% f
StDiHerfatia DE
jftr
COGNITIONIS HUMANA
Cujus
Partem Priorem,
Conf. AmpL Ord. Philof. Upf.
Publica EruditorumCenfura Modefte Sulmittunt
CAROLUS ULRICUS GÖTHE,
Phil. Magv
Et
GUSTAVUS Z.
TISELIUS,
stiP. Reg.Nericii
In Audit» Carol. Maj. D. XVIII. Decembr.
MDCCLXXL
H. A. M. -f,
UPS ALT/E,
Åpud JOH. EDMAN, Reg. Åcad. Typogrv
Clariffimo AUCTORI,
Genealogiain Cognitionis Human« Eruentu
Quo
Arttendit
es edocluscalamus
quid? Quas pingis,
docuiße libct?Götbe, tabellus (
En! Genealogiis es: generispapuliqae recenfes Stirpes, qua pretioforte fideque carent?
Ah minime! fcetus quo ßemmatis ordine gignit
Mens Humana fuos femine creta DEl Eruis, inventos chartis föderier adumbras:
Luce quid, £y quxvo, dignius ejjepotefi?
Sat coluit Mufqs germano fangvine jnnclas
Hellas terrarnm gloria prifca globi.
Attamen ba Jpisfis tenebris jacuere Sorores
Et patuit praeter nomina nuda putum.
Ornnes cum fove Mnemolynenpeperiße referturq
At partus potuit tradere nemo inodum.
Jmmo DEäs, Feteres, mulcentes peclus, adorant/
Ignorant vires ingeniique. Jui.
Nox ea nunc abht, veros ubicumque colores
Refiituit nitidus lumine folque /uot Quo frueris texens precfentis ftamina telce,
Orbis £? antiqiif myflica vifa fugis,
Non Jub commentis loqueris, fapientia (ImpfeXi, Quod placet, ac ordo purus ubiqne micat»
Örtum notitlas noßrce feriemqtie refolvens Difciplinarum vincla propinqua prabas.
Afira polosque petant atii, Tußßic ad unum Centrum, quo pendet, Cor puto, tota falus*
Sic Hominum gnarus fortis mifcr&que laborum
Scis quoque quod vites dulce levamen erit:
Fac^ precor, idcirco, poß hinc dum lucejruamur,
Ambobus Parcce dumfua fila trabant3 Fcedus amicitia nos inter firmiter i&um
Sit Jan&Wh kttrtS äelici/isque fevat*
JAC. DUY^RUS,
jjoivtpc '/] öiå'cto"/.ei ty\v (fvaiv, oixeicae yolg vtro/teifisvote nettgois ccgy.ccrtcpév/iv tt^cV tjjV Ijc rys såtiiocs iv^rislocv.
Diod. Sic.
§. I.> i
01 n ca licet tempora itfcidenirmS;, qui-1
bus fa&um effe, utintelligentias ha¬
rninum perhonorificum praebendo teftimonium,
fafligio
in quovis do*ftrinarum genere ac Iautiore vita, miferandn orbis incolarum primi ftatus Facies ceffc- rit, gratulabundi
deprehendamns;
prasteriti tarnen jfevi monumentis, aliam fuiffe majorum conditionem,& admirandam iftam mutationem, non pnecipiti gradu Fed (enfim tandem oboream fnilTe, Fatis con-
ftat. Modum quo exuta prima ruditate, ad culmen
rerum cognitionis, quo
Fruimur,
Fucceflivas opera- tiones & quaft devolntiortes, virium cognofcitiva-rum mentis, adcuratius nofie, admodum & utile
& jucundum efTec. Cum enim ex legibus cogi-
tandi animse notum (it, nexum quendam inter cogi-
tationes obtinere, vi cujus unaidea alteram gignat,
& fic Continus progrediendo, Feries cohserentium
& ab aliis immediate effe&arum, conficiatur; pro-
gredionum ejosmodi facultatum intelle&us Fcientia
in cognitione dudum acquifita, anirnae natura prae-
ter alia, interius rimandas, haud
Fpernendam
con-ferret operam.
Qvamvis
vero haec, veritatum per-fpiciendi
nexumcupido,
animo egregiam crearetA vo-
& ;
sc •
voluptatem, ea tarnen
omnibus numeris abfoluta
po-tiri nequimus;
dolendum enim hiftoriam intelleäus
humani diu negleftam
iacuifle,
ac fideliorem&
crebriorcm, in annalibus vetufliorum temporum, mentionem fieri calamicatum, ac miferiarum ex in- fcientia derivandarum, quam profe&uum, quibus
tärde
progrediendo,
creatur-ce mentis altioris capa-ces excelluerint* Fieri quoque aliud nequit quam
ut primorum, quibus in colenda varia rerum co-
gnitione greffuum, fefe exercuerit intelligentia bo- minum, fcientia, nobis admodum fic difficilis, cum
primis iftis conaminibus,. coseva
fumma fuerit
ru-ditas, quae, quominus levia ac exigua inventa in
a£fca generis noftri relata pofteritati traderentur, in
caufla fuit. Carentibus nobis ejusmodi antiquitatis monumentis, quae plenam hiftoricam nocitiam con¬
ciliare queant, alfa tarnen via ad cognofcendum mo-
dum originis cognitionis humanas, ordinemque, quo
fe fubfecuta? fuerint ideae, fuppetit. Hane ingre«
ditur, qui relattonem rerum quarumvis ad bomi^
num datum, vel recens conditorum vel, variis ca-
fibus huc illuc difperforum, primas prementes cu- ras, veritatum fe intcr affioitatem & diverfos ad facultates cognofcitivas refpe&us, nec non mentium humanarum varios nifus ac propenfiones, ratio-
nem denique impolitiam exuendi, gentium, quae re-
centiori tempore antiqui orbis incolis innotuere, meditando, fingularum fcientias humanae partium o-
riginem per
fuos
exponit gradus» Hac methodo, fi fa^is non exakte congrua> vero tarnen quamfr
Sfy) \ t\ f c§&
/ 3 K ^
millima Genealogis cognitionis noftrs idea invefti- gari poteft. Me, cui tar.ta non contingic cogni-
tionis
fupelle&ili
inftruclo efTe, quod fecimdumhas leges condendsGenealogis fufficiat, materis
ta¬rnen jucunditas, tirocinii iilius primas ac genera*
Jiores ducere lineas, induxit.
