ALBERTUS DAHLSTRÖM

•h

·-■<!)

De

RELIGIONIS AD REMPUBLIOAM

HABIT U APÜD ROMANOS

DISSERTATIO

QUAM

VENIA AMPL, FAC. THILOS. ÜPSAL.

P.

P.

MAG. JOHANNES ALBERTUS DAHLSTRÖM

Ad Bibliolü« Reg. Acad. Upsal, Amanuejisis E. O.'

Ε Τ

ADOLPHÜS UDALR1CUS LINDSTRÖM

Norrlandi,

P. I. /' _{aU,l,V Μ p-}

HS AUDIT. GUSTAV. DIE XV MAJI MDCCCXXXIII.

Η. Α* M. S.

U Ρ S A L I iE

EXCU DEBANT REGliE ACADEMIiE TYPOGRAPHI.

KONUNGENS

HÜGTßiiTRODDE MAN GENERALMAJOREN

COMMENDEUREN AF KONGL. SVÄRDSORDEN

HÖGVALBORNE GREFVE

IRR n. _ränge

FRU

SAMT

DESS GREFVINNA

HOGVÅLBORNA

fodd

O/n jag den störste skald på jorden skulle vara,

jhj kuride jag i ord min tacksamhet förklara.

Men i mitt trogna bröst den brinner klar och ren, Som förr når Skånes Sol mig lyste med sitt sken«

Och minnet af den fröjd, de många glada stunder, Jag njöt hos EDEK förr i Skånes gröna lunder.

Omstrålar mig ännu, och till min lejnadsqvåll

Det minnet lyser mig och gör mig glad och såll.

Forsman ej dessa blad, som jag till EDEK sänder,

En ringa vördnadsgärd från Fy ris jjerran stränder

ADOLPH ULRIC LINDSTRÖM?.

DEN HULDASTE MODEM

h β 1 g a 11

af

Λ Λ

Sonlig Vördnad, Kärlek och Tacksamhet.

DK

RELIGiQNIS AD REMPÜBLICAM HABtTü

APUD ROMANOS.

Omnibus temporibus intima Religionis fuit cum Omni¬

bus rebus hutnanis conjunctio et in ^res populorum publi-

cas praecipua vis et auctoritas. Non apud Indos solum, Persas, Israelitas atque AEgyptios, sed apud Grsecos eti-

am Romanosque et'omnes paullo cultiores gentes, tara an·

tiqui, quam recentioris aevi, hoc idem obtinuit. Sed ta¬

rnen, si quaeritur, in quo numero atque honore, diversis temporibus ac locis, habita fuerit religio, tantum abest,

ut eodtm aut Semper aut ubique steterit, ut suum cuique populo, ueque tarnen Semper unum idemque, fuerit reli¬

gionis studium, propria forma, domesticus usus. Quum itaque Orientem ^versus oculos conjicimus, initia vitae so¬

ciales, instituta, moresque populorum et quid in haec ipsa

momenti habuerit religio, observaturi; gentes maximas con-

spieiniTis, qurn, sensu quodam religionis aeri ei yehementi,

intimis mentibus innato, prse ceteris insignes, in canipo-

rum patentium sequoribus habitant et impotenti unius im-

perio, qui omnia manu, cedere nescia, in unum cogit coer- cetque, servorum omnino ritu parent. Proeterea, quun>

etiam terrae, lasto almoque sole calentes, omnia, qnsecum.

que hominibus opus essent, tanta cum largitate soloque

naturae beneficio funderent, ut hominibus pio admodum ingenio indulgere et ima mentis cogitando contempiando-

que petere eo magis licnerit, quo minus vitie siistentandae

labores et curae animos a semet ipsis avocarentj inde ^oni

nino factum est, ut, universa fere gente in religionera plane effusa, ordo (sive Casta, quas drcitur) sacerdoium,

qui tum religiones, tum artes omnes et disciplinas optime

calleret, non ceteris solum, quae in civitatibua Orientis

discernuntur, Castis praestaret, sed id etiam dignitatis fasli- gium attingeret, ut leges ferre, superbam regutn domina-

