Disputatio politica generales quasdam quæ respublicas mutant causas complectens. Qvam ... præside V. Cl. M. Martino Brunnero ... examini publico submittit Ericvs N. Nortman Mariæstadiensis. Ad diem 16 decemb. in auditorio veteri maj. anno Christ. M. DC. L

. ■ - ■ 5 η. 2ΤΝ _0EjÜ DISPÜTATIO POLITTCA

Generales

_quafdam

quxRefpublicas

mu¬

tant

caufas

compledcns

<χν

am'

In

_{Regia J1}

_{uecorum, qux}

_{Fpfali* eft ^4cademU}

cum

coufinßt

amplisfimot

_facultatis

_Philofi

PRyESIDE

μ.

martinc/brvnnero

Graec.

_{Lingu. ProfefTore·}

Examini_{fublico fubmittit}

ERicvs

Ν.

Mariscftadienfis.

Addicra ιtf.Dccemb.inAuditorio Vctcri

Maj»

Anno Chrift. M· DC. LXV.

ü Ρ S A L I

_JE,

" ■ -

-1

Excudit*

Ηεμ R i c u s Cumo, S. R, M. & åcadcmiz

_{Upfaiicoüs Bibliopoiå»}

α ο κ τ r>, ·.·· .

fiilEtrp

■

mxm

* s ^ ^ ·<..■ · ί -. Ϊ «·— -' W Λ " ■ _> .... .-, .:·■ . r. ·'. .·"! -t

χα

.;

,νζ.; i'-:. ί ο · · \ ·λ' Λ. tc " ,'·: ' '...■ ·' ν ■ -· .·: · ' ·: •

Frscfatio.

JEfii

_aliquamdiu

dnnnus

in

ddeBu

ar-gwnenti,

diuq; in

diverfa

verfatus

ad

pra#

fens,

quod

caufM compkSlitur,

qua

regna

&

_ref

_pub.

_convertunt

_vel.evertunt

7

fefe

applicuiL

Nefao

confiJentm

an

confiukius. Res

_magna

eß

&

difficilis;

cujus

Philo(ophiam

pduci,

&

rion

niß

illi>

quos

fupra

"Vulgarem

literatorum

fortem

penitus

e-vexere

_Aduf^e,

_penetrare

_potuerunt.

_Id

_ueroa

_me

praßari

non

pojfe, jußi

metus

modeßia

fubjiciebaU

Kam

_{judicio hie}

_opus

_{eßplurimo7magnaq·}

_Qf

_longa

experientia.

Eß

enim hoc

tlludmomentum

quod

hu-manaverfit

_{convertitque. Quorum}

_cum

fit

_incerta

Valde

_{VicisfitndoyprafßrUm}

_{in hac deploranda}

_mun¬

di

_feneSla

_>

_in

_qua

_cuncla

_{in detertora}

_ruunt7

_&morta~

lium

_ingenia

_prßin'ts

_temporibus

_{ad fraudes}

7

feditio-nes, &

id

_genus

alia vitiafuntproniora: plures

_quoq7 morbos

_inrepubl.

_{oriri, &}

_{operofiorem eorumfieri}

_dif

judicationem,

_{neeeßi eß.}

_{jidmiratur dKenophon,}

tibi de

_{inßitutione Cjri}

_{feribere orditur,}

_quod

_ex

_tot

rebus

_pul·,

_qua

_{memoria ejus}

_occurrebant

_>

_nulla

fr-ι

ras-turna

ßabilifiqne

permanferit

_;

ßve

a

populo ßve

λ

pauds

fi\e

ab

un

o

regeretur.

Idwtem

cur

β

cfiaty

multum

_{fientetitiis erudtti}

_"Variant.

_T

lato,

_quatenus

fatalem cuique

imjericttrtr'm.m

ώfinn

it

ex

confiel-lationibus

cwli

0**

motu

aßrorum

>

0Γ

quicunque

tdemfecerunt

alii; qui

eos

jeqmiur

habere

merentur

neminem*

jéltjs

diuttrnum

_per

virtutcm

fore impef

vium

_flatuentibus

_hbcntius

_afifentimur.