§. ii.
Sus convenienter fapientis univerfi condi*
tor, creaturas, quibus
hujus orbis di
vi ti is inpri-mis frui dedit, fuffecturis, rerum circumjeéhi»
rum hauriendi cognitionem, dotibus inftruxit, qui¬
bus rite adhibitis , (i interioris naturs indolis, qusdam aciei mortalium impervia remaneanc, u-
lus tamen indagantur rerum , hominumque ms- dela aftertur necefticatibus. Corpori fcilicet or-
ganico mcntem ita
unitam
novimus, modum unio-nis licet ignoremus, ut
huic,
eorum, qus in mun- do materiali fcire e re eft, fideles fint nuncii iilius fentiendi Organa, mentis verodefideriis
vel aver- facionibus, in a&ibus externis exfecutiooi dandis,corpus pareat.
A fenfibus
autem utnatales
repe-tit omnis humana cognitio, ne raanca ac incerta
cvaderet tota, fenfus inter resque nos cingentes,
es exiftunt relationes, vi quarum a fenfibilibus mo*
ti, obje&o, organo
& medio manentibus iisdem,
uniformes animac ingenerant
fenfationes,
adeo ut eorbm, qusfenfuum inflrumenta feriunt, prsfen.
tiam & a fe invieem diftinQionem percipere
podi-
mus- Conftanci hac &
squabili objeöorum,
extranos pofitorum,
agendi lege larga illa viribus mentis
A 2 diver-
$ ) 4 ( #
diverHmode exercendis cumulatur fupellex, qua i-
dese noftrse dire£lse , quarum complexum expérien-
tiam externam dicimus, abfoJvuntur. In fe ve ro
converfa mens, diverforum adiuum fuornm confcia, tocique idearum congeriei fentiendo coIle£tae, fin:i- litudines, relationes , proponiones combinando, comparando operationes inrendens fuas, alius fpe-
ciei ideis, a fenfuum quidem immediata ope non
proficifcentibus,
reflexis nempe feu experientia in¬terna acquifkis örtum prsebet. In his potiflimum
humanae mentis excellentia elucet, utpote ad quas formandas, propria fua agendi vi concurrendo, quan-
tum caeteris animantibus prseIlent homines, paiam
facit.
§• in.
Ut reflexarum harum idearum rite comparato exercitio, qu<e fcire proprie dici poflamus, nitun-
tur, ita quomodo in iliis fe exferat incelligendi vis, Genealogiam cognitionis noftrae indagacurum
nofle
juvat. Triplici potiflimum modo iliam vires expli-
care fuas, experientia teflatur, vcl enim in idearum,
feu fenfuum miniflerio congeftarum, feu ex occa- flone harum,mentis vi elicitarum, revocacione & fim- plici enumeratione acquiefcit: Memoria. Vel bas ideas difponit, combinat, comparac nexumque earum intuetur: Ratio. Vel denique (imulaera eorum, quae fenfus animae
ingefferunt,
fenfationum objefta irni- tando, fingere annititur: Imaginatio. Singuiis ha¬rum facultatum propria funt, tria fcientiae hurna»
nas primaria
objefta. Hißoria, Fbilofophia Sc Foefis^
rfl? "t C f
) J K
latiftimo fumta fenfu, pro quibus, quotquot licera»
rom (Tudiis nomina de.dere Reipubiioge Literariae cives, in tres ubeunt clafTes, Ertiäitos nempe,Fbi~
loßphos ac Ingeniojos; non quod ea mihi ftet mens,
unam harum facultatum alte ram neceffario exclu-
dere, eumque, qui una pollet, in flu
di
isad alte¬
ra m pertinentibusj rerum ipfarum natura impeditum, infignes quasdam non
face
re po(Te progreffiones:novi enim exiftere ingenia rara, divina ptene dicam,
a regula generali excipienda1, in qtiovis fcientiarum
genere exceilentia; verum id quod per angaftiam
intclle&us humani, brevemque
hominum
astäte m , plerumque obtinere experientia teftatur,modo
in-tendo. Commun es cuivis hominum, difbs tres in¬
telligentia noftrs facultates licet fint, una tanten
earum reliquis antecellit inquovis individuo, & dum
ad örtum refpiciur cognicionis, nihil obttat quin,
exercitia unius alterius antevertiffe concipere quea-
mus. Simul quidem quaevis fymbolam contulit
fa»
am, in cognitionis
extendendis limitibus,
ka tarnenut primo ?ne?noria?n, deinde rationem, in ox imagi*
nationem fefe exferuifie ftatuamus.
