Exercitium philologicum, agni paschalis ritum delineans, cujus partem priorem, consentiente & adprobante ampliss. facult. phil. in reg. acad. Upsaliensi, præside ... Andrea Boberg ... publico eruditorum examini submittit alumnus Stieglerianus Jonas Bergh,

D. D. EXERCITIUM PHILOLOGICUM_i

AGNI

PASCHA

LIS

RIT

t)

Μ

Delineans,

CUJUS PARTEM _PRIQREM,

Cokféntieme &

Adprtbante

^Awpliff.

Pacult. Ρbil. in Reg. Acad,Upjalienß,

PR

_.eside,

VIKO _CELESERR1MO,

Dn

_ANDREA

BOBERG,

L. L. O. O. PROFESSORE _{Reg. & Ordj} Publico eruditorum examini

_jubmitttt

_j

Alumnus Stieglerianus

JONAS

BERGH,

JNGERMANNUS.

In Au dit.Carol.

_{Maj. ad d.}

_{19. Marc,}

Anni MDCCXL.

Horis _{, an11meridiem, falitis.}

ι

Μ

_#

§' t

Öcabuium Pafcha

ab

Heb.nbb,quod

fcranfi-tum _{iignificat ,}

deri-vaturn efle , cixÜibet

S. _Lingvae

_&

_hiftöriae

gnaro facile pafcer.

ConVcnit cöm Chald. a _qUofc iit fono & totidem litens propiori >

banc voccm deducere Voluit Philo4)5

nifi eüm hane lingvam j eandem ac Hebrxam habuiffe , credideris cum

Martinio _b).

_{Graecis^autem}

_LXX

_In·

ierpretibus ubique τια%ϋ

dicitur>

prae* terquam

i.Paral.

ubi fepiüi habeiit _{'φασϊκ, cohgruens cum}

_{φ·ίβρχ%}

quod in

membran»

Jofephi anti*

quis feriptum* in

Bibliothecä

Pari·

Ä i den»

4_{J. Lib.} III. Je vltdMoßs%

t)

iW

4

fienfi Cafaubonum _{obfervaffe, notatfc} dem Martinius loc. cit. _{Utrumque He¬}

bräern vocis _{origincm haud obfcure}

defignat. Unde jure mireris, Laxan¬

tium,

_{tantumEcclefiaePatrem,alterum<|;}

Ciceronem, örtum vocabuli Gr.

πα-®/& retuliffe ad irafåit_* nifi _cum

Glas-Lo c) ita volueris haec interpretari, ut quadam alluiione pafllonem Chrifti,in Pafcha _{Judxorum incidentem,}

refpe-xifle dicas. Nos reXius forte,

Ebrai-fmi _{ignorationem, in hoc aevo &}

pri-mis feeulis _{agnofcendam, &} excufan-dam arbitramur. Hinc confentientes

ctiam habet Tertallianum,

Ambro-iium, Juftinum Märtyrern, & alios,

fplendida olim Ecclefias &

Ghriftiani

ccetus lumina d). _{Ceterum a}

ver-bo nDÖ formatum Pafcha, i) Tranf*

tum _{angeli, primogenitos}

_Aigyptio'

rum _{percutientis» Ifraelitarum vero}

transeuntis, _{defignat. x) Animal,} a-gnum puta, Pafcharis tempore immo-landum. Exod. XII. ti, Luc. XXII. 7* FeJium folenne, in quo

liberationis

exiEgyptomemoria fuic celebrata.

4)

Sacrifi* c) Gramm* _{&/· 4)}

_vid

U*

ί

SÅcrificU,

una cum agno

Dec

öfteren*

da, ut & cultum

Pafchalem

reliqvum.

Deut. XVI. i, 2. Math. XXVI. 18.

P!u-res vocis _hujus fignificationes

tradunt

Ravanelhis (in Biblioth. S*) &

Marti-nius in Lexico Philolog. Nobis, ritus potiilirnum circa agnum

Pafchalem

ob-fervatos hic coniideraturis, hac jam ad-dudtas, in S. Iiteris frequentiores3

fuf-ficiant.

S. II.

Cauftam inftituti primum a Deo Pafchatis _operofe

_declarare,

_eo

_minus

arbitramur neceflarium , quo

eviden-tius illam S. hiftoria nobis exhibet :

hanc videlicet, utperpetua fervaretur & _{quotannis renovaretur}

_memoria

_Di:

vini beneficii, _{quod Ifraelitis}

pracfti-tum fuit, non tantum liberstione ex graviflima fervitute Argyptiaca, verum

etiamacaede _{primogenitorum fuorum,} qvum hanc

j€gyptiis cladem

irnminen-tem Dens denunciaflfet, Etenim ob* firmatum Pharaonis animum , poft

muicas _piagas

_{fruftra inflidlas,}

graviffi-ma tandem&omniumfuneftiffimaper*

cellere _{cupiens ac permovere}

_ad

di-trüccendos Jfraélitas ; his promifcue

é

C^m_{iEgyptiii habitantibut, Deuspr*«} ceperat, agni tum maftati fang vine

5

fuperlimfnari ac _{poftibus illito}, fua.$

»des ab _{dEgyptiacis difcernerej uthac} velut teflera _{feparati primogeniti} illo-rum, csdem _{^Egyptiis abangelo οςςί«}

före _{infligendam cvitarent. Hane}

ita-que fiimmam benignitatem _{fuam etque}

dementem _perepni memoria tenen·

dam, celebrandam> liberisque _eorum

& omni_{pofteritati fedulp,inculcaodaru} cffe> merito juffit fupremum

N[umen, inftituta tum _{agni Pafchalii mactio¬} ne, tum ritibus _fliis, monumentum ycluti _{priftini (latus (Horum} exhiben-tibus. _{Quae fingula perfpicue admc}

dum _{commemorantur, alfbi, &.}

Exod. XII. _{it, i}

'

