70.
D, D.
DISSERTAT DE
CÄSU F0RTUITÖ y
msmmssmm
'Quam ,
VENU AM PL. FA C. Ρ Η IL. UPS.
prjeside
Doct. PETRO NICOLAO
CHRISriERNIN,
Log. et Metaph. Prof. Reg. et Ord.
PRO GRAD U
PUBLICO EX AMINI SUBJICIT
Μ aGnus Stridsberg,
angermann us.
In Aud. Carol. Maj. d. XI Junii MDCCLXXVL
Ort ne perfiwde pas facv-ement aux hottmes, de mettre leurs rnifon α Ια
place da leurs yeux. Fontenhue.
UPSALIjE,
Apud JOHAN. EDMAN, Reg. äcad. Typogr.
*5*
%$ *0?
5.1.
Mundum univerfum* maxima, minima, & nec fingula non quxcunque quae continet* de-
rnurn fint, quse in eo accidunc mntaciones, etiam quarum vel maxime nobis ignon ratio fit,
ίιιum tarnen necefiario agnofccre principium, fuam
efficientem cauflam» nemo l'anus negavic vel nega- bit unquam. Et, cum omnes inter i'e mundi par¬
tes, ita concinere vsdeamus, ut una ab altera de- pendeat, fibique rei'pondeant rautno, mutuaeque in-
ferviant1 faftentationi t eun&ae autern, utiiicsti crea·
turarum rationalium maxime accomodatae , eodem tendere atque concurrere optime videantur, idque fempiterno & pulcerrimo, maxima cum varietate, ordine procedant: eas inter fe, percaufias & effi-
cientes & finales connexas efie quis neget? Unde colligimus, efie aliquod Ens intelligens, Idemque optimum & fapientiiiimum, a quo mundum hunc-
ce tfieOrum efie & guber-nari, confier. Quid itaque fiuitius, quam ea fine caufia fa&a efie exiftimare,
in quihus mira difpolkio providentiifiinas ratioms
elucet ?
Nihil ex nihilo fiert, antiqni etiam Philo Tophis
anrifiites unanimi confenfu docent, efie enim ali¬
quid quod ex nihilo oriatur, aut in nihilum Jubito
occidaty
Tortuito.
OCCidat^ qiiis hoc Phyficus dix.it unquam?a) Sic Ε- picurus/cum pulcerrirnam hujus mundi fabricam
conternplatus, illam absque aliqua materia ortsm
Tibi periVadere non poiTet, ita fubtiles, utopinabatur,
rationes excogitans, corpuieula qiradam iibi finxk
individua (unde η omen iliis impofuit atomorum)
quae, cum ab aeterno ad perpendiculum in vacuo
le moviflent, tandem aliquando, tempore, cafuve
nefcio quo, a via re£ta decfinaverinc, atque ita co·
ihxferiat, ut hic mundus concreverit, ortaque iint
& animalia,
.& arbores, & herba?, & aqua, & i·
gnis & univerfa. b) Ut autem a recepta fenten«
tia non difcederet Epicurus , ulterius monftrare co-
natur, tctius hujus univerfi regimen atque conier-
vationem, nihil ad Deum fpe&are, fed ex congeni-
to & fortuito iilo atomorum motu unice dependere;
unde'noilram ridet, & fatidicam appeliac anum, Providentiam. c) Atque, in hac impia fententia,
mentem ipiius non parum confirrnaiTe putamus, quod
in acfcionibus humanis, & quibusdam in rebus , qua-
rum non podurnus vel fcrutari vel capere connexiones,
tantam ftepe conturbationem , tanta mala, quin faepe
etiam monftra deprehendamus. Unde fa tis mani-
fe de liquere arbitratur, non pofTe Numen illud beatidimum, ii ejus difpodtione totum hoc conti-
neretur, utpote omnis ordinis autiorem, ejusrno-
di rerum confudonem pati. Nam ut omnis ,
injuftitia omnis, a Deo ut Ente optimo atque fa-
A 2 pien-
a) Cic. de Div. L. IL b) Cic. L, I de N. D. it. Lacf.
de Iva Dei C. X. c) Cic. L. de Ν. D.
4 De Cafu
pientiillmo longe fit removenda: ita, bonis adVerfk accidere, improbis fauda contingere, innocentes puniri , nocenres impunitos dimitti, fcelera ornari, virtutes probro haberi, cum alsquando videret, in-
comprehenfibilia Dei judicia, fuo modulo metiri
auius, Deumquc legibus naturse fubeife putans, drmidime concludit, non poife hxc humana a di-
vina gubcrnatione dependere. Acque hinc Clau-
dianus:
Scefe ?nihi dubiam traxit fententia ?nentem, Curarent Superi terms, an nullus inejjet Reffior, & incerto fluerent mortalia Cafu,
Sed quis hsc inibna atque impia Epicuri dog-
mata ferre potefl, cui piecatis afiqtiis fenfus, aut
fanioris mica judicii? qux Γι vera effent, qioe pot·
eft effe juftitia, qus (anlitas, qus religio?
