• No results found

Dissertatio prima de periodis litterarum in Svecia, quam, venia ampl. facult. phil. Ups. præside mag. Erico M. Fant ... p. p. Daniel Tegnander, a sacris, Jemtlandus. In audit. Gustav. maj. die XIX Dec. MDCCXCVIII. H. s.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Dissertatio prima de periodis litterarum in Svecia, quam, venia ampl. facult. phil. Ups. præside mag. Erico M. Fant ... p. p. Daniel Tegnander, a sacris, Jemtlandus. In audit. Gustav. maj. die XIX Dec. MDCCXCVIII. H. s."

Copied!
12
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D I S S E R T A T I O , P RI MA £ / ; ? '

DE

P E R I O D I S L I

I N S FECI

9

Q U A M ,

V E N I A A M P L . FACULT. PHIL. VPS.

P R Æ S ID E

M g E R I C O M.

H I S T . P R O F . R E G . E T ORD. SOC. REG. S C I E N T . UPS. E T ACAD.

- REG. L I T T . H UM. A N T I Q U . E T H I S T . S TOCKH. MEMBRO.

P. P.

D A N I E L T E G N A N D E R ,

A S A C R I S , J E M T L A N D U S .

A

,

IN A U D IT . GUSTAV. MAJ. DIE XIX DEC. MDCCXCVIII.

lt . s .

* • • 'ii ® «

t

ir P S A L I Æ .

Litteris J

o h

. F

r

£

u r

. E

dman

, Reg. Acad. iTypogr.

(2)

. . . .

.

- ti a

ism

(3)

IN

S A C R A M R E G IA M M A J E S T A T E M

MAXIMÆ FIDEI VIRO,

P E R I L L U S T R I

a t q u e

G E N E R O S IS S IM O

D O M LIBERO

S U P R E M O R E I VENATORI Æ I N P A T R I A PRÆFECTO

R E G . O R D . D E S T E L L A E N S I F E R . E Q U I T I ,

NEC NON

R E G . O R D . D E S

C O MME N D A T O R I ,

M Æ C E N A T I S U M M O , '

S A C R U M .

(4)

B R UKS- FA T R O N E N

H Ö G Ä D L E

h e r r E R I C Ô H N Q U I S T ,

SAMT

H Ö G Ä D L A F R Ü H

. S ARA Ô H N Q U I S T

F ö d d I P J E Æ ’Æ J Ë M S S O W ,

M I N E V Å L G Ö R A R E !

J ^ e t Janna ädelmodet Jer f i g e j , utan en v i f i blygfamhet, v ä r ­ d ig den rena d yg d en, uptäckas j a g v e t det

n.en

det tack-

fam m a h jerta t njuter en tilfredsfiällelfe a f , at f u r Allmänheten f å nämna fina F A L G Ö R A R E . U r detta J k ä l har j a g v å g a t tilegna E D E R desfa blad. M in vårdn ad och ärkänfia tilhåra E D E R

fårut

och mina

ånjkningar

f å r E D E R

oafbrutna

fä ll- het f o r tf a r a befiändigt. ,

Med djup vårdnad framhärdar

E D E R

7f » / ; >

v ôdm jükafte tjenare

DANIEL TEGNANDER.

(5)

DE

PERIODIS LITTERARUM IN SVECIA.

CjTratulari omnino convenit non huic (olum A c a dem i«; fed univerfæ rei litterariae atque noftræ genti q u o d per tot reipublicae vicisfitudines, inter disfen fiones civium atque Martis furores, ade@ non abrupta fuerint litterarum ftudia, ut nova potius indies fece­

rint incrementa. E ll hoc propitii nobis Num inis non ignobile fignum, eft fummorum in nos imperan­

tium de bonis artibus c u r« atque follicitudinis non obfcurum indicium, eft denique Svecani ingenii, ad egregia quaevis nati fattique, non inhonorificum do*

cumentum.

