DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

i*

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

Do

PRIMIS

NATURS,

Quam,

Divina adfpirante gratia,

1Adprobante Amplisßma Faculta-

te Philofophtca, in alma Ac

demia Upfalenfi,

&, Moderante-»

AMPLISSIMO VIRO

M.ERICO CASTOVIO

Phil. Moral. & Civil. ProfelT. Reg,

& Ord.

Publico Eruditorum examini modefie [ubmittit S.ae R:ae M:tis

Alumnus

ERLANDUS LIDHOLM

Lidecopia-Gothus,

InAudit. Guß. Maj. d. z. Decemb. A' 17Oj*

boris ante meridiem [olitis.

UP SALI S,

Pralo ITERNERIANQ;

In Chrifto Patrl Reverendisßmo,

Dn. IESPERO

^ © sto- $& e t* ©/

S. S. TheoL Do&ori Celeberrimo,

Inclitae Dioecefeos Scarenfis Epifcopo perGothiam occidentalem eminentiffi- mo/ Confiftorii ejusdem Pradldi Gra-

viflimo, Regii Gymnafii Ephoro adcuratiffimo,

M^cenatr Magno,

SubmiJJa an im ipietate ^atatem colendof

Plur. Reverendo ClariffimoqueDominOf

Mag. SVENONI BIERCHENIO, InGymnafioScar, S.S. Theol.Lecdori primario, Paftori in (55ii5fbetic/ &, adjun-

ftarum Ecclefiarum Praepofito o-

ptime merito,

Promotori certiffimo,

Pie & reverenter fufticiendo',

Ut

Reliquis,Pl.Rev.ClariffimiscßViris,

&,GymnafiiLedoribus laudatifli-

officiofe Prafens Exercitii Academici Specimen^cujtu

& obfequii public am fignificationem >

totum atque fludia InChrifto Reverendiflimi Patris, ut &

omni obfervantia

Erlandus

-

Adm. Rev. & Clarisfimo Domino, M.MAGNO S&K&DS&eSÄ©/

Dioecefeos Scarenfis Arc^i-Praepofito digniffimo, Tempil CathedralisPaftori

meritifiimo, Senatus Ecclefiaftici Adfeffori primario,

Promotori Summo ,

Summa femper veneratione profequendo j

Clarijfimo Domino,

M. MAGNO /

Medicinte DocEori experientiffimo,ha-

ftenus in Gymn.Scar. Log. & Phyf.dex-

terrimo _j nunc vero ibidem defignato

S.S. Theol. Le&ori, atq; in IJBiufiöhi &

?0?annriPaftori7 vicinarumqj Ecclefiarü Pratpofito longe meritiflimojPromoto-

ri, quovis honoris titulo pro-

8c, fequendoj

V. Confift AdfelToribus aequiflimis,

mis, Prömotoribus reverenter &

colendis,

prlmas modo lineas ducere volui, inpietatis Terpetuum Monumentum, una mes

mea confecro;

Pl. Rev. Clariilimorumqj Nom. Véflr.

cultu devotus c liens ,

Lidholm.

Speäabili PriidentiqueViro,

Dn: SVENONI LIDHOLM,

Civi & Mercatori Lidecopenfium

integerrimoj Fratri, ut unico & opti- ⁽

nio; ita omni fraterna pietate

x j zetatem colendo 5

L*0n longe arceffenda funt mihi rationeSy

C. F. ob quas, tuo in primis Nomini, hoc ^, quidquidfit exercitii Jcademicifecimen^y infcribere debeam : Nam hoc vult ipfa Na-

tur A) qu* mihi uni, commune tecum de dit vita principium-f ut te ipfum, non fecus ac

me alterum femper amem y hoc vult com¬

munis educatio ■> morum fimilitudo ^, atatis propinquitas, & tenerrimus hinc or tus fra¬

terna caritatis-y quo nos invicem compleUi-

mur} affebius. _Cujus y poft obitum communis Parentisy ^Tu mihiplura dedifii documenta ^>

quam fere funt atatis ^{mea moment a} y adeo

ut dubius fim _Fratrisncy an Par en tis loco te

vener ar i debeam. Accipe igit ur y C.F. pra fens

hocce chartaceii _munusy quodmea tibi debet r'edditfo pietasj parvum equidem ef, fl ad ^

calculos revocetur'y fedfianimo offerentis a- * ftimetur.omni certe pecunia maj merit, fhiod

me tibi ita nunc obtuliffe ve lim exifiimcSy uty quantum ad referendum gratiam deefty tan-

tum adpradicandam habendamf voluntatis femper mihi fuperejfe fcias. Vale !

Tut amantijfimus fräter

Erl: Lidholm.

DEO DUCE!

Caput Primum,

\

/

JQuod fint prima natura , feu inflinffus quidam homini cum brutit

communeSf in dt cans*

HJO diverfa? prorfus Ina tura? principia, in lipfo creationis prim- ordio, homini ani-

^malium 'pradtantil^

; fimo miro fane jurns-

vit artificio, communis parens Na¬

tura : alter um animale & cum bru- tis _commune

, alterum rationale Sc ipfi _proprium ; Sed, quia hoc

ftatim ab ortu ejus ^, tantum levia ful profért indicia, _{6c propter orga-}

norura

2

norum imbecillitatem, 8c ufus ^eo-

rum ignorantiam ^, fe non poteft

fatis.exerere , quod ^tarnen priuS

illud poterit iccirco homo recens

natus animalem potius ^, quam rationalem vitam vivere vide¬

tur ; donec anima miniflerio corporis Tibi uniti uti, ac per ejus

motus vim fuam explicare didice-

rit; Illa enim qux in iflo ftatu ex- erit; ut amorem 8c confervatio-

nem fuiipfms, atque fugam dolo-

ris 8c abalienationem ab interitu ^, quae prima naturse appellantur, ä

fenfu communi potius quam å ra-

tione efTe videntur.

$. IL

Hujusmodi autem prima natu¬

rs per caufFam proximam 8c im-

.mediatam, feu å priori heic de-

monftrare non nitimur ; cum å pofteriori 8c per indu&ionem illo-

rum exiftentia fatis conflet; Nam

nullum datur animal quantumvis abje&iflimum, quod propriam o- K

derit '

derit vitam _, quin potius foveat eandem, & fimul ac örtum eft , id agat, ut fe confervetin optimo fui generis ftatu : Bona enim appetit,

quce fe promotura, & mala averfa-

tur, qua? deftruÖura videantur

nec minutiflirniis quidem vermis

,' fui ftudium , nifi cum vita fimul deferit. Nam ficut una cum cujus-

que natura fui confervatrice ^, hic appetitus initium capit; ita non nifi per mortem, qua? ejusdem de-

ftrueftiva eft, fui finem capiet.