$· lll>

Ex iix _{% quae jam di&a, futtf1} nifefte _{patet, non aliunde, quam}

_ab

ipfo Deo, rituum horum originem

ef-,

fe _{repetendam: cuicitra orrne dubium}

& fan&iores & fublimioresfuere

ratio-nes fui _inftituti,

quam illae, quas ope-rofe & _{fuppeditare & adornare}

cona-tus eft _{Spencerus, ex Maimonide}

po-tiffimum & aliis _Hebratprum

Jefumtas* Deum videlicet h*c

tfngü·

la eum in finera inftituifle, ut

dSgy-ptiorum

cultui

fuperftitiofo contrario«

ritos fuo _{populo traderct;}eoque erro-neas idololatrarum opiniones ex

ani-mis hominum dclcret: ΠΠΟ^

:"nrriDK oraiw mynn

utdo-cetMaimonides λ).

Ädcoque

agnum

mafculum in Pafchate jusfiiTe ma&arij

in dedecus _{iEgyptiorum, utpote qui} arietem _prarcipuo

_{coJercnc honore;}

eoque

nihil

magis

fuperftttioni

gen¬

tium illarum adverfum mandari

pot·-ifle 9 exiftimavit Spencerus, aut

vide-ri voluit exiilimaiTe. Etenim hjrc Sc ejus farinae

reliqua

>

multa

licet

cum eruditione adornata, adeo eflfe

frigi-da, tepida,

infulfa,

parum

folida

atq;

profana,&

facris

literis

contraria»

plu-nbus oftendir Buddeus S) ut a nemine admitti _{poffint, nec}

_quisquam

_facile

fibi _{perfvadere queat,}

_Spencerum

fe-rio hanc rem egifle. Quat omnia

fo-lide excufla& _{profligata ficuipiam}

vo-lupe fueric

pcrvidcre

f

adire

poteric

Buddeum

<f) In MorcNeveekim Pdrr, III.cåp*4$ b)In Hfi.Ec** Vit 7eß.PfIL Sett. Ι.$\ XIII. fig m.449.fef.

%

Buddéum Ioc. cit. ίϊ _{quidem illa htic} adducere ac _rcpetere

, nobis brevitati

ftudentibus , _atque ipfos _potiffiraum

ritus _{confideraturis, minus videtur} ceceiTarium.

§. IV.

Praeceptum de Pafchate _primum celebrando exhibet _{Meies in capite} XII _{Exodi, uti fupra}

indicavimus: ubi

prscipua quidem momenta» Jfraelitis

&

_pofterifati

_illorum

tum obfervanda

defignantur, (ive animal _deligendum, feparandum > ma&andum, _aiTandum

& _{CQfnedendum j}

five tempus atque Jocum _{, ut & miniftros ac}

convivas, live _{rebquos ritus a Deo heic}

inftitu-tos _{fpeÖtaveris. Hatc}

omnia cum

ex-preiie dcclarata _{reperiamus in capite} jam citato, rommate tertio &

fequen-tibus _{i iingula quidem}

ea, _{qua licet,}

brevitate _{, du&um potiflimum} S. Co-dicis _{Cecufuri, explicare}

conabimur.

Ritus autem _illos,

quos a Deo

praece-ptos heic _{defignavit Mofes,}

quemad-modum in _{primo Pafchate Ifraéhtas,} in ■dBgypto jam _{commorantes, accurate}

öbfervafle nemo _{jure dubitavcrit: ita}

9

alii loco _{atq; temporiconvenientiores,} facile

_{credereSjUtRcipubiica?}

_corum(la¬

tus ea_{requirere potuit. In JEgypto}

qui-.

dem per_{quatuordierurnfpatium}

anima-lia facris deftinata a _{reliquo feparabanc}

grege,Pafcha in _{propriis madlabant}

do-mibus,poiles&fuperliminarefangvine illinebanr,(lantesatq; ad iter feilinantes

ailatum comedebanr. _Qu#omnia,

Hie-rofolyma exftruéla, eos _mutaviiTe,

ani-malia in _{templi atrio mailaffe,}

fangvi-nem _{circa altare effudiile,}

ac carnem

aiiatam fedentes _confumfiffe

plerique

putant. Rabbinoru-m autem

commen-tis,_{qui hic pariter acalibi divino man«}

datoplurima affinxere,utfidem _ubique habefe non _{decet; ita in}

ipfa traélatio*

ne _{quid nobis heic videatur}

verofimil«

limum, declarare iludebimus.

5 V.

Antequam ad ritus _ipfos

contem-plandos progredimur» non _praetermit« tendum videtur_{tempiuhis facris}

expres-fe _definitum;

utpote cum & _menfem,

& _{diem, & certam diei}

partem hic

at-tendendam _{voluerit Deus.}

Mmfis a«

perte denotatur Exod. _{XII. ι, 3, 1$}

gempe, cum _{quo aonu$ jam}

ιο

rat inchoandus , Hcbracif Μ#

appellatus

Exod.XXIII.

4, a reccn*

ti _{fpicd„ quod in Judaea,}

_regione

cali-diori, fegeces hoc anni tempore pro-pius tenderent

ad

maturitatem.

Di&ös

fuit idem hic menfts atvo

pofteriori

Wfan Nehem. II. 1. Efth. III.7.,

Chal-daro forte _{vocabulo, cujus etymon}

_eft

ambiguum. vid.

Bochart.