Etenim quidquid dixerint fcientiarum ofores, quip­

pe ignorantes, parum ad falutan publicam illarum flo­

rem condu cere, haud multum firmamenti & decoris accedere imperio e x cultura in geniorum , neque interesfe principis, utrum in barbaros & fe r o s, an in doctrina atque eruditione excultos atque perpoli­

tos homines imperitet ; manet tamen manfurumque eft per omne aevum litteris fuum decus lllarumque luce illuftrata tempora, Secula videlicet P ericlis, Augu- f l i 9 Leonis et Ludovici X IV , inter inculta & caligine

obfufeata, tantum caput exierunt

Quantum lenta folent inter viburna cupresfu Adfcri-

A Jben*

(6)

De Periodts Litterarum

i

bendum vero hoc, quidquid fuerit honoris at]oe félicita-- tis, poft providam Supremi Numinis curam, loftra in pa­

tria illorum meritis,qui ad reipublicæ guberracula fede- runt. Evolvamus enim annalem & videbim us in gente , ad erigendas & fovendas litteras ipfa nec numerofa fatis , nec divite , ex incitamentis, quæ e 'egali folio emanarunt, earum florem pependisle atque, prouc magis minusque imperantibus curæ cordique fuerint, caluisfe vel friguisfe illarum ftudia.

Propitio etjam Divinæ providentiae nitu fe flitm esfe a g n o feim u s, ut neminem fere ex iluftri Wa- fæa Stirpe fceptra Svio-G othica moderanem citare poshm us, qui non artes atque fcientias ipe coluerit atque juftum illis fhtuminare fciverit pretium, qui­

que adeo inter earum patronos & promotores meri­

to non occupet locum .- N e c G u ß av i primi in ordi­

nanda republic* labores, nec Erici vefania Johannis fuperftitio , Caroli noni crudelitas, undecimi parfi- monia , duodecimi bellandi ardor impedivere q u o minus etjam ab illis favens Miifis adftaverit iura, ut de Guflavo Adolpho , Chrißina , Carolo 'Guflavo, St Gufl avo tertio, fummis illarum & arbitri« & fautoribus, ni­

hil jam adferamus. Confiderantibus periodos littera­

rum in patria c o n fla b it, alio quidem terrpore alias prte ceteris cultas fuisfe, atque florefeentes. nullo au*

tem abje&as penitus atque obfoletas.

H o c vero dum adferimus, nullum opus esfe ju­

d ic a m u s, ut in illud afcemdamus æ vu m , cuo fpoliis

& rapinis unice o c cu p a ti, ferarum more vitam d e ­ gerent m a jo r e s , neque quo fuperftitionis tenebris

im-

(7)

immerfi , peregrina lingua , quam non c a lle re n t, &

facra facere» & a&a publica privataque confignare folerent. Q uidquid enim de flore litterarum in pa­

tria sevo gentili'mi & catholicifmi commenti fuerint antiquarii & hiftori i noftrates, certo conflat certius, parum tum hoc titulo dignum noftris e x annalibus erui potuisfe.

Parum etjam in hunc cenfum adferre poteffc p roxim u m poft reformaca apud nos religionis Sacra S eculum . Omnia fere, quæ tum ingenia noftra o c ­ cupabant, ftudia directa erant ad T h e o lo g ia m , ne- qu e illa intra patriæ limites; fed exteris in oris ple­

rum q ue difee atur. Dcfolata, faltem n e g le f t a , uni­

ca, quæ in regno erat, A cadem ia, non alibi locus erat farisfaciendi amori litterarum. Citari tamen pos- funt n on n u lli, qui in exterorum L yccis eruditionis opes collegeran t, quas dein in ufum popularium fe­

cum in patriam advexerunt. H o c nomine celebran­

di veniunt Olaus & Laurentius P e t r i , Chr'tßophorus Andrece , Petrus B r a h e , Ericus Sparre, illuflris Col­

legii Stockholmienfis P rofesfores, nec non a R ege Gtiflavo primo invitati in Sveciam peregrini, G e o r ­ gius fcorman & Henricus Mo ll e ru s, Hesfus.

R e x Carolus nonus verus erat hujus Academiæ reflaurator & G ußav us Adolphus largitus eidem pa­

trimonialia bona a temporum vicisficudine illam vin­

dicavit; fed plenos lua* munificentias fru&us ipfi vi­

dere & percipere non licuit. Refervati hi erant filiæ ejus illuftri Chrifiinœ. cujus ab imperio numeranda funt rei litterarias apud nos initia.

A

2

Cum

(8)

Cum v e r o , poft renatas, per exp u gn aton em Conftandnopolis, litteras, tot elegantia Græcorum R om anorum que feripta detegerentur atque T y p o g r a ­ p h i c , eadem tem p efh te inventae, ope ab oblivione vindicarentur, necesfe fuit, ut in novos hos thesau­

ros involaret, quidquid in Europa fuerit praeclari ingenii. Pars edendis atque explicandis his vetufta- tis reliquiis erat occupata. Linguarum, quibus feri- ptæ, ftudiofi Grammaticas earum inftitutiones atque L exica conficiebant alii. Hiftoriam & antiqjitates ex iis alii illuftrabant. Brevi per integra duo fecula nihil fere aliud agebant eruditi, quam ut haec m o ­ numenta rimarentur, reftituerent intelle&uque redde­

rent quam facillima.