_Vt

enim

vitijs

tota

civitas

infattar

7

fic

cmendatur

Vtrtuti-bus. Ne "Vero mirerts

candide

leBor

^

quodomnes

&

_fingulas

y

qua

rebufpub.

accidunt

mutationum

c

auf

_asnon

cnumeraverim:

_cum

jufii hocföret

operis9

ingentjque

&*

laboris

"vires

utiq-rmeas

longé

fuper-gresfi.Igitur

quando

minus

mefecififcvidesfatis(

vi¬

debisautem,

_jat

Jcio

> non raro

)

apud

te

non

immertto

memateria

bujus

fublimitas

_excu

fabit

Qj*amplitudo.

Vt

de

_cdptH

_atatis

_mea,

_qua

altera

efje

excufalio

poterat,

apud

intelligentem

nihil

amplius addame

De

Qu

ibusdam in Republ.

caufis

mutatio-num

generalibus.

T HII1S» I.

3

Utationum in hoc generecaufas nö

ignobilesPolitici triplices porunc,

Divinum , Naturales , Humanas.

Qua inrealiquis reeuireret

diftin-&c confiderari caufas direéle

fi-veimmediateefficientes,& impulfi-vas: cum Sc inhacmateria ;l!a duo

genera obfervari dtgnan habeant

diverfiratem. Quia ramen

erudi-tus leåor difcrimen iftud _{per (e}

facile

_deprebeudic,

_{Scmemultoaccuratius examinat,utcau¬}

fas alias_{tateam ; in prxfens quidern ab eorum quosmerito}

fequor metbodo recedere nonlibet. Prseterea fcio aliud efife rerumpubl. tonverfiones, aliud everfiones, Sc harumeriamnoa

eaidem afferri,neceodem modo_explicaricaufas. Nihilo_ta¬

rnen minus licebit_{in genere mutationurncauiäs confideraife>}

per qnasfitut refpubl- rnnfit quod fuit amplius. ficutin

Phyii-cisnon cantum alreratio,fedetiam _{generatio corruptioque}

vulgomorusdkuneur.

II. Dhina caufa eil_{Providentia Dei, in cup's juiti/fima}

voluntate Sc _{omniporentimanu ommapofitalunt.quemre¬}

gna iraperaque conftiruere,

confervare,

rnutare, denique

tranfferreScevertere _procomperto

eft

_{.· itau facti}

cautein-geniohumaoomterdum plus vel minusobvia? fint.

III. Adcaufara divin:mreferunt_{aliquiScangelos,nrmpe}

ute'usin _{his quoque operbus}

_quandoque

_pecu'iares

mini-ftros. _{Colbgunt idexrev^l tionedivina} qua»angelosηο®}

fegniter auf parvis enrisc i\arpges regnaque v rfari docet.

Qu£E _{apitd Danie'em} a. narrantur de illo qui Perfia

pr'm-£{pirefhtit, pisedixiique de principe GrAttafab

hujus

txpleniore

confideratxone

tion

omnino aliena

eilent, tum 8c

illa quae apud eundem Prophetam b. leguntur de decreto vigilum 8c fermone ftnttorum. Cum qiiibus conferri

pot-eit locus i _{Reg.ii, 19·} Idcertum _{angeloseafecifife, quac}

mutationes _{rerumpubl. autinferre aut acquarepoiTunt. cSed}

quiahacc

indaginis funt fnpra

captum8c extrainftitutumme»

umpofitas: etiam hac_{viceextradiiputationemponuntur.}

tfcap. 10»13. £cap 4,14. c 1.Reg. 39, 35.

