Dissertatio de moralitatis norma a ratione derivanda, quam venia ampliss. facult. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu philosophico publico subjicit examini Petrus Asmundi Ledin, Medelpadus. In audit. Gust. maj. d. XVI. Jun. MDCCXC. H. a.

D. D.

DISSERTATIO

DE

MORALITATIS

NOR

MA

A

RATIONE

_{DE RIV AND}

_A

amnsmmm***'

QUAM

VENIA AMPL1SS. FACULT. PHJLOS. UPS\

PR^ESIDE

M-ag.

DAN.

_{ΒΟΈΊΉΙΟ.}

ΕΤΗ, ET POLIT. PROF. REG. ET ORD,

PRO GRADU Ρ ΗI LO SO ΡΗ! C O

PUBLICO _{SUBJICIT EXAMINI}

PETRUS ASMUNDI LEDIN,

MSDELPADUS.

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D, XVI. JUN. MDCCXC.}

Η. A. M. S.

UPS A LIJE j litteris dirfct. Joh. Edman.

IN

SACRAM REGIAM _MAJESTATEM

ΜAGNΜ FIDEI

FI

RO,

DIOECESEOS Η ΕR Ν

EP ISCOPO,

REGII ORDINLSDE STELLA POLARI

COEMENDATORI, REVERENDISSIMO DOMINO S. S. CTHEOL. DO _TORI,

MJECENATI

SACRUM.

DOMINO

IN

SACRAM REGIAM _MAJESTATEM

SPECTATM FI

MAXIME REVERENDIS et CELEBERRIMIS

SYNEDRII SACRI HERNOSANDENSIS

JISSESSOM

_US,

GYMNASIIque, QUOD IBIDEM FLORET,

ΧΜ

C

TOΜ.

_US,

FAUTORIBUS PRO

KYRKOHERDEN i ytter- selö församling,

HÖGÄREVÖRDIGE och HÖGLÄRDE

HERR MAGISTER

CMM.ZS

TOJPJEOEM,

samt

HÅLBORNA FRUN

XJL

M.

XJLΈ2Ω

JB

född

LBJOLRSVXCJÅOVy

T^der tillägnas desfa blad

af upriktig

ärkänfla

for

Edra _{välgärningar, då jagy under}

_{tillSnJkan af}

beftändig välgång ochfällhet, har äran

framhärda

EDER

Ödmjakafie tjeiinra

DE MORALITATiS NORMA g v A RATIONE DERIVANDA, \J \J \jr^S2S£y\S\S\S\J

§.

L

Qii,

deraverint

quantum

_{attendone, maximi hurriano}

bcni

vircns

efRciar,

dejbita

_generi

eonA-iiueresfe facile fatebuntur, uc fundamenra, quibiis in

natura humana inniticur. illius a vitio differenda, im-rnoca maneant. Non _{quidem verendum umquam} es-L· exiivnnamus, ne h· mines unam omnino cum al¬ tern confundant; _{verum in re tanti momenti, in} confufe _{quodammodo percepta differentia, quam ab} erroribus immunem raro confervare _{posfunt homi«}

nes, _numquam adquiefcendum esfe· _{pucamus; mmj}

quod fcientes 8z volentes omni Audio ampltcb*

debe-mus, id _{quoque diAin&e cognoicere," illiusque} ratio-nem nobis _{jplis reddere posfe, noAra plurimi inter«}

efh _{Qui Philofophia? (uam dicarunt operam, ab}

an-tiquisiimis retro temporibus, ad moralem hominis na»

turam enodandam 8z _{explicandam, hanc}

propter

cau-iam, curam & fodicitudinem convertendam esfe

vi-dertint. In hac vero re _{occupaci in diverfa fernen»} tiarum divortia _{abierunt, nec omnes laboris fui fru»} öus virtiui amicos mlerunt. Nodsfimi funt tam vere¬

De Moralitatis norma

rum Sophiftarum _{in vero} virtutis pretio ftatuendo ©rrores, _{quam quae poft Socratem, magnum hunc vir¬} tutis _{propugnatorem, contra}