§ IV.
Diftis cognitione potiundi quamvis ornata fit
creaturarum nobilifiima dotibus, nihilominus tarnen cun&orum lere antiqnitatis
fcriptorum,
cqnfentientiateftimonia dubkare nos non finunt, quin tempus exfti-
terit quoddam, quo genus humanum ignorantias te¬
nebris meruirn, praecellentioris, fummr. liberalitate opificis, conceffas indolis prsrogativis
frui
impotens,quam proxirne
brutorum
vivendi rationemfeeutum
A 3
fue-
få )
6( «
fuerit
a).
De generis noftri natura, egregie exifli-mandi cupidi', inviti reperiunt, homines quondam,
hominum vix fpeciem referentes , mutos beftiarum
more, eorumque utentes comilitio, in filvis Scam¬
pis vagatos,
vi£fcu ferino'
vitam propagafte, antraiältuumque latebras, refugia adverfus tempeftatum injurias quadiviffe; ut rem intcrpretatur Lucretius
Nec dum res igni fcibant traclare: nec uti
Pellibus; fpoliis corpus vefare ferarutn:
Sed minora atque cavos montes, filvasque colebant
Verbera ventorum vitare,
imbresque
coaffi.Facile in eam incideremus fuipicionem & ignoran-
tiae &
propenfioni
mira ac infveta dicendi, nimis multa in hoc concinnanda delcriptione ab au&ori-bus data fuifle, nifi
pleraque
a veritate non peni-tus abhorrere, recentiori xvo dete£hrum gentium
nec non hominum quorundam , cafu aliorum cura
& converfatione privatorum, exempla, quousque
fibi plane
relicti obrutefcere
qneant homines, ma-nifeftum redderent, Rerum Publicarum prirnos fta-
tores, Ofirim Aegyptiorum, Fobi Sinenfium , Velas*
gum Graecorum, Manco Capac Peruvienfium, ea
laude incliros reperirnus, quod rudium hominum greges, prima artium necefTariarum rudimcnta, re-
rumque maxime
indifpenfabiles
u(us edocuerint, exqnorum ignorantia,
de
inventoribus ftupide conce- pta divinicatis opinio, infantise mundi fumma bar- baries elucef.Infigne
prakter alia primajvse iftiusignorantia
argumentum,ignis
ufu, cuidetegendo,
toc
•
)
7( ®
tot natura ipfa fubminiftrat
occationesy diu
carentes gentesexhibent,
rt) Berof. Apud SynceJI.p, 2p. Herod. L.IVp.pöS. Diod. Sic, LI.
His Auetoribus quin fides hnbeatur, 11011 impediunt, qua divina reve- Jatio, de primorum bominum cuhiori vivendi genere tradit. hidubium enim
eß divinitus datam eognitionem apud quosdam bominum manjijfe ac per
trnditionem propagatam fuijje. Brevi vero fatta eorum di/perßone iß3 ittde
plerorumque in deterius mutatione teßmotiiorum veritiis, dittorum feripto-
rum nititur.
§• V.
Qvantumvis
nobis ha?c,
totfeculorum
expe«rientia fruentibus, in praefentem politarum
nationum
ftatum intentis, mira videantur, indoli tarnen
ho¬
rninum non omni ex parte contrariari
fatendum?
tales enim finxit natura homines, ut cupere ea ne- queant, quorum nullam animis
informavere notio-
nem, adeo ut non modo diiiturniori temporis
fpa-
tio , fed & mutationi faventibus rerum circum*
ftantiis, ad rnerae animalis vitse fortem
fuper3n-
dam opus fuerit. Anceps quae
fnilitui poteft difpu-
tatio,utrum focietatibus condendis, magis
neceffa-
ria rerum aliqualis
fuerit
cognitio, anortui cogni¬
tionis inftituta; demum focietates, diverfis cognitionis
obfervatis gradibus, ita facile dirimitur, ut
coali-
tioni hominum in focietates civiles, utut initio in-- formes, cognitionis adferibatur ortus..
Artium feien-
tiarumque prima inventa populis, quos
focietates
prirnos iniille novimus, tribuuntur»
Homines foli-
tariam degentes vitam, aliorum amica ope
deftituti,
pro fua
efficere
conditione quidquamegregii
ncc potuere , nec>ü
pomiffent*absque inftituta
cum a-^ Q / £fe>l
«BS» ) O (
Iiis rehtionc in univerfitatis venerat utilitatem.
Qua
igitur ratione prseftantioris indoiisigniculis5
erum«pendi via parata fit,
difpiciendum.
§ VI.