Hieroz.

lib.

ii. c. fo. Åb hoc menfe, qui etiam

in üb. Efther. loc. citato [tü&nn 1£ΗΠ

exprefle dicitur , exordium

anni

du-cendum eilejubet Deus: hic menfit

w-bis e*it caput men/tumi primui hic vibii

Anni _{menfiutnerit. Exod. XII.} t. Utrutl

veroab orbis conditi aufpicio idem

fu-erit menfium ordo _atqueanni

_initium,

an hic _deraum» in memoriam liberta·

tis redditae Ifraelitis> novum anni Be

chßdßiciy quem Judatia

Politico

diftin-gvont, fuerit inftitutum,

diifentientl·

bus vtrisEruditis* haad facile nobis

eft

didu. _{Plerique cum}

_Judatis

pofterio-rem _{ampleéluntur}

fententiam;

licet

eam firmo Sacrat Scripturar>

vel

and*

quhatis

documento

dfftitutam,

exifti*

ment aiu *)<

Refpondet

_autem

hicE*

bracorum a) Vid. Cdrpz. intred. dålib.

Bibi,

V·

T,r, a,_{§. 4}inf, Calov. Bibi*

Illußr,

II

braeorummenfis, Martio fere 8c _Aprr Ii noftro, _{quod accuratius difcere}

Ii-cebit ex Relando, _{in antiqu. S. part IV.}

c. ι. Die menfis _{huius decimo}

deli-genda erat pecus pafchafis, ex

pracce-ptoDivino in Ioc.cit.co.mm. 3. _"Ktfyq ΠΐΠ ttHn1? & in _c.omm.6. DDb «Tri

virh uv_{ivy lyrno#0%}

dienda Ad dient _{ejiu menfis decimumquar*}

tum. _{Cujus quidem deledlus ac}

fepa-rationis rationes,in.S, codicenon

indi-catasj 4:tuorpotiffimumadducunt Rab« bini· _{1) Neemigratio}

prarceps., 8c ne¬

gotiorum ttarba cultus

_reiigiofi

me-mpriam _{interciperet. t) Ut accura¬} tius obfervare _{poflent, an pecus}

ma-ftandum eilet _{integrum. 3)Ut} collo-qjierentur inter fe de beneficiis Dei A

?ut _{prarftitis, aut jam jam pracftandis*}

4) Vit fefe praepararent atque

accinge-rent, ad feilum diem ceiebrandum ·

agnumque maftandum 4). Hxc _aut.enj

feparatio* quatriduo ante feilum infti« tuenda, ferne!ne fa&a _{luerit, ncrnpcf}

in_{AEgyptiaco tantum Pafthate,}

an po·,

ftea

_(empcr

_{obfervata, quoties feftum}

incide?

4) Vid, chart, Uc, cit, _{*mf. F'g fy}

It

incideret, ipiimet Dolores Judaeorum

fe _{ignorare fätcntur ingenue. Sic}

e-iiim Aben Efra : _{TOD It Dfc WT}

$

fcnyo noö by in nnrfr > Nefemus *n_{ptéctpiutn boc} (de _agno feponendo

die decima _{menfis) obfervandum fuerit} pofteris Ifraélitdrum, an lefpexerit folum JPdfcba in ÄLgypto eelebrandnvn b). Mai"

rnönides _{vero, non mfi in jEgypto ,}

Pafchalcm _{agnum prafparantibus, hoc} mandatam fuifie cenfet , in traftat.

de Paichate. cit. Boch. _{cujus fententi-}

_j

am _{ampleftuntur plcrique Doftores}

Chriftiani _c).

§. VI.

Indicato _{jam tempore, quo}

deli-gendum erat pecus-huic cultui

defi-gnatum, ad dtem ipium , Pafchae

fä-crum , nos deducit S. hiftoria in

ver-bis antea adduftis ex comm. 6> ubi

cx-preiTe jubetur, cuftodiendam e(Te

pe-*udem _{usque ad diem menfis}

_ilHus

XIV, eoque maftandam ab univer*

fo

coe-<b) Vid.Comment, in XII\3.

c) Vid. Cλlov. Bibi. Illuflr. in

Exod.

XII._{y. conf. Hotting, not. inGoodvin.}

_Mof*

& Αλτ. _{uly IV, ιι.} ut _Becbfrt*

i»

*1

fo ccetu Ifraélis, _{OOftyiJ inter duas}

jy

vefreras. Qux

verba

tum diem ipfum,

tum _{partem diei, huic a&ui facro di«}

vinitus deftinatam» haud obfcure

fi-gnificant. Adeo ut hinc evidenter

admodum _{pateat, non integrum diem} decimum _{quartum, artificialem puta} f. civilem ,ut noftro computandi

mo-reiam definitur ab ortu folis_{; nec}

ma-tutinum _{ejus tempus, quod ad} nseri-diem _{prasterlabitur j fed}

pomeridia-num & vefpertino _{propius , dfvino}

praecepto hic e(Te definitum, Etenim

Judxis ut naturalis dies coepit a _vefpe^

ra & in fequentem vefperam _duravit}

-unde & limesdiei Sabbathi_yrjlyTtyD'

conftituitur Lev. ΧΧΙΙΓ. 31.: ita

con-ftat evidenter ex his _{verbisDeut.XVT»}

6. mm _{KipD nnyn no^n hr ram m} Ibi _{pafebd jnguUbis vefpere, circa occa*}

fum folis, non in ppincipio diei XIV,

fed fine diei Hebrseorum _{naturalis, aut;}

civilis, _{pafcha fuiiTe maftatum·. Jpfara}

vero horam _{vefpertini hujus fpatii,}

vocabulis _{p3 denotati, ex?}

aåe definire, haud _{asque nobis eft}

fa-eile, in tanto & Rabbinorum & Chri-• ftianorum _{hac de}

re dißeafu: _quem

!4

fiobis exhibent tum libri atque com*

tncntarii Rabbinorum in S. Codieem y

tum _{Philologorum Chriftianorum}

o-pera> qui diveflas illorum féntentiä*

& _{explicatiöne* colJegerunt. Präefer*}

_p

tim Vero Kar&orum fe&a hic diilentit

a _{Rabbaiiitis, utpote quae tempus}

ma& éhtionis ftatuit tfovrl

P°f

vcsafvm folis j cum hi duarum vePpera*

rum intervallum _{figant Vel λ meridiey} quum

incipit

fol inclinare ad occaPumi

Vel ab _{ipfo occafu corporis Polaris)}

_ad

momentum _{illüd)qUo radiorum etiarfl}

omne lumen_{> Puccedefitibtis}tenebris)