§. III.

Non heic vehementer adeo ex-

timefcendos cenfemus Pyrrhonem,

Ariftonem & Herillum acerrimos

hujus fententix hoftes, qui reli&o proprio duce, connatam hifcepri-

mis bonitatem tot naturalibus telis jdefenfam _, adverfa fronte impu-

gnatum eunt. Quippe ^, qui cre- dunt fe ipfis hane fublaturos ^{, o-}

mnem bonitatem, malitiamque ad virtutem, autvitiumunice rereren-

do,

4

do, rv\ cZhci@o£/oi, quam hxc inter

Zeno Citticus, etjam laxiori fen-

fu , ipfis tradidit obfervandam ^, pronihilo putata. Stoicus quidem

eos docuit nihil in bonis malisque häbendum, _prakter virtutem & Vi¬

tium _; cetera tamenita indifferentia voluit eenfenda , ut eorum alia tzr&yjyu.i>;a pra?poflta,alia dwerewyptveb reje&aeiTe deberent, _propter

vel dv*itioui5 quam in illis ad bene

vivendum prudens deprehenditin-

duftria

fumenda, vel reiicienda.

At dilcipuli falfa mentis perfuafione,

hane ddia&fjccv negando å do Är i- j

na, pariter ac ipfa recelTerunt

Natura ; Rati inter optime valere,

& gravi Iii me cegrotare, imo inter

vitam & mortem nihil intereflb ;

fed ha? _c, & alia hujusmodi fimpli-

citer ac in, le confiderata debere ex cequo aeftimari. Quo ipfo ömnerri

confuderunt vitam _; Nam negata h hifce primis fua bonitate 8c a?fti-

matione , cuique animalium te-

nerrimum

5 nerrimum fui affe&um folverunt,

naturalem concupifcendi irafcendi-

que appetitum " luftulerunt, 8c , totam denique naturam deftruxe-

runt. Qua deftrudla, nulla origo,

nullum fundamentum datur, unde

, virtus oriretur, aut ubi niteretur.

Nullus rerum dile&us relinquere-

tur, quo eßet expolianda; itaque caligine obfcurata facile exftin-

gueretur. Sed tam vanam ehe

hane eorum opinionem cuivis pa- tet, ut eam narrade fit omnino re- futafle.

(5. iv

Priusquamadgeneralem horum

primorum defcriptionem ^manum

admoveamus _, noflri exiftimamus officii, ipfam evolvere vocis äm-

biguitatem ^, ne ulla nobis de ipib

nomine Iis aut pugna hat. Inter

alias hujus vocis acceptiones dux potidimum autoribus ufitata? repe- riuntur, altera, qua? excellentia?,

Y altera , qua? ordinis dgnidcatum

gerit*

6

gerit. Utraque eft nobis obfcr^ j vanda; Sed illa alii, hxc huic 1

loco convenientius erit accoramo-

danda. Licet en im hxc prima,

quatenus fnnt communia & fim- ;

plices inftinchis ^natura? _animaiis, Excellentia? nomen penes homi-

nem hon _mereantnr; utpote, quod

natura rational is ii b i unice vindicat,

virtutefua ad id faftigium perfe&i-

onis adfcendens , ut fuo merito Excellens maxime dici debeat:

Niliilo tarnen fecius ordine prima

recfie dicuntur, ^non modo ob fi-

nem animalibus communem _; fed

ob ejusmodi fubfecutura? perfe&i-

onis progreffionem, & finem ho-

mini proprium, quem refpiciunt,

atque intendunt. Nam uterque finis fuum habet primum, unde progreditur, & cujusrefpe&u etjam

finis dicitur. Appetitus itaque a- nimalis _{, ceu} primum horn inis cum brutis _commune, ad finem tendit proximum, vulgarem & commu¬

nem,

7 nein, fui fcilicet confervationem.

Appetitus auteiti rationalis ^, ceu prim um ejus proprium dodrina &

exercitio perficiendus", ad finem

ducet ulteriorem , excellentem &

ipfi proprium, fui fcilicet felicita-

tem; ut ex infra diceridis clarius

pateMtv

Caput Secundum.

Quid fint Infi inbi us hi naturales, fett

Prima Natura homini cum brutis com-

munia _, brevibus cnarrabit.

POftquam effe nobis igitur viam pra?paravimus, ad primorum j.i.

rede atque ordinefaduri videmur,

Ii ad cönfiderationem _eorurn, quid

fint, jam progrediamur. Sunt ita-

que Prima natura inftindus natu¬

rales homini cum brutis commu- nes _, in principio å natura inditi,

ad ea _, qua? cuilibet jucunda &

grata funt immediate tendentes,

indi-

8

individui confervandi , & fpeciei propaganda? gratia dati. Adde, quoniam Vox primorum, dicitre- L

Ipe^fcum. elfe habendum eorum,

qu&confequntur, hofce inftin&us

in homine modo peculiari & _pro- prio, ad finem fibi proprium å ra- tione ipforum moderatrice dirigi

ac determinaridebere. Nam licet,

quoad rem iniis, _qu^ funt natu¬

rs communis, homo & animalia bruta _convenire videantur _; inte¬

rim tarnen quoad rei modum inter fe maxime differant. Qua? difFe-

rentia _{, non} tam primorum eft, i

quam ultimorum: Quippe ^, quo propius utraque å fuis abfunt fi- nibus, ^eo manifeftior evadit. Ut-

ut in eo conveniunt, quod ambo

fint fu^ confervationis ftudiofifli- jpa , in hoc tarnen vel maxime dif- ferunt, quod ^cum animalia bruta,

infua qua?que fpecie femper uni-

formiter & necelfario tendant ^nu- dis inftindiibus öc mipullionibus

naturs

natura?, ad flnes ab eadem Tibi pro-

pofitös <Sc cöngruos, fecundum ^e-

jus ordinem femel inftitutum; ho-

mo autem _, qui eft animal infuper.

ratione pnfcditum, & reliquis mul-

to praeftantius, poteft eadem ad- jutrice, fuos ipfemet ^regere inftin-

<ftus, eosdemque ad varios deter-

minare fines , fua? excellenti natu¬

ra? accommodatos & convenientes.