N o n mirum , fi in h o c f t u d io , quod crm ju­

dicio atque m odo tractarunt litterarum primates, n u ­ bem pro Jun one amplexa fit eorum plebs & infi- ceta multitudo. R eru m , quas propofuerant veteres, ignara in verbis folum atque loquendi form lis hstfit, easdem ttilo imitari & exprim ere conata eft atque m in u tia s, quarum nullus, ne curiofis quidem, ufus, fe&ata. H inc enatæ funt innumeræ , quæ dicuntur , variat le & io n es, quæ etjam fplendidisfimas veterum au&orum editiones onerant m a g is , quam ornant.

H inc coilefta nullius pretii eorum fragmenta, quæ calci editionum adhærere folent. Hinc indices at­

que notæ fteriles & jejunas caliginem magis textui obfufeantes, quam lucem conciliantes & perfpi*

cuitatem.

Felici litterarum ornine hæ nebulæ jam disfipatac funt,

hæc

(9)

hæc præjudicia e medio fublata. Scriptorem jam non aeftimamus cx aetate, quam p r æ fe rt, fed ex re­

rum pondere & ftili elegantia. Inanis illa de veterum

& recentiorum principatu controverfia merito jam explofo eft. Laudamus veteres & noftris utimur a n ­ nis. N e m in e m vero adeo vetuftatis incuriofum exi- ftim avero, ut quae feripferint Homerus , Thucydides ,

Xenophon y P l a t o , A r i j l o t e l e s , Demofihenes, vel e x R o m a n is, Virgilius

,

L i v i u s

,

Cicero

y

ceteri,

tus & fine eruditionis periculo fe ignorare præfumat.

Meliora quidem jam & ad juftae crifeos g u - ftusque leg es exactiora præftamus ; fed veterum v el inventis du6ti , vel erroribus cauti. Cogitabimus , quantum illi labornm exhauferint, ut noftris c o m m o ­ ditatibus fubvenirent. Quantae molis fuerit condere primam Grammaticam, ad certas formas fingulas Ter­

monis c la sfe s , flexiones conftru&ionesque revocare , quam innumeris obfervationibus & exemplis ad tale paucis pagellis conftitutum compendium opus fuerit.

Quam H erculeo opere & patientia indiguit, qui pri­

m us linguae alicujus adornaverit Lexicon, non fingu- la tantum vocabula , fed eorum notiones atque cu m aliis fenfum variantes conjun&iones comple&ens.

Quoties PrifcianoSy Clenardos , Vosfios, Grammaticos, vel Stephanos , F a b r o s , alios Lexicographos intueor, non posfum non operam virorum, quæ mihi tantum temporis pepercit, magni facere & grato animo admirari.

pem- posfe

Planior multo jam atque expeditior nobis eft

A 3 ad

(10)

ad eruditionem via. Habemus paratos Ttalatiros, e quibus hauriemus. D elettu tantum opts e f t , ne copia illorum obruamur. Qui hoc in pelago fine cynofura e rr a v e rit, continuo exponitur periculo ea­

dem millies repetita offendendi atque taedio identitatis tandem om nem le&ionis cupidinem amittendi, dum contra certi A u& ores ejus indolis (u n t, u: placeant, quantumvis confulueris.

Hifce de meritis ævi C h r i ß w a & totijs fuperio- ris feculi in rem litterariam nofirum fuperdruimus ju­

dicium. A g m e n ducebat St j er nhj el m ateue Lcger- l 5f v i o r u m , Hermeiiviorum aliorumque exempla pro­

b a n t, quantum in hoc (badio progresfa firt Svecana ingenia, quae q u ocu m qu e aciem fuam direxerint, ubi cum exteris comparantur , nullam certe habent eru- befcendi causfam. Eorum æmuli fuerunt Up mar ki i, Lindfiioldii, Stobcci, Liljenßedtii, Pol i, Olhecrantfii ,

F o r / e l i i , T h u r i i , B rmi n cr i, B i l b e r g i i , Rônnovii , Columbi, Pi or r ma nn i, van Staudii , Ry dedi, reliqui, quorum nonnullos, Senatoria purpura co n fp icu os, miro ad noftram aetatem exem p lo agnoveris. Hifto- riæ a u t e m , Critices 8r antiquitatis (ludium , cum h o c guftu p roxim e co n ju n & u m , ita per hoc aevum inter nos e fferb u it, ut nihil, quod cum i'lis c o m p a ­ retur, fccutura tempora valeant adferre.