_Ariftippum

_{primum Sc}

Epicureos deinde de fummo hominis

bono

agitaban-tur _{quaeftiones, quae mutatis}

nominibus

_{in recentiori}

Philofophia, quando de morali hominum natura

agi-tur, adhuc occurrunt, nec parum difficultatis in ie

continent. Virtutis enim caufam adeo diverfe a£tam

esfe _{animadvertimus,} ut, cpuaenam vera illius fint

fundamenta, adhuc non iatis Philoiophis perfpicuum

jfuisie videatur. _{Ideoque non omnino athim agere}

nobis _{ipfis videremur, ii hanc rem noftra} qualicun-que opera illuftratam fiftere valeremus. -Nec de tua B. L., mitiori ceniura dubitandum esfe arbitramur, (i

arnico in virtutem ferri te _{patiaris animo,}

volunta-tem enim noftram non improbandam esfe facile _con»

asdes,, vires quamvis nos defecisfe animadvertas..

il

Qui virtutem, ut hominis bonum,

commenda-runt, illamque per fe

adpetendam

esfe monftrare

conati funt, non eandem ingresii funt viam, natu-ram boni hominis explicaturi, facultatesque, quibus ad idem _{percipiendüm idonei fumus, defcripturi;} nec quid! _per

fe adpetendum,

vocari

posfit

_{, accurate} fatis! & eadem ratione defrnierunt.. _{Antiqua a Gracia} ©riunda _{Philofophia, pro virtute: laudabili conatu} pro-pugnans, in

honeftate illius;

fontem

ponens,

hanc

human» natura _{propriam vim in ratione quaefivit;}

fed in accurata rerum Sc idearum analyfi plerumque

defi-a ratione derivanda.

3

deijciens, hane, quam ad evidentiam usque veram

esfe monftrare _{debuic, fententiam, obfeuritate}

invo-lucam _{reliquit, quam tollere non potuit Graecorum}

Phiiofophiae fuccedens, eanique fenfu vacuis terminis

& diftin&ionibus a vero omni fcientiae _obje£to

aver-tens, Scholaftica _{doQxina^. Qui deinde, renafcente}

fenfim litterarum _{luce, operam ftudiumque in Philo»}

Ehia,

us nomen

quac

de

_{habet, collocare}

virtutis fundamento

_primum

agit, &

_coeperunt,

a

mori-o« mnes in eo cum _{antiquis confentire videntur, ut a}

ratione, vel, ut ipfi _{plerumque loquuntur, a natu¬}

ra hominis rationaii _{eandem derivandam esfe}

conten-dant; fed in hac nacura enodanda & _{explicanda eo*}

dem defe&u laborare _{videntur, quem Philofophiae} Grsecorum adhaerere indicavimus. _{Antiquar vero}

Phi-lofophias obfeuritati medelam adferre recentiori aevo

conati funt haud _{pauci, lucemque huic materiae de·}

iideratam _{adfundere, diveriis tarnen remediis}

diver-faque via, adeo ut Philoiophos _{recentiores, hac in} re

occupatos, in duas praecipue clasfes difpeicere

posfi-mus. Alii _{antiquorum dogmati de moralitatis funda¬}

mento in ratione _{poiito mhaerentes, principiurn} quod-dam _{generale & necesfarium menti human# innatum} esfe _{concenderunt, ex quo derivatam habet virtutis}

per fe fubfiftentem naturam; alii vero a fenfibus

or-tam omnis _{cognitionis human# materiam videntes,}

rationisque vim in ideis a pofteriori datis inter fe

comparandis & univerfales a

_{particularibus}

forman-dis fitam esfe rite _{concludentes, ab antiquorum}

do-gmate de ratione, moralitatem efficiente omnino

ceden-4 De Morditatis nonna

cedenduin esie _{puta runt; ne vero iic virtuti omnis} per

ie

coniiftens vis denegaretur, bonum per ienium

quendam internum immediate percipiendum eandem

conilituere _{contenderunt, & hunc fenfuni, ita di&um}

moralem, per analogiam cum fenfibus, quorum op© bonum & maium _{phyiicum diftinguimus explicantes,}

folida fatis fundamenta _{virtutis per ie adpetendas po»}

iita esie crediderunt. Neutri vero _{harum, quas} bre-viter _{indieavimus, difcrepantium Philoiophorum ien»}

tentiarum, _quamvis utraque debitam virtuti reveren-tiam _{fpiret, album addere calculum gravisiimse nos}

jubent caufse, quas iigillatim jam recenfere prohibec

praeicripta opellse noftrae brevitas, intelligent vero fa-cile _{sequi & fcientiarum Phiioibphicarum non penitus \~}

gnari rerum seftimatores, qui explicationem, ad quam

proponendam pergimus, examinare grave iibi non

du-xerint; nec veremur, ne in eadem debitam virtuti ve» nerationem minoris habitam fuisfe nobis _{objici posfk*}