I V. Sed&res_{aliquAphyfua, qua;talis vel eft, autccrte}

efledicitur, interdum caufedivinaerniniftra eft, _Ignis

So-domitas delevit d _{Aquae , omnem qui ante diluvium fint}

mundum ,e DéusCanansos percrabrones afHixit/Et

poten-tiamDci> tam phyficam _quammoralem_{, ut}i_raloquamur,

fic regna&gentesperdendimemoratÜber Sapientixjf

Refe-runtetiamadhoccaufarum _{genasdiluvia, inundationes3terra}

moms, _{ßerilitatem 5c id genus alia: non male. Sedquando}

inhoc _{argument© caufa; divina diftingvuntur ånaturaltbus,}

memmerimus haectalia,_{quando ad}caulamdivinam 8cnonad

natura-emrefcruntur, extraordinario Dei, non regulari ali»

quonatura;duftu fieri: unde 8cnon raro _{ipecialiratione}ex~

ercitus dicuntur.

tiGen i9, eOcn.é. /Exod. £C«p. 11.&12.

V» Caufie naturales funt_{partim quas jarainnui, partim}

bis fimiles alise· Alias minus fimiles funr _{qui liberaliter ad»}

dant. Sed_{quicquidfit, caufa* certa; ex aftris arceifi}

nequc-unt, nec pracfagiafieri dehituro reipub. ftatu. Cometis ta¬

rnen,terramotibus,gravibus incendiis,ftupendrsin_aere,aquis»

terra,prodigiis, magnorumquevirorum mortibusftepe Deum

ufum effe ut_{ßgnis cadefiisirse , & quibusdamhoruminter¬}

dum & _{ämplius , nonxque promturnfuerit negare. Quid}

autem cometis prxter _{fignificandi officiumtribui debeatvel}

fion _{tribui, ab eruditis aadirc quam ipfe definirc malim j.}

nec id injuria. Nolim _enim Judicium _{meum interponere}

viriseruditis,_{quide Cometis icripferednquibuseftpndican··}

te Ärnifieo;_{Plinius lib.}2. 8c in illum locumMillichius , Iu#

Ioachimicus Iib, de Cometis&rc._{Nuper admodum}

decomc-tis _{judicia aliquoteruditorumvirorumedidit Acad- Jenenfis}

Sc bonarum literarum decus _{AndreasBofiiiSjS:expe<5latur}

jara in hocargurnentoaliquidåcelebriillo Machematico

He-veiiofi Heveliofcilicet hauddubie dignum.

Vi. Sed exdiverticulo redeundumad_{pröpofftum. Inter}

humanas _{caujas mutationum inimperiis primas, ponopravam}

vel _{r.egleftam educaUonem, quantumvis cauf« aliasvideanrur} primas fibi inhocnegocio partesmerito vendicare. Sienim

hominesåtenerisailveverint _{vicijs, facilé haic in ijsradices}

agentadulta}am«rate. Nam

Quo_{ferneleß imbnta recensfervaht odorem}

Teßa diut

uthabet noti notiilimi Poet«verfusi _{Cnlpaatemmal«}

edis-cationisvel_{parentibus,velprseceptoribus,veldifcipulisipfis,}

veleorum_{focijs,authis pluribusvelomnibus,impingipotell:}

de _{qua relegi meretur vir de literis Sc patrianoilra optime}

meritus _{J. Loccentus.4 Etutlate iamin orbe Chrittianopa¬}

téns eil Vitium _{negledt« educationis bon« ,quandoineatn}

partemmultisloeisnon fatis fe intendit cura publica : itaSc

quod inde nafcitur damnum>plane inaritimabile eil Nam ff

fecuseilet,&numerus &_{pravitas minor}foret_eornm , quos

nonfine caufafeiernvulgi _{appellamus, Hi fcilicetinilitutioni}

plerumq»permittunturfuoruin,qui peilime inftitutifuntipff,

exemplis malis in mala omnia ducunt; propeucfatius eilet nulla , quam tali inilitutione uti : nec fieri poteil, quin

omiffa, vel frigidehabitare&aceducationis cura,plen«

malo-rum civium futur« ffntrefpublicse. Mandata_Deiinverbo

fuocontrariumfevere_{prarcipientis*Sc exemplaveierum,qu«}

magnoopera»pretio,contrariumfecerunt,multi leguiit,

mul-ti le£tacum_{neglcctuScoblivione tranfmitturtt.I}

iHorat.lib. i_{.epiit a. k derepub],} ordin._{1.1.c.4. /}vidc _Deut.6.7.

