}
COMMENTATIONUM
STOICARUM
PARTICULAM SECUNDAM,
VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.
PRiESIDE
Mag.
NICOL,
FREDER.
BIBERG
ετη. et poltt. profess. reg. et ord.
Reg. acad. litt. hum. hxstor. et antiqu. holm. memrro
-v ·.
v
PRO GRADU PHILO.SOPHiCO
publtce examinakdam propomt
LAU ΗΕΝ"TI ü S L AUΡ. Ε ΝIU S
stip. flodin. ostkogothus.
IN AUD!T. GUSTAVIANO DIE Χ ΜAjI MDCCCXV
Η. Ρ. M. S.
'
υ Ρ S A L I Μ
prosten och kyrkoherden
potisiimum momento confequentiae formalis; Πve quod
in bonis numerare viderentur, quöe partem
netitiquam
fupremi boni conftituerent, iive quod ipiam notionum
formalium relationern tuibarent, unamque alterius I^eo
fubilituerenfe; minime confufioni cuidam fyftematiraj vel transfufis ofcitanter ex uno fyftematé in alterum
notio-17!bus cum acutissimo iiio judice adfcribenda
esfe puta·
mus: Ted ex conftanti potius^, in diveriis tarnen fyftema-tibus diverfa;boni objektive fupremi materialitate,
quaeipfa
apud antiquos neque fortnam excludit nec umquam per
formani excluditur, explicari & posfe & debere pre "certo ftatuimus. Quae quidem fi fuceedat
explicatio, re-ftituta videbitur confequentia $ neqne eniin turbata
appa-ruit refpeétu formali, nifi poftquam artificio dialeftico materia denudatum fuisfet principium agendi
objeéttvi
boni fpeeie involutum. Quam Ariftoteli deminutionem
interpretis ope contijgisfe minus miror, quuui mira hie
versatilitate omnes.phiiofophice chord^s oberrans, nulla
prorius adeo figitur vel coniiftit, ut non in inanem plu-rimis formae venatum expandi videatur. Sed Stoicis
i-dem accidisfe gravius féréndum, qui,
quum ex fua
ob-je<ftivi boni idea regulam exprimerent, näturae
confen-tanee vivendum agendumque esfe, certe inter
omnes, quos G aecia extuiit, phiTofophos poftrertii formae rerum adeo irihaefisse reprehendendi esfent, quafi
nihil ifta
vo-cabulorum fimpiicitate indrcatum
voluisfent, nifi
unifor-mitatem aétionum ethicarum puram & fimplieem dj, cu¬
jus typum icilicet vel exemplum natura praeberet,
Quid
quod? depresfa-,η ifiro interpretandi rigore formulam nec
propriam quidem Stoicis & nativam crederemus, fed ex Ariftotele mutuo fumtam, qui
αώαψονχχε
nempe talera
B
ίο .
Formam conftitüit, ut exifteret, fi fingulo cuique bonum
esfet, quod in univerfum esfet iuaqne natura bonum. Qua accufatione Stoicis an Ariiloteli, an
Graecis
deni-que universim gravior fit injuria
inflifta,
vix dixero: id intelligo, hoc axioma, fi & Ariftoteii primo formali¬ter pronunciatum fuerit, omnibus in G aecia Pbilofophis
dogmaticis commune fuisse, & conditionem potius
raci-tam censendam esfe, iub qua ethice philoibpharentur,
quam febolae cujusdam fingularis aut plurium fimul
funa-tarum eriterium.
Disfe&is autem acumine in formam tantummodo
re ruin intento philofophantium fyftematibus, magnopere
-verendum, ne animati operis pars praecipua, fpiritus i-pfe.> qui gelidos olim rexerat artus«, in tenues
diffufus
auras evanefcat. Nam fyftema, quatemus expresfio eft, forma continetur: quod exprimitnr autem , formafupe-rius, fi non formam perfuderit, fupernatat & vel
fuper-natans agnofcendum. Quapropter non rftiramnr, fed nec laudamus tarnen, in nullo fyftematum efhicorum vete¬
rum, fi.Piatonis excipias , reiigiofi ulla fpiritus veftigia
judici Noftro, fagacissimo vero eidem. fubtilisfimoque fi-militudinum leébatori, apparuisfe. At exftant plurima vel
in Stoicismo ipfo, fundamenti, quo fuperftruitur, theo«%
retici , fi-amima retexenti haudquaquain cbfcura; ipsam
vero, quam tradidere clarisfimi interpretes Cleanthes
& Cbryfippus, explicationem fyilematis perfequenti ve¬ hementer perfp icu a. Quamquam libenter fateamur & diverfae hunc fpiritum indolis fuisfe ab iilo, qui fyftenia Piatonis pervadit, & imperfeétius multo acerbiusque a Stoicis ipfi difciplinae ethicae fchemati infufum : il ii ma¬
gis eumdem congenitum putamus, quem in aliis
XI
fissimse artis fpeciminibus ej fuum ipfe adoptavit
proba-vitque Schleiermacherus, quemque in Spinoza faltem ob-vium , hane etiam de qua loquitnur, difeiplinae ethicae criiin inftituens, fed nefcio an frigidiuscule, agnoverit.