Ab obje&is externis, quibus, in hoc univerfi theatro collocati, homines
utidiquaque
obfidentur,excitatis fenfationibus, enata eft una cum fui con»
fcicntia, proprii corporis rerumque, extra iüud po-
fitarum, confufa apperceptio. Primis iftis fenfatio¬
nibus, memoriam modo fenfualem, per quendam temporis traftum, operofam reddentibus fucceflic exiguus reflexionis conatus, in rebus circumjeCtis ad fenfiöncm hominum relatis, prout grate vel ingrate afficiünt,
diftingvendis,
Öccupatus, unde ufus rerumaliqualis, fnib'us intentis in multis licet minus ada- ptatus, quo fru£tibus terrae fpontaneis fruendo, pri¬
mis fubveniebatur prementibus n:ceffitatibus ). ^n-
ter corpora vero externa, ad fingularem excicandam
at eitionern inprimis conferebant creaturae, homi-
num imicuiqüe fui fimilem oilendentes imaginem,
qua.s iisdem opem querere neceffitatibus animad- vercebatur & iisdem gaudere
fenfationibus,
rcflcxiö-nis infinuabat ufus; cum bis vero focietatem ineun-
di, dum. ut motivum,vpraevifarn uulkateni, penesre¬
rum nex.ibws earumque
confequentiis
pervidendis plane infvetos, afferre non aufirri, hiftorica vero re-motiflimse hujus antiquitatis notitia
fuppetat
nulla,vero videtur proximum, hominum prirnam in rü¬
des cccrus congregationem vel inftinCtu focialitatis vel fortuitö cffetiam fuiffe. Societas homines inter,
com«
g J 9
(
communieationem idearum neceilario requirit Hinc
foni articulati exercitatio, lingvarum anfam pratens
formationi b), Harum, quamvis
informium,
focie.tacum auxilio, multiplex tarnen
au&us
cQgnkionihominum acceffit, acque ideae, quae alio vix com-
parari pofuiftera modo, exoriebantur.
Ex
unikareporro parker ac jucunditate, aliorum id«is feie im-
bucndi inventisque
fruendi,
cumftabilitatem
quan- dam focieeates adept»effent, ad
percnnem tameri illarum firmitatem confervandam, prima ika, rackomodo confenfu nixa, conventio fukkiens non tak hominibus, diverfis viis medikquc, propriam folum quatrentibas ucilitatem, in ftatu, fingulis proficuo,
continendis» Unumquodquc fcilicet focieratis mem-
brum, fuo tantum ftudens commodo, eosdem vcro in caeteris omnibus obvios fcntiens nifus , fe a co-«
naminum fuorum adverfariis, obfekum inrellexit.
Ex fui ipfius hac cum aliorum finibus pugna, Sc
ex inxqualitate phydca provenieote violenria roba*
flioris, juris loco praetenfa , ac opprellione imbecii- lioris, enafcebatur cogitatio, num ka hominum
eflet conkittita fors, ut alter alterum opprkneret.
Hinc idra; métu injuki inventa, & conrinue minitan-
tium periculorum ergo, primi
repagulorum,
infiir- genti nequitke poncndarLim, conaeus. Ut vi idea¬rum connexionis, contraria fui riociones invicem ex-
cirant, ita illarse injuria idea, ad a&ionis juka*
altius paullo evehendo cogirationem, ad a&ionis
moralis conkdcrationem deducere debuit.
Cogita-
ri yero nequit a&io moralis, quin fimul argumenti
B pror
#
) 10 (#
propinquitas
occafionem miniftraret
inquirendi innaturam principii, quod a&ibnes fcrutarur, d fcer- nic,
ftibfiantise
cogitantis' illinsque cum corporeconjun&ioncm. Animas & corporis proprietntum comparatio, illam materia cxpertem haud difficul-
ter indicat. Harum unitarum fubdantiarum uhe¬
rms prove&a meditatio, ucriusque fragilitatem & fi-
bimet ipds ad cxiflendum & in exidendo perfeve- randum infufficientiam palam faciendo, manuduce-
re potuit ad notkiam Entis cujusdam, quod huic
univerfo örtum dedic iliudque gubernat.
<0 Qv°s fecundum foli naturam quavis producerat regio fponte enti- tosfruetus, aksque ullo, vel exigua praparattone, vitafuftentanda adbi- hebant remotiores orbis incola. Populos, qnoriim anriquifima exßant me¬
moria, initio 11011 niß radices ac Leihas in campis paludihusque Icäns, gu-
ftus duetos experientia, fami attuliffe remedia, vetuflatisTotarum teßes ojjerunt.
nationum, Rizophagorum, Jcbtfyyophngorum, cäter ar um' defcri- ptiones offert DIODoRVJS SIC. L. III. Difcrimen ullum inter animalia, victui iilfervitura, primava ruditati obfervatum non ftuffe, analogin, ex reeentiorum gentium, barbariet immerfaruan, vivendi genere defumta, fidettt facit. Hiß. des Ync. T. I. p. 100. Fcedius veto trißium ignornntia tffeclwm exemplum reperies nulluni, quam quod antbropophagia deditos ex- jliffe & exißere populos/ in nefandnm bnmanitatis dedécus, duhitare no¬
tis tion liceat.
b) Lhigvarum örtum, facra aperte docent pngina. Divinitus licet forns fortnare articulatos , datum fuerit, illos tarnen initio porc o circum- fcriptos fuiffe numerobaud a vers alitnum videtur, adeo ut multum ad-
jungendum induftria humana fuperfuerit, i? neceffitas, quod pro&art ex¬
perientia nondum defiit, fape notnina rerum effinxerit. Operationjbus in-,
telhgtntia humana, utfoni ißi optima fuere adjumento, ita cum Ulis in- crementa quoqiie ilacli. An ahsque divintt ope varios lingva formare fo-
iios reperire potuerint htmines, arduum eft definitu. Affirmationem qua-
ßitnis forfan tuebitur, qui, qua pro illa Celeh. C0ND1LLAC, vefti- giis infiftens VARBURlONI, affert argumentat in tractatu Ejff.i fur vorig, des Conn» bum.part, II, mtduatur-
§- VIL
#
)
11 c#'
§. VII.