Quomodo autem inftincftus ab ipfa

'

difrerant ratione, pauds dicendum.

Primo Uli irrationalis , Iure autem rationalis in homine partis funt, adeoque fubje&js difterunt, _&qua-

litatibus contradiftingvuntur, licet

illi huic fubordinentur. Deinde in tenella hominis aetate, multo

funt validiores ipfa ratione ^, qua?

tum temporis adeo debilis eft ^, ut vim fuamnon _exerere, nedum ^na¬

tura impetus regere valeat; Ideo-

que tum praceps in öbje&um ruit

feniibus _{obvium ,} nullo prasmifto

•

judicii ^examine , honeftumne fit

B an fecus,

IO

anfecus, bruto quam homini fimi-

liorem vitam agens. Pneterea in-

flin&us abfolufe & in fe confidera- ti, pudoris ^ac verecundicC non funt

"capaces *, ea propter homines ad-

huc ratione non fatis firmafcos, haud

raro in turpia & honeftafi adverfa

transverfos ferunt. Denique rati-

onis eft, ubi _per a^tatem fe ^exere-

re potefl, iftos inftin&us fuo con-

tinere freno , & _per certa media

ad ceftos dirigere fines; illius ita- quetum eft imperar?, horum au-

tem imperanti parere.

§. IL

Aliquanto clariorem horum in-

ftinéluum cognitionem defideratu-

ris, adhuc uberior eorum expofi-

tio non futura erit ingrata. Quam dafcuri, fadlo iterum initio a lim*

"plicioribus, ad ^ea dein ^, qua? ma¬

gis compofita funt, fumuspereåu-

ri. Inftin&us hi naturales , hm- pliciter confiderati ^, homini non

cumanimantibus modo, fed cum

vege-

vegetantibus etjam funt fimul

cömmunes, quatenus vegetativas

tantum facültatis officio fungun-

tur, inferviendo ^eorum corporis bus, adjuftam ac flbi debitam fta-

turas meufuram alimenta & incre-

menta capturis, fine quibus in fuo

efTe neutiquam queunt perfiftere*

Hasc _, procul dubio ^, veraeftcauf-

fa, cur Cicero naturam fui confer«

vatricem efTe oftenfurus, fuge ad- fertionis argumentum iiiuffret ex¬

em plis, ex arborum varietate pe- titis. Quarum alias fecundum &

pingve, alias macrum & fterile fo-

lum defiderant; ita requirente ea-

rum natura, fimodo crefcant, flo-

reant & fru&um demum ferant Ti¬

bi _fitnile generantem. Huic vege¬

tativa facultati , veluti focia at- que dire&rix!, cuique animalium fuperaddita eft facultas fenfitiva,

ad follicitam fui corporis curam a-

gendam, unum cum priori faciens,

ut fit in appetitu cibi ,• &c. Appetitus

mulfei

multi variique funt modi, å fua quisque fenfatione, ^non fecus ac a

proxima cauffa,ad effe&um imme- diate tendens, libi fuisque profu-

turum , nunc ab amore ad bonura

repraefentatum profequendurru ^,

nunc ab ira ad malum intentatum

repellend um, proveniens: Sed fi

vires minus fufficiant repellendo

malum intentanti, falus in fuga e- rit, qua fe fuosque praefenti peri-

culo animal eripere,omnique nifu

confervare & tutum prajftare co- natur. Qui quidem modi, prout

ab animalibus brutis obfervati con-

fpiciuntur, non funt certi indices principii cujusdam rationalis libe-

reque agentis ; fed naturalis & ne- cenarii, ordinem fuas natura indi- tum, Sc in fingulis modis ufita-

tum, femper uniformem fervan-

tis _; utut ^non abfimili quadamfpe-

cie induti veniunt, quam qui å ra- tionali principio libereque agenre eflent profe&i. Quod tarnen ipfs

de-

n

denegatum horaini proprium ad-

feruimus. Cum omnes Ifta? mo-

dificationes ^ex altero communi

principio, mereque eorporeo ena- fcantur _, & nihil aliud fint _quam fimplices impulfus naturs anima- lis, corpori folnmmodo infervien-

tes , fine ullo cum ipfa ratione

confortio _, ab obje&is externis im- mediate ita detérminati> ut in _par¬

te m aliam, live iis conträriam ,

•nulio modo poterint determinari.

Propofitis etenim obje&is ^, fenfus

eorum moventibus, & appetitum

ad hunc, vel iilum modum _provo- cantibus, vehementi affeäu, &pras- cipiti naturs impulfu, in eum de-

terminata feruntur. Cujus ratio alla non poteflreddi, quam volun-

tate Supremi Numinis ita efie or-

dinatum, ^{ut certa} hac de ter mina- tione individuo confervando, ^&

fpeciei propagandas, per quam

necefTaria, animaliabruta _regantur,

& ad fxiiem naturs animalisperdu-

cantur.

14

cantur. Et, quia Creätori Sapien-

tifiimo &' Öptimo placuit ^creare

horninem _, ad excellentiorem fi-

nem quam bruta ; ideoque ^prakter

hafcé facultates corporeas , quas diximus. hominem habere cum

bruds coramunes , natura anima- li conjunftas ^{, eum} éxcellentiori princip io & proprio, natura feiliccC

rationali eximiis dotibus pra?dita

ornavit, quibus ^{, •} cum corporeis conjun&is, homo arduam virtutis

viam ingreflurus, tanquam medi-

is utetur _, 6c ad proprium recla

"perducetur finem ^, å prüden tia vi¬

vendi Magiflra dirigendus.

§. III.

Huic fini obtinendo divinå ^vq- luntas, nulli animalium, niii ratio¬

nali , eorum praDftantifiimo ac- commodatam de dit naturam. Cui

mox ab ortu ejus, minima infevit

fe mina rerum maximarum , qua?

