• No results found

Dissertatio philosophica de caussis idearum moralium ex immutabili ordine universi quam, cons. ampliss. fac. phil. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu examinandam proponit Jonas Reinhold. Fellenius. Vestmannus. In audit. Gust. maj. d. VII Maji MDCC

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio philosophica de caussis idearum moralium ex immutabili ordine universi quam, cons. ampliss. fac. phil. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu examinandam proponit Jonas Reinhold. Fellenius. Vestmannus. In audit. Gust. maj. d. VII Maji MDCC"

Copied!
12
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

DISSERTATIO PHILOSOPHICA

DE

CAUSSIS

IDEARUM

MORALIUM

EX

IMMUTABILI

ORDINE

UNIVERSI

QUAM,

CONS. AMPL1SS. FAC. Ρ ΗIL.

PR^SIDE

AUDANIEL.

ΒΟΕΊΗΙΟ,

ΕΤΗ, ET POLIT. PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU

EXAMINANDAM PROPONIT

JONAS REINHOLD. FELLENIUS.

VESTMANNUS.

W AUDIT. GUST. MAJ. D. VII MAJI MDCCLXXXVIII. Horis A. M, Solitis.

(2)

WBl rn-.Artt~ Anl· nFF Ι,ο,ν,,Λ« UnrrS,,. .,ίJ ?

PROSTEN och

KYRKOHERDEN

i Folkerna,

H0GÅREVÖRDIGE OCH

HÖGLÅRDE,

HERR MAGISTER

GUST.

CHRIST1ERNIN

SAMT PROSTINNAN, H0GÅ.DL.A, FRU

SOPHIA

NORBORG

Tilegnas

desfa

blad,

fåfom

et

wedermale

af

erkånfla

och wordnad

(3)

de

CAUSSIS IDEARUM

MORALIUM

ex IMMUTABILI ORD1NE UNIVERSL

$· I.

η diverias abierunt Philofophi fententias, funda« menta Sc originem idearam

Moralium

illuftratu-ri. Nonnulli ica calculos fubduxerunt, ut natura¬ lem omnem inter virtutem Sc Vitium difierentiam

tollere videancur, eandem vel educationi, vel

impe-rantium artibus, vel utilitati pro variis hominum con-iiliis mutabili adfcribentes. His Sophiftarum & Epi-cureorum tam antiquiorum quam recentiorum

fen-tentiis fe non iine (uccesiu oppofuerunt iapentiores

omnis aevi Philofophi. Sed

immutabile virtutis pretium

laudabili confilio defeniitaturi, non eandem neque ad

propoiitum

finem

aeque

ducentem viam

ingresii

fii-ere omnes. Quidam a principio

quodam

generali

menti humanae innato Sc anticipatione quadam cog-nito virtutum ideas dedu&as & roborandas esfe

crediderunt: alii ex coniideratione ordinis hujus

nni-verii & voluntate Divina in illo elucente, e rerum

immutabili indole Sc in nos efficacia, formatam esfe

exiftimarunt non tollendam inter juftum & injuftum

(4)

dif-KoiVciAn /vaU *,^ Jv,!?, 3ί

4 De caasßs Idear um Moralium

differentiam: alii denique, recentioris aetatis Philoio-phi, quamlibet harum de virtutis fandamento

opi-nionum iuo laborare vitio autumantes, fenium

inti-mum animae humanae addiderunt, cujus ope

imraé-diate virtutem a vitio eadem necesfitate iepararet, ac

fenius externi gratum ab ingrato diftingtiunt.

Diver-ios hos immutabilem virtucis indolem explicandi mo-dos nobiscum reputantes videre nobis vifi fumus,

non juila omnino fuisie Philofophorum de altera li¬

la fententia, feu quae ab ordine univerfi, indole

re-rum & in nos efficacia deduchs esfe flatuit ideas

permanentes obligationis & virtutis, judicia; eamque ob causfam eandem, non (ine fuccesfu ad refellen-dos Epicureörum errores, a Ceieberrimo Clarkio

praecipue adhibitam, breviter, Tua B. L. venia, ita

proponere ftatuimus, ut debitum illi pretium dene-gare non fuftineant, quotquot paullo accuratius in¬ dolem hnmanam idearumque mentis noftrae

funda-menta rimati fuere.

