Cogitationum de habitu lingvæ Svecanæ in poësi particula secunda; quam, indulgente ampliss. facult. philos. in regia academia Upsaliensi, publico bonorum examini submittunt alumnus Piperianus Olavus Bergklint philosoph. magist. et Andreas Lundström. Arosi

Q. F. F.

Q,

S.

COGiTATIONUM

DE

HA

BIT U

_LINGVO

S

V

EC

ANtE

IN

PC)ESI

PARTICULA QUAM ,

INDULGENTE AMPUSS. FACULT. PHILOS.

IN REGIA ACADEMIA _UPSALIENSI, PVBLICO BONORUM EXAMINI SUBMITTUNT

ALUMNUS PIPERIANUS

OLAVUS

_BE,

PHILOSOPH. MAGIST. ET

ANDREAS

_LUNDSTRÖM.

AROSIA-FESTMANNI.

IN AUDIT.CAROL.

_{MAJ. DIE XV.DECEMBR}

Anni MDCCLXIV.

Horts ante mcri

UPSALIjE.

SECTIO _SECUNDA,

De habitu

_lingvarum

_in

_Poefi,

_{generatirrr»}

§. vnr.

Argumentum Se&ioms..

offqvam in particula hujus operis prima pro

inftt--tuto _{egimus de diverfa ifla ratione,}

quam in

lin-gvis propemodum omnibus, ubiprofodiae a'iqua

vis _{eft, inter fe (ervant diftiones profa &" poetica,}

nunc ad argumentum _{differtationis nofcree}

propius

con-fiderandum libentes devolveremur. Sed tenet nos in

i-pfo qvafi limine non adhuc, _{qvodfciamus, fatis expli«}

cata habitus noflri _idea.,

qua manca aut inftabili, non poteft non omnis htec dé _{lingvis difqvifitio} extra oleas.

vagari. Cöndocuere nos _prsecipue diverfiflima _ifta

va-riorum Svecanis de _{pocmatibus judiciä r frivola, non«} nunqvam & temeraria, qvam agafur nihil, ubi, male

perfpeåo _lingvarum vero in poefi habitu, _{qvid poetse}

qvidve lingyar merito aut vitio vertendum fit

continue-ambigitur. Qvapröpter nobis.cum propofitum fit, qua;:

in certiorem vernacula; seftimationem conducenria for¬

te _{etiamnum latent,}

qva pollumus accurationg,

aliqvan*-da ad _{liqvidum perducere}

, nihil. nobis potius fuit „ quairu

« _{) j"(}

'$

quam ut vera totius _{operis^fundamenta fedulo prafixue»}

remiis. _{Unde fubnata nolris videtur neceffitas}

com-roentandi non nulla de _{habitu lingvarum}

in poéfi gene-ratim, ex _{qvibus erui poterit Svecana quid de lingva}

fit tenendum : non _{qvod täntum nobis tribuamus}

vi-rium aut _{animi, hane ut irjateriam univerfam}

exhauri-amus; fed ut _{commemoratis, qv« potiffima vifa}

fue-rint, prxmittamus fimul brevem _{aliqvam operis} infor-mationem, cui, in _{fecuturis, fi fors tuierit, particnlis}

preftlus infiftemus. Proinde hand _{iniqve ferasL.B. fi}

exfpeåatione tua _{aliqvantum diutius principiis irnmo*}

remur. _*)

Ut _{ergo in poéfi qvavis}

verä vel faltim cultiori conveniuntac_{qvafi inne&u-ntur confiderationes ift«Lö.}

gices , Rhetorices poétic«, Grammatiees ac _Profodias:

qvarum prima ipfam de rebus _{cogitandi rationem,}

ea-rumque _{figna, altera} verum dicendi modum ac

ve-lut e_Ilentiam,

qva ab orn'oria ex omni officii _parte dis-cernitur, tertia vocum _{integritatem & conftruclionem,}

ultima vero foni indolem _{& fvavitatem}

exponit: qvse

omnes, pro fuo qvsevis mudulo, erunt natur« rerurn

atqve genio lingv« conformes; hinc_{lingva: cujusvis in}

Poéfi habitus confiflit in _ejusdem

copia & _habilitate,

qva rebus qvibusvis recie _{excogitatis, modo poético atr} qve ad _{rigorem Grammatiees & Profodia:}rite

exprimen-dis, fufficiat. _{Lingva igitur fi qua & in qvantum hifce}

A2 _le

*) Incldit nobis _{auperrime inmanus}

opuscoivfum mati flimu m fum*

mi in _{Rep. Litterari« princip» D.}

JOH. DAV. MICHAELIS: de lur

fiuence des opinions fur le laqgage, & du _{langnge fur les opinions»}

Dijfertation qui a _{remporté le prix de l £ccdemie Roy}

nie des Scien¬

ces, fcf helles lettres de Prujfe, _en

ijjp aBreme,_{MDCCLXII. Ubi}

fingulari cum voluptate percepirnus, non _{magis quae de re}

poetica

io-qvitur honorificentiflime, qvam qvod noftras has _{qvalescumqve de lin¬}

gvarum rationt cogitatiunculas fuo _comprebet calculo o 57uvv_{t cujus}

itt _{iingvtrum prxfertim xftimationc arbitrium maximi}

$

H.l

$

j^b omnibus idoneam pnebuerit, eo quoqve

ad

poefiti

pronunciatur apta

fimplicirer &

contra.

