Disputatio civilis de s. bono civili quam ... sub præsidio m. Israelis Bringii ... pro gradu magisterij philosophici consequendo, publicè ventilandam exhibet Petrus A. Lannerus smol. S. R. Mtis stipend. ad diem 13. Aprilis in auditorio veteri horis consve

··

ISP

s r κ ® β η

DISPur ATIO ET Η

ICA

Dej

s.

BONOCIVILI

Quanu.

Ex

venerand«

Faculcatis

Philofophcicae in Regia

Suconum Academiå approbationet> Sub Prsefidio

M.

ISRAELIS

BRIN-Gli

Civilis

Philofophiae

Profr (Toris

Ord.

prjeceptoris

fui

honorandi,

Pr» Gradu _ijMagißtrij

_PhilofophUi

_{coxfrquenda, Public}

_i

lentilanaamexhibct

PETRUS

A-IANNERUS

Smol S. R, Mtis _Stipend.

Μ dicmij,

Aprtlistn

Audi

_tor

io

Veteri

koriå

confvctk

U

Ρ

S

A

L

τ

m

ExCüdebac hlchillus

Matthias

Acad. Typog·

t

•'V JLLUSTRISISt. ET GENEROSISs. DOMINO

Dm.

_J

_{O Η}

_{A Ν}

_ΝI

_§Mt)i£c

Se-niori, Lib. Bar.in

_{töjf/ Dmiho}

_{in ©rcoiliuV}

©froitiörum/ ξβ _{Skytte^}oim Equiti Aurato, S. R. M.}

Kegniq: Suecia; Senatori, Liovnia? , Ingrid & Careli«

Generali _Gubernatori,

Begij Dicafterij, quod eft in

Regno Gothorum> fupreffio Pr^fidi, Academiag

Ubfalienfis Cancellario,Finlandiae _feptenty ludici Provin. Domino & _patrono

iuo _gratiofo.

U T ET

Revtrend_{iß inChriftopatri,}

D·

Μ·

Ν

i C O

L

A

O

R R O _{R 1 O}

EpifcopoWex.· digniiilmo, me«$naa iuo iummé

Colendo.

NEC NO Ν

_ Reverendis·,

c/arijß atdp exellent;

ff

viris,

D· Μ

I

o

Ν JE.

Μ VVex. S. S. Theo. logietΡ. P.Academiet P. t. Reciori_{Metgnificoy fJ Stipepd. inff.}

gravijf

prornctorimeorum ftudiorum_propenfifj.

D

Μ

Μ

A

R T

i

_NO

O

_Steniofup.

MatheßΡ. Ρ. ac Eacultatis _{^Phil. feniori}

_honoratiß.

D· Μ·

I

O

Η

A

Ν Ν I Staleno

Graecag

L_{ingvet profeßoriord. dexterrimo}

Subjeftißinte

ξβ

_{fuhmiße offert}

^6<^ΘΟΘΘΟ6θθ6ΘΟ0θθ6Θθ6ΘΟΘ8ζΞ*^1*· D I S Ρ U T A T ΙΟ Ν IB ETHIC1 Z>o

SUMMO

BONO

In _generQ^. I.

£ eilentia felicitatis civilis, Deocum bonoaäuri, ante omnia pr^fuppo-nimus dari _{aliquem ultimum huma¬}

narum aitionum finem , quiSumum

bonum merito fölet _appellari. Ii.

Inprimis vero jnomnia&ione

fi-IIem _{primd eile refpiciendum & ad eum totam} aitio-nem referendam , omnibusreiléfen ti entibus eft in

con-feifo. Sicut enim_{qui iter ingreilurtis eft, nihil certi de} via _{conftjtuercpotefl:, niiiprius locum ad quem tendit} iibi _{proponat; ficnec ulla alia ail;io cum ratione fufcipi}

poteft, niii inprimis finis conilituatur ad quem omnia qua? in a&ionem illa media _{occununt,tanquamadfco.} pum funt dirigenda. ill.

Eile veto ultimum omnium aftionnmhumanarum

finem, velexindé _{conilat,qnod natura abinfinito}

ab-horreat ; cum enim fines _{alij alijs fubordinentur} , in

illa_{fubordinatione daretur omnino progreflus in} inüni-tum , niiiultimus eilet, ad quem omnes reliqui

referan-fur>quiqi reliquorum norma debeatcfleacregulato

IV,

ΪΙΪΪ.