§. IL

Contra fententiam, quam explicandam nobis

{um-iimus, praecipue monuerunt Philofophi, quod longa

nimis & majori mortalium parti impedita, ne dicani

occlufa, foret via juffcum & honeftum cognofcendi,

ii prius oporteret cognitos esfe ordinem mundi,

fi-nes a Deo intentos & rei cujuslibet in nos

efficaci-am. Veriiimile vero non esie, Deum in re tanti

ponderis humanum genus ita neglexisfe, ut adeo

longe fupra captum vulgarem pofuerit pnecepta, a

(5)

quo-ex imvuitabili ordine Uriiverfi

$ quorum obfervatione Talus eorum communis tota

quanta pendet; praecipue cum experientia iimul te¬ il:etur, nullam adeo feram

atque immanfvetam um·

quam exftitisfe gentem, quse non re&as quasdam ju-fti & honefti habuerit notiones. Monitum quoque

fuit, rationi, cujus tantum eft rerum convenientiam Sc nexum obfervare, nimium tribuisfe Philofophos,

quando illi obligationis cum ideis moralibus femper

connexse originem adfcribunt;

cognito enim rerum

nexu adhuc quaerenaum esfe dicunt, unde ad hunc nexum obfervandum obftri£tos fe fentiant

homines*,

fic e. g. demonftrare quidem ratio

poteft, totum es¬

fe excellentius fua parte, .non vcro

ex hac

demon-fira tione cuilibet homini oriretur perfvaiio, iuam fa-lutem poftponendam esfe Societatis flo i. Ratio,

quip-pe qua! novas ideas , hoc eft, quarum fundarnenta

non in ipfis latent fenfationibus, creare nequit,

ad-probationem & improbationern a&ionum moralem non magis parere poteft,

quam immediate jucun-dum formare & proprietates utiles rebus omnino

no-xiis addere. Non ii Turnus, qui his contra rationem

ut moralitatis genetricem objectionibus fua defrauda-re vi volumus, easdem autem enatas non fuisfe

per-ivafum nobis habemus, ii accuratiorem adhibuerint idearum analyfin in mente fua explicanda illi, qui causfas idearum moralium ab immutabili ordine

11-niverii repetierunt, Sc nifi ab altera

parte illi, qui horum Tententiam examina runt, fuis hypotheiibus nimium indulgentes, verfus debiliorem folummodo argumentorum, qux Tibi oppofita esfe viderunt,

(6)

*éh Uajnrpnn UnrrZ,*, J

6 D<? causßs Idearum

Moralium

tem oculos & arma converterint.

Vires

itaque

cum

noftras in exponenda

hac

fententia

periclitari

fuftine-mus, id nobis agendum

esfe

exiftimamus,

ut res,

de qua

controvertitur,

in

ea

ponatur

luce,

ut

obje-ftiones iUi oppoikce

iponte

corruanc §. IIL

Quaelibet res creata iuas

patiendi

agendique

ha¬

bet vires certislimitibus

circumfcriptas&in fuarum

viri-um indoie & exteniione fuas

agendi

leges,

iive

virium

legumque

confcientia

gaudeat

iive

non.

Per

eum

quem

produnt

effe&um,

vires

legesque

hse

homi-num obfervationibus patent,

& in

clasfes

per

obfer-vationum comparationem &

connexionem

reda£hz in

ideam ccalefcunt generalern

ordinis

univerfi,

quem

immutabilem ideo vocamus,

qnod

annuli

iinguli,

immenfam rerum catenam

conibtuentes,

non

niii

pro

menfura

&

indoie

virium

a

natura

concesiarum

eidem adaptari & agere queant.