II. _{19· Xenoph paed. Cjrr. lib. t.Diod. Sicul. 12. c· 12.}

V 11. Huic_{prim« proximam pono caufam}

_impietatem

_,

quasqnamquam aliunde quoquef«péexiilat, a pravatarnen

educatione _{(aepius proficilcitur. Hacc ubi invaluit, impcria}

ple-f *

WEEm

,&Λ

-plerumqiie

vcl

mifere

convertit

>

vet

fnnditus

everrit;

Ef

em-ploilat

Sodoma,

&

alias regioncs

urbeique, quibus impietas

exitium matucavit. LauJem ldcircoåmultismaximam

vete-•rcsUliRomani meruerunt, quibus

facpe

religio, quanquam

iionboia, bona tarnen fide cordierat, etiamcumpublica:

rei _{periculo. m Alia}

_{eft itidem rcbuipubl.j}

_valde

_nocens

impietas,pietasfimulatajxmm

prxtexru

quidam

flagitiofa

con-filia_{agitant,perficiuntque. Nonnulüetiamejus}

_colore

*v4-ritiaminfucant&_{ambitionem,aliafquearuespravas,utco}

fpe-ciofiusfallanr. _{Exempla inrenimisnotaafterrc}

_fuperfedeo.

mValer. 7VIax.lib. r. _cap,i.&*..

VIII. Poft _{impietatem iußitiaviolatio}

_{reipubl. prsec'pites}

immittitcafus. _{Regna enim dgente ad gentem}

_{transferuntur}

_r

propterinjuftitiam.n Cauia eft,quodjudicesfa:pe vel

improbi»

vel_{juris imperrti fint, vel quodpartium}

_ducantur

_ftudio,

aut muneribusfe _{corrumpifinant. Sunt Sc}

quidam nimisin

judicando prfccipices, nec utramque partem

fatis

audmit.

Quidam morofi &. nimis inprocciTulenti funt, tumclientem

miferum adquältcum quemodotranfigatdumvelιaufamdeferendatn

aiigunt pr&fert'tmftnonbabeat,quofatisungat.ο

η_{5ap.6,ι.Syr. 10. 3. oI.Loeccn, lib,derepub. ordin. i.cap,6*}

I X. Peftis _{rerumpub. fiepe eciam ambitio}

_eft

_;

eo-rum_{pracfertimquicum reveraralesfint, tarnenpallidamam¬}

bitionem alba &nitcnti fevcritatis Sc conftantise vefte

oecul-tatum ennt. Nonnullivero tam

_aperté

_{ambitiofi funt,}

_utin

q loivishonores impudenterfeingerant.Quälern Abiälonem

fuiffe _{Scripturafacra teftatur.ρCraflus, Cacfar,& Pompe]us,}

infatiabili_{imperandifamecorrepti,nonpriusqnieverunt,quä}

tnutatumbelliscivilibttsireip, flatum_{vtdijfentqMorruo}n.Craifo,

nec_{paremCafar, neefuperioremPompeiusferebar r}

fi.Sam i5.&-feq, qSleidjnli!>« de Monarch, i. rF'or.1.4,c.i.

X. Deindein

_{concutiendisaffigendifq;}

_{impenjsvimma·}

gnam

habet

avaritia,qua:alioqui & latius malorummnturadix Apoitolo dicitursHaceniminfitiabilisefttneqscopianeq·,tnop'ta

mtnuitur.fEtnimiä _{priva'arüopumadmi-^tionc m; erionoxi}

amciTedocct Saluft._{uPoftqum nonmejfeupere,}

&tat_{gloria imperium,poUnita}

fequebatttr,

_{hdbefiere virttit,pau*}

fenasprobroh abert, innoienttapromalivolentia duitrapit.

Igi-tur exdivitijs _{inventutem luxuriaatqueavariitacum}

Juperbiairt-vafere. rapere, confumere ,fuaparvtpevdere, altenacupere} pu-doremt amicitiam, puduitiam,divinaatquehumanapmmfcua:

titlpenfinequemoderatthabere. Qnibus mtribusnonmirumii pefium catrefpub. imo plusquam mirumΓιnon ear.

jEpift.i. ad Timoth._6,io.Eph,_{j. 5· *Saluß.beil.}Catilin, _viHemloc;

citat.