Primis fic idei? retlexis, a fenfatiombus noftris juflo ordiae derivatis,, origo notionum virii, virru«
tis, Juris Naturalis'& com his connexarum debe¬
tur, adeo ut veritates
principales,
quae ad felicita-tem hominum tantum hciunt, ut, il Iis ignorans, fo-
cietas inter homincs uiia farta te£taque manere ne- queat, non e ionginquo & exerckis adm.odu.rn men- tis facultatibus, pecendas videantur, fed modice re«
fiectenti innotefeere debeant; quamvit, (i fa&um re«
fpiciamus , quaevis alia «veniße apparet: longiori profe&o temporis mora opus fuit, antcquam ha«
rum, iumme neccßlmariim,veritatum explicitam &
in a£Hones plene influentem notitiam, fibi compara-
re potuerint mortalcs, qualem penes orbis ineolas, primae oborienti cognitionis luci proximos, tantum
abeft, ut temere aflerere audeamus, ut femina ha-
rum veritatum modo, apud fingulas gentes citius
vel ferius incrementa eepiße, plenamque illarum explicationem mukis aliis cognitioais partibus junio¬
rem exiftirnemus.
§. VIII.
His veritatibus & quae altioris
indaginis
indeconfequuntur,
contemplationc accuratiori diu im- morandi, generi humano in cunabulis quafi agen-ti, otium non fuppetebat, verum avocabatur inge«
nii acies, ad curam
impendendam
ingratis corporisfenfionibus
mitigandis
& averruncandis. Necefli-tatibus igitur vehementius prementibus ut provi-
derent opus
fuit
in rationem res naturales, quasB 2 ho-
#
) ti( #
hominibus utiles larga praebet natura manu, ii* ufus humanos vertendi, inquirere. Atque be arecs ma»
nuariae feu populäres, quarum latitiime patent q-
fus, Sc quas in cagnitionum humanarum circulo
maximas funt natu, exort« furie. Corpora aucero
phr3que; qua?
ubbus deftinata
n >(lr?s, nos cingonc,rite antequarn
efK&us
exferanc intencos, bominum pofeune operarn.Radices
vel herbas, manibus autlapidihus comminmas, calori folis exponendi, pri¬
ma forte in viflu comparando fuere fpeeimina. Ka¬
dern ferc methodus in carnium minuenda crudica«
te fuppetebai: donec caeteris tandem aentius quis attendens, ignem deteQurn, huic obtinerido fini a-
ptu n conjiceret. Sed commodiori illius ufui, va«
ria, qua? primo fefe obeuiere apud metallorum igna«
ros,anteceflere artiheia. Aeris Sc ferri loco, ad ear- nes clixandas igne
calefafti
bpides, vel vafa li^nea,terra obdu&a argiliacea, adhibebaneur* Pofteribr
methodus arti figuiorum, quam inter
primogentta^
judicac
PLATüä"),
ortum dedit*0) de Leg, III„£0/,
§. IX.
Quo magis hominum augebatur numerus, e@
minus nutrimenta acquibtu faeillima, viras degen*
åx fufficienda (uppetebant, unde glifcenti inopise^
labore artis quodam ftudio adjuto, pneveniendx,
curae erant primär corafecrandas; e regnis igicur, ani«,
mali & vcgetabili, cellis iftis penuariis diciflimisp
pro cceii ac terrae tra&us indole, auxilium petebacur.
"Vcnationem, qua Sc viclus coisparabacur,
ferocio*
rum*
S T /3 f
«as» / 1 i V. ^cp
rumquc viofcrsn vis repehebatur animalium, primis
hominibus famil arern fuiffe, antiquilfima produnt
monuments a). Nec diu moraci fune, priusquam,
quas aqua? in iinu condunc efcas, obfervames, pi-
fcacarsE fefe accinxerunc b) Immo gentes nonnul-
hs inträ hofce duos, vits: neceffaria qu*rendi mo-
dos,circun fcriptas, adhuc vitam agere, teftes adfunt c\ In animaiium circumvagantium mukitudinem
attentis, aiia aüis mnnfvetiora , innomere, quare his
domandis ae domitis retinendis, ut ex multiplicatio-
ne eorum, ingruentem indigentiam, adminicula es«
fent femper praefto, qux toilerent, media excogica-
bantur. Inter prima eultum fuifle d) & diu fub- ftitifle e) hoc vivendi genus,
pofTefToremque
nume- rofiorum armentorurn diuffimurn hsbitum, notom eft. Arabes ac Tarcari majorum hac in re nondumrdiqtiere veftigia.
a) Gen, XXF. 27. Satichon, opt T.vfeb. c. x, h) Snnchon. ibid' i) VHift.Nat, de l' SJL\ T.11, p. 223 dj Gen, IF,v-10e)Pintode Ler*
u 111b 2<>4>
. .
5- x-
In viurui aptis undiquaque conquirendis, occu- patis, regni vegetabilis, qui fuperficiem terrse no-
flrae ornant the'"auri, diu ignoti manere nequierunt.