Ii bene exculta adolefcerent, ip&

eum ad virtutem haud difficulter

per-

15

perducerent. Quippe, cüimentetn

dedit juris intelligentem ^, & noti-

tia univerfalium imbutam,qua?que progreffii a?tatis cognofcere,& in

confcientia fua fentire poffit, tum ipfum Legislatoren^, tum regulam

vitas ab ipfo pr^fcriptam, fuam-

que verfus eum obligationem, ejus fapientiam ^, bonitatem & potenti-

am ; utque habeat voluntatem in¬

terna agendi libertate ^non deftitu-

tam _; fed _quas ad regulam iftam

fefe poffit componere, ut & debe-

at: limodo negle&i. officii pcenam vitare; obPervati autem prcemi-

um expe&are velit.

§. iv.

Hinc prasftantiam naturse noftra?

rationalis pqua ceteris aiiimalibus,

ad uniformem agendi modum in-

trinfice determinatis antecedimus, abunde colligere licet. Qua:, nec ratione proprie diélå, nec liberta¬

te agendi interna, nec confcientia,

nec fenfu obligationis ^, nec vera

pro-

16

proa?refi gaudentindeqne ^{nec a-}

pta ad recipiendam 6c intelligendam aliquam obligationem ^; Sed pro fuaindole Scinftindhi natürali, cir¬

ca illa potiflimum, qua? ad confer-

vandam ipfam ^na tur am i. e. fpeci-

em Sc individua faciunt, ordinem

niotuum püre naturalium å Deo

Creatore inftitutum, 6c ^, in prima

creatione ipfis pra?fixumjftricbe fer-

vant Sc abfolvunt.

8- v.

Plura de hifce aliisque, pra? bru-

tis, hominum prxrogativis, erit in-

fra commodior di'fierendi locus,

cum ad extrema illa 5c fumma

( Sto i c is adpellata ) perveia-

tum fuerit; qua: inter animalium

genera diftincta 5c difpertitä funt ^>

5c fua cuique propria ad id apta,

qua? cujusque natura defiderat;

hujus autem loci eft ^, paucula

nunc dicamus de principiis natu¬

rs _, quscramusque quodnam dt

primum illud natura: invitamen-

tum >

tum, quod å natura in primo ortu ita appetatur? Philofophi ad hanc

quaeftionem refponfuri in diverfa

abivere fententiarum _{divortia ,} alii

hocprimum, alii aliud ftatuentes, Cauflam divortii ipfis dediü varia ,

de Summo fine conftituendo, _opi-

nio. Quem ita conftitutum volu- ere, ut, 8c> prima ^, & media, Sc

omnia fuaconfilia ad eum obtinen-' dum _referre deberent, juxta ^mo*

dum humanx vitx convenientem.

Sententias eorum Cicero de fin.

Hb: v. cap 6, 7 & 8 colle&as adr^- xcroplcLv, feu tres clafies reducit, dicens ^: alios fummum bonum pofuifie in voluptate, alios in va- cuitate doloris feu indolentia, ali¬

os in primis natura?. Illud fecifc

Ariftippus; iftud Hieronymus; hoc

Carneades, _qui hujus fententix de- fenfor non autor fuit, cum ante_>

oum A.eademici veteres _, Sc Peri- patetici eandem foverunt, Sc _pro eadem Xenocrates, Sc Ariftoteles

C ' ibi«

i8 /' ^v ibidem allegantur. Summi itaque

boni conftitutio, inuno horum triü,

omnino fieri debet; ^cum teile Ci¬

cerone Supra citato loco ^, capite o&avo, plures ^, fi penitius rerum

naturam videas, efTe nonpotuerunt.

Nam ,aut voluptas adjungi poteft

ad honellatem; ut Calliphoni, l)i- nomachoque placuit; aut doloris

vacuitas _; ut Diodoro, aut prima

Naturs _; qt antiquis, quos eos- dem Academicos & Peripateticos

nominamus.

§. VI.

Sententiam nanc ordine ultimam,

dignitate vero prima, ceu toti natu¬

ra: ex afTe convenientem, noftroque

inftituto abunde fatisfacientem pra:

reliouis defendendam fufcipimus;

modo tarnenå Carneadeprorfus di-

verfo. Nam in eo,ilIe valde hal- lucinatuseft, quod å Stoicis recef-

lurus,extremum hominis bonumin

virtute foia ponentibus , infelici

cafu in alterum extremum pro- £|

lapfus

19 lapfiis fuerit

naturajibus pofuerit. Et tanto gra- viorem, _quam illi, fui erroris cen- furam meruiftecenfendus eft, _quan-

to longius å veri via declinaverit;

Illi enim Summum bonum unice homini vindicant, partique ejus

nobili ri, menti fcilicet proprium faciunt; hic verö contra, Summum bonum etjam brutis communicat,

illud folummodo corpori tribuens.

Nos, hac in re neutri partium acce-

dentes, ^cum antiquis Academieis Peripateticisque longo temporis u- futrita incedimus via, Summum ftatuendo hominis bonum, non

quod alterut'ram tant um ejus par- tem; fed quod totum perficiat ho-

minem. Et hoc eft ^eorum judicio, quod fluat é natura? primis ^, &

cum iisdem conveniat. Nam di-

camus oportet, fummum bonum,

uon effe in hifce primis natura? con-

ciiiationibus; fed ex iisdem poftea cjis bonum

oriri,

20

oriri, nf'fiipfa veritate reclamante,

nos felices nafci, 6c in communio-

nem fummi boni, etjam animantia bruta nobifcum venire, dicere ve- Jimus.

$. VII.

Examinafca ficpaucis reje&aque

Carneadis erronea opinione; ^nunc Ariftippi quoque de Voluptatefen-

tentia nobis examinanda reftat,

quod 6c argumenti noftri ratio re-

quirit. Fuit hic Cyrenaica? fete princeps 6c ^autor, cui nominis fui originem Cyrenaici atque Anni-

cerii Philofophi acceptam retule-

runt, qui, uon fecus ac ille, omnes

<p t Årdern ndf et 7ro Åavmcci fuerunt, fum-

mum bonum involuptate, nonilla

ftabiii _{6c certa;} Sed levi ac fugaci,

6c proinde reficienda collocarunt.