XL Divitiastionraro_{comitatur luxus, per quem}

lloren-tiflima: urbes_{aequatgefolo*vaftiiiimaeverfaimpena}

,fummi-queprincipes,qutleonum inftar,totianteaorbiterrorera

in-cuflerant, defafiigio dignitatis ,Scfoiiodejeéb funt. Docu*

mentum_{hujusrei infigneprscbetDarius illePerfa}

, cnicum

popularibus luxus iamin confuetudinem& quaiiinnaturam

verterat. Hic cum Alexandro _{Magnoconfliéfcurus praelio-,.}

forctmsquefuae &faitigij Perficigraviffimumaditurus difcri-men, nuptiaü potius quambellico apparatuinarenam

de-Icendit. Secutadeinde omnibus nota _{regisregniqueclades,}

&_{imperijm gentemaliam tranflatio.Hujusvi&or Alexander,}

vi&usviciffim alux«eil, _{&quem armaPerfarumnonfregetam,}

Vitra,intempeßtfa nlmtrum convivia, &infanaperpotandidulced$■

♦.♦.vherunt xHucrefpicit SahiftiusepiftolaadCarfaremde

republ.ordinanda:Sape, inquit,jamaudtvitqui Regesqua

ci-vitates&nat'tones peropulentiam magna

imperia

amiferint,

qua

pervirtutem inopes ceperant. Et quantumhaec peftisRoman«

sreipubl.attuleritdamni, Florusj

abique

docent.

*Curt. 6, 1» _y 3. 12;

XII. Cniadnobilemhanc materiam_{pleniusexplicandam}

ingeniifatis Sc otii,cumfacultatequaeHic requiritur caetera

fuppetiti i$ praeterirc vix

poteftreliquasharummutacionum

cauias,quasArift.τ. Pol.3.feqq·recenfet.Etquoniamftdittonet quamaxime

peiTumdandisrebufp.

natae

funt,

prolixiore utiqj confideratione _dignx

_{iuntcaufr« éxquibusiliae, fecundum}

Philoiophorum

_principem

_i

_nafcuntur

_{j ui}

_funt

_honoret

contnmeliaScinjuria,ieJfax,ηπββ.μηίξον,disßmilitudohomi*

num, _{Sc peregnnorum}vel copia

vel

potentia

nimia,

&

id

_genus,

quxifticrecenfentur plura alia: quorum

quajdam

etiam citra

feditiones_{reipublrautare}

_poiTunt«

_Mihi

_{ycroquianec per}

in-ftitutimel_leges,necper

_caufas

_aliasrem

_{adeo prolixl aggredi}

licet, incolloqtiio

ipfo

propter

äffinitatem materi#

,

fificfe-retufus ,qnantumfatis erit,dixiffe

(ufficiet.

XIII. _{Confideranthicquoqveeruditi& prudentes}

muta-tionem_{reltgionis,quxGepemutationemreipubl. fecum trabit.}

Cuiaffiniseft nobilis illaquxilio,anobreligionememendandam

fmpliciter belluminferrepopulo alicuiItccathuvn etiaman iuftum

fitperbellumrehgionismutand*reipubl. oteafionequarere?Neutru

perfe&fimpliciter

confideratum affirinare fuftinemus,

prx» iertimfidecaufis, ut_appcllant, juftificispotius quam

fua-dentibusfermo fit._{Legi quoqne,& inhocargumento}

diiigen-terconfiderari _digniilitrxfunteaufx, _{quas prxterea} adjicil

alle fuo merito nobis venerabili« Locceniusi operecitato,

qualesfunt,/Mfr/imonsfaftidiumfiegumbonarum elufio^PraJefio·

rumavaritia & crudehtas exattionum Sc id genus_qu«ifticobvia

fuatalia. A_{quibusprolixeenarrandisabftinereme tum}

propo-fitibrevitasjubet,tumpifta pofttamnuperumSc propinqvum

HomerumIiiadaferibendiverecundia.

