omnis eruditionis oceanus, omnis eloquentiae myrothecium, o- riiutn artium, omnium antiquilatum penus, omnium sludiorum

cos SC lima, architecta & amussis, principium et finis. Qu»

res cum possit ratione demonstrari, et argumentis minime du-

biis evinci: non debet eam philostqphus a sua persona putare

alienam.

Sed quorsutn tandeim, quis dixerit, haec dispulas, nairabun- dus, an jam Divina auctoritate obligare sustineam pbiiosophi ingenium. Sed non obligabo, non in ordinem redigam studia

una omnium liberrima, haud ignarus, pbiiosophi esse non tam credere, quam intelligere. Veruratamen quantum est id ipsum

ad inteliigendum cogitandumque profectum, habere reoonditum amplissimum cognoscendarura rerum apparatum, quae, reperien-

di sublato labore, hoc unurn id agenti relinquant, -ut intenta

inentis acie in caussafe earum naturaraque penitius iqquirat!

Quanti est, praefinxtum habere veri falsique discrimen, ut nulla cespitandi ac quasi sortiendi, quid ex duabus propositis vicibus

sequare, necessitas supersit; id qpod est in inquirendo vero

inprimis moleslum & periculosae plenum aleae! Quanti est,

habere sibi semper propositam itineris metafli, et qua|ii mer-

curialem statuam, ad quam possis tuto cursurn dirigere, et, si

References

Related documents

Cryptzone erbjuder en omfauande krypteringsplattform för större företag, små till medelstora företag (SMB) samt för personligt bruk.. Alia kärnprogram är egenutvecklade med

ehe videatur nihil. Quod fi nihilominus infies, metathe- fin iftam effe duriufculam & voculam ^ inepte pofitam, gpapi te liberabis fcrupulo, fi ad rrv cl.^%rjv ex fequenti ad-

zkušenosti, praxe, jiné smýšlení zkušenosti, praxe, jiné smýšlení nalezení pracovního místa lepší platební ohodnocení rodina (závazky). lepší platební ohodnocení

Saliares canas atque Adiciales i in quibus Prifci.. $ n es veluti conctnnabant patinarias & conquifi- itsf , s epulis menfas

På Bygge och Bo står hon som bekant för Iduns utställning av dukade bord, och för varje vecka visar hon här nya, originella uppslag på ett område, som intresserar alla

6 Det finns visserligen andra sanktioner 7 som döms ut i den allmänna processen i kombination med böter eller fängelse, men detta sker normalt inom ramen för en och samma

Det saknas således klart stöd i Europakonventionen eller i Europadomstolens praxis för att generellt underkänna den enligt intern svensk rätt gällande ordningen (jfr NJA 2000

Den första frågan tingsrätten ställde till EUD var om det är förenligt med EU-rätten att kräva ´klart stöd´ i EKMR eller ED:s praxis för att underkänna en