Virtutem, non ut dominam 6c fux felicitatis genetricem amarunt ;fed

ut famulam, fua* voluptati ancillan-

tem, 6c undique fvavitates conqui-

rentem laudarunt. Et ex eo, quod

natura

natura dolorem vitemus, 6c volu- ptatem fequamur, fibifirmitér _per-

fvafum habuerunü, in ejus fuga ^,

& hujus profecutione fummum bo-

num confiftere; voluptatemque

cum humano _genere natam, efTe primum familiäre, 6c ultimum de- fideriorum finem, appetitum ho¬

minis moventem ad fe unice expe- tendum. Verum, iftud hominum genus, totum deliciis deditum, lus- que deque habent, _quäntum inde abfurditatis fyrma fequatur , quod

talem fibi proponant malorum 6c bonorum finem, qui omne offici¬

um pervertat. Nam ^, qui dolo¬

rem fummum efTe malum ftatuunt;

quomodo fortes erunt ? Fortitudo enimad quasvis mala,etjam maxi¬

ma animum obfirmat, ut pro pa- fria, ^{aris 6c} focis; ^aut alius hone- fti finis gratia non dubitent mor¬

tem oppetere: Et contra, qui ^vo-

juptatem fummum efTe malum cre-*

uunt, _qui ipfi temperantes erunt ?

Tem-

Temperantia enim naturales &ne-

ceflarias cupiditatesad amyflinho-

neftatatis exigit ac cieterminat.

Et pofito, fed adverfante Cicero-

ne lib. 2 de finibus _{cap. 2 ,} Ulis non conceflb, voluptatem hancce inter prima natura numerari debere;

tarnen illa non eil tantae dignatio-

nis, ut inde fequatur, eam folam

effe appetendam. Quippe, natura infantem non movet, ut volupta¬

tem expetat j fed tantum, ut fe ipfe

diligat, ut integrum fe falvumque

velit. Quocirca errori adeo vici-

na eft harc opinio, nihil putare eile

praeter voluptatem, ^non membra,

non fenfus, ^non ingenii motum , non in tegritatem corporis; ut fum-

mae Ciceroni videatur inlcitiae.

J. VIII.

Hifce etjam haud obfcure pa-

trocinati funt Epicurei, ut conftat

ex Laértio in V. Ep. Ubi clare often-

ditur; ^eos voluptatem in genere,

prout ab omnibus appetitur ani-

malibuSj

23

malibus, primum {latuifle famili-

ar$, eandemque per fäpientiam in

ordinem redactam eile ultimum hominis finem. Voluptas enim, inqiliunt, i<?t TrfoflcvOMiiOv, ^xcc) %<ycL,w c- pé*h; Eft primum natura? accom- modatum, Sc expetendorum ulti¬

mum. vSed neutrum nos , ipfis fa-

cile concedimus: non prius,ob ra- tiones fuperiori thefi adiatas; nec

pofterius, ob alias etjam heic loci

nunc adferendas. Quia pofttergum

ponunt, quod imperabit, Virtus

quomodo voluptatemreget, quam

fequitur ^{, cum} fequi parenfcis fit,

regere imperantis. Virtus vacii-

lat, imo jacet potius, quam lubri-

ca ifta via voluptatem fui commo- di tantum fhidiofarn ad talem pras- poftere fequatur felicitatem. Illa itaque huic omnino praeponenda,

fi qu£ ad eam felix fiet progreilio:

Qua antecedente tutum erit omne

veftigium. Illa dignitate fui fem-

per magni facienda, qua? eft pru-

dens

24

dens reglna, non modo vofuptatem;

fed 5creliqua natura? omnia, füore- gimine moderatur, 5c ad debitum dirigit finem.

$. IX.

Gum quibus viris equisque (ut

dicitur ) acerrime _pugnarunt Stoi-

ci honeflatis milites ftrenuiores.

Qui oranem voluptatem ab hifce

initiis profe&am fibi contrariam, multum turpitudinis fe cum adlatu-

ram, å regno honeftatis longe late-

que exterminafle exiftimantur. Sed

cum voiuptates fint diverfi gene¬

ris , nec illis fimpliciter concedi- 1

mus, omnes omnino corporis vo¬

iuptates honeftati efle contrarias;

fed alias naturales & neceflarias;

utpo^te cibi, potus 5c veneris 5cc.

confervando individuo, 5c _propa¬

ganda; fpeciei defervientes; alias

non neceflarias; fed fupervacaneas

5c adfcitas efle. Et proinde has, ho-

neftatem debellantes, ceu hoftes

natune cavendas _$ illasvero, ratio-

rt 2$

ne & modö adhibitas, honeftati 8c

naturs ainicas ac neceilarias effe ftatuimus.

Cadentibus fic fententiis ad- verfariorum _, adhuc inconcufla perftat fententia noftratium; qua?

plerisque hodie probatur ^, initium fcilicet 8c finem omninin animali-

umappetitum moventem, fatian- temque redle deduci debere ^ex pri-

mis natura?. Nam,unde naturale 'illud fludium _Qiåclvvou; enafcatur,

omni animantium generi commu-

I ne, nifi ex tcnerrimo fui ipfius

confervandi appetitu ? Qui å natura datus praecipui boni.pra?cipuo tene¬

tur defiderio. Pnecipuum illud bo-

nü, alioruraque bonoru fundamen-

tum eft vita,quam, cumquodlibet

animal velmaxime {alvam velit 8c

incolumem, fe ipfum ftudet om- nibus _modis confervare, qua? bona

fibi videntur, adquirere; malavero

fepellere. Et naturalis hic amor

P ©m-ni-

26

omnibus innatus, in cujusvis ani-*

tnalis natura altiores ordinarie agit radices, _quam Utah ullare amabi-

li folvi eradicarique queat.

$. XL

Parum enim univerfali noftra?

adfertionis veritati officit aut pra?-

judicat nonnuliorum in contrarium iliata negatio, petita, vel ab homi- nibus, vel etjam ab animalibus bru-

tis. Horum equidem exempla funt

rariora, _quae fetus fuos teneriore, quam fe ipla ample&i videanturaf-

fedhi _; illorum autem paulo fre-'

quentiora ^, qui ex neceflitate orifi¬

cii , ar&a neceffitudine , aut fidei ja&antia, pro liberls, confanguine-

is aut amicis quandoque mortem fubire non dubitaverint» Nonnul¬

li quoque per impatientiam vitam

projiciunt, tanquam fibi deinceps

miferrimam futuram, & mille ca- lamitatibus plenam, abfumto eo

fubiti cafus ineurfu, in _quo omnem

fuam fpem collocarint. Sed quid-

27

quid hi, di<ftas ob caufTas extraordi-

nario modo faciunt; fui ^tarnen nunquam oblivifcuntur : Quippe ^,

qui geftibus fuisquoquefatis often- dunt, rem ipfam aggreftiiri, quam inviti naturse adverfa perpetrent Nam communis 6c Ordinarius iile hominum affe&us, quo quisque Ti¬

bi natura amicifftmus eft, huic mul-

tum pra?valet ,6c non male expri-

mitur in illolobi 2: 4. Pellempro pelle, 6c omnia, qua? habet homo aabitpro animafua.