tionem refringere atque omnibus consiliis publicis, rebus-

que majoris minorisve momenti proeesse posset. Sic in

omnibus fere Orientis populis primas omnino tenuit reli¬

gio: atque haud secus, quam per animum corpus, per re¬

ligionen! res publicae perstitisse et viguisse dicendoe sunt

lam yero, ut ad propositum nostrum propius acceda-

mus, sr, quinam in Europa status habitusque religionis ad

5

rempublicam exstiterlt, inveatigamus, aliam omnino et

longe diversam rationem conditionemque rerura animadver-

temus. In Europa enim civitates aut gentibus exiguis, qusé natale solum relinquebant, originem debuerunt, aut circum oppida, quorum initia, super hominum memoriani revoluta, latent, parvis a principiis effloruerunt, Neque ipsa terrae natura, quippe quam juga rnontium saltusque

totam in regiones innumeras dividant, tantam hominum molem aut in unum redigi aut unius imperio subjici patie-

batur, quantam apud populos orientis contuemui, sed

multo magis societates modicae tantum magnitudinis, alte¬

ram alteri, vicinas, iluviis tamen montibusque disjunctas,

institui jubebat. Quum denique propter caeli solique du-

ritiem pro se quisque omnibus et animi et corporis viribus

eniti deberet, ut, quae ad victum cultumque necessaria es- sent, pararet, fieri ^non potuit, quin res externae magis,

quam ipsa animi penetralia, unde omnis manat religio, uni-

versis ac singulis curae cordique essent. Quae quum esset natura ratioque rerum in Europa, et quum jam quoque, ut fit, inter civitates tam finitimas certamen aemulandique

studium cooriretur, inde factum est, ut apud Graecos Ro- manosque, quorum maxime celebratur ^memoria, tantaprae- cipue opera libertati ac reipublicae defendendae et stabili*

endse daretur, ut religio, tametsi non quidem praetermit-

Ν

4

teretur, famen aut pro adminiculo haberetur, quo gratia

Deorum et benevolentia reipublicae eonciliari posse crede-

-retur, aut etiam, postquam ad ea dem um ternpora per»

yenturn fuit, quibus melior ingenii cultus, doctrina sub-

tilior atque eruditio percrebruerat, a potentissimo ^qiioque

pro lubitu tamquäm machina adhiberetur, qua plebs su¬

pé rst i tios a regi atque refrenari, eoque consiliis via atque

eucoessus praemuniri et omnibus reipublicae gerenda* insti-

tutis auctoritas et robur addi _posse videretur.

Iis autem temporibus, quae ad nosfram aetatem propius aecedant, postquam religio divinitus patefacta, saneta et

yenerabilis, late per Europam invaluerat, intimos mentis

recessus invadens, animosque inßammansj necessuin omnino fuit, ut grave inter libertatem civitatis et auetoritatem re-

ligionis certamen exoriretur, in quo ja ⁱⁿ haec, jam iila superior discederet. Haee jatn diu agitabatur controyer- eia, usquedum eo eruditionis et sapientiae tandeirr perven- tum erat ut inteliigerent homfnes, utramque ^rem

neutrå

aut neglecta aut oppressa» intiino consensu ad summam

generis humani perfeetionern et salutem conspirare debere ; id quod etiam sapienfissimi nostrae aetatis viri _summopere queerendum agendumque putant.

Quantum autem _pro diverso tempo-rum ingenio civita-

tes, sive ftindamenta, si ve fata respexeris, religioni debu*

erint, id quamvis omnino dignurn, in quo cognoscendo

elaboretur, ^{et summa} cum jucunditate conjunclum videa¬

tur» nos quidem investigandum et pertractandum suscipere

minime ausi sumus. Hane enim rem qui apte et subtili-

ter explicabit, eum non modo historiam generis humani

et, quae tmieuique eivitati propria fuerit, vim atqoe natu-

ram penitus cognitam habere, sed etiain adeo in Philo -

sophia versatum esse oportet, ut periectam ^rerum huma¬

narum divinarumque scientiam ^teneat. Est itaque hoc ionge ^supra vires nostras positum; ^nec forsan ad ejus gravitatem et amplitudinem liujusmodi opus adcommoda-

tum judicetur. Niiiilo tarnen minus, q μ um in hane disqui-

sitionem perdifiieilem et fere infinitam ineidirnus, parti-

cnlam tantum pro viribus explicandam et illustrandam sumsimus, eamqtie potissirnum, quse Religionis ad rempub-

licam habitum apud Romanos demonstraret.

