AD
IDEAM PHIL
OSO
Ρ
HI
Aß
MORALIS
ILLU.STRANDAM
MED
ITAMEN
TA,
QXJJE
VENIA AMPLlSß. FAC. PHIL» UPS,
PRiSIDE
doct.
DaIN.
b
ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD·
PRO GRADÜ
P. P.
ZACHARIAS
STIPEND. LINDBsLOMe OSTROG.
In Audit. Guft. Majori, Die XXV
Maji MDCCCIII.
J;
h
Η. Α. M. S.
ü Ρ S A L I iE,
IN
SJACRAM REGIAM MAJESTATEM
MAGNiE FIDEI VIRO ,
DIOECESEOS LINCOPIENSlS
EPISCOPO,
REGII ORDINIS DE STELLA POLAR!
COMMENDATORi,
REVERENDISSIMO DOMINO DOCTORI
AD
1DEAM PHILOSOPHIE
MORALIS
ILL
ÜSTRANDAM MEDITAMENTA»
Ρhilofophiam,
quam, per fcientiam rerum divinarum & hun^anarum causfarumque quibus continentirr,defcri-pferunr, in Phyficam Sc Erhicam diilinguere foliti fuerunc
Antiqui. Recentioribus iliam in Theoreticam Sc Pra£U*
cam dividendi mos fuit. Dum vero de limitibus, quibus
una hujus fcientiae pars ab altera feparatur, de nexu inter
utramque, vel de utriusque fcopo, de principio, a quo in-cipiat, vel de meta, ad quam tendat, paulioaccuratius dis·
quiritur, in tanta abire Philofophiae cultores fententiarum divortia folent, Sc tot fe implicare difficultatibus, ut du-biuro *videri posfit, an non ipfam, quam Philofophiae no¬ mine quaerunr, fcientiam inter vanos ingenii humani
lii-fus referre fas esfet.
Claufimus nuper faeculum, quod Philofophici nomine
condecorare frequens fuit; fed antequam ad finem
perve-nit, ipfa Philofophise, qua gloriabatur, fundamenta
quas-fata vidimus, novaque aliis mox locum cesfura conaminl aliam disquifitionibus philofophicis faciem induendi all· amque metam proponendi exorta, quo fa&um eft, utjam in nulla fere alia re, qui Philofophise operam fe dare per·
hibent, confentire videantur, quam ut ab aliis disfentianr*
Conqueritur undique, turbatos esfe circulos, quorum ope
fe tarnen aliquid percipere posfe olim fibi perfvadere
pö-tuisfent Philofophiae cultores, illatamque esfe in
ve--ritares, fi fbrfan quasdatn humano generi utiie.s
condne-rer, praecludirur; &<fi quidam juvenili ardore & nov'irate
rci allefli ad easdem penetrare conantur, tot
offendun-tur maeandris, ut exitum iß venire vix queant.
Vereor autem, ne inique judicenr, qui hujus generis lamentationibus praecipue indulgere folent. Perfvadere
e-nirn mihi nullo paflo posfum, Seienriam, Philofophiae
no¬
mine infignitano, ad quam invincibili impetu
mens huma¬
na ad fciTcitandum excitata ferrur., deceptricemtantum
es-fe & reaiitate vacuam umbram; nec inurilem fuisle ρut o recenriorum de eadem inde ab ipfis principiis
emendan-da curam, felici enim progresfibus ingenii humani omine
femper evenisfe compertum eft, ut furrexennt inter ici-entiarum eultores, qui dogmaticum foporem, in
quem ad-eo pronum delabirur humanuni ingenium, paullisper
ex-cutiendi necesfitatem intulerunt; nec dubito, quin ad fo-lidiorem veri cognitionem olim juvasfe deprehendantur,
quas noftro tempore iniiauratas vidimus,' rerum
philofo-phicarum disquifitiones, Sed parum juvabit fcientia ad
majorem perfe&ionem per fe tendens eos, qui memoria,
non proprise cogitationis vi, ejus placita familiaria fibi
red-dere folent, qui verborum formulis detenti internam re¬ rum indolem rimari nefciunt, qui au£ioritate non ratione
niruntur, & qui Philofophiam adgrediuntur iine praevia rerum cognitione, quae ad philofopbicas disquifitiones im-pellit, & fie facultate deftituuntur quaeßiones proprio
mar-te inftituendi vel inftitutas intelligendi, ad quas foivendas
Phiiofophia ipeflat.