Si

completa

hujus

ordinis cognitione opus

esfet,

ut

faciendorum

fugi-endorumque normam

iibi formare

posient

homines,

neminem mortalium umquam

ad

illius

cognitionem

pervenire

posfe,

absque

formidine

erroris

adfeve-randum esfe exiftimamus. Si iterum

fine

diftin&a

hujus ordinis

notitia,

quantum

humanum

ferre

pot-eft ingenium, omnes quoque verae

abesfent

vitae

regulae,

verendum eft,

ne

maxima

hominum

pars

easdem perpetuo ignoraret.

Si itaque

contendere

voluerimus, praecedere debere

cognitionem

ejusmo-di ordinis rerum, antequam

obligationis

fenfus

oriri

(7)

pos-■ex mmutahili ordine Univerfi. 7

posfet, rem poftularemus veritati & experiends

omnino contrariam. Si vero quaeftio inftitueretur de

diftinäa & e veris fiindamentis eruta praeceptorum

moralium fcientia, cujus ope eorundem rationem no-bis ipiis aliisque reddimus, hane utique

prxfuppo-nere ftatuendum eft diflindtam ordinis rerum ad nos

relati cognitionem, quae quo amplior fuerit & quo accuratioribus innixa obiervationibus, eo vaftiorem & meliorem etiam parit fcientificam rerum moralium notitiam. Sed in origine & fundamento idearum moralium explicanda quserendum esfe exiftimamus,

quornodo etiam homines, qui rerum nexus minus

perfcrutari ieiunt , obligationis vim fentiant &

praeceptis vitae fe adilringant, Ut res ceteras,

qui-bus confcientiam fui denegavit natura, ad menfuram virium iibi concesfarum agunt, fic humanuni quo* que genus, quamvis ad rationem motuum mentis fuie a&ionumque iuariim reddendam perduci posiit, ad modulurn virium fuarum patitur & agit, licet minus ad pasfionum & aUionum causias attenderit. Non immediatas, a rebus extra fe poiitis excitatas,

perceptiones mutare poteft neque adminiculis, qui-bus ad immediate bona adquirenda utitur, novas &

a rerunr Creatore non concesias dåre valet vires, nec

res, quibus circumcingitur, & fratum fibi

deilina-tum penitus removere. Vires itaque exerciturus fuas

homo ab his omnibus limitatur rebus, & agendo 1-dearum & deiideriorum habitus contrahit, quos pe¬ nitus abolere non magis valet, quam ipiam rerum

deftruere naturam. Hos habitus legum inilar

(8)

8 De causfis Idearum Morallum

tur & ex illis prsecepta vitas format, quamvis

eo-rundem causfas minus perfpicere curaret.· Ne

ve-ro quis putet, nos hac iententia habitus fingulos,

quos ex rerum circumilantium in ie efficacia con-trahunt homines, immutabili rerum ordini

confor-nies & ideo re&os & necesfarios ilatuere voluisfe,

obfervandum eil, in eo qoidem convenire habitus

omnes, five recti fuerint five fecus, quod a rebus circumftantibus excitati fuerint, in eo vero difcrepa·

re, ut horum formam meiiora de indole rerum

e-doffci mutare & corrigere in noflris poiitum fit vi¬

ribus, illorum vero necesfitati tollendae femρ er

im-pares fimus.

■§■ IV.

Ex hisce de ordinis rerum in nos eifeflu

ge-neraliter aiiatis concludere non dubitamus, majorem non adesfe natura necesfitatem, ut evitent i&um

ia-pidis ex altiori decidentis loco homines

vei in

pra-cipitia cadendi periculo commoveantur, quam uc

obligatione fe teneri fenfciant erga

homines &

ut,

quando Supremum rerum

Moderatorem

agnoverint,

voluntati Ejus adcommodandam esfe vitam

agnoicant.