DoBrina

££

moribus

_{ornattsßmo Ittveni}

Dn. Ε

R

I

C

O

_j

Ingenue

Sc

erudité

,

publice difputanti.

ices

_{Rcrumpubl, irritabiles}

_{eile, iliafque}

_ha¬

bere

_{periodos, experientia}

_non

_iine

_magno

mortalism_{detrimento, omni tempore}

docu-It.Quot

enim,

quantafque mutationes,

per

omnium

fecuioruin

_{decurfusiniperiaiubiere,üon}

ria in

_{univeriümpraidicat^feduniuscujufquepopu,}

Iiannalcs, abundé _quoqne

_teftantur:

_adeoutnulla

unquam

civilis

cxtiterit

iocktas,qua:

non

aham

fub«

inde

_{aliamquc induerit}

_faciem,

_{vel Gtiam}

_penitus ex-tin&a

_iit.Qua

_{fati mutabilitace}

_cum

_{rerumhumanaru}

felicitasnonminima iui_parte

volvatur,

_mirumnon

eil,

de

cventuumejtilmodi

cauiis, hominesfollicité

ccgitaife,

vana

licet,

in

illis

inveniendis

plcrorum-que

fucrit iudufiria.

Quidam

enim,

cum

in rci

cam ardua*

_{inveftigatiorc,}

_prius

_{defesii iint}

_quam

_iati..ti,

cxcü fortunacludibriumhic

_{rcgnareputaveruntjAlij}

ignorantiam

fuam

egregié

velantes

,

inevitabilem

quandam

necesfitatem,

tanti

asgotij

cauiam

cfle

di-xerunt.Verum enimverocontra

ejufmodi fati legem

multa evenire,

_ipfe

_Epi&etus

_{Philofophia: floicx}

fnmmus patronus vix

iuftinuit

negarej

qui

ab

in-ficiatoribus circumvcntus 3

Sußinett

homines inquft,

Oeum

_expeföate,

_donec

_ille

_{fignum dederit.}

Quibusvcr-bis fatum anteverti

_{pofle, ipfifque fatis aliud quaii}

fatum validius _injici

_{nonobfeuré fatetur.}

_Picautem & erudité

_{Tuprceßantm-p*puhris}

_{hoc publico ipeck}

mine _{differis, virorumque}

_{derc politicajudicandi}

prudentisfimorum

infiftis

veftigijs,

qui

fummi

nu-minis

_{difpenfationem,}

_prsecipuam

_Rerumpub.

mu-tationum caufam

_ponis,

_{cujus nutu regna}

_ftant

ca-duntque. Eamque

non

ita

abfblute fatalem

flatuis,

quin

aliarum

,ut

indigitas,

caufarumconcurfum

ad-mittat,

Deufque

iux libertati

rcliéhim habcat,

Pro¬

videntia:_{huius a&um, pro}

_prarviia

_hominum

probi-tateacmalitia varié

_{determxnare.Ego}

_vero

_Tibi

flu-diorumtuorum

_profeåos,

_tanto

_{Impcofius gratulon}

quanto

feliciores

judicabuut,

quotquoteoscum

as-tatc tuaconfcrent. De extero Deumprccor,

velit

porrd

exptum

ftudiorum

tuorum

curium fortunarc,

utin

_iuigloriam

_,

_parentum

&

conianguineorum

gaiiclium,

ac

proprium

denique

commodum

åc

e-molumentum vergant.

VpfaiixS. Decemb.

Anno, i6£j.

Scribebam

ANDREAS

RYDHENIVS

πωςΑξίτη

&νητχς

piAtCAPirrifg

fynt

>

o'vS't

_{ζζίχχυχ,ράΜν}

_{ςτργκyipcK}

_{ώ φιλ«}

_{ΝΜξ&μ,Αί}

₉

Ταύτα_{ςϊφά,ναο}

_{τ£/Ρΰλ£ι@*}

_{Ανηβολ^ταζ»}

dPV<r%th^M9 ίχ*ΊτΦ%