Tot Romae eolebantur Dii Deaeque, tam multa erant saeerdotmn genera, tanta sacroruni'vis et varietas, tantus tem-piorum numerus, ut alium praeter Romanos populum

baud facile invenias, qui in rebus divinis et instituendis

et proc uran dis vel sollertior fuerit yel raagniiicentior. Per

totam hujus populi historiam ^, qualem quidem pertracta-

runt auetores Romani, pi»cipue Livius, magnus oxnnino

6

est et copiosus locus de religtone, deque iis, ^quae ad eam

pertinent, Neque tarnen ignorantiam

^an negligentiam in

caussa fuisse dicturus sim

satis scio, cur Iii, quum iis,

quae singulis annis facta et gesta essent, liistoriam religio-

nis admiscuerint, in hoc loco ita versati sint, ut nec, un- de originem duxerit atque creverit res sacra, nec quae,

quantaque fuerit vis ratioque religionis, satis pateat 1).

Unicuique enim sacra Romanorum accuratius investiganti,

tam inter se confusae occurrunt pietas et superstitio, ve¬

rum falsumque, ut, quam liujusce rei opinionem animo informet, dubius omnino haereat. Partim hunc popuium

in supplicationibus, votis et sacrificiis, ubi mirifica cerni-

tur verborum et sententiarum gravitas, incredibilis ^cere-

moniarum sanctitas et splendor, tarn alte mentibus infixam

Deorum verecundiam, tantum in iis placandis studium,

i) Quum Romani antiquis temporibus adeo in republica domi miii- tiaeque regenda et administranda occupati fuerant, ut ad interna

et domestica curanda non facile eis tempus et otium suppete- ret; nec cuiquam mirum videbitur, si pristini aevi rerum gesta-

rum fcriptores magis externa belia et, quibus artibus auctum et prolatum sit imperium, quam prima rei facrae initia et, quo quae- que tempore sacra instituta fuerint, exquirere studuerint. Quo

factum est, ut Livius, quum certis et exploratis hujusce rei mo- numentis careret, magis in rebus civilibus et bellicis describen- dis, _quam in interiore sacrorum rituum indole pervestiganda ^ver-

satus sit et eam fere neglexerit. Id quod ^et ipse ab operis sui

initio profitetur: Sed hcec et his similia, utcumque animadversa

aut existimata erunt, haud in magno tquidem ^ponam discrimi-

nt, Ptaef. sequ.

7

iantamque in placntos fidiicjam slgnificare anmadvertirmis,

perinde ac si, omnia Deornru niimine ac ditione geri &

administrari, pia atqu-e devota menle crederet; partim,

si, unde ortus commotusque si t hic religiosus animorinn

impetus, quoeritur, eum tam inepte credulum ^, adeoque

vanissimis rumoribus auscultantem deprehendimus, 111 qute-

vis in somno objecla species, aut quidquid novi mirique

nspiam accidisse nuntiaretur, ingenti omnium flde terro-

reque auditum, horurn prodigiorum interpretibüs et pro-

euratoribus paraverit dominationem. Hi diversi sensus ejus

subeant animum necesse est, eui ingenium religionis Ra¬

ni a η se vel leviter cogitatione attingere in mentem venit,

lam vero ut vix invenitur quisquam, qui magnam &L plane singulare»! Romanis pietötem tribuens, ex ea sola univer¬