At

cum non o•

mnes _{lingvac asque}

deprehendantur

exculta?,

_{neque per}

omnia _{fingulis eadem conftet ratio, patet}

_{lingvarum ad}

£e invicem comparatarum diverftim eile in poéfi

habi-tum. AtqueTic habes L. B.

hujus

feåionis

argumentum,

cujus caput _prius

_{fiftet lingvarum in}

poéfi habitum dm»

pliciter,

pofterius

comparate. CAPUT. I.

De habitu

lingvarum

in

poéfi

fimpliciter.

§. IX

Simplex lingvarum in pocfi

conßderatio.

Rerum nomine nobis hic veniant ea omnia, qvae menti unquam obveiTari qveant, iive

exiftant

ilia, aut

ialtim _{polTint, five non,}

_perinde,

_{modo poflint}

cogka-ri. _{Qvis enimnefcit humano animo}

_vel

_per

_intellectum,

qvem dicunt purum,

vel

per

imaginationem

plures

o-mnino fifti_{cogitationum fpecies, qvam qua:}

_reapfe

dan-tur, qvo pertinent iflaf, qvas enda

rationis

Metaphy-fici nominant. Hxc autem omnia, fi qvidem

fermo-aie aut _{fcripto non nunqvam}

fignifkanda,

_{verbis opus}

habent ad fenfus _{ingenerandos idoneis. Etlicet non}

i-gnoremus , plurima horum ad Metaphyficen aliasqve

difciplinas philofophicas pertinere

potius

qvam

ad

poé-fin• _{quid, qvod non qua:}vis

materia,

_{nec artes ac}

feien-'

tia: _{integrae fatis}

_fe

_commode

_a

_{poétis traftari}

_patiuntur;

inrerea tarnen, cum non tantum latiffime (e didundat

hxc noftra, atque ex omni f ientiarum Sc rerum

gene-re fuos decerpat flores, fed etiam vividiffima , qvte in

poéta eile debet imaginandi alacritas, nova

lemper^ele-gantiarum commenta Sc qvaü oftenta prodneat, non

potefl: non ingentem vocum numerum effiagitare. Ac»

qve qvoniam ut pidura

poéfis

erit, accedit ut

huico-3KiniuiB minime fufficiat nudas rerum duxille lineas, yd

& ) 5 ( &

vel ufcumqne

adumbrafle

aut

infecifle;

fed

colorabit

«Sc

expinget

ncceffe

eft.

Igitur ut

fummum

apud picdores

artificium eft eolorum temperatura, qva nunc tenerip

nunc umbratici aut_{faturi,pro variaearundem}

commis-fura ac tranfitu, proveniant; ita idera _{aget poeta, ut}

verboruin _{rerumqve, qvin & ipfius}

_foni

_{vivis coloribus} obduifta omnia emicatim interniteant. _{Adjice, qvod}

non effinget _tantum hsec

fua

varie,_ut

adparatus

opulen-tia _{placeat, verum etiam in}

_{profodiae infuper femita}

an-gufta &

falebrofa

felici

pede

decurret.

Siqvidem

igitur chorda nusqvam

oberrabk eadem,

nec in

obje-dtas _ubique

difficuitatum

_{remoras impinget, rerum non}

modo _{numerofiflitpa vi, fed & virtute fumma}

maximo-pere indigét qvo Tic

habeat

qvsevis

vel ad

rem vei

ad

verfum _{appofitiffima.}

An & _{qvousque Iingva aliqva}

_omnibus

_hifce

nu-meris abfolutafuerit, noftrum neqvaqvam eft definire* Svecana _{qvid valeat erit commodior difpkiendi locus*}

ejus ubi ad conternpiationeffl fpecialius defcendimus.

Sufficiat nunc in anteceftum juftam habitus noftri idearn ex _ipiius rei indole adftruxifle Unde _patetoppido _eo

efle _{iingvam ad poéfin habiliorcmperbedlioremqve, qvo}

non pluribus _tantum rebus optime fignifkandis

infer-viat, fed & variandis lisdem,atque ad profodise modos

aptandis faciliorem fe prameat CAPUT II

De habita _{lingvarum in}

_poefi

_comparate*

.

§ X.

Diverßtas lingvarum / enerätim &* idiotifmi.

