Ketav 'Ivri mi-keli hiluf seu de charactere Hebræo s. codicis non mutato ab Esdra, dissertatio philologica, quam, consensu ampliss. facult. philos. in illustri academia Upsaliensi, præside ... Andrea Boberg ... pro gradu, publice ventilandam sistit stipen

' L ·

Ln

V3

*η?π

^7dd

nar

ana

SEÜ DE

charåcthre

hebrieo

&

CODICES

NON

MUTATO

AB

ESDR,

DISSERTATiO

PHILO

LOGICA,

QUAM,

CONSENSU

AMPL1SS.

EACULT.

PHILOS.

1N1LLUSTRI aCADEMIA

UPSALIENSi,

-Ρ

RASIDE

VIRO CELEBER RI MO,

D:no

ANDREA

BOBERG,

L. L. O."O. PROi

ESS.

Reg.

&

Ordin.

PRO GRADU,

PUBLICE VENTILANDAM SISTIT STIPENDIARIUS

STJEGLER1ANUS

PETRUS

TEGNAUS,

.

VESTER-GOTHUS.

|N

AUDIT. CAR

OL.

MAJ.

AD

DjOWMAJI

ANNI MDCCLIL

Η. A, M. $.

<**>

UPS A LIM.

ι .

V1R0

Ampllßimo

atque

Conjidti/Jtni®,

ag.

ff

V

SEGRETARIÜ _{Provinciaii per}

_Veftm.

_{VigilantiflJ»}

nio, FRATRI Honoratiffimo.

\aRo

P r & c l a r i ffim g

Mag.

LAU

RENTIO

In

_Regio

_Gymn.

_Scarenfi

_{Grac. Litt, LECTORI}

dexterrimo,

Ven. Confifiorii ASSESSORI arnuiffimo.

ADFiXI Svaviifiino,

Vos,

Sumice

oro, munus

_{quod dextra}

cantillum fronte ierena

_Vobis

_offertur

_amica*

Jam

nolke

itieis

dubii

diffidere

verbis;

Adfirrno,

fratrem

nie

Vobis

_atque

propinqvum

Manfuriitn

_talem,

_fragilis

_{dum vita}

_fuperfit,

Qni

calidos

Veftro

gemitus

pro

flore

perenni

? Ad

fuperas

mittam

fedes

fulgentis

Olympi.

, ; r

AmplrJ. & Prccclariff. NOM.

VESTRORUM.

Culför obfervanti flirnus PETRUS TEGJMEUS.

A. _{'A&j il.}

■$·

ί·

On£roverfiam

_{longo jam}

tem-IbÜ

pore inter

praeibntiifimos

Phi-lologos

agitatam de vs3HQ 2Π3

feu _{fcriptura illa qua 1rata}

9 qua

hodie facra ßiblia Hebrtea exa« rata _{confpiciuntur; levi}

peni-ciilo delineatam _praefenti

fpe-cirnine filtere in animum

in-duxi. Seilicet _{quseritur, utrum}

_illa

_fit

_{eadem, qua}

Deus tabulas Foederis , & Moies ae Prophet* fcripta fua

Ipfi

confignarunt5

an

AfTyriaea,

quae

poitmoduuq

nern-pe

poit

eaptivitafem

Babylonicam,

ab

Esdra, magni

Synedrii

Pr*fiderecepta,

atque in

locum repudiatse

fcri-ptur*

Samaritanorum

fubfütuta fuerit.

Multi

iunt

magnique nomijiis viri, qui pro antiquitate

&

αυθεν¬

τία hodiernae _{litteratur* pugnant; multi quoque, qui}

eandem _{impugnant, & primsevitatem Samaritan*}

de-fendere _{adlaborant, quos omnes apud Pfeiferum a)}

Carpzovium

ß)

aliosqüe

pailim recenfifcos

videre licet.

Utraque cohors tum

teftimoniis,

tum argumentis aliun«

de _eonquifitis,

_{fuam confirmare}

_{conatur fententiam.}

Hos inter, litigantes judicemagere, tenuitatis meac pro¬

be mihimpt confcius, fubyereor quidem; liceat tarnen

cete-s J _g (

ceterorumpace, eorum

fequi ve/iigla,quorum

fententiam

GUirs au&oritate f. fcripturse _{congruentem, &}majori _argu* mentorum _{pondere munitam judicaverim 5 id eil,}

ec-fum fententiam dcfendendam _{adfumere, qul de purita·}

te fontium tutanda (oiliciti, etiam hodiernä; iifteratu· ra* ccv&evrluv probant. At _erunt forte, _qui ifo.rim _in

limine nobis _{objiciendum exiiliment cum Basnagio 7)}

& _{aliis, controverfiam hane minoris}

_effe

_moment! ,

adeoque perinde

eile,

quo demum cunque modo di«

rimatur. Sed fciant _{hi, quamvis originalem}

charatäe-rem, hune vel illum , in fe

fpedhtum,

prae alio fan·

ditatem _{quandam f.}

_fcripturce

_{largiri non ftatuamus,}

quam

fuperiiitionem

taxat

Cappellusj

tantum ta¬

rnen referre, ut _{originalis fcriptura} quaenam fit,

deter-ininetur, quantum refert, ut de vero atque genuino

f. codicis fenfu certi fimus. Obfervarunt namque

vi-ri eruditi , inrer codicem Ebraeum atque Pentatevchum

Samaritanum _{infigne prorfus qua fenfum intereedere}

difcrimen; quis itaque nobis perfvadebit, hunc verum

eile, illum falfum , niii antea, utrum (it

πξωτότυπον,

Utrum

»7f0yqcc(pcv

, demonftraverit

?

Ad rem ipfam _propius; accedimus; primum

qui-dem , quse

noftram demonörant

thefm,

argumenta

ex-poiituri,

deinde

etiam

adverfariorum

y qtiae

vibrari

fo-Ient, luftraturi tela. Tuum in anteceiTum C. L.

per-officiofe nobis expetentes fav orera, velis innoxios hos·

ce conatus benigne excipere.

a)

P.

63.

Crit.

Sac.

ß)

F. I.

c. v.

Seff.

VI.