Podemus, fundamentum foujus Epicurese fen- tentias, & aromorum iftarum exquirendo originem,
eo usque cogere Epicurum, ut necefium omnino haberer fateri, minuts illa femina, nec vidiffe fe
nec audivide unquam: nec, d dantur, a fe ipds eile, aut fibimetipfis motum dediile; fenfus au- tem ac rationis expertis, nullo confilio, nullo ioedere poife inter fe convenire, ut ex iis aliquid
confticuatur: aut coire tam difpofite, aut quidquam
perhcere rationale. Sed noftri jam potidimum in- flicuti eft oftendere, quam ineota dt illa fententia,
qua, ex iliarum fortuito concuriu} tarn praeclara
eftici poife, automat. Qua in re, d tuo B. L· de·
dderio minus farisfecerim, cü£ eric humanitatis,
cui
Fortuko. 5
tur candoris, hasc qualiacunque feniter atque beni¬
gne incerpretari-
§· Π.
.Quid per c aßum, aut fortnit afit irr*
teüigendum, explicat,
Effectus triplicis gener is reperiri affirmat Arf-
floteles: alii enim, inqufc, fernper & ßmiliter eve-
mimt, at jolis ortus Ü3 occafus: alii frequenter
eveniunt, fed aliquando tarnen deficiunt, ut quod Jenes canefcant: alii nec femper > nec frequenter,
Jed raro eveniunt; hi vocantur fortuiti & cafuales. d ) Horum, quia maxime funt inopinati atque fubiti,
cum cau(las, ex quibus & propter quas fkint, ple-
rumque ignoremus; nonnnlli ftulte fibi perfvadere
conati fonc, poife eos fine aliqua ratione fufficiente
& naturali exiliere. Quam opinionem anfam dediife ar-
birror diilinguendi cafus in puros & refpeclive talesβ
Ita aotem cafus definiri foiet, ut ßt exißentia feu
eventus, cujus ratio Jufficiens non intelligitur: quae,
β non inteüigitur, quia nulla omnino datur; cafus
exiflit purusi fi autem rationem fufficientem ho-
min es non
pr aeviderunt ob limit atatn cognitionern :
cafum habemus reJpePtive talem e) Cum autem nihil exiiiat fine cauffii, & omnis caufla, pro fua modificatione, hunc effe£lum habet, & non a-
lium: fequitur omnino , non dari ullum cafum
purum: Neqoe enim ita accipiendum eil hoc vo-
A3 ca®
d) L. 2. Pby/. c. f. text. 5j?.
f) Cantz, Ρbil, fundament„
6 De C φι
cabulum cafus, ικ facum qooddam ca? cum denotet,
quod nulla ratione aut intelligentia nifitur. JEven-
tus, qui ve! maxime nobis videntur rari atque in·
folentes, non aliter coniidercndi fen t, quam ut efFe&us, qui iuam necefiario hsbent cum ftatu quo-
dam praevio connexionem. Nonalia conditione nos percellunt, quam quia nexum illorum non perfpici-
mus. Teguli e te&o deiabens, incidit in caput fu¬
ll eu η t is, iüudque contundit. Hoc minime adfcriben-
dum effe putavérim fato cuidam Cesco. Diffolvi-
tur tegula , vel quia male locata, vel mota fueric
ventisj vel aliis cauflis ignotis. Turbato autein ejus aequilibrio, neceffarium erat, ut in terram
deciderec vi Cuae gravitatis;: quemadmrduni etiatn
neceffum fuit, ut qui fubiret, atque eo pra: c i fe
momento, eaque direbtione fubeflet, qua illa tegu¬
la deciderec, ejus vi necaretur. Idem de ceteris
omnibus judicandum eft, quae fato tribuere iolemus.