évanefciti ut _{expofuit Aben Efra^}

Ce-terum hac Pententiac cum åliis viPac

fu£-rintveljufto laxius> vel _{angtiftiuscon*} eetfilTe _{temporis Ppatium ) quam res}

peragenda_poftulaveritj omniümcotti* modiifima _{atque verofimillima}

appa-ruit _{explicatio > quac CTXiyn p}

_dé

fpatio quodam temporis

intermedia

éxponit: cujus initium fuerit horå

Ju-daica fere nondt noftra tertia

_pomeri··

diana> _{tanquam prima vefpera $}

cuni

ab eo _{tempore Polis inclinatio ad oc*}

CåPem manifeftius _{Pentiatur; finis} aii-tttti circa horam XI _{jedaieam* £}

_hö*

ram _{quintam noftram a meridie* folie}

occafui & tencbris imminentibus pro* xirnam: _{quam ut aleeram vefperam in}

hoc loco indicari volunt _plurimi.

E-quidem hane

_{expofitionem ycrborum}

f» _{litens, & locis aliis > ubi formula}

eadem _{occurrit, quin & ipfi negotio}

peragendo clTe convenicntiifimam >

o-perofe atque erudite prorfus demon-« ftravit _{Leydeckerus de repubhEbr.} Ut nunc taceamus viroi eruditoi ma¬

gnat _dignitatis, CaloVium, Relandum*

Buddcum^ cetéros» huic fententi*fa··

yentes; cui haud leve robur accedic

exteftimonio_{Jofephi^>confoetudinem} fui acvi fic _tradentis* ut *Vo wirη$ *ξ&ς μίχξ/

iJiKartf

Pafcha jugulatum

doceat* _{Hujus teßimonium majorem}

tnereri _{fidem, quam Rabbino* omnej,}

cenfet _Leydeoker

_loc.

_{cit. In quam} fententiam haud obfcüre inclinat

Gui-fetius in comment- _{L. Hebr. VoceQiy*} qui licet horam diei cum aliis _prateife

hic determinare _{nequeat, feite tarnen}

obfervatj non diurnum _pfoprie* aut

meridian* Iuris _{tempuSj cum}

Rabbi-eis _{quibusdam, hic efleintelligendumj}

fed

iS

ied _{vefpértinnni ? folique occidentt}

propinquius: utpote cum haec formula

tranyn ('3 ? de iisdem a&ionibus in

variis locis _{expiicetur per3"#3j}

_conf.

Exod. XXiX, _{19 cum} 2. Chron. XIII* S

11. _Sufpicatur

vero, phrafin hane pun¬

ctum _{aliquod temporis non exafte}

de-finire, Ted cum _{aliqua latitudine}

inter-pretandam eiTe , ut ferius aut citius,

pro negotiorum indole, res

peragi

poiTet : Deumque adeo homines

ab

anxia _{diligentia hoc}

_{prarceptoabfol-}

_ι

vide , dummodo fibi caverent a nu

mia _{negligentia , rem ipfam &}

_reli·4

qua facra tempeiiive _fufcipiendo*

§. VIL

Hifce _{utcunque enodatis,}

ante-miarn ad _{reliquam tradlationem}

deve-ptuca nobisdicenda quidem

vi-r de _{/ocay ubi} ma&andum

elTet

I

Ι cia : Ted harc meditantes veremur»

fcf* in difficultates haud faerje expedi*

endas nos inducamus. _Equidem,

_ut

nullum eft dubium , quin privata

cu-jusvis Ifraelitac domus apta

fuerit

com-eciendo _{pafchati in jEgypto^ ita}

haud

acque

Iiquere'

putant

plurimi

>

an

fc*

Il

Palarftinam, id fa&um fit. _Pra?c£perat

Deus_{parvam pecudcmproqualibet} fa-milia _{fumi,Exod.XII.$. iilam maétariabi}

omni ccetu Ifraeiis v. 6. _{ejusque fan·«}

^

gvine

adfpergi

poftem

utrumquc ac

fuperliminare domorum > in quibus

iliam comederent. V. _{7.unde haud}

dif-ficulter _colliges? coenam agni

pafcha-lis in _{privatis aedibus tunc fuifie}

infti-tütam. Poft exitum vcro cx _iEgypto#

qvum in terram, patribus fuis pro-itnflam, jam eflent ingreili,

_longe

a-liter fe rem habuiiTe, _contendunt

plu-rimi, ex Deut. XVI. 5, 6, ubi _exprefic

vetari videtur , alibi ma&are Pafcha,

quam in loco _{quemfibi Dens elegerat,h.e.}

Hierofolymis

in templo, aut templi·

atrio.Praseuntes hic habent _Rabbinos, nempe Maimonidem , hsec ita

traden-j

temnKWDnnynKbK

noön pei™ _ρ«

ϊ

D^Hpn Λ*on mattant Pafcba,ttißin atrig templi,ubi reliqua [acrificia mattantura),

Sic & _alii,ut patet ex Lightfoot.Hor«' Hebr. in Matth, c* XXVI. _{19. conf.}

Hotting.