γ)

Τη

Hifloire

des

ouvrages

des Savans

p. 7/.

cf%

Gas-fet. in comm.

L. H.

§. IL·

Nullo _modo,

_fi

_{vel ad}

_{Esdram ipfum, vel}

_il¬ lum_{3 qui tunc}

_temporis

_fuit,

_rerum

_iiatum

££2 ) © ( §3*3) S rimus, probabile evadit, primocvam

fcripturam

fuifTe

ex iniiituto _permutatam. Nam

quod

ad Esdram

adti-net, ipfe vir

fuit infigni

pietate

ornatiflimus,

&, ut

verus οικονόμος _των μφηξίων τδ _,

legis confervandae

ftudiofiflimus? quis itaque

Tibi

perfvadebit, eum prae-poftero

innovandi

Audio

in

f.

textum

ejusmodi

vim

inferre _{voluilTe, ut fcripturam, a}

_Deo

_ipfo,

_Mofe

_ao

Prophetis

ufitatam

fine

graviore

ratione

permutaret,

quod

adpoiite omnino

monet

Cel. Mosheim

a):

Hat

Esdras oder ein anderer die alten Hebrseifchen

buch-ftaben feines Volkes abgefetzet, und an ftatt

derfei-ben Chaldaeifche _eingeietzet; fo

muff

er durch eine

grolle

und

vichtige uriachen dazu leyn

bewogen werden·

Rationes _quidem

_fingunt

_{varias adveriarii; tanti}

tarnen non faciendas* cjuanti opinantur

ipfi.

Priman*

ex diuturniori captivitatis tempore

deducunt,

fub _quo,

dum _{magis magisque}

_familiärem

_{fibi reddküßent}

lin-gvarn

&

icripturam

Chaidaicam,

vernaculam

lin-gvam

&

icripturam

illos

dedidicilTe

autumantf atque adeo redeuntibus ex _captivitate

neceiTariam fuiffe

e-jusmodi

fcriptune mutationemj

quo

verba legis

o-irnes & Enguli

intelligerent,

concludunt.

Alteram

ex odio capitali,

quod

Judöeos

inter

&

Samaritanos

intercefiit, defumunt 5 quafi Uli cum his nihil

am-plius commune

habere

voluerint: ideo etiam fcriptu¬

ram, antea communem,

his

reliquifTe

tradunt,

rece-pta in ejus

locum

fcriptura Chaldaica feu

Aflyriaca.

Tertiam _{denique inde} revocant,

quod Esdras

moni«

mentum liherationis ex captivitate Babylonica poiteris relinquere

voluerit.

Verum

enim

vero,

ponderis

ex-igui

eile has

rationes,

facile

patet

cuilibet. Ad

pri-mam igitur

quod

attinet,

nuHam

_ego

quidem video

juftam in

his

confequentiam:

quoniam

addidicere Chai¬

daicam? ideo gbliil funt vernacul#.

Annofr

duas

Λ¬

4

)

o ( <££2?

mui confervare _{poferant linguas; licet aiterius ufus}

magis e/Tet familiaris? & num vernacula tam facile

obliterari

_poteft?

_{Judaei ieptuaginta iolum annorum}

fpatio in

ÄiTyria

detinebantur; fub quo quidem tem¬ pore Hebraeae

ufus familiaris,

licet qua maximam

par-tem ceifaretj _{lingvam tarnen cum (criptura in f co-:}

dice confervatam habebant: _{quem fine dubio , uti}

fie-ri _{dectiity populus fervitute}

_preiTus

_diligentius

leélita-bafy liberisque fuis legendum

tradebat.

Inconveniens

itaque eit haec & héla oblivio, ac _{propterea hoc} ar¬

gumentum debiliori innititur bafi, Altera non

faven-tiorem meretur _{adplaufumj; tale enim csecum 8c fatuum,} ut ita _{dicam, vel odiumy vel confilium ne}

fimplicifii-mo _{quidem homuncioni* multo minus Esdrar, adfingi}

poterif. Num hoc ipfo quidquam damni paterentur

Sarnaritani ? annon fibi _{potiusy quam} ipfis hac

inno-vatione nocuifiet ? Ex odio in alios id fciens

prudens-que committere, quod fibiy non illis officit ; belle

co-haeret fciiicef. Tertia _{denique nec magis nobis}

arri-det _{conjedlura *y certiilimiim potius levitatis indicium ,}

quam gloriofum honoris

fuifTet

monimentum, . Iiteras

jam diu facris uiibus confecratas cum fcriptura profana

gentis barbarse commutare, Deinde, β rertim

memo-rabilium memoriam confervare _{huduiiTenr, numne ma¬}

joris e/Tet moment! legem eo habitir traderey quo

anti-quitus eraf exornata. Qusmdiu itaque nulla gravior aU legari poterit ratio,- tamdiu noitram fenteritram jute

luemur _{optimo y Es}

_dr

_am

_fcripturam

_{non voluiiTe mu¬}

rare.

a) ht notis

ad

_Angußr

_Calmetsf

_Eiblifche

Un-Esdram nec

_potuiiTe

_priicam

_fcripturam

_permufare\

variae nobis _{perivadenrrationes >> ß vel maxime}

voluis-terfitchungen

p.

itff,

§. ItT,

) o ( <£*£> 5

fet. Primurn enim res ei eraf com

plebe,

_de

_rufet"

nis maxime folicita &

_{fuperftitiofiffirria,}

_cujus

indo-,,les infuper notante

Fuilero

a) tantx

fuit

pervicaciä?·,

„ut ejus, quod

femel

arripuerint,

firrniffime

tenaees

es-„fent, maxime ubi

de traditionibus

ageretur,

ad legem

„Mofaicam

fpeélantibus,

Quod

cum itä

fit,

judicatü

haud erit difficile, illam minime

permiiTuram,

uf

Es-dras _{antiquam fcripturam} f tantopere

seftimafam

hono-ratamque, abrogaret.