§. XII.

Ut vita fua cuique cariflima; ita

nulli diftimfta magis 6c fpecialis ejus ^cura incumbit, quam fibimet ipfi. Unde natum eft illud _prover-

bii: _Proximus quisque fibi. Jux-

ta quod,quivis etjam fe plus amat

in ungve pedis ^, quam alterum in

vertice capitis. Et, quoniam vita

eftarctiflima animi corporisque co- pnla ⁱ utique ex debita ejus cura ,

p utriusque partium Talus depende-

at«

28

at. Nam, natura fiiis omnibus vulfc

expleri partibus ^, animus hominis

virtutum feminibus excoli; _corpus fanitate, integritate fenfuum, con- cinna membrorüm difpofitione in I

omnem fui ufum mobili, viribus, pulcritudine Sc ceteris fuis adfcitis perfici, ^quae tanquam pra?cipua

cun&as animantes diligunt; 8c hunc corporis flatum per fe expetunt

fua? natura? maximeconvenientem, quse tota perturbatur, fi aut a?grum corpus eft, aut doIet,aut caret vi¬

ribus.

$. XIII.

Pteterquam quod perfe&us

hic fui flatus vite corporique con- formis, fit cujuslibet animalis pro- prius, &, per fe nullo non tempore

maxime expetatur -y etjam multa

alia propter eum expetuntur, fine quibus animal diu in eo, nec e(Te,

ne c vivere queat; utpote pabulum

ad corporis,'vel motu detriti, vel

continua infenfibilium particula»

rum

29

rum tranfpiratione decedentis ^re-

ftaurationem ; latibulum ad fui pro- tedionem contra pericula, violen-

tiam ventorum & fimilia. Et qnan- quam fatis abundc benignitatis

fuae afteåura in hoc provida folers-

que declaravit natura, quodfmgu-

lorum generibus ^, & proprium profpexerit pabulum, & propriam ejus parandi artem: tamen eum af- feélum, homini peculiariter decla-

rare voluit; utpoteeximio,praere- liquis, afiimaii, ad focialem vitam

cum aliis hominibus honefto 6c I decenti modo colendam, inprimis

nato. Ad cujus vitas culturam mul¬

tiplex & varius requirebatur appa-

ratus. Cui paranaouni homini bo¬

tet impoilibile, propter connatam ejus pauperiem, incultum, infeitiam

atque infirmitatem ^, nifi aliorum hominum _ope & induftria mox fuc-

curreretur. Nam idem dies ipfi

föret fatalis, qui iuit natalis, nifi jam tum parata efTet nafcenti alio¬

rum^

5°

rum, et , inprimis benigna nutri-

cis opera, lac fiium fuppeditatura?,

donec _folidioris patiens appetens- quc fberit cibi: quem, poftea ad quotidianos vitx ufus, neeeflarium>

fortaßls alma parens terra,ipfona-

tali foio, ei fatis parabilem fecit:

Nam , frugibus alia, alia feris aut

pifeibus ferax regio eft ^, ac proin-

de ibi agricultura ^; heic venatio

aut pifcatura fui colono vi&umre-

feret. Qua? varia vitx fuftentanda?

media, natura quidemprimumpa-

ravit; Sed poftmodumindigentia,

quae multarum artium inventrix eft, ipiiim ufurpare docuit. Et, quod omnia, una non proferattel-

lus, id a-quitatem naturs arguit,

volentis non uni,omnia fua dona dåre.; fed eadem piuribus divide-

re, ut hominesfocietatem intér fe

tanto diiigentius colerent; quanto uberior,exmutua ejus cultura, in

eos omnes redundaret fru&us.

$. XIV.

3*

$. XIV.

Et licet nulluni prorfus animal,

quanto quanto fui feratur confer-

vandi ftudio, cum alias obcauflas,

tum ob caloris inüati humidique

radicalis defe<ftum, ad eam, quam

ipfa natura intendit ^, vita? _perpe- tuitatem pofiit pervenire: Ideoque hicindividui defe<fhis,per ejus fpe-

ciem haud incommode refarcitur.

Quam, propterea maris 6c femin«

diverfitate natura diftinxit, ac u-

triusque fabricam partibus, 6c ad

procreandum, 6c adconcipiendü, a-

ptilfimis, forma vit, ut vehementi

mutuae conjun&ionis cupiditate ca¬

pitata, mutuäappeterentoperä, in perpetuo vita? ftatu perennandi. ^Et,

quamvis hic conjun&ionis appeti-

tus procreandi caufia fit omnibus animalibus _{communis, t3men} ho- minibus praecipue, ad focietatem

cetto modo ineundam, ejus Angu¬

laris eft ufus, 6c å brutorum lon- ge diverfus; ubi fcilicet cum re&a

rati-

5 2

ratione, aliisque facultatibus con- neöatur. Nam illa, in fua quadi-

bet fpecie, ftatis tantum fempori- bus, cum å veneris ftimulis com-

pelluntur,ad promifcuum ejus u- iiiin concurrunt, 6c , commixtis

corporibus conjunguntur, quo de-

mum pera$o, eorum conjunéKo i-

terum folvitur , 6c fefe invicem ad

alia non indigent. At homines, non modo propter mutuam confvetudi-

nem, 6c commune illud fui reftau-

randi opus, liberorum fcilicetpro-

creationem _; fed 6c, propter mu-

tuum vita? flabilis adjutorium, foci-

etatem appetunt, 6c, ^nexu recipro-

co colligantur; quiea propter å na¬

tura humana? imbecillitatis gnara,

non tantum fociabiles; fed etjam

tnvAvnwsi creati funt, ut bini vitajn agerent commodiorem.

§. XV.

Ab hoc eodem fonte , quo fö-

bolis procreanda? appetitus, etjam

ejus ccnfervanda? ^cura originem

ducit

ducit. Et ut iile, ita _quoque lia^c

a natura pafentis reéte derivatur.