Fru&us varios, fponte nafcentes, peridonea nutrL endi vi praeditos cum detexiiTent mortales, ftudium in illisHinc
coliigendisa augenchs
ac affervandis pofuere.Agricultura,
artium generi noftro maxime proficua, naralcs ducit; hujusAngularis,
prse ca?ee- ris vitam luftentandi generibus, ad coiadicionem honiinuiji in melius snutandam fuicinüuxus?
adeoX t 4 (
) 'T V Cftg3
ut, fi cognitionum numero & varietate,
felicitatem
metiri liceat, beatiore forte illos certe per paucio-
res temporis anfra&us potitos pronunciemus, qui-
bus mitius folum, primis agris coiendis incumbere
permifit. Primo (eilicet
tempore, non omniumpla¬
ne rerum ignari, cultiores prsdicandi. Pifcatune
8c venationis exercitium inftabilem vicsm ac (edium mutationem non tantum finendo fed ex exigendo,
maturitatem artibus conciliare nequiic, nam parca admodurn cognitionis fupelleäile ad fui eget exfe- eutionem, contra vero agricultura , fixas reqnircns fedes, ad perfe&ionis apicem tärde licet nitendo,
8c ad effeäionem multiplici opus habens fcientia, ingenium hnmanum
ad quidquam
audendum nio- liendumque excicavit,&
magna incrementa fceti-bus illius,efjam Ulis, qui jam ab ca maxime diffiti videntur, dedit. VctuRioribus hpminum molimini-
bus annumerancfa agricultio. a)
In Pslseftina
matu-re eam fuiffe excrcitam, fan&iorum pande&arum
fide novimusb). Phoenicum CylBabyloniorum d) aciE- gyptiorum O
hiftoriarum ferc initiis
cotcva con- Ipicitur. Amulco
quoque retro tempore, operacniiii navarerunt Sinae f). Nafcens ifta vita? ncce*
faria acquirendi ratio non potuit non agricoiis per*
quam
efle molefta, defettu quippe inftrumentorum
& peritias
animaliuxn robore utendi,
manuumfolum
perficienda opeg). Stipices,
cornuaboum,
me-liorum arcificiorum ignari
adhibuerunt
& adbuc ad-hibent nonnulli b). Alios vero machinarum,alie-
nis motarum viribus, citius compotes fa&os fuifTe
cSE» ^ TC f
) 1) V
divinus OSIRIDI aratri invencori /?) ac Apidi &
Mnevj tributus cukus /) comprobat. Cerdffimurn
argumentum, diu non tuiffie ignoratorn, unco gie-
bam dimovere aratro, prohibitio Ifraclitis a Maß
f da, cum afino & bove junöis non limul arandi vi) tradit. Inftrumenta, primims uffiata, infprmia,
non nid fenfim , laboribus peragendis convenien-
tern induere formam ^.fSeminibus terr« commiffis,ut
Isere germinare po(Tent, condendis, antiquitus occarn effinxere Sin« o). Agris fteriiescere incipientibus, pingvefaciend"s, operam coilocandam, nec omififTs vetuftatem, fertilior meffis fvadet. Huc fpe&are
vidcntur aquarum clauftra & catara&se, qu« ad
flarnen Nilum & Jacum Mcerim conftruebantur p)
Ut ifto tempore, infantiam cun£h hominurn cona- mina fapucre, ka nec dum meffis fieret, opcimam
ftatim methodum in ariftis refecandis eleQram fuis-
fe5 fed manibus folum hoc negotio fun£tos, re- ccnriorum nationnm exemplo probabiie redditur #„).
Coftis vaccarurn velwt talcibus Åmericani quidatn po-
puli utuntur r). Hane pera£hm refe&ionem, no«
va deinde cura
fublcquebatur
in granis e fpicis e»vellendis. Antiquiffima
methoddf
fuit, machina-rum t bobus tra&arum fri£bone, frumentorum tri- tursndi tafciculos
f).
Granis poftremo a gluma fe»cernendis ventilabra t), inventu haud difficilia, in- ferdebant, quse ut & vannus antiquioribus cogui-
ta fuere u\
a) Gen. IV.i IX.20 h~) Gen. XXVI. /2 c)Sand. ap. Evf. L. I.p. if.
ä) Beros. ap. Syncp. 28. 29e) Diod.Sic. L. Illf) Extr.des hiß. Chili,par Le Roux. g) Diod. Sic. I. c b) hift. desYnc. T. II.p. 83 Hiß. Gen. des Voyag. T. III p. 329 j ) Ibid. p. ny k) Primus ar et ra manu (olVrti fec*
$ ) 16 ( •
ficit Ofris Tih, L, I. I) Diod. L. I. 10 m) Devt. XXII. .'Ö n*) lief
0. & D. p, j2. jj. o) L' orig. desLoix fefc. par Gopuet T» I. p. 151 p) Diod. L. I p. 23. di. f) Hifi.Gen.des Voyag. T. III. p.ivf.r")Goguet
1.c.s) Devt» XXV,24 Horn, Ii. L, XXV.495 t)Odyjf.L.XI. *27 «) FiVg,
Oco L. I. idd.
§. XL
Cau(Tam rnoventem frumentorum invigilandi
eukioni cor um ancea cognitum ufum
exftiuiTc
p&-tet: varis vero facienda operationcs, antequam in
panem fruguni converti queant femina, artem pi- ftoriam,
preflo pedc
agriculeuram non,fuifie comi-
tatam, fvadent. Experientia lerne
procedit,
faltus-que
fa&i
perattentionem, ad cafus inventorum fer¬
tiles, in artiu.ni primordio, ohtui'is memibus, rari-
ores hierum. Panes pinferc quis docuerit non con- ftar; infeitiam artis «Iii modi froges in nucrimentum
vertendi arguunc.