Jus Hebr. p. 17. Horum tra«

ditionem _{ample&untur Chriftiani Do·»}

ftores non _{pauci, adduäi rationibus,}

B _quaf

18

quaj in

Hierozoico Γυο

, ut

pleraque

alia, ad hocargumentum fpe&antia, multa cum eruaitione& induftria

col-tegit Bochartus. Illas tarnen alii tam folidasnon_{deprehenderunt, ut}

aßen-Tum cuivis extorquere poffintj

quin

potius in contrariam iverint

fentfen*

tiam, exiftimantes verbaDeut.loc.

cit,

tion tarn _agnum

_Pafchalem

_iignificare,

in loco _peculiari

_confecrato

maftan-dum, quam viftimas alias

Pafchalesj

i·fifJhy ut loqvuntur Judzi, a

Deo

pracceptas, Num. XXVIII. ,

Hiero-lblymis in templo ofFerendas* ut

re-liqua facrificia. Hinc etiam in

verbis

f.textus Deut. XVI. i« *4? nDfi ITOfl 'Ml 1p3\

γη1?«?

obfervat.R.

Aben¬

dana,voluiße R. Molen Nachmaniden hie eße _{A[yndetonf. Ellipfin}

_r5l.

_cofu' lathiy ut fenfus fit plenus: HDÖ

WEM.

1p31 ftW mattabη Pafbx - -

&

oves®

botes: _quemadmodum

_etiam

_haec

red-didit verfio _{Junio-Tremelliana.}

_I«

quidem

, ut hic non

referendum

ht ad agnum Pafcharlem,de quo

antea

fatii _di&um# fed facrificia illa

Eucha·

fiftica, quae _pro

faCtfltatummodo»**

cer-*?

te _{Abarbaneii Mine loeum}

explicanti>

iiwm _{quoque pfacbet aflenfum Sim.de}

Muis > iil variis Sacris. Onkelos _haec

ita reddit: _{-jflitf " Dip fcnDÖ DOHI}

vrtn _{jo aWp nöDii ύα (D}

clabi* _{Pafcba cöram jebova Deo iuo}

ex

agnU> {$ rnattarionei facras ex bål»tr.

Quin & arbitfatur

_Guifetius,

Vim

ver-bi ΊΠΤ i" löc. cit· com. _{7. non efle}

tatti _{emphaticatii , tit Γοίί templo}

aut

Tabefhaculo convéniat

(qUteitiadmo-dum _{interpretantui"}

_Rabbini)

_Ted ad

tirbcm _{Hierofolymas faltem extendu}

Cum tiemo _{nefciat>edi debuiflePafcha}

in asdibus _{quibusvis Hierofolymitanisi}

hec _opus

_fuiiTe

_{edi in}

tabfcrnacuio*

aut _{temploi éorumve atriis. Immo}

Vix Ufbem hane totam _{putat fuffeciiTc}

taiitäc _{epulaiitium muititudini,} Prö-inde & hxc notat Ifid. _{Clariiis ad h, L}

comiii. _{f, mattare Pafcbalem}

agnumju» bebantur nonfolsém _infingulit

urb ibtu,fed eiiam ih domibus (£ cåtibui_{fingulis &cm}

Sed _{publico facrtficio oferre,}

iUud alibi

non _poierant*

quani apud Tabernaculum·

Certe

_ailoquina

_{Pafchatis ufu exclu*}

(bs FuiiTe _putares

_fenes

_{> segros}

,invä«

iidos>fcemina$*

(nfcqtie

_hujes

_{ädeo fe«}

- : Bä

g*

cramenti fÉapfe confortes) puiros* ^

eliosque,

quibus

Hierofolymas

tende*

re non eflet integrum. Cum tamen

hare facra fua voluerit Deus

omnibus

domefticis cujuscunque familiär com*

munia ; ne infantibus quidem

exclu-fls, ut tradunt Judari, monente

Bo-chartoin loc. cit. Quaecum ita

fete

habeant, haud mirum

erit,

diiientien·

tibus licet* Rabbinis,

pofteriori

fen*

tentiae faviflfe Dolores

Chriftianos

magnar

dignitatis

ac

nominis.

Quo¬

rumdoftrinamhaud parum

confirma-re videtur hiftoria Evangelica

in

tra«

'

dendo ultimo Pafchate, a Servatore

jgeneris humani

celcbrato:

quod

licet

\

ι

Hierofolymis, non tamen

in

templo

■fadum, docet Mattharus c,

XXVL

&

Marcus XIV. 12. ubi mentio

καταλύ¬

ματος dlverforii, in quo

Chriftus cum

difcipuliscomederetagnumPafchalem.

Koftrum vero uti non eft rantas com~ poncre

lites

j

ita

cardinem

hujus

con-*röverfiac in eo fere verti

arbitramur,

Utrum agnus Pafchalis

facrificium

fue-rit, _proprie

_{fic diäum,}

_{nec ne.}

Qu«

yrius

affirmant,

cum

Rabbinis

& Po"-

Λχ

lößciis, locum""

iacnficiis

offerendi

et

iinarfum > templum ptfta

vel

taberna-'

culum, etiam agno

Pafchali

deh'gant

ac defendant necefle eft: ut bene

ob-fervat _{Hottingerus 4)«}

_Id

_{vero cum}

abfolute non admittant alii, licet ali*

quam facrificii

dvaXoyiav hic

deprehan«·

d~nt, refpedu

maftationis

&

eftufio-nis _{fangvinis5 facilius}

_credunt,

_ut

_int

i>rima hujus

ic Sc xvo poßeriori locum eundem,

facramenti

inßitutione,

nempe domos privatas, huic

a&ui

fa-cro celebrando fuiiTe convenientem«

Pariter exiftimantes , potuiile, qui

volebant, agnum Pafchalem ad tem¬

plum adferre, atque tum

(Sacerdo-tes) _{fparfiffe fangvinem}

_{& adoleviile}

adipem. An vero femper

hoc

factum

fit,aut ficri necefife fuerit, ambigunt,

Saltem nihil ea de re efie pracceptum_% monet _Coccejus in Lexic. voc. riOD. Cui _{plane fuffragatur Leydecker de}

rep.Hebr. Lib.IX.c.1V.

conf.