Hujus autem , qui difcipljna ipfa fuperior eft, religiofi
fpiritus cum nuila neque in hac neque in alia forma
ve-ftigia apud Fichtium appareant, quamdiu fyftemati, quod
w cum Stoicisruo frequentisfime Schleiermacherus
compa-rat hic idem adhaereret; fidamque iimul hoc
pofterius fyftema formalism! recentioris imaginem egregio artis dialeéticae involucro teéfcäm fervaverit: concesia etiam esfentiali quadam utriusque fyftematis
iimilitudine,quam agnovit poiieriori opere Fichtius ipfe> quamqueSchleier-macherum latuisfe neutiquam contendimus: id tarnen
ve-re nobis ftatuere videmur, plerasque fimilitudinum,
quas
ZenonisFichtiiqueSyilemati intercedereobfervavitSchlei¬
ermacherus , ingeniofas magis arte notantis & re
ipfa
contingentes esie, quam veras & conftantes.
Sed haec in antecesfum monuisfe fufficiat, ut inftitutl
noftri & ratio & impetus quadamtenus pateret.
Scili-cet in Stoicismo praecipue antiquo
morantibus multa no-Ibis occurrebant judicia
recentiorum, quse & parum ex-a&a & finiftre concepta. ii moveri non posfent,
corrigi
„ certe & temperari debebant. Quod ex facie
Stoicismi,
Zenonem, feétae au&orem, proxime infecuta optime fie-^ ri posfe nbbis quidem'
perfuafum fuit. Sive enim quae
ex do&rina morali
apud Zenonem forfan dubia ma-nebant ipeétaveris; excusfa ea
diligentius & fubtilius
fexplicata proxiinis eommentatoribus invenies: five dis-iidia e) Reden über die Religion.
fidia vel inier ipfos deinceps Sioicismi feftafcores vel bis
demutn cum Ariftotelicis Academiclsque recentioribus mo¬
ta confideraveris; mukum etiam ex iilis rite examinatis
controverfiis lucis in ipiius Stoicismi origines fenfumque
genuiiuitn
refundi fateberis.
Neque
vero in momentoaliquo cardinali proximomm iilotum, quos nomioavrqius,
commentatorum ftudio"immutatas fuisje originarias Stoi¬ cismi determinationes,
Julia
t quantutnintelligo,
probabi-]is adeft caussa fuspicanrdi: nonnuHas quamvis, fed levioris*
ut credirhus, mofnenti nuper Tennemannum g) attulisfe
nos miniine fugiat. Obftat enim gravisfima auéboritatis
laus, quam con,cordi fere fuffragio ipfis iJIis
commenta-toribus antiquiores tribuebant: obftat exquifita &
fubtifi-tas & induftria, quam in iis quoque dogmatibus defen-dendis coliocabant, quse, cum maximas moverent
diffi-cultates, tolli tarnen penitus & abrogari vel minimo
fy-ftematis detrimento posfe JeViori cuique judici
videban-tur: obftat denique fuccesfus ipfe, quo in exa&ioris
di-fciplinae fo'mam veramque
fyftematis
unitatemdo&rinarn
receptam redegisfe cenfendi fint. Accesfit autem,quod
ingenue fatemur, his ipfis ftudiis noftris aliqua etiam ex difficultate commendatio. Nam, ut id non dicam, diffi·cillimo negotio in fefta qnavis, & praecipue in Stoica
fta-tum controverfiae cardinalis formari; certe conftat,*
fon-tes ipfos, ex quibus vel
ad ipfu»n hunc
ftatum
fuba&io-ri judicio formandum vel
ad
quseftiones huc pertinentes
iolvendas conferre aliquid nos posie arbitrati fuimus, in¬
juria temporum neqne
limpidos
jam
profitiere
lieque
in-tegroS. Neque enim commentationes
amplius ipfas,fed
fragmenta
tantummodo habemus commentationum,
quae
»3