Qvi igitur varias ad iingvas rite attenderit, fatis eomperiet eflé lilas ut in io!e ita & habitu longe di er-fifTknas* _{Q emain.odum enim pro rerum ac}

cogitatio-num indigentiä

éxebgitatas

efte _voces

diclionesqve

_ne¬

mo non _{inteiiigit; unde}

eadem

_{copia ac eicgantia}

» )«< SE

gvae

gaudere

_{neqvit natio de praecipuis vitse nece(Tanis} tantummodo _{foilicita, ac cultior altera, ubi}

vigent artes

& feientia;: ita ad _{poefin qvod attinet,}

qvo magis

etil-ta, qvove latius extenfus fuerit ejus ambitus, eo

qvo-qve perfevftiorem eile lingvam cum _vulgarem tum

ma-xime _{poeticam fatispatet. Conf. J. III. partic. I. didert.} noftrar.

Conftat autem _{lingva; cid vis in fe fpeåata; fuum}

efTe _{genium ac qvafi fyftema proprium, cui omnia ma¬}

xima minima _{accommodantur; ut de lingva, accurate}

loqvendo,aon nifi fuis ipfius ex penetralibus fit

judican-dum. At fimul claret, _{lingvam ad lingvam}

_relatam,

ut In multis conveniat , in piuribus tarnen ut plurimum

difFerre. _{Infignis ac pervulgatus omnino eft ejusmodi}

comparationis ulus, cum in lingva exotica primum ad*

dilcenda atqve in rufpandis radieibus, tum vero

maxi-me in pcrpolienda _{nonnunqvam & ditanda vernacula,}

ubi ad ümilitudinem alterius _{qvidqvam erit graphice}

effingendum. Atque hanc qvidem ob cauflam

verna-culam cum aliis contendendam haud abs re_{duximus, id}

qvod

alio erimus loco

perfecuturi:

nunc in eo lumus,

ut _{generaliores tantummodo comparandi}

rationes,qvan-tum qvidem

ad

poefin _{attincnt, perftringamus.}

-Qvapropter miffa, qvas forte inferceflerit, lingvarum convenientia, ad diverlitates confiftamus. Notum eft idiotismorum nomine _{infigniri ea omnia, qvx}

compa-rate ad aliam lingvam aliter fe habent _{in una ac in al¬}

tera. Hase ut _{explicentur preffius, cum pace aliorum} liceat idiotifmos _{difpefeere in Grammaticos,}

Emphati-cos & Rbetoricos.

>XL

Jdwtifmi Grammatici.

Grammaticam _{uniuscujusqve lingva; rationem}

mul-difcjepare*

longe

eft

notiflimum. Alias enim per

fuf-» )7C &

ftiffixa & _{affixa, alla? per diftincta-s nominum & verbo¬}

rum _{flexiones, alia? articulorum & auxiliarium}

acceflio-nibus _{onuftar, alla? deniqve aliter incedunt: diveria} qvo* qve etymologiae derivandi componendiqve facil_itas: nec

taceamus _{univerfam fyntaxeos}

compagem & profodiae

non minores varietates. De his univerfe nil _amplius dicere _{steinet, qvam quod eo perfe&ior Mngva}

cenfen-dafuerit,qvo perGrammatices conftitutionem clarius

dis-tingvi omnia ac brevius _{exprimi poflint. Qvod fi} ve« ro _{prakter coramodä his contraria,}

reliqva qvoqve

plu-rima _{profodiae fe legibus non invita fubmittunt, multo}

habenda _{lingva erit aptiflima» Etenim cum}

plura ex

eontextu & fenfu _{conjéSanda fiieriht, autlongiöriver¬}

borum anfra$u _{efFebenda, non poflunt non legentes}

fcribentesqve

gravius inde teneri, poéta? vero gravifli-me, ubi _{complura vocum agmina verfificatorias artis}

eommodo oblu&antur..

i*-■-- . _} ,• ^ • . -v j .

§■

xir.

Idiotifmi Empbatici.

Empbaticos idiotifmos alterumgenus diximus, qvod fub _{reliqvis nec contineatur commode, necmelior nobis}

appeliado fuccurråt Res autem buc redit: ad nativara

vocum _{cQverfis in lingvis vim curatius}

qvi attendit, vi¬ debit _{confidimus, elfe multas indigenas,}

maxime ilm-plices 5c primigenias , easqve adéo _nonnunqvam

em-pbaöcas, ut vix ac ne vix qviderti, _{nifi forte per}

lon-giorem verborumtra£bum _{poflintalterius in}

lingvaeicRo--mate _{explicari. *) Cum vero}

leriptori copiofo, in

pri-mis.