Quin & fruilra datus eilet homini _{appetltus nifi f>}

nisdaretur _{ultimus,qui appetitum fiilere poilet & fa«}

tiaro. Neceile enimeil_{aliquodeile ultimum> quo}

ac-quiiito& obtento homo _{acquiefcere necamplius}

deiide-rare _{poteil; absqj quo ii föret, fruilra fané å}

natura

tri-butus eilet, _{appetitus, quod abfurdum, juxta illud}

tri-tum : Dem natura nihil_{faciuntfrußraj.} V.

Hinc in _{philofophia civili (ubide a&ionibus}

prse-eipiturhumanisj _{primolocoagitur, de ultimo omnium}

aåionum fine,_{qui ideft in praåicis difeiplinis quod in}

feientijseil iubjeftum, unde &locum _{prineipij abtinet,}

cx _{quo omnia deducuntun..}

VL

Dicitur alias S. B. Unis enim _{femper habet}

ratio-nem boni &_{tanquam bonum appetitur, Unde ultimus}

necefiarioeritoptimusfeu S. B. _{quod homo quam}

maxi-tne _{appetit, & in quo poteil}

ac debet aequiefeero. VI1·

Bonum Gracis _iyc&oy, i clyw S-seir valde

curre-re, _{quod ilrenuis bellatoribus olim tribuebatur,}

poit-modumveroad_{quamlibetrci prailantiam iignificandam}

adhibitum. Plato hanc vocem £_{ays<v derivavit, eo}

quod nosamore fui dugat&_{impetum animiad feie}

mo-veao. _VIII.

Hinc Äriil. bonum definivit, _{quod omnia}

appe-tunt, _{quae tarnen}definitioå poileriorieft. Bonum enim

in generedicitur_{quodalicuieongruum eil atqj}

conveni-ens.

Atq; ideo appetitur> quia ei,qui appetit, vei _re*

Vera _{eil vei apparet eile convcniensr\}

IX.

Naturale. Illudine'xefcitijsfpiritualibus, hoc

eil:

>

in

vero

de Deo fenfu veroq; cultu, hocvero

in moralibus

con-fiftit. Undé & iiiud ad Theologiam fpedat hoc vero

ad

Ethicamj. X.

Genera bonorumnaturalium tria funt:bona fc.

a-nimij corporis &fortunie

feu

externa_>.

XI.

Animi bona _{funtea,qux animo}

_maximé

conve-niunt, _{euqexornant atqj}

_perficiunt,

_ut

_Habitus

fpecula-iivi & _{pradici,ficut &}

_adiones

_inde

_prodeuntes

_atq,vo~ luntas qusE

adionesifiascomitatun*.

Xü.

Bona _{corporis funt Sanitas,}

_robur

_>

_{pulchritudo»}

fenfuum vigor &:integritas,

ingenium,indoIesbona,&

alia_{qua? exbonacorporis}

_difpofitione

_{ac temperamento}

dependent. .

XHI.

Fortunabona funt>honor»nobilitas>laus> bona fa¬

rna, libertas, amici, divitice See.

XiV.

De] eflentia felicitatis in quoreverailla

coniiftat,

va-rix_{femper fententiie fuerunt, nätac ex}

_{diverfa vitae}

con-ditione. _{Pleriq;n>S.B.judicantid,}

_quodluo

vitsegene-ri vel conditioni maximé videturconveniens. linde

ij-demhomines,mutatavitae conditioue»fententiam etiam

mutantde felicitate: ut_{quilani ante}

omnia forte

divitias

expetebanteasq;proS.B. reputabant,fi in

morbum

in-cidant, aliter iéntiunt & fine dubio fanitatem divitijs

prseferunt. XV.

Has _{opiniones non folum vulgusied etiam}

_dodi,

oüm fov'enant, nec de ulia _{quaeilione> ut}

Cic.

teftatur,

majoretiam inter fummos virosfuit diflenfio.

Ariftip-pusvoiuptaternS.B.ilatuit. Perianderbonorem>

tes icientiam ,· Plato ideam _{; Zeno virtufem}

; Dion prii« dentiam ; S;jpicntia _{n Bias. Auguit de Civit.}

P>ei. Jib. _19. cap. i. Scribit Varronem fuo _{tempore circiter 288}

fen-tentias _{PhilofophorumdeS. B. notailo.}

- XVI.