IIL

Moralitaiem hominis ad _{pra&tcas mentis faculta»}

tes, _{quse omnes} circa bonum verfantur, _pertinere

peripicuum unicuique esie arbitramur. Hinc in

in-dolem hujus boni _{inquirendum eft, quando}

morali-tatis fundamenta _{cognofcere volumus, quapropter}

etjam antiqui Philofophi Theoriam moralis hominum

indolis _{quseftionibus de iummo bonocomprehendendam}

esie _{putarunt. Senius, ut in reliquis omnibus}

_idea¬

rum _materiam, circa _{quam ratio verfatur,} praebent, iic quoque ideas boni & mali a fenfatioiiibus gratis

&

a Yütione deribanda. ₅

ingratis omnino

repetimus.

Bo

nom autem ,

quale

per

fenfus datum eft,

vel

quale

ex

conjun&ione

qua-licunque cum bono

fenfuali

percipitur

phyficum

eft;

heic autem de morali bono quaeritur.

Quamvis

ve-ro fic rationi nullam bonum creandi facultatem

tri-buendam esie libenter fateamur, ied vacuam & otiofam

eandem omninomanere,nifi aieniibus acceptamhaberet

boni _{malique materiam, a vero tarnen}

_aberrasfe

_eos

ceniemus, qui quaeftionem de

bono maloque morali,

illiusque in humana natura

fundamento

dijudicaturi,

ad _{particularem quandam}

_&

_{immediatam fentiendi}

viam _{confugiendum esie putarunt, eamque}

_ad

_ana¬

logiam feniuum externorum

compofkam esfe

finxe-runt» Nec mirum nobis obvenit, quod in

explicä-tione moralitacis ex bis repetita iniciis, _ea deiideretur evidentia, quam in re rite explanata

jure

poftula-mus; generales enim

ideas

cum

particularibus,

ordi-nem cum rebus ordinandis eo feniu conferre conan-tur, quo comparationem refpuere

videtur diveria

ea-rum indoles.

§. IV.

Particulare _{quodlibet bonum in fenfatione imme¬}

diata vel _quacunque aliarum _{rerum cum}

eadem

co-pulatione

refidet,

quousque

itaque

fentiendi vis fe

extendat, resque propter ienfationes utiles

haberi

pos-fint, bonum a malo diftinguimus, atque ea

fimul

praediti

fentiendi

indole,

tit

fenfus

noftros

aliis

tri-buere _posfimus,

_{quod illis bonum}

_vel

malum

fue-rit 3 mente percipere quoque

valemus.

A

difcretis

6 De Moralitatis norma

vero his & per fenfum _{unice oblatis bonis neutrum}

alteri _{leges praefcribere potefl, in illis enim fi} adqui-efcere _{posfec homo, quibus fortisfime in praefenct} moveretur, iis _{quoque caecus pareret. Jarn autem} diicreta & _{particularia bona, quorum fe capacem}

ex-pertus fueric, fibi uni & indi vife perfonae necesfario cribuens, in idea generali boni fingula, quas noverit bona, eadem necesfitate colligit; nec bonum quod-darn _{parciculare, quacunque demum via perceptum}

fueric, ab hac nna generali idea _{exciudere potefl.}

U-nitatem _{perfonalem iic extendimus non tancum ad}

fingulas, quarum uiurarn facere posfumus, fentiendi

vias, fed quousque exhilenciam vel exiiftenciae fpes

in _{pofterum quoque, nobis in longitudinem profpe«}

cturi, dilatare valemus, _adeoque nec pracfens folum led futurum _{quoque, nec nobis individuale tanturn«}

modo, fed per fympathicum fenfum percipiendum

a-lienum quoque bonum ad univerfalem, unitati noflrae

perfonali refpondentem, boni ideam pertinere anim«

advertimus. Facultatem hanc in conicientia unitatis noftrse _{refidentem, qua parciculares in univerfalibus}

conjungimus ideas, & ad univerfalitatem, extra quam

nihil _{concipere valemus, adfcendere impellimur,} ra-tionem _{appellamus. Ideam itaque boni generalis} o-mnia _{comple&entem rationi debemus, & moralitatem}

hominis in eo con'fiflere _{putamus, quod eandem ne¬} cesfario formet, & vitx _{moribusque eidem} accommo-dandis (ludere _{posfit. Poiita fic idea univerfalis bo¬} ni, quae cum diitin£ta perfonalitatis conicientia non