sum eorum exstitisse religionis apparatum ^, omnemqoe De¬

ornrn colendorum euram atque scientiarii dieat, sie ii, qui

pietate sublata, religiones Romarn» ^tim a rerum civili-

um peritis vel ad ipsorum comrnoda vel reipublicae caus-

sa betas esse cxistiment, et a vero deilexisse, nec sine

injuria disputare judicentur. Neque enim illis, quum pié-

tatem solam totius religionis Romanae eflectricem stalmmt,

quomodo sacra Romanorum diversa et ad rationes hujus

vitse tam aperte adcoinmodata explicent ^et inde deducant,

snppctit· et hi, qui quidem religionen! non nisi acutum com-

8

mentum et atrox nienrtacium putant, quam sit ea sentén-

tia ^nan modo ab auctoritate scriptorum Veteram

sed etiam

a re ipsa aliena, aut non vident, aut non curant a).

Quamquam igitur ^non illa magis, qmm hcec senten-

tia per se satis idonea videtur, qiue lticein rebus Roma¬

norum divinis affumiat, in utraque tamen investiganda, disquireuda et altera cum altera consoeianda, quippe quo redeat omnis de religione Romana (disputatio, praecipn-us

est nobis labor ponenclus.

2) Ut Lectori, quo speetent haec nostra, statim apparear, ingens

illustrissimi viri, Dupuis, opus: Origtne de tous les Cultes ou

Religion universelle, comraemorare officium est. Hic, quum mil-

iam. nisi _{per sensus} conceptam , cognitionem adrnittit, omnemque,

more

eorum, qui ex materia ooinia effici volunt, rationis virn aiqus

naturam itnpugnat, ut est quidem sibi constans, de religione cum alia.tum h3ec imprimis libere et confidenter: Chez moi, la premiere Religion et la plus universelle se trouve étre celle, qui est la premiere

dans Pordre de nos idées, et la plus naturelle å i'homme. L'em- pire des sens y précéde les ouvrages de la reflexion; et on y voit,

que 1 es notions puiié>s dans l'ordre physique ont existé, durant

^bien plus de siecles et cbez un bien plus grand nombre c'nnm-

rnes, que les abstractions metaphysiques postérleurement imagi; é -s.

L'iiomrae, cbez moi, comtnence par ou les autres le font flnir,

et finit par ou on le fait vulgairement coromencer. .... Cette fsårche, que je suppose å i'esprit, est entiérement conforme au grand axiome, que toutes nos idées nous viennent des sens;

mais celle est 1'inverse de celle, qne Pon feit communément tenir aux hommes, dans Topinion des iuifs et des Chrétiens 11 résulte seulement de-!å, qu'ils ne sont en contradiction avec moi,

que parcequ'ils le sont avec le bon sens et avec la nature eile - méme. Les conséquences, qui peuvent euivre de nos principes

n'entrent pas dans notre plan. · - - Nous ne comptons pour rien les fictions des Poetes et des Platoniciens, pour moins en- core le témoignage d'une prétendue ré^élation, attendu que 1'on

ne detruit point un bon raisonnereent, par une fiction, ou par

Une absurdité. Praef. Tom. I. pag.VlI', IX. ^— Lib. I. cap.I.p.i,

(in quarto.)

9

Gravissitni igitui' Romanae gentis scriptores, Valerius

Maximus 5), Sallustius _4), Livius 5), Cicero 6), alii, in

eo miriiice consentiunt, quod prim ^os Romse urbis ^et iti- coias et conditores incredibili _{prorsus erga} Deos pietate präe ceteris insignes fuisse memoriae produnt. Quod ma¬

ximorum virorum magna cum auctoritate dictum nescio sane, quomodo redargui possit, quum praesertim neque nullte sint, nec parvi moinenti rationes, _{quae uno.} eoruni et consentienti testimonio vim adjiciant et gravitatem. A

quacumque enim gente in Italiam immigraverit populus

Romanus 7), ea fuerunt illius populi instituta, vita 1110-

3) L. I. cap. \. §. ^9, Omnia naroque post religiorem ponenda Sem¬

per nostra civitas duxit; etiam in quibus summae majestatis con-

spici decus voluit. Quapropter non dubitaverunt sacris imperia

servire: ita

bumanarum rerum futura regimen existimantia

si divipae potgmise bere _atque constanter fuissent famulata,

4) Bell. _{villas Deorum,} cognoveris Cat _quae cap _nostri XII. in urbiuaQ Operae modum _pretium exsedificatas, est, cum visere domos templa atque

majores, religiosissimi _{mortales, fecere»}

Verum illi Deorum delubra piefate, domos suas gloria decorabant.