excerpere plerumque ex au&oribusf dubias fidei aut dub ii
* faltem
judicii excerptaque componere proximus ufus
ef-flagitat: deinde vero, il ex commentationibus ad con~
troverfias, quas modo nominavimus, hiftoricas
trsfnfieris.f odeo bas defer'ibentium aut incuria, aut, quod
res eit,
άφιλοσοφίοί iaepeniuirero corruptas conversasque
fatebe-ris, ut praeter tramitem red:}, nihil fere
relinquant, quae
fuperiint rarisiima , defcriptionis uiomenta. Scilicet fal¬
la omnino esfe, quae adducuntur,
raro, nec nifi ultima
;usgente necesfitate, fuspicaberis: exadta vero & oppor¬
tuna & rem ipfain ferientia, vix antea adrnittas
oportet,
quam fevero iubmisfa examihi probentur. At plurima
cer-te-exCicerone colliges, philofopho
, fciendi
transscriben-dlque avidisiimo, ceterum & Romano & novo &, li¬ ve cc-Λξΐβειαν fpe<5tas
five comprehenfionem, vix cum
pro-fundiorihus coliocando. Multam tarnen laudainus &
fru-ctuofam intelligent! dodtrinae fupelleétilem:
quamcbrem nec cum Schleiermachero facimus,
qui acerbisiima
fenfeen-tia omnerh paene in rebus hifce audroritatem Ciceronr
adi-mere velie videtur hy Sed multa in Cicerone in veni¬
mus vel parum intelled:a velintellectu difficilia
: ideoque nec ingratam fecisfe rem Tuliium
amantibus videbimur, fi.
quid inter bas lucubrationes ad inteliigendum etiam Ci-ceronem crifi aut exadVa aut faltem probabili conferre
po» tuerimus.
h) SchleierMacher L. c. p. 157 feqq,
ϊ4
§
Ι·Itaque infeer Commeniatores Stoicismi Zenoni
proxi-uios, p«"ae ipuum, ut jam diximus, locum oecupant
Clεän τ η es & Chrysippus: il!e tempore priot : hic,
ut apparet, fubtilitate & ingenio praeitans: adeo ut, il
interpretis ille officio defunéfeus nequaquam fpernendi
re-ftécénieatur, altiores etiam alter vel defenforis vel refta-uratoris titulos jure quodam asfumere posfe videatur.
In. Cleanthe vero, ii vel aciern ingenii vel pro*
funditatem defideraveris, fidem certe* & eonftantiam,
qua nulli omnino difcipulorum Zenonis fecundils fuife; lucidam porro cogitandi vim ; , cogifcata diftincte
propo-nendi eximiam facuitatem: fingularem denique in docen-do induftriam pariter atque facundiam aperte laudabis. Placidum quidpiam & generoium ipirasfe Cleanthis phi-lofophiam omnes consentiuut; in quo demturn aliquid ex
rigore Stoico faciie crederes, nifi obftarent principia,
quibus nihil omnino detra&um: fterilis idem ofor
iapi-entiae, ied ita tarnen, ut nequaquam in praxi fola
philo-fophiam concluderet, quum arctisfimo potius utram-que philofophiam vinculo contineri palam profiteretur: nihil infuper temere japans: novarum rerum nec
cupi-dus nec oftentator: fed in veritate femel agnita itnisqué
praecordiis haufta fubfiftens, aliquid in explicando etiam,
quod corrigere nefas fuisfet, honoris doéto bomini & fa-pienti iuperesfe arbitrabatur. Ita autem interpretis vi-cem egit, ut nequaquam in hoc ftudio inventionis lau¬ de caruisfe cenfendus fit, fed fetnina jintiur, ut teftatur
Cicero, a Zenone Jparfa, fecerit uheriora i). Scilicet ideas
Zeno-i) Du Divinat. L· 7. C. 3. De una re dr&um Ciceroni interprefes
et biftorici, aliis etiam argumentis
innixi, extendere haut dubita« terunt.