*) _{Nii'if Galli ejusmndl vocein nominant,}

etqve plerumque ita eft

CGmpavata,ut cum ailatoe fiterint voccs ornnes

, qvibus hoc utcumqve.

voeabulu-m reddere foleat natio extern, aliud qvoddam fibi refponbens,

wocabulum inveniant _{lingul«, uflde compenfatis omnibus, fupereft efm}

& ) 8 ( 8

snis _poette, apprime

conducat refertiffimus

diftionum

optimarum thefaurus, qvo nunc

brevius,

nuncporreclius,

pro ut res tulerit, mentem exponaq

hinc

nonminus

lar-gior ejusmodi vocum

fignificantiflimarurn

proventus,

qvam prolixiorura

diJlionum

confertiffima

copia éjus

«ritufibusaccommodatiflimus,ne ulla ex_{parte ab}idoneis

verbis deftituatur _{Huc qvoqve refeiantur compofiea}

& _{derivata qvsecumqve & qvae pra?gnantia dici}

affo-lent, modoprop i<

.dénotent

&

fignariter:

neqve omis-fis _{iis, qvce, unico vocabu!o,aut integrum aaum, aut}

piures conjun^tim res, hon

nifi

vei

compluribus

fimul

verbis _{vel pro divérfitate circumflantkrum idemtidem}

diverfis, aiienam in lingvarh convertendas Tigmficant.

Atqve hoc qvidem

emphafeos

prjeeipue nomine

lin-gva audit ponderofa.

§. XIII.

ldiotifmi Rhetoriciingenete, eorumqve naturaEfortus.

Tertium idiotifmorum_{genusRhetoricüm vocavimus,} cujus hane oranino ratiohem accipe* Dantur fcilicet di-dliones _{innumerse, qvin& voces fingulares bene multa?,}

nonnunqvam fimplices & primitivas, piures tarnen de¬

rivats aut _{cempqfits . at non proprie fed utcuinque}

transiatc aut _figurate

_{(ignificantes,}

_qvs

_in

_unaqvaqve

Eropemodum

um fi exprimuntur,

lingva

_utut

readuntur aliter,

vel maxirne

ad

qvoqve,

rigoremGram-

ad

ver¬

maticum conveniant, _peregrinum tamen acnrfcio qvid infolentius fonabunt. In ha;c fi curatius _inqvirimus, vi-dere _{licet, diverfis hominum ingeniis, atqve vario}

ima-_ ______

B1'

Conferntur vox Svecana _lagom cum aliis in lingra Germanica &

Galli-caj_{poeta Larinus hane vocem integra} periphrafi expreftit;

Eft modus in rebus, funt certi deniqre fines,

Qvos ultia citraqve neqvit confiftere rectum.

■Ccterum non _{negamus etiam in vocibus translatis} fuam adeffe empha*

3K C 9 ) <%

gfmandi modo

originem debere, _prout

_{hlc ab}

tiftäial-ter ab aliarem _{parte, varia iub fimilitudine acfpeeie tuit}

cfonterrtplatuss

qvid, qvod nominibus propriis

imponea-atqve in iis, qvte oyo/JnpcT07rcériUKcc diverfo lingul

ha-bent, idem non raro obfervatur. Patebunt ifta, dum ad

fuos ortus _{afqve nativas}

_{fignåfieandi}

_{poteftates q va par}

effc_{lagacifa te revocantuf expendenturqve. Longum}

pro-fecto _föret, nes nofhis fatis viribus conveniens, diver-fas-dllas _{indogare vocum fcafurigines, atque} vicifhtu-dines varias , unde prsefens lingvte cujusdam habitus

permanavit Proftuxerunt autem ifta prxcipue ex

reli-gione, inftitutis, moribus, ftudiis &genio populi, qvin

& _{(xpenumero unius ex hominis arguto cerebro} , aut

cafu _{qvodamiingulari, nnde res tanqvam in commune}

abiit _{proverbiam. Pulchra plerumqve hsec omnia, ea}

vero _{longe pulcherrima}

, qva: foecunda ac femper fibi

conftans rerum natura _{progenuk: qvippe qvte &}

di-gnofcuntur clarius & fentiuntur fortius, nec cumrebus

tranfeuntibus aiiis adeo facile evanefcunt.

In corifeOo eft _{Rhetoricen, qva magnam fui par*}

tern non minus vocum _{penuria:, qvam luxuriaqti}

ho-minum _{ingenio acceptas ooes referre : qvod vel deno»} minationes unius _{ejusdemqve reidiverfis in iingvis}

te-ftatum faciant. Una enim _{proprio compellat nomine;}

qvod alia hinc atqve iilinc transiato. Ed: cum res aut integra fsepe fententia vix aut ne vix qvidem nifi

figu-rate redditur: eft _{qvoqve dum fuppctant licet propria,}

malunttamen dicentes translata. Pertentesmodo voces

cum _{voeibus, proverbia cum}

proverbiis committere &c

erit res in _{propatulo. Novit & plebs indodla}

farcfåeiv%

atqve fuas habet veneres, fua _{qvoqre difteria,}

rudio-ra fubinde qvidem_{autinficeta, attamen arguta.}

§. xiv.

idiotifmi po'titcifpeciatim, eorumqve in

lingva

tatione.