Calovitis in Bibl. Illuftr. Exod, XII. 6. Matth,

i _{XXVI. IS. Franzius in fchola facrif.by}

Rivetus _{c) & Varenius de agno}

_Pafch«

§·17* 18.

, , B} S.VIII.

4)Innot.sä_Geodv.Moftf

II

5-

VIII-Defignato jara loco. atque fempo«

ye, quantumlicuit, ad ipfum pecyspa*-fchale _{contemplandum nos deducit} Sacer contextus his verbis; en"? _ingl

rpi? ro nn« m v%·* in com-,

mate _{3«ubi vocabülum parvavt, ?(·}

eudem _{denotare χ agnym}

nempe aut

hacdum^ omnibus faeile in confeifa eil j praefettim cum

poftea

_{in comm.}

f exprefle oftendatur, cujus debuerit

cfife _{fpeciei,nempe pqyn (Dl. jQ}

ex ovillo aut _cdprino

_geiiere

_eligendum».

Non _{quidem ex utrpque fimui % ut}

duplex in quolibet Pafchate eilet

ma-ftatioj agni quidem _{die decimat}

haedi

vero _{decitna quarta menfis Nifan* ut} quosdam interpretes% a Yulgato

haud

dubie,aut LXX _{Interp. yerfione} dece-ptos,explieuifle ha?c yerba docet Ly¬ ranus' _{a)i fed} ex _{alteruuo. Nempe}

«t h«c illuftrant _Theodoretus,

_Quadl.

Z4 in Exod. lyet ο

πξοβατον

ϊχων

Sv<rf

ySTfl, βde

ο-χανίζων πξοβάτα,

_την

_{ίζ/Φΰϊι}

qui §vem habet , tmmolet eam , qui tA

tatet, badum.,

_Qqam

libertatem

etfi

reJidam Ifraelicis ftatuunt _plerique»

t

Μ

titramvis adhibendi _{fpeciem; frequen·}

tius tarnen> ac libentius _agnum Fuifle

madandum credunt, ob innocentiam

ac manfuetudinem fuo _{antitypo con*}

venientiorem: _{utpote, qui faepius}

et-jam agni, nunquam b*di nomine in·

iigniatur b). Unde & plurimi conten·

dunt, non haedi, fed agni folius

u-fum in hoc facramento Fuifle

rece-ptumj atque

verba illa

commatis

»d tantum _{defignare> agnum}

Pafcha-1cm ex cotnmuni _{grege ovium &}

ca-prarum, promifcue pafcentium, Fuifle

defumendum. _{Vid. Valtheri Harm.} Bibl. in 1. cit. & Gerhard, loc. Theol. de _{Agno Pafchal. Quam fententiam} confirmant verfiones

_pleraeque

anti-quiores; nempeVulgata, quac mCP hie vertit _{agnui, ut LXX}

_{τζόβατον,}

_Onke· los IQ«, ut & Syrus «io«. _Neque

aliterb. Lutherus ein £am(>/ ut

Sue-cus, ett går. Perperam vero Rabbi.

Dorum nonnemo _{D1DJ? fO}

_n^oS

cenfuit , in Pafchate pofterioris acvi

leco _{agni etiam juveneum in his fa*}

eris _{potuifle adhiberi, du&o}

argumen·?

to e* Deut. XVI. z. _{quac verba infup.}

5· adtw^

*4

f. adtulimm. De hac autem Rabbini

illius _fententia, a fe _addu&a, hare

ju-dicat Aben Efra: O _{ΓΟΟ) "Ol}

Φ

p«i doso -bt «in rinn rroö

-ΓΙΟϋ1? 1«"1 Ate» /*<?#? _{explicuit verb4}

iüa _{Deut. XVI. J cum *vi poßerioris Ρλ*}

fcha memoriam fervet rituum _Pnfchatit JEgyptiaci f quos mutare non licet. 0*

ftendit _{pofteaRabbinum iftum non at*} tendiflfe addifcrimen inter _{agnum Vi*} fchalem & facrificia illa , qua;

feriis

Pafchalibus maélabantur _{? ad}

_epulas

folenniores.

§. IX.

Definitur _{poftmodum in verbil}

feqv. comm. 5·, quid _{prarcipue in a·} |no deligendo eflfet attendendiimj tria

videlicet haec accurate _{obfervanda, ut}

«fiet pjtf _{μ D'Dn TW , integer ,} yrnafculini fexus , & annietetus. LXX

Int. _p*DH

_{hic rcddidere}

_{τέλει**t ut} a-3ias α,μωμον, Lev. ΧΧΙΓ. iy, 11, quem fenfum & _{expreflit Syrus; fl3} HD1D ) tni non _{fit Vitium, aut} labes _f

id enim _{fignificat Hebr. pio}

1

unde

haud dubie Gr. _{[ΐωμοζ ortum« Jdem} innuit verfio _{Luthcrr, Der fem fei;!ört}

**

(ttflhcF l)öfti>et\ Crcdere licebit, idera

fenfiife _{Vulgatam, verbis [me maeula\}

quamvis ea nonnullis obfcurius defi-gnare ac removere videantur vitia il¬ la _{ceremonialia, in viftimis Deo} of-ferendis vitanda, qua: Lev, XXII. ip,

feqq. recenfentur; hic etiam haud

du-bie attendenda in _{agnoPafchali.}

Alio-quin ii maculam in varietatc pelli$

ab _{interprete deiignatam putarcs,haec}

quidem agnum facro ufui non

reddi-dit _{ineptum. Proinde magis}

perfpi-cue rem declaravitÖnkelos voc.