poteft non poni, quamvis pro bonorum, quae

a ratione der ivanda. ₇

que expertus fuerit, majori vel minori copia, plus vel mi¬

nus _{comple£H queat, ordinis moralis, perfe&ionis}

virtu-risque prototypon habet mens humana libi seque necesfa-rio adnexum, ac perfonaJis _unitatis facultatisque, _quam rationem _{appellamus, confcientiam. Ab hoc prototypo} ideas morales re&itudinem _{habent, & a delideriorum a·}

ftionumque cum eodem convenientia omne morale

deri-vamus _{pretiuiiio Ut vero hane ordinis normam fibi}

fuae-que vkse praefcriptam agnofcant homines, jubet fenfus

vi-sium, quo fe cum csecis inftrumentis confundere neque·

unt, fed facultarem fibi tribuere. coguntur ad^ normam

bo-ni _{generalis, feniim progrediendo, magis magisque fuam}

-co.mponen.dL vitam»,

5. v.

Ex bis _{jam allatis patere arbitramur, bonum}

morale-non in _{particulari quodam bono quaerendnm, fed in}

or-dine , in bonorum particularium adquifitione Sc fruitione

a ratione praefcribenda _; fi _vero= jam facultarem

conveni-entiam rerum cum idea boni _{generali videndi,} fenfum moralem vocare cuidam _{placuerit, non repugnabimus,}

Hunc tamen fenfum nihil cum fenfibus, quibus bonum

particuiare petcipitur> commune habere oontendimus, ne¬ que, fine gravi in virtutem injuria,, ex comparatione

in-ter duFcecKnem boni cujusdan* particularis, Sc jucundira-tem ex moralis ordinis fenfu _profluentem, hujus excellen· tiam Sc _{per fe commendandum pretium elucefcere,}

conce-dere _{posfumuSy nihilo tarnen minus hoc, fed non a jucun»} dirate derivandum* pretium eidem competit, Sc seque

ne-cesfarium eft, ac diftin&a perfonalitatis rationisque con-fejentia. Ut ratio, lic quoque bonum hominis per fe

fubfiilit, Sc a bono, quod cum reliquis fenfu prasditis

entibus commune habemus, diftinguitur, nec aliquid ho-mini verum bonum haberi poteft, quod ordini Sc _nor¬ man

8 De MoralkOtis vor ma a ratione derwanäa.

mae in idea boni univerfalis präefcriptse adverCatur. Con« cedere fic _{posfumus, iine bono phylico nullam ideam} o-•iriri _{potuisfe bcni moralis, eodem modo ac ordo, iine re=}

i>u> ad _{ordinem apns, nullus esiet, cum vcro faciilrarem}

ordinandi nihil esfe contendere _{nequearnus, nobis huc}

facultate _{prteditis, moralis ordo per le competir} Quam-Vis _itaque virrutem eadem _{ratione per} fe _adpetendam di-cere _{nequeamus, ac} objefta ieni.ui cuidam immediate _gra¬ ta , necesfario tarnen & per ie adperenda eil , quoniam

illius idea necesiano rarionis conicienriam _{confequitur 6c} fola hominis bonum, hoc eii confcienthe Virium illi _pro«

priarum aon repugnans bonum, conftituir; prarerea quo« que ad bonum quodlibet particuWe, quatenus in humana

poteilare poiitum esfe poteÜ, adquiiendum Si tueoduoi

tutisiimarn monilrat viatn.

§■ vi.

Ha?c _{de virturis per ie confmentis natura di£Va illa»} flrari _{quoque posfunt a differentia,} quam flaruendam

es-ie animadvertimus inter officiorum nolhorum _{obje&a a«}

iiasque ies, quarum hrc , uc cseca felieitatis inihumenra,

illa vero, poltulandi facultate, & _{per fe agendi vi, in} deflderia noitra _{agunt, adeo ut res pioprer nollra folum} commoda amare fufficiat, _{perfoiiae vero, ut quod iplis} ju-cundum fit habeant, aliorum amorem reouiianr, Rationis facultas _{hujus intcr perfonas & res diitin&ionis} fundamen-tum _{eft, unde officium, quod erga perfonas folum nobis}

injungimus, per reverentiam erga rationem haud

incom-mode _{expiiean poteÜ, illiusque üudiuin , quod virrutis}

nomine ve- it, ab aüis _mediaws deiiderns diverfum habe-ri eodem modo debet, ac perionas a rebus, rationem a

rationis abfentia _{diitinguimus,} quarum illas res per ie, hoc

elt per liberas & fpontaneas vires, bonas vel malas, ha§ vero _{proprer alias res} boni fenfu _{& ratione}