& ) 10

(

&

. Certant in fingendo di&iones

cum vulgfr oratorés

& vincunt _elegantia,

_fed

_{fuperantur utriquc copia &a*} cumine a _{poétis, neqve} id mirum, _cum plura_&

gravio-*a habeant ad fagacitatem _incicamenta. Huc pertinet,

faltim ex _parte,illud, qvod Horatius, _notum

callidaver-Vum redders_{junciura novitm, dixit, deartepoet.verf.47.}

feq. ubi, qvx ejus fuit experientia, plura in hane rem

fcite &nervofe diflerit. Sed ut _{oeeepimus dicere, ma¬}

gna

fic

Rhetorices pars poétis eft

vindicanda,

ut

etiam

nonminima _{lingvae indearceflenda fint incrementa. Hscc}

qvo inteiligantur melius, qvaxiam de natura dictionum

poéticarum adférre liceat Intelligunt artis vel aliqvan¬

tum _{peritiores, nihil egiflealiud Rhetoricorum vulgus,}

qvam qvod dicliones

utcumqvefpeciofiores

in

fcriptorh

dus obvias in clafles & ordines difpofuerint,

propemo-dum in formam _{regularum. Iftis vero tantum abfit fe¬}

rnere ut _{inhaereamus, ut potius omni judicio & circum»}

fpectione cavendum (it, ne decipiamur fpecie re£ti. Pen-fitandum fcilicet _{unaqvaque in re, an}

_digna,

_an

_ad

ge-nium _{llngva: efficla atqvc compofita. Valent hxc}

_de

diitione _{qvavis univerfe. Sed miffis tantifper reliqvis,}

poéticas dum proprius contuemur,

tenendum eft,

lon-ge majorem poétis

concedi

vocum

condendarum

pote-ftatem, tempeftivam tarnen & pudenter

fumtam;

qvin

& variare non minus locutionum f erlern, _qvam ipfum

inveniendi ac _difponendi modum. Complura igitur

lunt indicendo vel neceffariavelornamenta_poétis,qvam

quac in plana

diåione

ferunt aures

& animi

legentium,

qvippe quibus injun^tura

efl alacrius

infurgere,

atque

altius recondita feclari. Interea licet non _{poética omnia}

in _{profa valeant, uti neqve profaica in poéticis;}

_ad

ü-nam tarnen conftituendam, _quamvis

_diverfis

_{in parti¬}

bus, lingvam non tantum conducit diélio utraqve, fed etiam altera in alterius fe famiiiaritatem traåim in-

fi-£ ) 1» ( &

finuat. _{Qnocirca neqve id}

_{prsetereundum}

exiftimavi-mus, quod ficut primitiva & propria _a translatis _ceu

ho-fpitibus novis & gratioribus non raro extruduntur, ita ■&hasc _{deinceps fui fatietatem inducere, atqve tanqvam}

cultum inveteratum ad _{plebcm deferri, niaxime dum}

impuri qvidqvam trahere vila fuerint,donec fucceden«

tibus alns vel exolefcunt _{penitus deficiuntqve, ved poi1>} liminio redeunt _{priftinum in honorem aflerta.}

§. XV.

AvavotjTM m _lingvis.

Neqvevero diffitendum efi,occurrere inlingvisnon pauca grammatica xqvc acrhetorica,qvte

ad

confvetam-earundem _{analogiam, aut naturam reruro,fatis fibi non} conftant. Et _{qvidem fi exiis,qvte vivis inlingvis}

con-tingere cernimus,

de

emortuis

quidqvam

conjicere

li-ceat, hujus non obfcura erit difcrepanti# ratio.

Obfer-vamus nimirum fieri idemtidem, _{ut fcriptoribus vel}

o-ptimis per incuriam excidant qvtedam incorafiderate

di-£ta aut _{cogitata, eaqve proinde temere non imitanda,}

qvte contagio qvotidiani

fermonis

plerumqve

fubjicit.

Neminem enim _{latet, vulgus qvam incuriofe qnamqve}

parum rigide lingvas traget, unde genuini

fignificatus

vocum, nec non verus conftruendi_atqve

infledendi

_mo¬

dus _{paffim in defvetudinem abeant. Scriptoris}

_utiqve

cordati & _{prudentis eft, glifeenti huic malo omni}

_Au¬

dio ac sifu obfiftere, donec qvid _{potuerit humana in^}

duftria. Sed dum _{ufus,culpa aliorum nihilominus in} transverfum a£tus,increbrefcit &_{exfuperat, contraqvem} nihil valet folidiflima ratio, _{qvid relinqvitur aliud,} ni-fi ut _tempori ferviat, _& fecunao _amne feratur. _Igitur,

prseterqvam

qvod

bonus

quandoqve

dormitet Home-rus, eft quoqve dum ftertenti tribuuntur ea, qva? funt vitia _{gentis & temporis. Erunt & forte, in 1ingva}

pra:-cipue emortua

inconftantiac

ejusmodi cauila:non

^ ) 12 ( $

res aliie, ut _{antiqvitatum & circumftantiarum} ignor&få-tia, dialeclus &C. fed

qvibus

imtnorari

non vacat.