Hujus

argumenti

robur

non

in-fringit, quod regerunt

adverfarii, ab bodierna

Judseo-ttim _{indoie, ad eörum animum} , qui vixerint tempo¬ re Esdrse, _non

eile

argumentandum₅ novimus enim

eos _{femper in} hifce

ii

bi

fuifie

fimitesj quod _pr«ter

a-lia, teftimonium e

Talrnude

evincit*

ubi,

obfervante

Lcefchero ß) relatum legitur, Judaeos ne _quidem

fina*

les Iitteras , cum audirent eas a

Propbetis

inrrödu&as

effe, tolerare

voiuifTe,

donec edocerentur, eas

Mofi

jam olim

ufitatas

fuiiTe.

Deinde

difficlHimum

fuiiTet,

Judaeis, jam per varias, easque

tonge

tateque

diffitas

regiones,

Mediam

puta,

Babyloniam, Perfiam,

Pbce-niciam,

ipgyptum,

ceteras

difperfis

vei famam

quidem

hujus revolutionis

adferre,

Profe&o

maximas

molis

o-pus

fuifftt,

immo

impoffibile,

omnia illa,

quae

fecum

abduxerant

_difperii

_exemplaria

_coifigere

_{& de} novo

clefcribere; quin & fmmane facinus, Esdra

prorfus

indignum , antiqua v

el

igni

comburenda

fradere,

vet

alio quocunque modo difperdere, Itaque

Esdram

nec

potuiflfc

fcripturam

veterem permutare,

firmiter

con-cludimuSr

a ϊη

MifcelU

SacK

Lihr;

_{4. c 4,}

β)

De

Caus-0}

L·

Hehr,

p. 214*

g, IV,

Facile, ut arbiframur, ex ifcyqtx£

di6!a

fünf,

eki-e$t,

prima

vum

charaélerem

cum

Chaldaico

non

efie

pei-6 ₎ O ( dSj?

permutatum$

interim

tarnen

ad

fpecialiora

, quse

addu-ci _{folent, argumenta ut attendamus 1 cpera erit} pre-fium. Herum _{primum nobis praebeat Pentateuchus Sa¬}

maritanus, quem authenticum voiunt Juh. Morinus,

Ludov _Cappellus,

_Whiftonus,

_{ceteri, qui primoevitatem} charaéteris Samaritani defendere iludent. Hujus iicut

& verfionum a codice Hebrseo inflgnem difcrepantiam

deprehendi,

dudum

obfervarunt Viri eruditij idque

ea

ratione; ut in plurimis eodem modo, vel in

diver-fis, vel in iisdem vocibus, hoc cum ifto a codice

He-braeo diflentiant, In cauflam huius _{difcrepantiae in·}

quirentes perfpexere, ex permutatione

litterarum,

fo-rio vel flgura convenientium, in codice Hebraeo elici

pofle fenfum

in

veriionibus &

Pcntateucho

expreffum,

Evidens _{itaque fadiuni eil, illud}

_efle

_{π^ωτότυπαν,}

_'cu¬

jus

charaéler

ita

eft

comparatus, ut

ob

litterarum

fimi-litudinem, inadvertentia fcribarum, facili negotio con®

fundi _{poflet. Pentateuchus autem}

_Samaritanus

_{eo mi¬}

nus _{pro πρωτότυπα} haberi

poteft,

_quo certius

conftat,

ejus charaélerem litteras exhibere inter

fe

maxime

dis-iimiles, atque ilias quidem praecipue , quse hunc gigne-re

poflent

diiTenfum

& _errorem.

Sed

_vero, quoniam

apertiflime patet, charaélerem Hebrcei codicis

quadra-fum _ejus

efle

indolis, _ut litterae

facillime contundi

poflint, adeo

ut ne

adcuratiflimus

quidem

hane femper

evitare _queat

_confufionem,

_{quin loepe pro 3 legat}

pro*T>^ &c5

manifeilum

evadit, hunc

efle

πςούτότυπον.

Huc

_{quoque»accedit, quod Pentateuchus Samaritanus,}

_prar

ter diéla iphalmata _cum

veriionibus

_communia,

alios

etiam habeat nsevos, & a codice Hebraeo, & a veriio¬

nibus omnibus alienos_{et). Si itaque ftatueremus,}

ver-iionee iftas & codicem Hebr«um efle

_{dmογςαφχ ab}

ifto

_{ττ'ξ&τοτύπω,}

_{proeul dubio}

_ratio

_aliqua

_{eilet hu¬}

jus communis in dilTentiendo confenius j at cum nulla

) o C t

däri

_{poffit, abfurdum}

_videtur,

_hujusmodi

πξα;τΙν.α$ε-οςίιχν Pentateucho

Samaritano

tribuere,

qua:

jure

cpti-mo codici Hebrteo debetur.

Vid.

_Carpz.

_Crit.

_{p. 604.}

§.

v.

Pro charadere hodierno ex litterisfindSibus afterum

derivant _{argumentum, quoe adeo}

_{exade fuas}

denomina-tionis frtum fervant, ut _{prtcter unum locum}

Jef.

IX,

(5, non inveniamus eas alio loco, quam in fine vocum efTe _{poiitas , atque}

_femel

_tantum

_{Nehem. Ii.}

_{j $,}

_aiiam

litteram finaiis vicem fuilinere. Ut vero _aegre

per-fuademur, nullam hujus άνομκλίας

efTe

rationem,

pa-riterque credere vix

licebit,

incuria

fcribarum

eam

con-tigifle,

cum in

priori

omnes,

in

pofleriori plerique

hodie _{M/Bi Codices eandem ledioneni exhibeant; ita}

initius forte _{judicium de illis}

_eft

_ferendum,

_qui

_iingu·

lari hae _fcriptura

_my/ierium

_{quoddam defignatum}

vo-lunt. _{QuoJ fi res ita}

_fe

_{habet, uti etiam}

_ipfi

_fatentur

adverfarii _{ca); necefle eil concedatur, Jefaiam & Ne·}

hemiain litteris hodiernis Hebräicis ufos fuiiTe, quoniam

in charadere Samaritano litterse omnes promifcue

u-furpantur, nec

uliae dantur,

quae

finalibus

Hebrasorum

refpcndeant.