Nam, cum animalium fetus tan- ttim non omnis, ex utero matris

üias, tenero nafcatur modo coaJe- fcente corpufculo ^, viribusque ad

fe fe fuftentandum cuftodiejidum- que non fatis firmis; utique nulli major, ejus fiiftentandi cuftodiendi-

que cura , tum temporis ^, poterit incumbere , quam ei, qui fuerit geniti caulTa. Qua propter in iis änimalibus, _quorum fetus la&e fo- lent nutriri, fetu jamjam ^{ex utero}

matris labente, omnis fere cibus la- Öefcere incipit: Et, qui paulo ante

natus eft, fine magiftra, duce natu¬

ra marnas mox appetit, la&isq; co- pia faturatur. Atqj, ne hujus defe- ftufuos deftituant fetus fecundiores

plures _procreare foliti; ut fiies, <3c

canes, illis mammarum data eil

ttmltitudo, _quas easdem pauciores habent ^ex _{befliß, qua? paucos} gi-

gnunt. Et vim fuam mirifice ex-

E erit

er it communis hie natura? inpulfus,"

quo, vel rabidillima? fene, ad fil¬

os, quos procrearünt fetus, _per-

dite amandos _, impenfe curandos

8c follicite defendendos compellun-

tur: ufque ad ^eum finem, dum ipfi, vitxüix confulere^ fax nu- trifcionis ac defenfionis curam fiifci- pere ritequeperagere valeant. Etfi velmaximepifces, 8c nonnulla _quo- queanimalium genera dantur ,qua?

crimine infimulentur _; ut- pote ftruthiones, teftucliaes& Cro- codili; quiaiili,ut ajunt, fua cum genuerunt ova , aquis relinqunt ■, hi partus fuos in terra editos, ^are-

nis faltem obruunt, •& deinde difce- dunt; tarnen ultra hanc commu- nem natura? commendationem ,

nec parentes agnofcunt, ^nec par¬

tus defiderant: Facile enim, ut il¬

la aquis & fuflinentur, 8c fetum fundunt; Ita hi, in pulvere, vir?

tute folis calefa® nafcuntur,per fe ipfi educantur, <Sc ad naturalem fui

per-

perfe&ionem _{pervemunt; qua illi,}

ficut' omnes reliqu^e animantes, ut

fummå dcmum acquiefcunt. Sed hsec,. de natura? inftinöibus homi- ni cum brutis communibus , qua?

rudi pingnique Minerva diximus,

fatis jam di&a funto.

Caput Tertium,

Trädet nonnulla natur £ prima, qti£ homi¬

nis propria funt, quibus rem t o- tam et jam claudet.

§. L

P|uftum ha&enus fecuti fumus

*^inftin<9:uum mere natur^lium, adfinem animalium _communem, eorum fcilicet confervationem _;

Sed,quia inftin&us hi, in homine heic non ceflant _j fedratione dire&i

longius _procedunt, & ad finertt ejus _{proprium quoque} tendunt;

Proinde _{ratio methodi} noftras, fi-

rniilac ordo rei jam requirunt, ut aoniinem paulo ulterius in natu¬

rs

3 6

Yx fufcepto itinere profequamun_.,

&, vide am us, quomodo etjam ille

ad fuam progrediatur felicitatem.

$. ii.

Prima naturé ieu inftin&usna¬

turales, prorfus diverfe funt con- fiderationis _, quando fimpliciter prsecifa hominis ratione; & quan¬

do cum eadem conjuncH, ejusdem

mo d e ram in i fubj ^{ae e} nt. Eo e nim

modo confiderati > ut funt mere naturales hominique cum brutis

communes, fimplices dicuntur^,

& femper uniformiter agunt; hoc

autem _, prout Tunt direåtionis hu¬

mana? capaces, å veteribus Philo- fophis Kar troxiiv Tr^cora KaXd (pusrrAeU

prima naturs nuncupantur; Quia

re$ae rationi, _qua? poftea in ho-

mine oritur , & vim fuam exerit, tanquam fax dire&rici <3c domino

demum fubordinantur, cui turru

amicam conferunt _operam, ad vi-

tam cul tiorem agendam ^, decoro

fcilicet ördine confpicuam.

37

$. III,

Priori modo mftinchis ajccepti, pro communi illa & unilorrm re- gula motuum mere natur aliutrL,,

quam eundbe animantes naturam

confervatura? ftiiäe obfervant, ju¬

ris adpellationem non merentur„.,

&, ab eo proprio fie diclo nomi-

nis funt longe alieni: Nam quo- tnodo recipiendaa proprii juris, ob-

ligationi habiles erunt, qui nuHa_»

gaudeant ratione ? &, quomodo ad

normam ejus fefe accomodabunt,

qui libertäre deftituantur volunta- tis, & femper ad uniformem agen-

di modum , intrinßce determinati.

fint? Ideoque tantum abeft, ut in-

ftinßms hi,qua tales, ad haec apti

evadunt, ut potius nullius obliga-

tionis, nullius ofißcii, nullius virtu-

tis aut vitii, nullius praemii aut pce-

nae fint capaces. Eßo, quod de-

cantata illa Veterum JCtprum Na¬

tura definitio , iuris inter bruta__»

hominesq; ftatuat com m union ein i

38

Et antiqua illa utjep\Lv%iWTi? (eu tofariinct Pythagorxa, ejus perifrt*

tiam quoque iilis vindicafTe vulgo credatur, tarnen neutrum, fme na¬

turarum in fe lnaxime diftinftarum

confufione, & fumma? vocisfa&um eft a?quivqcatione. Natu, quid ^a-

liud faciant, communionem juris

inter bruta & homines inducentes, quam, ex brutis homines facere_>

conentur, nullam eos inter relin-

quendo fpecialem differentiam-j.

Qme tamen, ut fupra diximus,ma-

xime diftingvuntur, & omnibus

diftant pajxifangis, adeo ut nulla

alia _re, hi, ab illis tam longe ab-

imt, _quam ipla ratione. Et _quan- quam illa ^, nudis inflin&ibus, ea

nonnpnquam agere videantur^,

qua? juris funt, & hi, ratione di-

re&is _, eidem conformiter aganfc;

tamen ea avSip&)7nvyi^

vite hamanse imitamenta, ut habet Ariftoteles lib. ₉ de hifL anim.cap.