Qvid~

qvid efl, fatis piacuifle cenfeatur fuseqvi genti nondis*

plicuk,

qvamvis propte.reaki exemplum aliis

facile

nots.

proponendiis.

§XVT.

läiotifmi Rbetorici _{qvo paSto ex una in alteram}

Ungva tvansferendi,

HafCj qvae noviffime attulknus, qvousqve idiotifinis

annumerandafuerint, _{qvivis videat. Sed} revertamur adt

eos, qvosin Puperioribus rhetoricos nuncupavimus. Plu-draos horum _ipla natura sta eflc comparatos patet, ut in aliam non fatis commode _{lingvam convertantur}

?

qvippe qvi non nifi ex moribus & inflkutis gentis cu-jusdam domeflicis unke inteiliguntnr. Sunt & aJii, ex eommuni _{qvidem rerum indole foaufti, at juxta}

fubti-Kores, qvam ut aperegrino-, cujus eflent in vernaculam transferendi, eorum virtus & fignificandi _ratio fatis _per< fpiceretur. Atde reliqvisexeadem rerum natura ducTis.s,

qvi nec obfeuri ncc peregrini iropattentes dok fuerint,,

qvid pronunciandum fit,, dkftcilius qva*ritur Si

dice-mus _{qvod res} ed, nullam• videmus _{rationem fatis}

ido-nearn, qvid ni didiones, _{qvce vera aliqva fe gratia aufc:}

gravitate commendent, fieubi ad lingvam

dkandamper-fickndamqve

contulerint,apteconverfasadoptentur.

In-terea nuila in re melius agnofcitur höminum fumma

le-vitas, qvam indijudicandis lingvis, ubi alia amant, alia* faftidiynt, prout animi nefcio qvis ca?cus atqve incon-fians _{impetus imperiofe fvalerit. Videbis eos, in} nul-lo nör_{fdrpo nodum qva?rentes, verborum nunc}

tene-bras, nunc frigus, nunc duritiem, infolentiam deniqve

& cra(Titudinem ca uflåri , crederts de ca uflit fat valida

nin iium qvod ifa vifum fuerit. Hujus _{qvam late}

•

$ ii

(

v$

)

intenti unice, ut ob octilum ponamus,

qvantum

iffa

poetis,

ad

faftigium

artis &

lingvae

tendentibus,

mole-ftiarum _pervicacia

cxhibeat,

dum

alienis

ex

divitiis

lu-crari imitando _{fatagunt, Etenim,}

_{fi diftiones}

_re

verafi-gpificantiilimas folam

ob

novitatem

exfibilari

continge-ret, quid de

exqvifitiflimis

ingenii

deliciis

futurum

cen

fes? _{Atque ut rem}

_brevitcr

conficiamus,

hasc de

genio

di&ionis_poétictc,

_maxime

qvod ad

perfpicuitatem

atti~

net, fumm atim monebimus.

Confirmat

experieneia

in

lingvis tantum non

omnibus

efle

poéfin

fummum

ac

difficillimum _cognjtionis

gradum,

_ut

qvi

crebriorielli-pfi aiiisqve

figuris

&

dicendi

compendiis,

nec

non

vo-eibus _phrafibusqve

_fibi

propriis,

_pro

rei

&

carminis

in-digentia

maximopere

utifur.

Hinc

qvi

profaica

non

1e-viter _{intelligk, idem in}

merricis

_non

proinde

obvia

qua:-vis _intelliget,

_nid

poétarum

ufu &

familiaritate

antea

fa-tis confirmatus. Hoc vero

fcribentis

obfcuritåti

cave

ne temere imputes, qvod

artis

plerumqve

indolem

con-feqvitur. Qvem

admodum enim

duplex

cft

intelltgen-di difficultas aut obfcuritas; altera veva,

ubi

voces

vo-cumvecohterentia utcumqve excuua

fenfum

fundant

vel

plane

nullum

vel

fiimme

ambiguum;

altera

comparata

7

pro captu

lectorum

longé

divernffimo,

eorumqve

aeqve

difpari intel'igent.a

in ils,

qvi

bus

ad rite

dijudicandam

rem qvamlibet _opus

fuerit;

ita

neqvepoéta:,

fublimia

&: _{arguta arrificiofe}

_tra£lantes,

obfcuri

dicendi

funt,quod

fubtilius _{qvid atqve}

_inauditum

commiuilcuntur

_t

Utf

e-nim non canunt furdis, ita nec fcribunt

nifi'infelligen*

tibus. Et ne _longe divageris, _poetas

latinos

tantummo-do confule: qvamne ibi a

protaicis plurima

non tan¬

tum aliena, fcd & infblita ac qvafi perp exa

hofpitibus

primum

obveniunt:

q va:

dum

ufus ciome^icus

interces-ferir, q v amre

ingeniofa,

nativa ,

pianiffima ? Htec

de

lingvis qucqve

atiis

eadem

dicta

funto Qvapropter

$ ) '4 (

&

facile nos au&ores _{erimus, ut cum obtrudunturjegrlds}

alienae _{elegantia? ,* furtim illae fenfimqve dum opus eft} in vernacularn _illabantur, ne _{oportunitatis <k opolentiaj}

gloriaalteri ccdat. Iftavero qva ratione adoptarida fint

diftum eft _{pervicaci inlcitia? fruftra, lapientibus (atis,}

§ XVII.