Indis qusdarn Natiooes, fpicas,
nondum maturas, ad ignem
leviter affatas, rnanibus
confricabant, ut grana
eyulfa
moxcomederent-
a)iHanc methodum & alias sque (impüces,
confbmen-
dis agrorum fruöibus, initio inferviiflfe , Mofes, fa- criiciorum pandens ritus,verolimile
reddk£).
Ad fe-minum grana in farinam redigenda, mortariis ces- fere lapides, mortaria molis, quibus una cum tot aliis remotioris svi inventis, hoc eft commune, ut qua eeeperint
epocha, alta
prematur caligine. PL fioriam exercitam fuiße tempore Abrahami, c) mo*lendi artificium ab iEgyptis
Mofis
svo, utraque li¬cet multum a nobis uficatis diicefTerint, fkie plus
quam hidorica
didieimus.
a) Hcrod, L. III, p. 100 b) Levit, II, 14 c) Exod, XI. j. Devt, XXV\ i;
§. Xil.
n
; 17( il
$. XII.
Aprimis temporibus ad lmm
cxftingvendam,
aqua veiut
fatigati
corporis viresminus reficiente,
non contenti mortales, in potibus varvis, qui co- piofi fumti, vivaciores fenfas, redderent &, ut ita dicam, prasternaturalem datum
iilis conciiiarent,
excogitandis incubucre.Vini huic admodum
apti fini, cafu dete£tum ufura, vetudioribus inventis an«numerari cernimus a ). Vires coiere utilitatique applicare, iEgyptios
Ofiris b ), Africanos Bacchus
qui & torcularis perhibetur
artifex, edocuit
c).His
quoque dnumviris cereviliae , vini vicarise inventio
tribuitur. Innotuit illa inque
delictis £uic diverfe
ncmpe pro frurnencorum & fcientiae genere
confe*
Öa,»Grscis, atttiquioribus Italias incolis d) Germa*
Iiis e) ; immo nec ipfi Peruvicnfes , liquorc, unde
hilaritatis illis fuppeteret poculum, carere vohie-
runt
f).
Hifce cosevuminfinuat Plutarchus
potum melle & aqua prsparatum. g)Cognicionuni
örtum iecutum fuifle, promcitudinemarripiendi
prima ad*minicula, quas
odendcbat
natura,inter alia
argti-mento
efe
poted,quod veteresGrxciae Poetae,
He-roas fuos bibemes depicturi,
cornibus
poculorumloco illos indruant, quo idiusmodi
calices
principioufitatos fuide cernitur*
a) Gen. IX. 20. b) Diod. Sic. L. I, tp. c") L. TIT. 23p. dy
Sraho L. IF. 310. e) T.icit. de Mor, Gam. c. XXIII, f) Hifi^dcs Ytte.
T. II. ijiif. g) Sjymp. L, IF. 672.
§ XIII.
Fru&us cx arboribus
quibusdam absque
curahominum provenientes, nec non varia
legumina,
C qui
<§*!» ^ 16 ( J 1o
quibus
efuriei
obviam iri poftedeprehendehatur,
Ron pocerant non ftudium in iis transpbnrandis ac
fervandis, collocandum excitare. Exfurrexit inde
Horticultura, quam quo quo» vetuftioribus hominum außs accenfendam eße, faciiis illius inventio, ut exi- ftimemus inducit, ecu ferius omnino, eo quo jarn fplendet artificiorum apparatu,ditatarn eam fuiße,tam
artificia ifta,iteratorum indiga experimentorum,quam
antiquitatis de iis ßlentium, credere jubent. Jacobi a) & Mofis b) aetate iniEgypto, Homert, c) in
Graecia , arborum certe fructibus pretiurn ftattierc
noverant. Arbores incer, antiquitus cultas, crebrior
olivae fit mentio, ufu quo in vica hominum exirnio fefe commendavit, ißam absque dubio merentis cu*
ram. Antiquttati inventionis illis, Jacobus oleo la- pidem ungens dy teßimonium perhibec. iEgyptios
a Mercurio, Atlantides e) a Minerva f) ulum illius
didieiße fertur. Ad culcurae illius diligentiorem im- pendam operam praicipue valuiße videtur, olei ca- tu dete&a aptitudo ad tenebras difpellendas, & lu¬
men arrificiale, quo & tempore no&urno nego-
tia obiri poßent , accendendum; hinc lampadum antiquitus notarum g) cera & febo in hunc finem nondum adhibitis, ufus invaluit, mori cumulis lig-
norum accenfis h), caliginem
fugandi
fuccedens.a) Gen. XLIII. u* b) Num» XX, j. e) Odyjf. XXIV» 22. 240»
<ü Gen. XXVIII. e) Diod. Sic. I. f) L. V. e) Exod. XXV.
13* b) Gdyjji VI. voj.
s. XIV.
Tempeftatum
injuriaferarumque
infultus a qui¬bus hominum genus vexabatur, receptaculorum
quac-
—' " y
) 19 ( #
quxrendorum fat matnre cogitationem
foggeflere.