Cognatum huic vel

conterminum

argu¬

mentum ex forma litterarum defumitur _; videlicet

He-braearum

_{fimplicitate,}

_{Samaritanarum vero}

_operofa

_con·

ftrudione: unde illas his vetuiliores eiTe _colligunt e*

naturaii ordine, quo fimplex prius

efTe

debet fuo

«om-pofito,

namque

hoc

ipfo

evidenter

inter

fe

differunt

jSamaritanoe & Hebraese, quod illse pluribus apicibus fint

adauétee, _{Qui vero cum Poilello atque}

_Lcefchero

_β)

geornetricam

litterarum

Hebraicarum proportionem

ob-fervarunt,

elegantiam hane,

majeftatis

plenani, docu.

men-) ο ( ^3)

mentum effe .volunt certiffimum , illas easdem efr ,

quibus

Deus

&

viri

©εοί&κτοι

faniliiHma

legis

pra· cepta

confignarunt.

Hssc

vero

&:

al

ia

ejusmo»

di _{argumenta potius}

_{relinquenda cenfet}

_{J. G. Carpz.} 7) utpote qux

cavillis

atque

exceptioriibus

advéffario-ruin expofita, bonam cauiTarn in fufpicioncm fere

ad-ducant _{fubleitamque ejus}

_fidem

_reddant·

fic)

Vid»

p. iß2.

difler*

1 V.

Bi

Xtorf.

β)

_{pt 2/7.}

y) Cr

it»

Sacr.

Ρ. I,

cap.

V.

Seit.» Vi»

jf.

10.p.2J2,

s. VI.

Nos ad illud _{jam pergimus,}

_quoH

_{hujus caufloe}

atque rei, quafi caput

eil,

& cui tanqusm κξησφυγέτω,

adquiefcere & debemus &

omninodecet,

nempe

ad ipiius

Salvatoris adieveration^m Matth, v. i&; qua certcs

fe-cit _{Judoeos de} ipeciali Providentia Divina _circa legen, <qua maxima

& minima,

perpetuo

ccnfervandam, ipie

autem 1. c. hsec dicit: Αμην

ydg

Åéyca ύμϊν. _εως

dv παξέλ^η

o åeocvcs }\&f 'ή ytjyimtochy i] μΐοί κεξα,ί&έ μν

ποίξελ&Υ]

duq

τ£ _{νάμα, sovs}

_dv

_udvroc

_{ysvyroci. Undefatis clarum}

_éil

_ac

manifeitum, Salvatorem a minori ad majus, fuis hifce

verhis _procedere,

_quafi

_{diceret, tantum abeil, ut}

_ullum

vocabuium, vel res ulia, vel prseceptum ullum ex le¬

ge pereat, ut ne

minima

quidem littera qualis IStcc

feu

Jod Hebr. vel litterce parficula, aut apex τ<£ Jod

fimi-lis _{eique proximus, quo}

_{vocabuium κεξοίίοι}

tenderejvo-lunt, " intereat,

H&c

Salvatoris

argumentandi

ratio,

cum minime permittat, ut

de

fola

ipfius

litterse

fub-ftantia, ied prsecipue

de

ipfius figura

minima

eam

ex-plicernus} certo

certius

conilat,

non

Samaritanum

Jod

intelligi, utpote

quod,

ex

tribus

quafi

Jodim Hebrons

ccnflatum, inter litteras maximas adparet,

fed

Hebraeo-rum , quod, fne

controveriia,

lilterarum omnium ml.

nima dt. Morient _{quidem noraiulli adver}

_{fe fententise}

Pa-J o (

Patroni, verba Salvatoris, prout a

Matthaeo

grsece

funt

expreifa, heic refpicere ivra,

Grsecum,

quae

peculiaris

efl meditatio _{Jo, Marckii, cit.}

_Wolfio

_{in curis}

Philo-log. adh. 1.

Verum

quam

abfurdum

fit,

proverbium

hoc ad Grsecos _{eorumque linguam & litteras heic}

re-ferre,

demonftrat folide Carpzov. «)

, cum

ipfdlima

Salvatoris verba hic reddat Matthaeus, quibus ad Ju·

daeos, Groecse linguae ignaros,

convlnceridos eil ufus,

legemque

adeo

non

Groeco,

fed Hebrseo

idiomate

con-fignatam

citra omne

dubium

refpexit. Objiciunt

porro,

dictum eile hoc de litteris Hebraicis , quae tempore

Chriili in ufu fuCre, non poitmodum mutandis;

mini-me vero fententiam illam infringere, quod antea per

Esdram mutatse fuerint β)). Verumenimvero, qui

fin-cere&

paulo adtentius

fenfum

verborum Chriili

penfita-verit, Intelliget

fine dubio

,

illum

refpicere legem

, qua

-Iis a Deö primum

data,

& in

exemplaribus

authenticis

ad iua _tempora

_{fine ulla}

_{mutiiatione confervata}

_fuit;

at-que

adeo continuationem

confervationis,

donec

omnia

completa

eflent,

promittere

y)

Nec

miretur

quisquam,

adverfarios _quaslibet

_hic

_neclere

_tricas

omnemque move¬

re

_lapidem

_{> ut}

_in

caufia admodum hinc

evidente

_rem

im-plicent,

atque

hoc

argumentum

omnium

validiilirnum

vel manibus excutiant» veiarte quavis infringant, ut

llramineum tandem adpareat

telum, cujusmodi

vifum

vellet Waltonus. _Atque haec

quidem

eorum praecipua

funt _argumenta,

_qui

_pro

_primsevo

charaélere

quadrato

pugnant.

Exigit jam

ordinis ratio,

ut eorum argumen¬

ta in medium

proferamus^ qui

Samaritano

chara&eri

honorem _primsevi

_tribuunt.

cc) Lot.tit. p. 229.

B)

Vid. Grotius

}ad

Matth,

v. 1$. 7)

Cfr. Lee

fiber*

de

Cauj).

L

IL Li

b*

II.

I.

XIL

10 CSftå> ) _o (

$. VII.

Teftimonia Rabbinorum _{primo quidem}

_proferunf^

pauciora licet illa

fint

& obfcuriora, atque ob

amphibo-iiam vocum _moy & _n'Wtf haud _tanti facienda.