Quae autem e regali folio tum his {ludiis *quan- tave contigere incitamenta ! Ipfa regina quid tem p o­

ris posfet, publicis negotiis fuffurabatur litcerisque dicabat. Praefidebat ejus confiliis Axelius Oxenßier- n a , Profcsforiis (ludiis non m in us, quam rerum ufu

infig«

(11)

infignis. Cingebatur Dela Gardiis , Braheis , Salviis ,

Rofenhaniis , R ä l a m bii s , non illis quidem perfun&o- rie do&is; fed qui in Apollinis carfris eadem cmenfi fuerant fladia , quae in civilibus vel militaribus m u ­ neribus dein confecerunt. A d alliciendos eru ditos, ad conquirendum libros & anfquitatum reliquias, nullis curis, impenfis nullis pepercit; nec alius titulus in aula gratior, quam litterati hominis.

‘ Successor ejus & conlanguincus Carolus G u ß a ­ vus , fub fexenni imperio & continuis b e llis , ipfe litteratisfimus litteras amavit, fovit & erexit. Qui B j o r k l o vi u m 9 Gripenhjelunum , LindJkjSldiunr ex Aca­

demia ad fumma in republica obeunda negotia ev o ­ cavit. Qui in procin&u itineris ad bellum Poloni- cum leges Academiae fanxit atque confirmavit. Qui Scaniam, Hallandiam atque Blekingiam imperio ad­

jungens, SeefeljJionce fpoliis Bibiiothecae patrias auxit atque ditavit.

M minus fauftum reipublicæ fuerit tutelare fub minoren nitate Car oli undecimi imperium; albis tamen calculis in faftis litterariis notari meretur.

Inftituta Academia Carolina L ondinf Gothorum , fundatum C ollegium Antiquitatum , au&a Bibliothe­

ca Upfalienfis, cetera, immortale Magno Gabrieli D e la - Ga rdi c inter Mæcenatcs conciliant nomen. Et parca alias nim ium que tenax Caroli undecimi manus num- quam litteris earumque cultoribus fuit injqua. T e- fh n tu r hoc maximae molis illo imperante edita opera, Da hlb ergii Svecia Antiqua & H o d ie r n a , Pufendor•

fii de rebus Svecicis & rebus geftis Caroli Gu ßa vi ,

Rud-

(12)

Rudbeckii Atlantica, reliqua, quae fi quis mftro aevo vellet aemulari, exiftimationis non m in oren , quam facultatum faceret ja&uram. T a c e o o& o nille im­

perialium ftipendia, quae R ex exterorum icademias T h e o lo g ia m orthodoxam addifeendi causû adeunti­

b u s annua largiri (olebat.

Martis & Mufarum amicum confortiun loqu un­

tur tempora Car oli duodecimi. Exhaufi licet fi- (ci publici fumtibus PeringJkoldii operofi Ibores lu­

cem videbant, neque Po l he mi i vadi conatis Rydelii qu e Philofophemata prsemi* & amatores deiderabant.

Stipabatur Rex inter Bellonae tumultus Fermelinis, H olm ßroniiis , Pfeiffiis aliisque humaniorumlitterarum

& ipfis cultoribus & promororibus maxims. Ben- deræ exulans plures eruditas in Orienten procu­

ravit expeditiones. N o n d u m delirans Svdenborgii ingenium Vrbaniçue H j e r v e tentamim natu­

rae arcana penetrarunt, & inftitueb;tur

Societas L tteraria Uplalienfis.

References

Related documents

(vide

rali offendunt au d ito res, minus fini Sacri Miuifterii infervientem esifii- m

tem poft obitum biduum, anteqaam ejus certior fieret D u x , quam obrem Reginam, quafi hanc moram fibi di­.. tandae impenderat, Vehementer

Q uod fi probavero, his ipfis tem ­ poribus fummum Academicae infiitutioni ftarutum fu- isfe p retium , in difcem ium ccetu optimam juventutis aeta-.. A

libent«r eximimus, naturae quippe lufibus potius, quam artis ope efformatis, licet nos non fugiat, quibus ufibus oli m inferviisfe perhibeant fabulæ Islandicæ,

dt fundalioi\e Münaßery vitœ Schola: in Citubria

2:0 Tbalerorum fimpliciter.. Cupri O fto thaleris

[r]