Hinc Archite&urae, hominibus fere coaevae prima pericuiart). Aliquanto perfe&ior, fub
ipra
mundi i-nitia habitacula exftruendi cognitio, rudera quafi qua?dam fcienuse, primis hominibus divinitus conces- fx & nondum penitus exftin£be, arguere videtur.
Aufus licet mortalium poft fatalem inundationem orbis, turrim sedificandi Babylonicam, plus quam mediocrem iiujus artis peritiam teftetur, & celerio-
rem illius progreffionem fvadeat experientia, cften- dens quam mire excellant quidam hominum absque
ulla accedente inftitutione, officiofa folum imagi-
natione adjuti,circa ea quae manibus palpari queunt;
nihilominus fa£fa gentium difperfione, a tenuiflimis profeäam hane, ut caeteras artes initiis, hiftorica teflimonia edocent b). Specubus, quae diu pro do-
mibus fuerant,
reliétis
ex arundinibus, conicibus, ramisque arborum c) cafarum ccepta ed exftru£Ho.Argiila fole
torrefaÖa
domibus inferviit condendis,antequam inftrumentis dece&is necefTariis,
lignea
& lapidea exfurgere quirent redificiflr Ad Archite-
fturam certe durum neceffitatis telum primo exci- tavit, comrroditatis deinde cupido emendavit, mi-
rum vero quantum luxus ornavit, ut pro humilibus
cafis fplendida exftiterint palatia.
a) Gen. IV 17. /;) Diod. Sk. L. 7. Ififl. Gm. des Voytig.
T. I, $<>. <) Snncb. <tp, Evß c. X.
§• XV.
Ingratse quibus
nudum hominis
corpusobno»
xium eft fenfationibus, quatque pro
elimacum ratio»
Ca ne
• ) 20 ( *
ne, aedificiorum plene non
tolluntur
tegmine, eaquibus propius tegi poffent membra conquirendi,
neceffitatem impofuerc. Inde rei vefliarise incumbe-
re coeptum, cujus etjam prima initia res in ufus ver-
tendi follertise, infantiam fapuere, Cortices arbo-
rum, folia ac ferarum peiles, primairf veftimentis prsebuere maceriam^J. Pellicea veflimenta ob fen- lim contra£tam duritiem, cum nimis evaderent in- commoda, ab Imperatore quodam fuo illa praepa- randi artem fefe didicifie, Sinenfes narrant b}. A- ptiora tandem anquircndi velamenta defiderium, ar-
tificia fuendi, nendi ac texendi progenuit. Nervi
boum ad fuendum adhibiti c)» Spinis acutis pro a- cubus ufi fuerunt Peruvieniés d). Lana ac anima- ]ium pilis telas texere primus qui edocuit maximum veftimentor um confe&ioni addidit augmenturn. A-
raneas textui, iftam artem, primam debuifle inven- tionem Democriti fuit conjeftura. Lini ferior ufus fed qui tamen mods tempore dudurn invaluerat?)*
a) Sancb. I.e. Senec» Ep. XC, b) Extr. des Hift. Chin.par. le Roux. c) Heß O. & D. v. 5Ait d) Hiß. des Ync. T» Il fo*
t) Exod. IX, 31.
§. XVL
Non agricultura folum, verum
pleraeque
etiamceterae artes, non potuere non fummam prseferre
ruditatem metallorum ante inventum ufum, iis quippe rite exercendis, de his
confeäis
opus eft in-ftrumentis. Ignoratis adhuc metallis, illis
quibus
jam a politis nationibus, impenduntur ufibus, Iapi- des,
ofta
& cornua animalium, fatisfecerunt? a),ac apud eulturas expertes ufu nondum teri defie-
runt
«Ü®
) (runt b). Ad
ipfam
metallorum inventionem quodattinct, plurirnis ad iliam natura ipfa manuduxic
viis» Flumina multa metalla ferre notiffimum efh Fifiuris montium, tonitruum vi vel alia quacunque faftis ratione, & inter laborandum terram, in con-
fpeQum prodire potuerunt, ut de
Hifpaniae fodinis
refert Jnfiinns c), unaque inventa
fodina,
in proclivi fuit, foli, metalla in finn condentis, indo-le obfervata, plures detegere. Montes ignivomos
metalla interdum ejicientes, incenfasque divas d) prima quoque metallurgis indicia dedifle, baud a- lienum ed; priori illi conje£turs robor exinde ac-
cedit, quod regni mineralis cognitio, remotiore ae-
tate , illis pociffimum tribuatur populis, qui regio-
nes di&is vicinas montibus, habitarunt e). Quomo¬
do vero, ufibus humanis idonea metalla reddendi,
artem inventuri , fefe geftcrint, latct. Ignis a&io-
ne, metalla in diverfas formas, pro arbicrio redigi pofle, cafus forfan primus patefecit. Dum qus fo-
lida ac pura reperiri poterant metalla non fuffice-
rent, metaliorum fuboni & fcoriarum feparationi,
nece(Taris operationes, variis fruflraneis baud du- bio tcntaminibus, parum expertis artificibus, nego¬
tium faceffiverunt. Peruvienfes, materias admifcen- ds ignari, argentum igni expofitum evaporari ac in fumum abire edo&i, de metbodo mutanda co-
gitarunt/). Flexibiliora cum faQra metalla ignica coraperirentur, idea illa cudendi orta, ad quod ef-
ficiendum lapides primam commodarunc operamg).
Qpales
fuerint in regni mineralis divitüs tra£bn-C 3 dis