Quin potius hominum feniui propiorem

esfe hanc

quam illam

adferere

au

fimus*, hominibus

enim,

no-bis vel utilibus vel noxiis , femper

circumdati

vivi-mus & Dei potentiam effugere nequicquam

tentare-- mus. Hase noilra clarior forfan evadet fententia, fi

paulio accuratius deferibamus hominum

in

homines

a natura ipfa conftitutam efficaciam»

Inde

a

vitx

fuae initiis hominibus, ad mutuam opem

vel

perni-

(9)

ci-ex hnmutabili ordine Univerfi.

dem viribus inftru£tis, cingitur homo ad Socialem vitam natus fa&usqüe & ab iisdem rion minus

quam ab aliis, quibus circumdatur rebus, commoda petit & incommoda metuit. Ab illis itaque defideriorum modificationes seque necesfario, ac a quacumque a-lia utili vel perniciofa re, excitantur, five -rationem earundem nobis ipiis reddimus five non. Homines deinde eorumque noxias aut utiles vires alio modo,

quam aliarum rerum aöiiones & agendi causfas,

per-cipimus, illis fcilicet adplicando ienfum facultacum

nobis propriarum: Qux percipiendi via non rninori

nos urget necesfitate, quam experientia,

quae, nudam

adhibendo fenfuum externorum opem, nobis ingene-ratur. Homines itaque fecundum fuam naturam uti¬ les poftulamus & noxam ab iis illatam ad eandem

normam aeftimamus. Hinc quisque per propriam

experientiam edo&*us, ie damna inferentem odio ab

aliis hominibus, qui eadem ad fe pertinere quodam-modo arbitrari posfunt, haberi &, fi e contrario uti-Iis fuerit, ab illis adprobari & amari, perfvafum fibi

non poteft non habere. Pari denique ex infitis

re¬

rum indoli viribus derivanda necesfitate efheitur, ut nemo mortalium, aliorum confortione quodammodo

utens, ea carere posfit

perfvafione,

quod homines,

ad vires animosque conjungendos apti, eosdem, ubi communia commoda requirunt, fi non ipio femper

a£tu, tarnen defiderio conjungant & hoc vinculo

uniti in vires coalefcant iuperiores, quas quisque fufpiciens obligacionem fibi injun&am fentiat, non

magis tollendam, quam ipfam rerum indolem, in

(10)

"*■»JÅrti· ηί(· nnl, UlUToM ^£J ? 3: J.

IG> Di Causfis ldsar um Moralium

qua

fundata

eft. Quousque itaque

conjon&ionis

causfas a fe, vel damnofis a&ionibus vel falutem α¬

ϊ ior um promoventibus confiliis, datas esfe perfpiciat,

moralem iibi injunctam fentire cogitur necesiltatem,

ut, ii damna aliis intulerit, iibi infeftos metuat

o-mnes, qui ab aliorum violentia turam traducere optant

vitam 8c e contrario, ii benevolentiae & humanitatis

haud dubia ipecimina ediderit, aliorum, qui com-modis fuis ftudent, adprobatione Sc bona voluntate fublevatum & fortem ic fentiat. Hic ab ipio ordine

rerum vel nobis invitis formatus obligationis fenfus a nemine mortalinm penitus abesfe poteft,

quam-vis ad omnia iibi debita objefta non extendatur niii

gradatim, crefcente experientia eorum, quae

publice

& privatim utilia aut noxia

fuerint, quibus

demum

cognitis, causfae, cur

conjungant

vires &

defideria

homines, iubminiftrantur. Adefl: quoque cuilibet ho-minum non evellendis radicibus infixus hic fenfus,

quamvis caeci adfe&uum impetus, pravae

confvetu-dines 8c ipes impunitatis haud raro ad illum negli-gendum

impellere

queant,

§. V.