Scili-cet adducunt imer alia locum ex Talmude _Bahylonico,

cujus verba Latine reddita,

poilBuxtorfium

&

Wasmu-thum fic exbibet Lcefcher a) Tn _{principio data eß lex}

in _{fcriptura Ebr&a (fVDjf)}

éf

_{Lingua fanEfa; iterum data} efl _{ipfis in}

_diebus

_{Esdr& Jcriptura Aßyriaca (fVWK ■·cf}

lingua Aramßa.

Elegerunt

Jfraelitä fcvipturam

AJjyria-tam & linguam _{fanctam, &} reliquerimt _idiotis /criptu-ram Ebrteam &linguam Aram^am. _{Quinam tunt idio¬}

ti? _{Rabb Chasda re/pondit Cutheei.} oucenam eß

fcri-ptura

Ehr

as

a?

Rabb Cbasda

dixit Libonaab. Heic

do-centibus vins cl. _{perperam diicrimen faciunt inter fcri-.}

pturam

Ebrxam, ab

Ebero ita didlam, & Afjyriacam

quam Uli ab AiTyriis, relicta prirrngenla, mutuatos fuis-fe _{Juda^os poft captivitatem Babylonicam fernere}

fin-gunt: perperain inquam; nam Ebrxam illam &

AJJyria-tam fuifie unam _{eandemque fcripruram, graviores}

ratio-nes fvadent» _{Aßyriacam vero poft captivitatem}

Baby-lonicam _adpeliatarn,

quoddeLtende-rat cum _{ipfis (lirsebtis) ex AJjyria, i.}

e. uf Wasmu-thus _{β) docet, publici vidgattorisaue ujus ücri cocpit /}

adeo uteriamin civiIibus_{negotiisadhiberetur.}

Anteanam-„que & fub ipfo captivitatis tempore ut loquitur R.

Ge-„dalia y) penes magnfes Ifraélis ficut lex oralis fuit

cu-„ftodita ck coniervata» Sed cum veniiTet Esdra,

permi-3,iit

ipfis ut fcriberent figura iitterarum, quibus data

„fuit lex. Vocarunt autem eam Affyriacam _quia

ma-,3gnates JiO aélis eam fecurn adducebant ex AiTyria; _clam

„enim eam hahuerant, eo quod eilet fcriptura fanéta.

Confundunt _{ponoEbrßam hancabEberoita diåam, cum} Ebroeü

£Ä3>

)°C

II

Ebvää _cujus

_radix

_eftl3y,

_travfiit\

_quae

_arleo

tvans-Huvialem _fcripturam

_{defignat, illam}

_{nempe, qux ex} Chaldasa Cananacis transfluviali, illata in Canaan

Judaeq-rum communi _atque quotidiano

ufui

inferviebat,

etiam

in defcribendis _{exempfaribus legis} , privato

ufui

deftina-tis. Hane eandernefie fcripturam, quam

Libanceamvo-cant5 _quam &

Cuthaeis feu

Samaritanis

reliquennt,

pri-ftina & _genuina

_{Ebraea in}

_locum

_{ejus iterum}

_adoptata,

plurium

conftans

eft

fententia

eaque

verfimillima

i).

Re-iiqua veterum

Rabbinorum oenigmata,

quas pauca

effe

diximus, baud majori

difficultate

folvuntur.

Quod

fi

eflent nonnulla , quoe

adverfariis aliquo

modo

faverent;

ionge tarnen

plura

collegit

Buxtorffius

s)

nobiscum fa¬

cienda. Sufficiat nobis hic

attuliiTe

verba audloris

librt

tpwwfr py citante

Wasmuth y\)

ftnfrTO

ΗΠ

RD^y

>b>13f

303 1PW3 13Π33 _pfcttW

_ΓΠΪΠ

_IfiDl

_totus

mun-dus _fatetur,

_{tabuläs &}

hbrum

legis,

qui

in

_area

fuit,

fcriptura

Affyriaca

fuifjc

confignata.

Ünde

patere

ar-bitramur, quid

potifiimum

hoc

epitheto intelle&um

ve-lint _judseorum

_Doåores.

_Immo

_ex

recentioribus

Rab-binis omnes fere, praeter _unum

Jofephum Album

no-ftram confirmant fententiam,

de

quo

R.

Afarias

in li·

bro Meor Enajim v> ita

loquitur:

nulluni efl dubium,

quin

inclmatio

R.

Jo/epbi

Albi

in

libro articulorum

/iro%

rum in eam fententiam,

quod

lex data

fit

fcriptura

träns*

fluviali,

fit

frivola &

inanis.

Sententia

vero

fapientum,

quod lex data

fit fcriptura

Affyriaca,

pro

optima

habe-bitur in aeternum·

a)

Lik

dt. 2β$. p- J2.p.

Eokkabala tit.Wasm. 5·.

i)

Vid.

Vindic.p

l. c. p. re & feqv.

i)

in

DiJJert.

de

antiquit.

Utter

a·

rum Hebr.

ζ)

Ϊ4-

l.

c· t Ρ-

Lux-torff.

p- 224·· j

'

«2 )o( _(s

i

VIII.

Chrlftianoruin Patrum

_fuffragia

_porro

_appellant*

fuseque cauiTse

patrocinium ab Hieronymo, Eufebio & Origenequaerunt Hieronymus quidem certum efie

di-,,cir, Esdrarn

fcribam,

legisque Dolorem, poft captam

„Hierofolymam r & inftaurationem tempii fub

Zoroba-„be!ey alias litteras

reperiiTe,

quibus nunc utimurjcum

^,ad illud

usque tempus

iidem

Samaritanorum &

He-„brseorum charadieresfuerint u) Ut de

ecclefiaChriitia-na _optime fuit _{meritus Hieronymus; ita placita ejusFu;}

Ipicienda erunt $ illius tarnen vel alius cujuspiam au-éoritati tantum tribuere non decet, _ut,

evidentiori-bus _{pofthabitis rationibus, in ea ubivis adquiefcamus.}

Monent _{alii, eum nulfam fuse fententiae rationem}

adfer-re₅ adferunt _vero alii, _{quum dicunt, eum a Judseo}

quo-dam _{Tiberieniiy cujus}

_informatjone

_{in antiquitatibus} judaicis ufus fit, deceptum eile. Qua de re audiamus

a,Francjfcum! Junium

ß):

Hoc a Judseis prseceptoribus

„luis didicerat Hieronymus, audacifliniis commentorum „iftorum Magiftris> & a Samaritanis , qui iftam laudem

„adhuc falfo vendicant memoria noftra, feque matricis

„illius

fcripturse cuftodes adfirmant.