D'W

quod integrum, perfe flum, omnis vitii

labisque expertem, denotat (Latinus

tarnen _{Interpres Onk. habet}

immacu-iatum_{). Tales autem pecudes iibi}

fe-ligendas & confecrandas efleDeus jus· ferat, ne vilefceret cultus fuus, (i

tnancas, mutilas , aut vitio

laboraö-tes, _{quas ipfi homines afpernabantur,}

Deo gratas _putarent.

_Eandem

quo-que folicitudinem in fuis facris adhi-buiiTe gentes alias profanas, ut Diia

fuis, _{tanquam perfcdis, hoftias per·*}

fe&as _{offerrent, multis teillmomis?} confirmarunt Grotius, in h. 1. Rob.*

§cheringham

in Joma, C. VII, Qutra*

16

irnis de _facrif, Lib. _I. c. _{p. Bochart.}in

Hieroz. _{part. I»}

_Lib.

_{II. c, 4<5.}

_{& aliij}

quarrvis gentes illae , typi rationem

id _poriilimum

_{exigerc,nefcierint.}

§. X.

Praeter ha:c juilit Deus pecudem

heic _{deligi *Of mafculini fexusy}

_pari

ratione ac in holocauftis, _qua:

fpecies

_i

facrificii fuit fan&iilima, Οψψ Wlpt ex _{quadrupedibus tantum mares}

ad-mittebantur; quemadmodum in

reli-quis etiam plerisque hic fexus prae

al-tero _{praeibntior cenfebatur. Uti}

de

& _{reprehenduntur a Malachia}

Ifraeli-ta?5 nrwo nån vw "IST mya «Μ

> quod_{ι cum} haherent ingrege(no

mares* corruptum (Amen veverene (S fi·

crificArene Dee a), _{Joh. Spencerus}

_hoc

fancitum vult > ut eultui

^gypti'co

cortrarium, Itb, II. c.4. de Leg. M01«

Rit. fed alitcr fe rem habuifle, _atque

A?<.yptios pariter viftimas fexus

femi*

ή i _{vetuiiie, oftendit Jo*Clericus}

_b),

manifefto Herodoti teftimonio , ex

Liu. II.c 41 ubihaec habes : Tä$ et &Ψ

λίας $ σφι *

fa

?ι Bvsiv,feminas mattare

ν tit

■

4*

VéU Malacb, l 14,

»f #/f non licet, Juftse _{denique gctatil}

^

tempus ut vocabulis FOT ρ defini#

tum voluit _{Deus, quo pecus hqic a·} &ui Sacro eifet apta; ita non conve«

nit _{prorfus inter Dodtores tum}

He-br^ös, tum _{Chriftianos, in exa&us}

annus hic _{defigncturj an fpatium pri·}

1 _mi

jam currentis, Vulgatus interpres» qui anniculum habet, ut LXX. mstq· tm> Et Lutherus eine* 3raf>r^ alt/ nec

non _{S.uecus, årgflatttmal/ primum}

ac-tatiSannum

integrum

fere

videntur requirere, antequam aptus föret

a-gnus, pafchalis·

At

Rabbini, hapc ali*

ter _{explicant > nixi praecepto}

, quod

traditurExod, XXII. ja. &Lev. XXII, *7. ubi foetus _{animajium poft} ofta-vum a _{partu diem facris idonei}