5) Lib. gentia Dtüm et leges III. aptas 20. venetat: Sed faciebat, nondum nec sed interpretanio baec, soos quae nunc tenet potius sibi mores quisquejusjurandum ad seculuro, ea adcommo- negli¬

dabat. tnagnifice. Id. L. ^c. 57. — Colebanturque reiigiones pie roagis, quam

6) _memus: De fiarusp. _tarnen Resp. _nec c. IX. Quam volumus licet, P. C. ipsi nos a- numero Hispanos, nec robore Gallos» nec

calliditate Poenos, nec artibus Graecos, nec denique hoc ipso hu- jus gentis ac terrae domestico, nativoque serisu, Italos ipsos ac

Latinos, s?d pietate ac lvligione _{atque hac} una sapientia

quod Deorum immortalium _{numine omnia}

regi, gubernarique perspexi- nius, orenes gentes nationesqne superavimus.

7) _ni, tione, indagatis male cedens, Magna _cui aucta _offusa certe hure populum magis, est^ et caligo _magna quam perdifficilis est, etiam inde ad quae dissipata earn doctissimorum quaestio orbis orta videtur. vel .errarum de dissensione origine Pop. Sed etiamsi _virorum regionem vel subtiüjtati vestigiis dubita- Roma¬ _persc-

ΙΟ

resque» quuin priuiiim de ^eo mentio fit, ^ex quibus adpa-

reat, eum non modo ex infima ista, eaque iniquissima ho-

minum sorte

qua etiamnunc vivere incolae quidam in in-

sulis Oceani australis feruntur, jam emersisse yel eo usque nondum lapsum fuisse, sed etiain in iis, quae ad vitam su·

stentandam necessaria sint, ratione atque consilio providen-

dis

artibus industriaque comparandis hand mediocriter

fuisse instrnctum. Populum ^vero, hunc paullo excultioris

vitae gradurn tenentem ^, occultse cujusdam et divinae men·

tis, cujus numine omnia regantur, eonscium esse, si vei parcissima de religionibus istiusmodi populi mandata litte—

ris essent, ipsa rerum natura docet, Accedit, quod jam

ante Romarn conditam et multse ex Graecia in italiam es- sent deductoe coloniae, et prope ad moenia urbis amplissi-

mse mox surrectura regnum iloreret Etruscorum, non

magis opibus validum, quam cultuDeorum, artibus et di.

sciplinis omnibus inclytum, unde non nihil sumere pos- sent populi per totam italiam dispersi, quod ad occultos pietatis sensus excitandos, mentemque excolendam valeret.

Quibus ex rebus id utique efficitur, aliqua certe Omni

numinis opinione iuoolas Roma? postmodo conditae fuisse

imbutos; quod quidem ^pro certo habeas necesseest, si re-

ligiones a Numa institutas non modo in animos tam

alte citoque descendisse, sed talem atque tantum tu- lisse fruetum aliquo^ tandem pacto es intellecturus.

qui posseraus, ande in Itaiiam im ta i gra verit, alia tarnen restaret,.

nec magis ad dijadicandntn facilis qnaestio, qua via atque ratione

his ipsis generis humant auetoribus primitus orta sit tanta Deo-

rum immortalium reverentia, qua» velut hereditate relicta, imbu-

tus traditur populus Rom arms. Quae quum adhuc sab judice Iis

est, nostrae facilius imbeciliitatls silemio, quam arrogao'tise prse-

judicio ignosci confidirnus.