Quin &

Hierony-mum in hoc _argumenta iibi _{parumconftare, ex epifto.}

Ia _{ejus ad Fabiolam obfervavit Lcefcherus y) itemque}

J. Gottl. Carpzov.

<JV).

De Euiebio atque Origene tdem

fere nobis eft dicendum· _{Quod ad Euiebium adtinet,}

ejus teflimonium de hac re prorfus negat Job. Mos¬ heim _{ε) Das zeugnifs des Eufebius mufs gantz ausge¬} trieben werden. Es findet fleh in den _{zuverlafiigen}

yabfehriften feiner kronik nicht. Und der berumte

„Ezechiel Spanheim bat _{augenieheinlich gewiefen} , das

„es von ein jungern hand in den EuTehius

hineingefcho-*ben _{fey. Origenis denique , ut in Hebraicis non ad-·}

BJO-©& ₎ o r *3

modum _{verfati, Judicium prorfus}

_{invalidum cenfet lauda·}

tus _{Mosheim; qua de re conferatur etiam}

_Lcefcherus

ζ)· Cur vero a noftra _parte nulla

Patrum teftimonia

ex-preiTa exftent,

άνεβςοίϊσία,ν iftius

oevi rationem

efie

exi-mat in_{fepius citata difertatione Buxtorffius.}

a) Vid Pr<efat. in lib. Regum Pom oppr TV.

β) Lib.

2.ååHellarm.c. 2 _y) loc.cit. p. 21/.

$)

In

Crit. f.p. 24/v

ε) Lc.p. /47. cftCrit*

S.

Curpzoviip.

240

ζ)

L.

c* p*j>f·

§. IX.

Siclos _{Samaritana, ut volunt, charadere}

figna-tos, quos tempore

Davidis

atque

Salomonis

cufos

per-hibent, ut reale & validiilimum argumentumr fuseque

hypothefeos

prsciklium άναντί^τον gl

orto

fe deinde

o-ftentant; hinc enim primsevam

dignitatem

charaderis

Samaritani certiflime adftruere fe

poffe

fibi

perfvafe-runt. Verum enimvero quam lubricum hoc

fit

ful-crum &

prorfus

inane,

&

ruinofum,

ut

vifum

Lce-fchero* vel inde conitabit, quod monetär cufe ac

ii-gnatae ante captivitatem

Babylonicam,

immo

ante

tem-pora

fecundi

tcmpli,

nusquam

in

S. literis Vet.

Tefla-menti hat mentio, neque ullus adhuc in lucem

pro-dudus fuerit numus hsec tern_{pora antevertens, qui} ge¬

nuinas fuse _{antiquitatis notas rite}

_probaverit;

_utpote

cum prifco

illo

_{rvo argentum}

fuum

in

commerciis

aliisque

negotiationibus

ad

ftateram

expenderint,*

quod

ex variis fcrrptursr

locis

evidenter

patet.

Ad ipfos

ve¬

ro

iiclos

_eorumque charaderes,

quibus

infigniti funt,

quod

adtinet, in tantam

excrevit

molem

de lus

agita-ta _{Iis, ut} nudae ejus

receniioni

hare

chartula

_atque

tra-datio noftra brevior neutiquam

fufficiat.

Ete-nim Waltono _quidem,

_Cappella

_aliisque

_{olirn produdi}

Infpedique tanti

videbantur pretii

ac

valoris,

ut

ad

negotium

conficienduni

plane

fufficere

confidenter

da-«££> ) o (

ftarent; aliis vero

poftmodum

adeo

eviluit

horum

fl-clorum pretium, ut

fi

non omnes,

pleriqué

faltem

cenierentur fpurii

& ab

impoitoribus

fuppofiti.

Cete-iuin ea, qua

ficii potuit,

asCuratione

tandem

penhta*

ti, xvo hoc propiori,

licet multa*

sntiquitatis

notam

& indolem genuinam

iagaciffimis

numorum

cenforibus

probaverint;

nunquam

tarnen

in

le evi&um

fuit, qupd

fibi concedendum

vellet Waltonus;

efTe

videlicet

eos

ultima

antiquitatis,

ac

primsevas

&

Mofaicas exnibcre

Hebraeorum literas, puta

Samaritanas

fgenuinas,

in

Pen-tatevcho gentis

illius

adhuc

vifendas,

quas

icilicet

cum

Chaldaicis permutaverit

Esdras.

Etenim literas

illas

numorum non

eiTe

easdem

prorfus

ac

Samaritanas,

poit

accuratum examen numorum

fingulorum

deprehendit

atque

ad

oculum

oftendit

Lcefcher.

a);

juxta

declarans,

eas quidem

alicubi

Samariticis

eiTe periimiles; fed

nec

diftimiles eis, quac

dicuntur

Hebr^se;

nönnunquam

eti-am a fe ipfis tantum

difTerentes,

quantum

differunt

ab Ebraeis; id

quod

ex

deürieatione

illorum

in

tabula

adjun&a

cuilibet

confpiciendum &

ultra

confiderandum

proebet.

In tanta harum literarum

inconftantia

atque inter

fe & ab aliis difcrepantia

mirari convenit,

fummos

in

iiterarum

palseftra heroas,

Scaligeros,

Cafaubonos,

Sel-denos, Erpenios,

Drufios,

Bochartos,

ceteros, tantum

hifce numis literisque

pofuifie

pretium,

ut

huic

cauf-fae ac liti decidendi

iufficere

ipiis

viderentur.