7. feu vir tu tum fimulacra, uti Ci¬

cero-

39 ceroni dicuntur lib. 2.de fin.-non Hifi fimilitudinem quandam illius, quod pro jure&regula vivendi ho-

mines oblervant, exhibent. Nam,

.

nihil ad jus _{proprie didhim,} ejus-

que faciat obligationem ; fi quid bruta, fuo inftin&u, a&ibus hu- manis, fimili agant, vel omittant;

quod homines lege naturali pra>

ceptum aut vetitum, agere vel o- mittere téneantur.

§. IV.

Sed pofteriori modo conliderati, quafcenus inftin&us rationis impe-

rio _natura

apti funt parere, poft-

modum quoad perfe&um fui exer-

citium oriundae; eatenus in offi-

chs prima fuftinent naturs Funda¬

mente, <Sc velut robuftiflima? colu-

1 mnae munus obeunt, cui reliqua

a T« xctS-' c ha 7Tj)w\cL , feu univerfaliter prima, quas in moralibus tradfcan-

na futit, innituntur. Ubi commu-

; Ues iftae _{motiones ,} homini inftar regulae _erunt, ad _quam quotquot

! _va-

40

valent ufu rationis, fuos inftiri&us, fuasqj} omnes tam fuperiores, quam inferiores facultates applicabunt-,.

Cui _> fi exacfe conveniant, a&io-

num humanarum redtitudo; firm

vero disconveniant, earundem ab¬

erratio, inde judicanda venit.

$. v.

Solus itaque homo, idemque to-

tns adaequatum hujus vegulx prin- cipium & obje&um erit. Cujus

inllin&us funt initia qua^dam ho¬

ne Iii feu virtutis ex mente Stoico-

rum lic didta : fiquidem non tan

tum obje&um funt virtutis ; quia

virtus illa defendit; fed etiam illiüs principium elféndi ^, quamvis re¬

motum , (loquor enim ore Scho-

laflico) quippe homines naturali¬

ter invitant ad lioneilas & virtuo- fas a&iones. Qme _quatenus im¬

perfecta? funt, eatenus poflunt di-

ci oriri a natura feu primis natu¬

ra^ quatenus autem perfe£tx, ea¬

tenus oriuntur ab ipfa virtute. Na¬

tu-

41 Natura enim eft principium Quod,

a&ionum honeftarum; Virtus au-

tem principium, Quo. Qua? fimul

fumta, conftituunt principium ea-

rum completum.

§. VI.

Hinc videmus vitam humanam nonunico, ficut belluinam; fed ge- mino feptam eile, fuse confervati-

onis munimento; inftindu fcilicet,

& ipfa ratione. Utraque homini

data funt, ad ejus^ curam tanto di- ligentius _{ageridam. Nam} ille non deferitut, hac accedente ^; fed huic

fubordinatus cooperatur, ad unum velut opus producendum. Quo-

circa tum virtus, quid valeat, vires

fuas _quoque experietur, qua? ex

opera pra?ftita, fa&i fimulac Ho¬

minis gloriam merebitur. Ipfä qui-

dem in fe fimplex & una; fed pro obje&orum multitudine & diver- fitate, circa qua? verfatur, &pra?-

clari quid homini pra?ftat, multa_»

& div.eria fortietur nomina. Quip-

F pe,

42

"-

.pe, nunc focietatem fervans, fuurn

cuique tribuendo, juftitia falutatuf;

nunc vim externam repeliens, pro-

pulfando pericula, fortitudo voca- tur; nunc cibi potusque capiendi,

vel etlam veneris ufurpandas mo- dura tenens, temperantia, vel ca- ftitas appellatur. Et, fi curat, ut o- mnia domi & foris, rede _{atque or-} dine fiant, fcunc jure merito® Pru-

dentia nuncupatur. Narmna^c^

pluscula ejusmodi alia, funt obje-

da, _{per quse,} fi homo, virtutis du-

du medio tranfierit, reda ad fuam

progreditur felicitatem, å ^qua ve-

ro, fi declinarit, ^mox inhibetur, a vitiis virtutum hoftibus utrinque infeftatus.

$• vn.

Et, ut vitia plane omnia ^, homi-

nem å fua felicitate impediunt, e-

jusque ^naturam hoftium inftar im-

pugnant: Ita virtutes ex adverfo,

ejus felicitatem promovent, & con¬

tra quosvis eorum infultus fortiter

43 »

defendunt. Prudentia, _qua? reliqua-

rum princeps eft, iis omnibus fu-

um ordinem, modum <3c occafio-

nem, tanquam oculus quidam men- tis undequaqüam lucidifiimus o- ftendit & adfignat: Proprium ita-

que fortitüdinis ^munus erit, immi-

nentibus periculis obviam ire, ^me-.

tum & audaciam cavere, &, ut vi¬

gd ac ftrenuus miles, pro hominis

vita & incolumitate, femper excu- bias habere; Temperantise proprio

um erit, ingluviem, ebrietatem-,,

immodicam ^venerem & fimilia fu- gere, hominique fui ftudiofo debi-

tamreddere mercedem , corporis

falubritatem ac profperam valetu- dinem; Par efto judicium de cete- ris quoque virtutibus, quse fi fem-

per dcubique precedant,hominem-

que habeant comitem, eum bene

& prudenter ad debitum dirigunt finem, fui fcilicet felicitatem.

VIII.

Plura quidem ad huucfuae felici-

ta-

44 ;| H

tatis obtinenda? finem, b om o mihi

eflet profequendus ^, cum praten»

harccejam ftri&im dicffca, etiam a- lia bene muita habeat naturs pro- pria, ful promovendi media ; ut ex

dilucida eorum declaratione cap.4- lib. 1. offic. Cic. patefa&a nemini

non infpicienti manifeftum evadit, quibus rede ufurus cum fuccefTu pregredi, eundemque adféqui po-

teft : Sed cum propofita brevitas,

fimuiac rerum mearum tenuitas hoc ipfum non admittant, qua? me quafi inhibitum avocatumcß jam~»

gtadum fiftere jubent; quaranta jufla exeeuturus, heic fubfifto, pe- demquefigo. Omnium ultimo, Te

B.L.,enixe rogans velis, qua? fuper

ardua hac & difficili materia dida funt, & meliori tuas fefe probanda

fiftunt cenfura?, pro fölita humanita-

te, candide interpretari.

D. G.

V ^{* * *} v.