Neque male agunt, qui c af um definiunt per caujfam -per accidens, in iis, qua r.aro, ac präter in-
tentionhn agent is fiant. /') In fil va quis ambulans,
atque dom um redire cupiens, in eam fe viam con- jicic, qua? ei maxime eft nota: fed it reditque, femper
eo, unde fuerac digreffus. Obftupefeit ille: unde
id veniar, miratur* Hoc, quia raro fit, nec ratio-
nem ullam videt, cafui id tribuir. Cum igitur ali- quid cafu aut fortuito accidere dicimus, ita illud
intelligendum eft: nos aut cauifam ejus ignorare ,
ejus-
f) Vid Ar i flöt. L. 21 Ρ bys. c
Fortuito. 7
ejusque com antecedentibus, concomitantibus & con-
fequsntibus nexum non perfpicere: aut id deniqoe
nobis infciencibus, vei a noftra voluntate indepen-
denter; aut aliquid fine propofito in iis fieri, quae confiiio agaritur: eamque ob caufTam improviium
& ig not um humans rationi efTe. Qux fic cafu
fieri videmus, idem etiam fortuito fieri , vel a för¬
tona , dicimus. Ed autem fortmia concurfus c aus-
farum minime prcevtfus, ad effeFlum homini vet bonum
velmalum. Fortuna fecunda dicitur, quando effeCrus
inde pendens, nobis judicatur b onus \ aji fortuna ad*
ver]a audit, quando ejfecius inde ortus, nobis cen- fetur malus. Homo quidem folitarius, nt hoc utar, fo¬
ras exitmane, vix dum orta iuce: in lapidem quen-
dam ofFendit, qui ejus crura frangit. Dolore maximo perckus, vehementer clamat. Quem audiens viator quidam, accorrit, & medicas admovet manus. En I
quae, praeter omnem opinionem , hicconcurrant, ad e- jus tam fecundam quam adverfam fortunam. g) Cum igitu.r omnia quse natura gignuntur, ar&e incer fe
nexa fint atque concatenata i ornnes ibidem eventus ab antecedentibus dependent, licet non femper eo-
rundem percipiamus nexum ieriemque continu-
sm : quod ipfum tamen non impedit, quo minus
illa connexiO; iit realis. Atque haec obfcuritas i·
gnorantiaque caufTarumj nonnulfos in eam opinio¬
nem ihileam induxit, quafi pofiet quidquam per fe cafiis aut fortuna efficere, cui itaque a genth libus
g, Cfr. Wolf. 7 b, Nat. Ρ. κ C. 1IL §
Fortmto
libus templa ac ddubra exftru&a legi mus« h) Ex- emplum notatu djgnum invenimus in Diölionaire
des Sciences & des arts, vulgo Di£E Encyclopedi-
que, uhi raentio fit Piéfcoris cujusdam, qoi3 cum
non poifec depingere fpumam equi, quem jam depi£fcum, habebac: indignatione motus, fpongi-
am in pi&uram abjicic, eaque cafu efficit, quas ftu·
dio & arte aßequi non potuerat. Quae de hocca-
fo ibidem fertur fententia, dignam o ni η i no judi- cavi, quam hic apponerem, & cui nonpoiTamus non
adftipulari. Ita enim habet: cependant il efl evidentf
que tout ce, qiCon entend ici par le mot de ha¬
jard , ceß que le petntre rfavoit point prevu
cet ejfet, ou qiiil rfavoit point jette Veponge dans ce
defiein, & non pas, qrfil ne fit point alorstout
ce qui etoit necejfaire pour produire C ejfet, de facon
qiien faifant attention d la direciion, dans la quel¬
le il la langa, ainfi qu'd la forme de Feponge,
d fa gravité fpecifique, aux couleurs dont eüe e-
toit imhibée, d la difiance de la main au table au;
Fon trouveroit en calculant bi en, qrfil etoit abfolu-
ment impojfible fans c hänger les loix de la natur e, que l*ejfet rf arrivdt point. Nous en Urions au-
tant de V univers, β toutes les proprietés de la ma¬
ttere ncus etoient bien connues i).
§. III.
Cbara&eres zf effeäus fortuitorum planius exponit*
Ad ea, quse jam ailata iunt, qui bene ätten«
derit, fl
b) Apud Ciceron. Liv. Ρlut ar cb, i) Encyclop, T, FUL
For t nit o. 9
derit, eaque diligenter obfervaverit, qu£ temere
& fortuito fieri putantur, faciie videbic, quam man«
ca ruant, quse a cafu proficifcuntur. Videbic in- fana plerumque effe fortuitax c$ca femper, incer«
ta, vaga, volubilia. Ordinis aucem & rationis ex-
pers cajus, nullum fibi pnefixum h'abet finem: ne-
que ullas obfervat regulas confitantes & uniformes,
auc leges noric: negligens & levis: nihil perficiens
a ut abfolvens. Quid igkur mirum, ii fortuitorum
effe&us maxime fint inopinaci acque irnprovifii ii nos
fallant, commoveant, percellant: ii irreguläres, ra-
ri, infolences, acque extra ordincm rerum commu- nem curfumque pofiti. incerci autem cum maxime iinc atque ambigui, quid certi de iis nobis promit-
tere auc fperare poffumus? In iis itaque, quse cafu proveniunc, non eum animadvertimus ordincm, eam diipoiicionem rerum, quas earundem conveniant na¬
tura & fun&ionibus: quia iine omni ordine & le¬
ge ruunt. Neque multitudinem quandam rerum fimilium, eodem tempore, & uniformiter prode-
uncium in iis cernimus; neque unam eandemque
rem continuo repeticam, atque certis regulariter temporibus redeuntem , cum mutabiiis fit valde, ur
conftans & regularum expers. Nihil perfe&um in iis, aut omnibus fuis numeris & partibus expletum, videmus, quia cum maxime fit volubilis & imper- feftus, nihil de eo tale fperandum. Negligentia au¬
tem ejus non finit eum aiiquid accurate & perfe¬
kte imitari. Et cum per fe nulla dirigatur ratione
& prudentia i nullum in iis deprehendimus concen*
&
tum?
De C<]ü
ι ...