Sufpj-cari liceac, fubnatam

fuiile

earn

hujus

cauiTse

conii-denfiam ex defe&u

jufti &

neceflarii

examinis

iingu-larum literarum, in numis

iingulis, vel

iis

colle&im

fumtis occurrentium5 qux cura

exa&ior

propiori

huic

tempori

no/tro

&

refervata

fuit, &

quantum

videmus,

fe-licitertransacla·IJsecautemquantacunqj

fuit, ipiam

tamcη

litern

_primariam

_in

_{fufpenfo relinquere}

eit

coafta,

quamdiu

cer-QZ2)

3

o ( i?

certo definire non _{licuit, nec potuit} adhuc quisquam,

cujusmodi fint Jiterae illae

in

nurnis

obiige,

atque cu¬

jus imprimis apatis &

occafionisj

utpote cum ea

de

re diverfce admodum reperiantur virorurn eruditorum

fententiie & _{conjeéluröe, aline aliis}

_{probabiliores.}

_Nu·

mos ipios _imperite &

credi &

dici

Samaritanos,

me-rito lubmonuit cum—aliis _{Deylingius; unde jfudaicos}

eile, iiteras gentis cevi fui, quo

cufi fuere,

exhiben-tes, nemo forte _asgre

admiierit.

Hifce

_vero

quid

quantumque cum

hodiernis

Hebrceorum literis

fit

com¬

mune _{, an} nihil prorfus, adeo _ut

fint diverfae, &

_eae

ipfae, auce Sarriaritanis traduntur

relidlae, id

demum

eil, quod pofteriores curas

multamque

induftriam

&

acumen eruditorum exercuit, _atque eti3innum fatigat.

Sufpicatus

eil

fagacifiimus

Lcefcher,

non

fine adplaufu

aliorum, illos numorum charadleres efie quidem Sama¬

ritanos, illis haud parum conformes, quibus

hodienum

utunfur; fed juxta effe Hebrstos, non primacvos

illos

*

in volumine _{legis Mofaico olirn confpicuos,}

_{fed alios}

ex his ortos _per tachygraphian, ieu celeriorem, _atque

hinc neglectiorem & minus exadlam feribendi

ratio-nem , quas in docuinentis privatis ac

profanis

invalue-rit fennm _apud Palsfiinenfes _{Judaeos, a}

quibus

tandem

poil

fcholarum

interitum

ad Samaritanos

tranfierint hi

charadleres, ibique nonnihil exculti

remanferint.

In-geniofas admodum omnes

agnofcunt

has

fummi in

re iiteraria viri meditationes £ eil tarnen, quod in Ulis

a-üi _{defiderent-j (Deyling.}

_ß)

_{& Schultens, )}

origi-nern aliam _atque fata longe diverfa

iilarum

litteratum

fubminiflrantes. Quse fingula heic recenfere,

propofi-ta nobis brevitas & inftituti anguiliores Lmites _non

permittunt

Nobis

heic

obiervaife fufficiat,

fulcra

praecipua

adverfae

fententiae

ex numorum

antiquitate

petitat seque ac

literarum

figura, quaii plane eadem

ae

i6 _{; o ( *»«0}

ac Samaritanaram, _non vacillare folum, fed aeutiffi-morum virorum induftria & iollertia _{plane effe} fubru-ta _atque everfa _{y ut} quid hinc ultra praeiidii fit

reli-qvum,

ad

primatum Samaritanse

fcripturae

hinc tam

confidenter ftabiliendum, nullo modo _{perfpiciarnus»} v

Ut huic _{argumento proxime accedit, ita ejusdem}

eft _{ponderis, quod ex}

_infcriptione

_{laminse aureac}

fum-mi Pontificis _{derivant, qvam Samaritanam iine ulla}

ra-tione _putat

_Drufius

_J)

_{, quem}

_{fatis eft}

_ut

_refeilat

_Hie¬

ronymus, qui, quamvis Samaritani

chara&eris fit

de-fenfor, contendit tarnen, Dei nomen Hebraicis

qua-tuor literis nw ei laminae _{fuiffe infcriptum.}

oc) L· c. _{p. to6,}

ß) obΡ

S. Ρ. III. _{ρ. 242. y)}

lnfl%

Gr, Η. ρ. ιρ.

ί)

Tetragramm, c. 2.

$.

x.

Ex libro _{legis, quem}

_{poft abdu&ionem}

_decem

tribuum, ad Samaritanos, qui abdudlorum loca

occu-paverant,

perduxerit facerdos liraéliticus

u) porro argumentantur. Etenim librum hunc eodem

iine

du¬ bio chara&ere exaratum _{praHumunt adveriarii, quo}

If-radilitsej a Moiis aevo ad illum usque diem

ufi

fuerant;

illos vero legem Samaritano

fignatarn

chara&ere

acce-pifTe

oontendunt:

unde

concludunt, hunc chara&erem,

apud

illos

adhue

fuperftitem,

eundem

efTe,

ac

illum,

qui a

Judseis

ab

initio

fuerit adhibitus,

ideoque

pri-msevum. Verum enimvero precario adfumunt,

facer-dotem hunc _{ejusmodi fecum adduxifte exemplar;}

nam-que

mÜTus

erat, non tam ut

legis

authenticam

fcri-pturam

ipfis rnonftraret;

quam ut

cultus divini

ratio-nem legisque

fenfum

iis

patefaceret docendo.

Quid vero ipfis prodeftet codex legis , ea lingua iisque

ex-aratus literis _quas prorfus neicivit iila colluvies

ho-minum, e Babel, Cutha atque aliunde a rege

AftyHo¬

) o ( SJ®

rum ilkic transmiila ? Quisnam _eorum

verba legis Ιίτπβ«*

liticöe _Ifgeret

_?

_{Quis ea intelligeret}

?

_{ut icite admodum.}

& _{iügeniqfe c!e}

_hifce

_disquirit

_Mosheimβ),

_Quod

_ii.

concederermis, exemplar aliquod adlatum, primigenipj

exaratum charadterq, nihil _{iiripedic, quo minus} illum

fuiiTe _quadratuni

_noilrum

_cenfeamus;

_{utpote quem}

ho-rnines idololatrec & _{pertinaces vel}

_ila

_tim

_alio

_chara·.

dtere _{permutare potuerint, ut}

_über

_{iibi leélu}

_redde¬

retur faciiior, vel faepius

defcribendo fenfim

pedeten-tirnque ad

fuum feribendi modum

in

fledler

ε ;

&

in

il-lam demurn formam transmutare, _qua Pentatevchus

Samaritanus hodie eil _confpicuus : cujus tarnen admo¬

dum ingerta eiTe initia cenfet

Deylingius

y).