15 Zenoni vix adumbratas rodftås perfecit: aliis, dernto
fbr-»i3e rigore, fpiritu integro, adrturn in animös huina^ nos aperuit: alias denique inagnificentia & ibblimitate
orationis exrollere ipfi, nec poe iee indoéto k), in delictis fuit. Verbo : interpreten) candidiorem , iimpÜcioreni,
pu-rioretn, do&iorem iecfe cujusÜbet vix optaremus , fi
ii)reg>om baberetmis 'Prsete'rea vero in diiciplina mara· Ii explicanda , Stoitis fere cunftis prsécipire adåinata, ut iubeiitiorem, ita & feiiciorem operam Cteaniherii navasfts
qitåm in ea, qnas theoretica nobis i'altem audit, muka
iunfc, quas ad credendum m.pellant. Quod &
demonfba-tu p"0c{ive esfet, niii intra drculum difciplinse prafticse
nobis potisfimum fubiiftendum esfet. In hoc autem fta-dio gravisfiniam judico Cleanthis aueföritätem: quod nec remiiisfe aliquid ex. feveritate Zenonis, nee peripicuita-tem quaefiisfe difpéndio Törrtiae videatur: quo ntroque
vitio in theoretftis peccasfe a-liquando Cl'eanthero ex
(cfeptiae
faftigio aliquantulum demotum , vix equideaine-gare äufiiii.
Sed in prafticis. etiam novasfe aliquid Gleanthem fernηt. Naoi, ut refert Stobasus l) forrnnlam ipfatn
praéticam Stoicorum fupremam, quam in τω ζψ
ομολογά-μενωε feétae audtor Zeno expresferat, addito' vocabulo
ry φύσει, Cleanthes immutavit, adeo ut integra deinceps esset formuiae expressio: ζψ
τη
φύσει
ομολογπμενωε.Hujus inimutationis an re vera Cleanthes primus auélör
fuerit
k) Teftimonii lo.co adferunt Hymnum Cleanthis normtre cekbra-tisfimum, multisque Europse etiam recentioris Unguis itadία
ver-tentium fa&um familiärem.
j6 , JSE=-—S
fuerit, nec ne, non utique. diiputamus: probabilis res efi: nec fperneridtun tamen, utrumqne
dijudicata fuerit,
in narratione ipfa inesfe cenfeo explieätioms Cieantheac indi¬ cium. ScilLet duo imprimis circa hane immutationem
nioηenda credtderjjn: primum, verbis eamdein, nen re jpi'a hserere; adeo ut nihil oinnino in
-do&rina Zenonis
,hac.formula admisfa, mnoyatum
judicem
: fed tamen et expiicäta ύ■ cbnfitear, hac admisfa,dobfcrinam ipfam &
bene expiicåtam: quam quidem* eo usque faciie patiar »sfertionem extendi, ut o nunino, nifi hsee nobis ädesfet
tempore proxima dodhinse Zenonis qxplicatio ,
gravisfi-mum quoque, cuicumque non aiia raiione penftus es¬
tet tota Gaecorum in re practica disquifitio perfpe&a, argumentum deesfe hifiorieum judicarem., quo formalem
quispiam a
doétrina Zenonis interpretationem
remotam discuperet: alterum vero, tanti nobis in vir«nnfverf»
doéfrinae inquirentibus momentr hane formulam esfe ,
fi-ve inventa primum Cleanthi, five asferta demum exifti-metur, ut commentationis Cleantheae & clavis & cardo
in hac ipfa potisfimum verti redte cenfeatur. Quae fin¬ gula ut apertius prodeant, vim
explieationis,
ipfius ne-xumque cum formula Cleanthea caftigatius exponereju-vabit.
Lätet nimirum, nobis faltem judicantibus, duplex io
foVunula Zenonis, ζην cy.cXcyx^l·,ocs, obfeuritas: una, ut formali fenfu
accipi'
ötnnino ρosfet: altera, ut fi fenfuetiam materiali & objeétivo- aeoiperetur, tarnen dubia
esfet ipfa objeftivitatis comprehenfio five latitudo. Illa
fuspicioj noftris, ii
quid
judico,
acribusconfonantior,
quam Graecorum: altera incertitudo Graecorum fereconfo-nantior, quam nofiris: utramque fusfculit Cfeanthes; unam, immutataformula, altferamimmutatione ipfa explicata.