Refte itaque , me faltem

judice,

causfae

idearum

moralium ex rerum immutabili ordine 8c in nos

ef-ficacia repetuntur, fed ita, ut ideas has excitent,

e-tiam antequam de ordine rerumque nexu 8c viribus

cogitare nobis in animum venerit; adeo ut obliga¬ tionis fenius prior (it 8c principium, ex quo diftin-ftam immutabilis ordinis rerum ad nos relati

cog-nitionem unice deducere nobis iiceat. Concedere

(11)

ta-ex hnmutahili ordine Univ erβ,

ti taque posfumus Epicnreis, ut & revera concesfisfe

videntur fummi nominis Philofophi, ea,

qus obliga-tionis fenfii continentur, non immediate

gratam aut

ingratam parere perceptionem, Ted nihilo tarnen mi*

nns inviöis armis

perniciofum illum depellere

erro-rem , qno

pretium virtutis mutabile, jufti injuftique

difFerentiam arbitrariam reddere conati funt. Supereft

jam , ut paucis quoque monftremus, quomodo

fen-fus obligationis & ides,

quas ille comple£titur, ab

immutabili rerum ordine ingenerats, a voluntate Di-vina oriunds quoque dici posfint atque debeant. Dum ad Ultimam hujus univerfi Causfam mente

ad-fcendimus & Creatorem

Gubernatoremque

Summum veneramur, virium nobis rebusque, quibiis

nun-quam non circumcingimur, concesiarum indolem &

menfuram Illius Sapientisfims voluntati deberi non posfumus non fateri. Qus itaque fecundum noftram

naturam ftatumque

non tollendum formanda esfe

vits prscepta videmus, ad Voluntatis Illius

normam,

qua res rerumque vires difpofuit & ordinavit, fa&a esfe non dubitamus, ad abufns virium noftrarum

referre coa&i, qus contra obligationis fenfum

men-te volvimus & in effe£tum producimus,

confilia; dum

tutum e contrario & adprobationis Summi Numi-nis confcientia fortem gerimus animum, quando

ne-cesfitati morali fponte fubjecimns defideria a&iones-que noftras. Hinc ii idearum moralium örtum ica

explices, ut causfas habeant in rerum immutabili or¬ dine, easdem quoque a voluntate Divina ortas esfe

re£te contendis. Sed ut rerum ordinem ad nos

(12)

la-12 De Ctiusjl Ici Moral. ex ivimut. ord.

Univerß.

latum non nifi experientia fenilm

au&aeorum,

quas

ad obligationis fenfum, per rerum vires

nobis

inge-neratam, perrinent,

cognofcimus,

fic quoque

ab hac

cognitione

ideae,

quas mens

humana

ii bi

reliffca for¬

mat de voluntate Dei, proveniunt omnes,

adeo

ut in

mente noftra, primum

nobis

invitis

&

aliud

quafi

cogitantibus,

oriatur

&

fubfiftat

obligationis

fenfus,

deinde vero, ad illius causfas adtendendo, idea ordinis

univerfi formetur & poftremum

ad

Summum

rerum Au&orem referatur.

References

Related documents

quseftionem, ubi de iss, quae nulli nifi ratione praedito tribuenda esfe vident, agitur, ad ea tarnen, quae ad ra-. tionem proprie iic ditiam non pertment, ied

accuratiores inftituendas disquifitiones de indole Sc vi fa- cultatis, cui fpretis fenfuum illecebris obediendum esfe docuerunt, etque de fundarnento difterentia·, quae inter

auditum percepta &amp; organorum motu prolata faci- lius imaginandi facukate nobis praeientia fiftimus, in- de non fequitur, furdum per figna fcripta primum eruditum non

magna dignofcuntur facinora, ab experientia &amp; rerum ufu ortam &amp; dirigendam efTe, facili quoque nego-. tio colligitur, homines, prout hisce in

quam deerint bona coniilia, quae, fan£la δί integra fide, data Ipii aperiant, quid RespubJica requirat, δί adminicula felicitari civium, tarn phyficae δί morali, quam

hic tarnen in eo erravit, quod ofiicia erga Deum aliis determinenda efle rationibus, quam ea, quae nobis ipfis,. &amp; quae aliis debemus hominibus,

OISSERTATIO PHILOSOPHICA, DE Μ OR Α LI ORDINE IN EVENTU RERUM JURE POSTULATO, QUAM..

ris, a confcientia pendentiae ortam, per fe externae Sc phyficae coa£tionis, non vero moralem necesfitatem in- ferre, vel nobis non monentibus paret, Sc quamvis ex-. teriorem hanc