_ a) 2 IieQ. XVII. 28* ß) Lc. p. IJJ. y) Ob?

ferv. S. III. XXV. fl. ΐβ. φ

CL

Mosheim L

c. p,136. Xh

Porro, quoniam nonnulla in

Daniele

atque Es-dra _{lingva Chaldaica}

_exprefla

_occurrunt,

_colligunt

cha-radlerem illum etiam eiTe veterem Chaldaicum^ atque

adeo _{reiiquos facri codicis libros}

_eodem

_Chaldaico

eharadlere eiTe exaratos, poilquam reli&us

eiTet

pri-Ainus ille _{Hebrseus, Abi perfvadent. Sed}

_{falfam eiTe}

confequentiam hane ; quoniam textus

eil Chaldaicus

,

ideo etiam charadler, quis _non

videt?

Neminem

un-quam

conce/Turum

arbitror,

charadlerem lingvac adeo

e(Te eåentialern, ut alio

fenfus

&

verba

ejus expriml

nequeant. Longe

aliud uius

antiquiflimus

in

qualibet

fere _{lingva comprobat.}

_{Eequis ideo Svecanse}

_lingvse

charaélerem dixerit Latinum, quod eodem interdum

confignatos reperire

liceat

Svecanos

libros?

Plura

ejus-modi _{fcripta nobis fuppeditavit & recenfuit J.}

_Gott!·

Carpzov, «) tum

Malmonidis,

tum

aliorum,

Arabicl

quidem

idiornatis,

fed Hebraeo

eharadlere

exarata;

qua-rum tarnen _gentium

cbaraélerein & lingvam

es® ) o ( es®

fimas efTe nemo _ignorat. Nihil _iraque

impeclivit,

_quo

minus _{Daniel atque Esdra Hebrseum charaderem in}

textu Chaldaico exarando adhiberent; immo neoeiTa-rium _{prorfus fuit id facere, quonia.n etiam in}

ruriio-rum hominum gratiam iua ccncinnarunt fcripta, _qui,

licet fub _{tempore captivitalis lingvam}

_Chaldaicam

_fi-hi

familiärem _{reddidiffent,}

_fcripturte

_tarnen

_iftius

viden-tür _ignari maniiiie: unde cavcndum forte _{erat, ne}

charadere _{peregrino populus Hebrceus turbaretur.}

Ta-cemus, id fadum forte ob charaderis conformitatem,

ut omnia _{hagiographa üteris iisdem adornata}

confpice-remur« Inftant autem , fe alium ignorare

Chaldteo-rum charaderem; hunc igitur eiTe antiqvum Chaldai-cum. Sed hi quidem ab _ignorantia fua ad denegatio-nem rei _parum

_{rede procedunt.}

_{Scriptura ifta}

ange-lica in _pariete

_Beltfafaris,

_{quam communl opiniorie}

quadratam putant, quamque nemo Chaldaeorum, lege¬

re _petuit, Daniel _{vero potuit,} fatis ioquitur, _non ftifTe

hanc _{Chaldaeorum, fedaliamomnino & ab hac diverfam.}

u) In Crit. & p. 2JV?.

■$. XII.

Ad illud _{tandem, quod Hieronymi & Origenls}

ni-xi _{audorltate, formant fuse caufTee}

_praefidiurn

_{ex Ezech}

IX 4 jam devenimus. Occurrunt ibi hcec veiba ΓΓΙΗΠΤ

: nmü in unde concludunt, ad _aliquod

thau _zccvgcziots

refpici,

_quo

Egnarentur

fronte

_{s virorum}

gementium

& fuipirantium

y piopter omnes

aborni-nationcs fadas in medio civitatis, _{Hierofolymitanse.}

Jam vero»

fiquidern

Hebracum thau cruci prorfus

eft _{difTirnile, Samaritanum} vero iur.iie, _inde

evi-dum _{volunt, hoc ut & reliquas litteras Samarita¬}

nas, inter Judtecs tunc temporis in ufu fui/fe. Nos, quamvis tum aliunde, tumex Alphabete Lcefcheri S?ma.

)0(

PS»

aliqnid

ejusmodi

sct^ceiits

in

vetufto Sairiariianorum

thau> ut de hoc nihil

ccntrovertendum

putemus5

atta-men, non poiTumus non cum

illis

facere,

qui

techni-eam hujus litterce

iignificationem heic rejiciunt

5

&

fi-ne aliqua determinatione

peculiaris

figni hoc

eile

expli-candum cenfent,· i. e. pro iigno

quodam generatim

in-tento: quod _{tum ex}

Jobi

XXXI.

_$5

confirmari

poterit;

tum inde, quod litterarum

nomina

_nunquam

chara&eri-ftice _{pro fe}

_ipiisin

_f·

_Codice

_{V. T.}

ufurpenturj.

_ut

polt

Vitrmgam in

Öbfervationibus

S.

nionet

Deylingius,

qui

loci _{hujus genuinam}

_{explicationem}

_ejusque

vindicias

e-rudite ac folide, ut cetera > cxhibuit in Obf. Sacr.

P,

r.

XXX.

Atque hoec quidem funt

potiilima,

qua:

in

pafro-cinium Litteraturae Samaritance in medium

profernnt

ejus tutores , ad

evincendam mutationem

ab

Esdra fa~

6lam. _Quantr

_(int

_aeitimanda

_y

_judicet

_{acquus rerunr}

seflimatorj nos vcro tanti effe non

exiftiraamus»

ut Hebraicam noftram de

_{τίξωτοχλισΐκ}

_deturbare

ul-ia ratione valeant

Clariffimo Domino

_{GANDIDΑΤΟ,}

AMICO

_fingulari.

Noftros

qui

primis

animos jungebat

annis ,

ab

In

Summum dulcis

_tempore

_crcvic

am_or,

Non

_{igitur quivit, voluit}

_nee

_lingua

filere,

Dum

_Jollers

Pindi limina

celia

pe-tis.

Gaudeo,

yera

loquor,

_ncc

verbis

_panderc

Gaudia

,

led Iauri

grator,

Amice

decus;

Et

venture ,

precor,

meritis

reipondeat

a:tas.

Sic

votis

felix

vivis

,

Amice,

meis.