Opiniones ccrteris _{vulgatiores funt Quatvor: Tot}

enim funt vita? genera qua: maxims exceilunt. 1. _Sunt

qua?ftuofi> & homines abjcäiacviies _{qui felicitatem} po-nuntin _{divitijs. 2. Sunt}

voluptuofiqui in voluptate

cor-porea: 3 Homines _{elegantiores civiles Scaßuoii»}

quiin

honorc & virtute _{4. Theoretici}

qui in contemplatone

reruna eam _conilituuno.

xvir.

Singula: hx fi confiderentur, manifeftum _inprimii eflynon in _{divitijs&opibus S. B. eile collocandum·}

Sa;«.

pé enim injufté perfas & nefas & _iemperanxié

quaerun-tur divitiac. Undé Arift. eam _vitam,

qua? in pecuniae qujerendae ftudio confumitur, latrocinium

faperedice-bat. i : Ethic. 1. _{Adde quod}

plerumq;

non iiné _magna

ibllicitudine _metuq;

opes afiervantuL..

XVIII.

Conftat etiam S. B. lui _{ipfius gratiå,non}

propter

aliud _{expeti,pecunia:veronon}

propter fe, led_propter

u-fum in _vitacommuni

acquiruntur, funt enim _ingenere bonorum _utilium,

qua? perfe, nec bonancc mala dici me

rentur,iedratione ufus^ ;

Siquisigitur

pecunijs re&é u-tatur_{bona?funt,fin iecus, mala:.}

Hinc non immcrito

Cornelius Gallus';

JQuid mihi _{qutrumβdemerüufurruΖ}

^uamvislar_{gut opum,}

_fernher

egenu* ero.

XIX.

Praeterea malis _{pariter ac bonis}

pofliint obtingere

divi-divitise&: _{plerumc.? reddunt hörnines vlo!.--m-os »}

pc Adnfi-tes& contumelioibs_{"ådyeriösaiioi.--pkoοφad pond:}

u \n

quam ad vimiten.· rspiunt. (it rtcfect uuit

0_{mijtyosquiMvitijsnitunturV £3? audent} Gredere_{prepetuasqua* venerantur}

, opej/

Divit/jj tuMidiprimos venanturhonores-,

Et_{fihiqu£libeant cunBa licercputant«.} Divitia* _{quisquisnonwftécolligit, amplas}

HDiJfipatis-i quasJe conderecredit,opes.

XX.

Qui _{voluptatem tanquam S. B. q ua^runt, cum c·}

duplexiit, corporis & animi, iicorpoream (quae commu¬ nis eil nobiscum_{beilijs)intelliguntmaximé}

execrabiles funtiquippé qui infra fortemhumanam _{turpiter fe}

de-mittunt &toti _{in curanda} cutc _{occupati, numerum ίβ}

oilenduntac vivunt _{quaii abdomini, frugesq confumerc} natieflent.Quorum Oeusvcnter_{eft.philip.3. v.19.Qualis}

olimSardanapalus&alij ingeminantcs

illud

Epicuri:

Ε_{de,bibe-t lüde,poß}

mortemηull,ι_votuptas.

Quae vox non homine Ted _{pecude omninodigna efl.}

Cumq;S. B. homini fit _{proprium, fieri}non_{poteil, utin}

ea re_ponatur

qua^ cum beilijs eilcommunis*.

XXI.

Quamvis enim _{voluptascum deleftatione quådam}

fit _{conjunäta, & hanc}

proprietatem cumS. B. ( quod

Ariß. vocat _{maximé dele&abile atq;}

amaenum) habeat

communem, _{eaq; de cauia å plerisq; tam avidé}

appe-tatur, nemo _{tarnen» nifi qui}

mentis imbecillitate certo certiuslaborat,_{pro verå hominis felicitateeam}

vendita-bit, _{inprimis quia voluptasconiiilerepoteil}

cum deterri-mis_{vitijs, luxu, fornicatione& alijsrk}

xxrt

Quin necftabilis& permanensed voluptas,

fed

atd

evaneicit > & primum, obrepente

fatietate

_,

langveiut

tandemq; in

taftidium

ac

dolorem

deiinit.

XXI 1.

Siquisvcro

felicitatem

inan'mi

voluptate

flatucrie

admodum q

lidenj^biurdusnon

ed, veram tarnen

felici-tatisnaturam non latis aieuraté exprimit. Voluptas n.

S. Boniaffeftio eil & quafi comes

individuus

;

naicitur

emm exboni expetiti fruitioneut finis &

perfectio

ex-triniccus adveniens,iQ* Eth.4.cum igitur felicitas

fitbo.