Idiotifmorum Rhetor. in_{lingvis virtus Efpretium.}

Åt vide _{qvorfunanos abduxit accuratior harum}

re-rum cbnfidératio. _{Egimus de natura Idiotifmorum}

Rhe-toricorum, dicamus & _{paucis de pretio. Viielicet} ut complexus eorum omnium,_{qva: vel grammaftces}

ordi-nåtiflima _{concinnitas, vel proprietas & pondus verbo¬}

rum, velfigurarum virtus,verbo optimarum diftionum

abundantia conferre _{poftunt, lingvam}

_reddit

_excultam

& _{politam, ita ex figurarumpraccipue fe'eftiiftima vima*} xima _{ejus cenfetur elegantia. Namque ea eft lingvarum}

qvarundam

felicitas

facilitasqve,

utdifturis

vel

non

co-gitantibus

divftiones

qucsvis

aptiflima: ingeniofifiima:

Ipon-te fubveniant, _{qvas majorum} excogitavit

induftria,

_ac

pofteris velut in os

dedit.-

quaeqve

proinde

in

fermo-nem _{vulgarem ita}commigrarunt, _{ut res}

quaevis

_non

ni-fi.apteeleganterqve verbis exprimi

poffint.

Atqve hinc,

ni fallimur, repetendum _qvoque illud

eft, qvod fcripta

utcumqve alias non optima, tarnen

ob

folam

ftili

ele-gantiam magnopere

placeant;

elegantiam^

autem

often-dunt non aliam , nifi qvam lingva:

cultiftimae

acceptam

referunt. Hare eft _{qvatumet Arabs}

_&.univerfus

prope-modum oriens, qua fuperbit Gallus,

fplendet

Grcecus

& _{Romanus, qvamqve fibi}

_{vel tribuunt vel}

_certe

vin-dicant _{gentes quoqve}

_{a\ix eultiores,}

_fortade

_{tamen non}

acquali iure &dignitäte:

§. XVII.

Alianonnulla,_qua

_{lingva, maxime poetica,}

venuflatem

comliatjt, quin Ef

fubtnde officium, cummodi funt:

fornt

s,

ha-& 5 u C »

hübilitas _{fijigulavbs ad res qvaslibec, ßgnificatus vocut#}

fecundarii atque coviponendi procudendiqve

vo-ces _facilitas.

Hand fåne _{ignoramus etjam aliunde arceffi}

lingva-rum deeus & venuftatcm: cujus rci fumnaa

tantummo-da _{capita commemorabimus. Eminet in primis ipfius} foni _{lepos, quem variis in lingvis longe diverfiflimum} multi vel fentire fibi videntur vel certe fentiunt.

Obfer-vamus utiqverummam elfe _fonorum

difcrepantiam,eam-q ve nonmodo diverfis in lingvis, fed etiam unius

e-jusdemque in lingvac dialeåis variis. _Comperimus iti-dem, provenire iltamut plurimum excerto qvodam o*

ris, lingvte,dentium ceterorumqve loqvendi

inftrumen-rorum habitu, cui ita fe a cunabulis afTvefecit natio, ut

veros åkerins lingvas fonos _non fine fummo _{labore &}

ftepenumero vix ac ne vix quidem exprirhere valeat.

Novimus _{infupernon qvoscumqve fonos auribusteqve}

probari, cum fint qui ftridorem, ululatnm, fremitum

a-liosqvc

infvaviores ferarum

ftrepitus haud oblique

refe-rant. Salrim muficis accuratior habetur literarum

vo-cumvc delectus modis _{aptandarum. Qvid, qvod}

lin-gvte vel duriores velmoliiores communiter putantur, &

velno_{bis, nefcientibusqvade caufia, tales obveniunt.Sed}

utcumqve hxc funt, veremur tamen ne in fraudem &

injuriam gentium de foni hac praftantia cerri quid

fi:a-tuatur. Nemini enim fua non _{concinunt, obflrepunt}

plerumqve aliena, maxime dum infvetas ad aures

pri-mura_{perveniunt: qutetamen'audita facpius fenfim}

eva-dunt _{gratiora.De cetero quasinj formandis fönis haberi} fölet difficultas, illa non _{premit nifi peregrinos&}

mini-me exercitatos, _{cum e} contrario _{indigenae omnia}

opti-me percipiunt, difiingunt _{& exfeqvuntur. Et quod}

Ca¬ put rei eft,quaecumque demumerit fonorum in

_lingvis

diverfitas aut _{prajcellentia, poéfin tamen fvecanam}

v

äK > i« ( 5K

nirn refert, _{utpote qua*} fuas rioft aliena?