cen-fentur- Hinc R. Schelomo: lrtiW

^3

idi _{n:m tSW -id6d njty ρnp To*}

to anno _{fuo (primo } vocatur Π3Φ}

|3J

i.demjf eßacβdiceretut, qui Anno ilio efi

natus. _{Subtiliorem yero R. [ofuae di#}

ßindionem, qua tradit ΠΜ _p

voca-ri _{animal njty £>}

_ΠΓ&Ρ#,

_{β"od annum} primum jAm _fuperavit ; InJW _{jO verof}

qui anni fui _complementum nonduni V attigitf fundamentQ iuo

_deftitui,

_åa* C*f

η

cet Aben. Efra ; addu&o teftimemo fat evilen'i ex Num. _Cap. VII5

ubi

₁₁₁

holocauftis _{principum fappius}

narra-tur obhtus _{agnu/ p comm. if»}

Ii, 17 feqy. _qui tarnen in fumma

ob-lationum _{r~perita, comm. 87,}

nun-eup nrurrw Dv^3Di eodem

haud

dubie _{fenfu, vel anni completi,}

_vei

₁

jam I bentis: adeo ut hacc

diftmäio

rem non exafte definiat. Rabbino¬

rum _{pkrisque, ut}

antea diftum,

bare

pofterior

placet

expiieatio,

videlicet

intra _{primurn aetatis annum}

deligcn-dum eile _{agnum 5 adeo ut}

_cenfeat

Maimonides _{, ja nrnV VITOW p~)p}

bpöj

nna ?w rron tpein dm

»w

Vi8inam_{, quam annoprimo Lex} jubet

Φ

ferri, β ad annum addatur bora umcAo

ßeri profanam. Qüi fenfus

ίϊ

legis

heic

Sc alibi idem eifet ac Rabbinorum,

fae-c \ _«v * μ

pXUS U7reg ο γεγξαττΛΐ

(Ρξονίντω^^

ne-ceiTe eil _{pios homines Vet-}

Teitamen-ti fuis _{ephemeridibus natalia pecorum}

ififcripfiife,

ne vel momento

aberra-rent _{, aut cultus S. profanaretur.}

Quod tarnen aliter faftutn cenfent Cnriftiani, atque rem ex aquo

&

bon*

^ itüirpretandam , non κατ* το

άκξ&°*1

10

*äw, fi nbfit fuperftitio d), Quin Sc pnfcos fideles in

exigendis

temporum

minuriis tam accuratos fuiile vix cre-dunt5 fed firnplicius hare v

rba

intel#

Jigenda de agno, qui

jam

circum cir*

ca annum attigerit, _{quo tempore} Sc

juftam magnitudinem

Sc

gratiilimum

faporem

habuerit

d).

GfeiTetius

tOT _p

_&

_irOT

_p

explicandum

_con« tendit de anno completo; ne artas in«

eerta reddatur. Vid. comin. L. Heb#

Pecudem _{ejuscemodi feleéhm} % grege reliquo

feparandam

, atque cu·

ftodiendam _{praeeipit Dens, in comma«}

te 6 _{, ad diem menfis XIV,qvum cer*}

to _{diei tempore} in domibus _aut fami«

Iiis _iingulis

_eflet

_ma&anda.

_De

_hac

autem praeparatione

ad

cuftodiam,qu2e

his indicatur verbis Π"CTO1? DD1? _Π"Π|

cum antea in §. V. paucis _pro inftitu«

to neftro _egerimus,ex occafione

ver-borum commatis tertii , pariterque

temporis momentum maftationi defi*

tntum , quantum lieuit> inveftigare

conatl

Oeconom.fad.L. 1V.C, t) Vid, Mocbart,l,fit,p,

je

coriati fimüs in $.Vl.hic brevitertan*

tum obfervamus * prxceptum de fpar- _>

gendo

fångvine pecudis

ma&ata^qUod

Cxhibet comma _feptimum. Fuiffe au-tem _{fangvirtem pelvi excipieiidum i}

maéiationis miniftro> cofiftat exvcrf.

ti _; tibi _{ei intingl jubetur}

_fafciculus

hyffopi

i

ilioque

poftea

fuperiiminare

(

Sc duös _{poftes afpergi, ΟΤΟΠ}

_^

tina 1ΠΚ

IVdKS

_itlarum *diumi ubi Pa< fcba tomederent. Singulisne

dotttibus

fuerit _{afperfus* ubi plüres}

_fcmiiiaé

junéiim

ccértaveritif, ii quatras , re-fpondcbit pro nobis Rivetus* ita o*

mtiino _{fadum videri) ii domi}

perno-ftarent, cum _{alioquin φ}

_y£gyptio*

_>

rum manfionibus non eiTentdiftindbej

hec tutac ab imrmnente

_percuiTore*

hane _{praccipue notam faftgvinis}

_afper*

fi _{tefpefturo ac}

_tranfituro

_:

quemad-tnodum indicat verf. _ij , ubi

caulFa

dfperiionis indicaeur. Hoc autem ut in _{primo Pafchate.fågyptiaco eratme*}

tuendutn , non _a?que in

reliquis

avi

fofterioris j ita Rabbini tradunt,

ri*

tum

_afpeffionis

_{hujus in vFgypto}

tan-tUTn fuiflfe _{ufurpatum : tVltyi R'} {TO mm lIDéa ut docec Main»0·

f

η

fiidet _{*), cui confona habetMifchna*}

in Pefachin· Confentiunt

Chriftiano-rum _{plarimi, licet dubitanter, nec}

eadem , qua Rabbini > cönfidentiai

intcr quos etiam Calovius, Varenius»

Bochartus > Rivetus, Witiius,

Ley-decker, _{Buddeus) ceteri. Utpote} cum in _{repetitione legis Pafchalis Lev.:} XXlII. & Num. IX. _{hujus ritus noQ} hat mentio. Aüis tarnen verba

feom-matis _{14, quaeritum huné immediate}

excipiunt,

_prf?

ΠΠ 131Π HR Dmotil ly

_"p

_{ι conjunda cum} iis. _{quac habentur Num.IX. ubi}

Pa-fcha fieri _{jubetur Vnipn ^03} VEOÖWD ) juxt_{a omnes} ritm & ceremoniat

fuM, indicare videntur , fangvinis

hanc

_afperiionem,

_{in folennitate} qua-libet anniverfaria fefti _{hujus , fuiflfe}

obfervandam. Rationem aliam

fup-peditat Gerhardus in loco de _agnoPa«· fchali _Sed- ζ» b), _{Quin & Aben Efra}

hanc _{fententiam probAbiletη cenfet,} ΓΠ30Π _·ρπ

_by

_{Κ1Π }Ό3 5 licet aliter} credere _{juflerit Kabbak^cüi fides fcili«}

cet

a) In TmB. de Pafchate*

b) Conf._{QvjnßedtTheel.Dtd.Pål.P6}

η

cet & _{obfequium haud ttmere cfi: åt*}

Cegandum a Judasis.

Atque heic quidem in hujas af* gümcnti tradatione , präster

opinio-nem me _{jam fubiiftere jubet präriens}

ferum & facultatum mearum condi¬

tio _{5 id quod Tuae humanitati,}

Opti-me Ledor , benevole excufandum

commendo _{5 additurus reliqua huc} fpedantia , qvum fata benigpiora*

Deo _{adfpirante, hoc mihi}

con-cefTerinr.

I