Dum _propter fe,

iequitur

_non

eile iitam

in voluptate,

fed

^oluptatemex ca

nafei..

XXIV.

Jpfius

Arid,

judicio

elegantiores

&politiores

funt

il«

Ii, qui honorem aut

virtutem

_, pro

S.

B.

reputant.

Ve-"fumequidem

eft,honorem

ede

pramium

_reru

pulcher«

rimarum>& interbona externa, nihil eo malus

eile,

ut

qui D<"o

ipfi

tribuitur

&

quem

ij qui in

magidratu funt

maximé expetunt, 4. Eth.8-Attamenres

ed

adeo

infirm«

adeo_φ

_indabilis

_ut

_homines

veré felices

efficere

neuti-quam

podit,

liquidem in honorante

potius

ed

quam

in

h< norato, cum felidtas proprium

quid

ed,

&

ejuimodi

quod

non

poted

faciléeripi.

1.

Eth,

y

XXV.

Felicitatem etiam omnes _prppterfe _expetunt

hona.

femvero_tanquam

lignumopinionis

aliorude

virture

lua,

cujus pramium honored,

fed

quod

non

iemper

nec

ab

Omnibus confertur. XXVI.

Adde _{quod S, B.non tantum}

_iine

_molediå

acqui-rittir, fed &. i'umma cum jueunditate

poilidetur

afqj

o-mnis oneris _{expers ed j honos vero}

_iemper

_cum

o-ncreconjun&us, & _quo major honos _eo

gravius

onus

eil

pnon visonerarU caveas

honor

art;

koner vult

onere

gravMrf.

J

XXVH.

Pcriculietiam&invidiar plcnus efl:

honor,juxtatr!^

tumillud: Fortuna comes invidia. Rarö

enimexalta-ti&ad fadigium eve&i ä ruina*

periculo pollunt

eile

ttt-tt, Unde in proverbium

abijtillud

poetx :

Ίollunturina!tum, utUfa graviore rttant.

-Exempla inHütorijs

pailim

obvia.

C

ontra vero

S.

b.

töomnino6cfummåcumfecuritatepoilidctur. *

XXVlIi.

Eeücitatemcivilemiecundum totum fuum compJe«

xum definivitBoétius,ftatum omnium bonorum

aggre-gationeperfe&um,

üb.

3

de

conf. Phil.

Nec

id

immeri-to>cumcnim fclicitas bonum dicitur flirnum ,neceileeil

ita_{perfe&um eile, utnullius}

_boni

_{acceffionepoßlt}

auge-ri. XX?X.

Felicitas ergo omnia quidem bonorum genera

in-cludit, fednonecdem modo & aequaliter.

XXX.

Primaria animi bona, hoc eft virtus & ejusadiones Conftituuiitefientiam felicitatis: voluptas iéu internum

animi _{gaudium velconfcientiå re&é}

_fa&orum,

_ejus

afFc-itio _{comequens Scqüaii comes}

_individuus

_eil·

XXXI.

Fonavero corporis _{& externa} fecundario _tantum

Ipeftantadfelicitatem, quippé qua? non

ad

eiicntiamkd

adintegritatern ejus faciunt, vel tan quamin(trumenta, ut

divitiae, amici, feniuum _{vigor, indoies}

_bona,

_röbur

_&

_id

genus alia,· vel tanquam ornamenta, ut

honor,

bona

lama, _{pulchritudo & alia}

_hujusmodi.

XXXII.

Ariil. veram 6c folam eilentiam felicitatis

mens, rede eam defmivit _{Operationen} anintjt}

rational»

fecundum _{optimam perfeBijfinam virtutem in vitapeyfecla} I. _{£thic.7. XXXlII.}

Nctumimprimis ed _{unamquamq;remtum demum}

perfedam eile, cum munusfuumrité & _{expedité exequi}

poted. Linde_{cujusq;.rei bonitasex operatione ad quam}

condita_{eil, ccrnitur, ficut deArtificibus}

vulgo dicere fo-lemus, _{quod unumquemq, opus fuum probet}

atq com-tnendet. Sicut& _{üngularum in homine partium}

pro-priaoperatiopropriumq;munuseil, utoculorum munus

videre,auriu.m audire&c: _{quo munere fi quadibct rede} &: _quemadmodum

oportet fungatur , feiix & pcrfeda

cenietur. XArXIV.

Hominis v. _{quatenns homo cd,}

proprium munus

eilanima; _{rationaiis operatio}

> aliarum n. partium

&fa-cultatum _{operationes comunes habet partim}

cum beilijs

partim cum arboribus &_plantis,quarcnonimmerito hu¬

mana feücitas ex _{propriå hominis}

operatione proprioq^

labore definitur. XXXV.