Iitigv#

Jepore

reipicit,-nifi

quatenus

ad exempkim

aliarum

poterit

e-mendari. Etenim lv(poov!xc non minimam habitam fuis-fe rationern commonftrant _{lingva; cultiores} quam plu-rimsCj arqve ejusdem quoqve

in

vernacula habendam

a -lio erimus in ioco o/lenfuri.

De fonis hasc fufficiant. Hifce _geminum

_efHllud,

quod non qusevis lingva

ad

res

quaslibet

exprimendas

cenfeatur acque apra ac alia.

Tritiflimurn

eft in hoc

argumento

quod perhibetur

Imperatoris

Caroli V.

de

lingvis

quibusdam lui temporis

efFatum,

qvo

alia Deum,

alia _{dominam, eqvum}

_tandem

_{& malum genrum}

_alia

compellandum pronunciavit. Et ut taceamus

alios

, no-tum _qvoqueeflde

_lingvarnm

qvarundam ad poéfin

no-minatim comicam habilitate judicium iliuflris

Hollber-gii, cujus adfententiam

fumma erit illarum disparitas.

a). Sed haslites noftras non facimus. Gerte, fi qva eft

lingvarum

ejusmodi

diverfitas,

qva?

utiqve

efle

potefl

longe maxima, ex

earundem cultura &

diflimillimis

po-pulorum

ftudiis pracipue

eld

derivanda:

neqve tamen

oaufTisiis, qua? (onus & idioma cujusvis

lingvae

gram-maticum conferre _poflint.

Aiiam _{eamqve multo exftantiorem lingvarum}

di-verfitatcm efficiunt _fignificatus vocum fecund arii

&

ad-ventitii, qvos cum

neceflkas vel cafus

progenuit,

tum feftiva aut non riunqvam male fedula hominum

ingenia

excogitarunt, magis ne

ad

perfickndas

quam

ad

corrum-pendas lingvas non

latis

dixerimus.

Ed fcilicet

ubi

co~

piofe& cum

grafia

disentibus percommodos fe pra?beamt

fignificatus

ejusmodi; fed

necrarius,

ubimetus,

obtrecla-tio aiiavc animi ievitas, qvibus fummum efl in

ambi-guitate

pcrfugium,

dictiones optimas ita

contaminant,

ut

»■ ... i. ■ ^ — ' ■ —

£ )

(

&

öt «©n flne dedecoris nota

aliqua

in

pofterum

adhibe-ri _{qveant. Qvo}

_longius

huic

abului

graflari

conceditur»

co magis

encrvari

lingvam

&

decrefcere

necefle

eft:

ac-que quo

ambiguitati

eft

opportunior,

eo

qvoque

ob-fcurior»

Accedimus ad iddenique

quod

primo

fuiflet loco

ftominandum, nempe

dilfimillimam

lingvarum voces

componend

procudendiqye

felicitatem,

utpote quae

in

re _praefertim

poética

_utramque

fere

paginam

conftitoit.

Digna funt in

h

oc argumento

quae

transfcribamtur

ver-ba Prseclariftimi D.Le£t&

Mag.Herveghr.Tam

prarterea

5,in

componendis

vocibus

felix

eft lingva

noftra

(Svcca-a,na) ut id

fatis

non

poftimus

admirari.

Latinis

com-„pofitiovocumnon

adeo

bene

fuccedit,

nam

rudentifibi-,,lusj repandiroftrum» pecus

incurvicervicum,

aries

rs-5,ciprocornis,quse

exempii

loco

adferri

folent,

latinis

au-„ribus vix placere

poftunt.

Grseca

huic

negotio

multo

5)eft aptiorr

fed

an

noftra;

praeftet

adhuc

quidem

dubito

i). Sed de hac

lingvarum

prarogativa

neqve

nos

dis-quirimus:

iftam

vero

voces

componendi

fvecana;

lin¬

gva;

facilitatem

felicitatémqve

in

cenfu

metrico.

mul-tum imminui infra erimusvifuri,cum

ad

fe&ionem

profödaicam perventum

fuerit.

Nunc

manum de tabula.

b) Differt. de Genefi lingv«Svecanae

P.

I, p. 25*.

r«• C* a*> » ' v— • • • • : " ..

'f

;r 13

au7£&

_• ir > r rjx* v -vji'^y O» . J: • • •'• _{V <} ÄV '. -; ;■ ;• , • ' -~^r-^ ■ :•'[„.

p

• ' an Kl .-' -■ . . '■ ■ Ji _{V : i' «•} . • Kr .. 5 • ■ • ■ • -- • -. . , "■ - - - .. :rrrj £ia E 3?