Cum a._{perfedio operationis iit åvirfcutc, omnino}

busc_{qu#felicemaiiquem acbeatumreddere debetå}

virtu-te& _{quidéperfediilima proüciiciexidimandacd, hoced,}

ex _{uiiaquaqjvirtute in fummogradu,}

qua; longo uiuec

crebris adionibus ed _{confirmata, qi ίεφ radicesiam} du-dum _{egit in animo agentisrA}

XXXVI.

Pervitam _{perfedamintelligit Arid, non foium fcli—} citatis dabiiitaiem & firmitatcm fed etiam

continuatio-nem» condantiam _{atq;periévcrantiam circa adiones}

vir-tutis per totam vitam. Sicut n. una hirundo non facit ver, licnee una_{adio virtutis} nec onus dies hené transa-dus facit virum beatum. _{Oportet igitur dudium &}

a-ßiones virtutis ccntineiiter &_{per totarnvltam cor,} tlnua-ri, utnihil de i_{js remittatur, hcut& Cicero eleganter} di-cit,_{Jghtodvitabeata} noninaliquaparteJeain_{perpetuitwetem¬} poris _{ducijoieat. XXXV Iii}

Naturalish&'c Felicitas, _{duplexeil,fpccülatiua &} pra-dica. Qui n. perFedtionem qua'rit,duo praeilare debet*

contcmplari feilicetentia &ageredecentia-». XXXVIII.

Speculativa confiftit in exercitio fapienti#, quippc

quae optima eil inter virtutes intelledtuales: Practica v.

in exercitioiuilitia; univerFalis, _{quas omnes virtutes}

mo-rales fuo ambitu _{ccmpJediiruiL..} XXXIX.

Sapientia? munus eil contcmplari res neceiTarias &

intcr has _{praeeipueDeum,cumreliqua iint velutigradus,}

quibushominis animus ad Dei ccntemplationem

evehi-tur. Quodenim de_{Deo naturaliter cognofci poteit, in}

creaturis _{cxpreiTum eil. Rom.i.} XXX,

Sapicntiahominemgeminovineulo cuDeo

conjun-git, cognitione& amore. Qui enim Deum novit iinccrå

&abe&diibus _{purgatåmente,is etiam Deumreligioioa}

-more _{profequitur. XXXXI}

Inprimis verovirtus moralis hominis animuaa

cx-purgabit,efficietqjné feniuum arbitrio vivat& brutorum

inftar afteeiibus ίuis _{Ferviat, Fcd} mentem fuamårebusr* ienfilibus ad Deum attollao.

XXXXIL

Mediaad_{FelicitatemFpeculativam delincatphil. Spe¬}

culativa, adPradticam v._pradtica

_praefertim

_Ethica^.

Tan-Rantum de_{féJicitate mundano 'ff natural·promfli'utoprd}

fenti dieerepla ut\Fax/t DeutterOptimum Maximus, bona f

tempo*aiuitajedemur ut tindem c&Uitta ac

åter_nafequamur.

SpeBitoviriu-is do51rinoprobatλ viro_juveni

Da_.

FETRU

A

L

A Ν Ν Ε R O

Phil* candidato

_digniiT.

_amico

_&

_Sympatriotae

_ful

fingulari dele&i, pro

fummo

in

Ph>lofbphia grada adi

pifcendo dcöummoBono publicedo&éq:

diijputandi.

T\_{Ifceptant altj fatisacriteruefyperungvem,}

ifSuraraum in _{mundo,pofje notarebonumi} Delicto*_rigidetetros

_{dum Sardanapali}

Oretuentur >amantde_gregenam<%Saum»

Divido*_{αΐή iadant Criefumq;fuperbum} IRUS_cfuifädus,

fpretus

_inorbe _iacet.

Rixatur_quidam

_de

_{landfope caprind}

Cumvaηotur_{get,crifpus Honor}

_ecapuf

Adibusin_{Crebrisfed dum virtutisidipfum}

Ejft

Bonum Summumfenßt

Arijhotelgs

y

Cum_quofipugnes

_rationibu*

_alteramice Fetrs_{fatüfirmis,vi51orabibis ovans.}

Serta dabit Pallas>fafeesmitramq; rotuudam

Jr ramia_{quotanti digna laborüerunt.}

Exanimi_{mentegratulatur}