Haec cum ita fint, non omnino inutilem junioribus
me praeftiturum fore laborem fperare aufim, II
quam -ab ipfo limine Philofophias Moralis de hujus fcientiae indole
& fine formavi ideam, & qua ducius in eadem
—·*
ff '-»Α. Ί
da & illius placitis dijudicandis me
adjutum fuisfe inte!-*
lexi, paucis defcriberenu
Omnis cognirio conüata e judiciis,
quae non ία
alie-na adquiefcunr au&oritate, Ted
quae ab interna auimi per¬
fpiciendi vi orta Sc perfpe&a haberaus, ad
Philofophiam
referri folet, quatenus de eadem ad fua
fundamenta
re-dneenda & a nativis prineipiis demonftranda quaeritur. Sie communi hominum fermone ambitus Scientiarum
Phi-lofophicarum exrenditur ad omni»,
quae non a fpeci&li
Revelanone vel poiirivis legibus unice haurire
placet,
Phi-lofophna, lariori. hoc ienfu fumta, omnes comple&itur
Sci-«ntias, quarum causfte & fundamenta in naiivo quodam mentis perfpiciendi modo latent.:
unde philofophari in
ge-nere tum dieimur, quando
rationem notionum
judicio-rumque^ quae de rebus formavimus natura? ipfius vi du&i, nobis reddere allaboramus, effc&us e
causfis, a proximis ad remotas eundo, explicare
conamur, & attentione ad
vim intelligendi & judicandi converfa
quamlibet notionem
vel quodlibet Judicium ad
nativum, a quo oritur, perfpi¬
ciendi modum referre
atque in quo unus perfpiciendi
modus ab altero differat &
qui communis,a quo emanant
fmguli, fit fons disquirimus. Hinc tres mihi in
philofo-phando vel ad Philofophiam progrediendo fingo
gradus, ceu totidera videndi ftationes,
per quas ordine
adfeende-re debet
Philofophiam quserens, Sc in unaque paüllisper commorari, ur, quae ex eadem psrfpicit, rite definiat,
colligat & inter fe jungar, anrequam ad altiorem pergat,
usque dum ad fupreniain omnesreliquas
uno obtuitu
com-prehenfuram perveniar.
Incipir fcilicet omnis ad Philofophiam progresfio a rebus feu judieiis particularibus, in
quibus naturali fenfu
aliorum nobiscum confenfum pollulare nos posfe videmur,
ea-- -Λ-Λ ■<» • · u ' vs
'S*-*"*
eademque ad certas clasfes reducere conattir, qa rum
u-namquarnque peculiari Scproprio perfpiciendimodo
men-ti narivo, quem difiin&e Tibi praefenrare Sc exprimere
conatur, adiigaar. Primus hic eft, quem nobis fingimus,
Phiiofophise gradus, in quo pmieulares Scienrias
forma-mus, ruüemque antea cognirionem ad adiignata unicuique
clasfi principla reducimus, Sc eorum ope fyftematico
ne-xu copuiamus. Alter in philofophando gradus, de pofitis
Iiis cuique fcientiae propriis princi'piis, quaerere incipic, eorumque posiibiliratem Sc necesfitatem Tibi explieatam & perfpicuam reddere cupir, ur purior Sc omni rerum
a-lienarum commixtione li'oera lux in Scientia, cui
funda-rnento Tunt, oriarur. Tertius denique gradus omnes Sc
fingulos honuni nativos Sc necesfarios videndi modos, fit«
ve fcientiarum Sc judiciorum principia, in unum
conjun-gere nititur, ut, qua? fit uniuscujusque humanse cognitio·
nis obje£liva Sc ultima realiras, adpareat. Hinc quando
de Philofophia y.ccf fermo eft, feu de illa, quatenus
ab una parte ab omnibus reliquis ita diftis philofophicis
icientiis diftingvitur> ab altera vero ad fingulas pertinere
perhiberur, prima Sc realia fingulis
fundamenta
praebitura,ad ultimum hunc in Philofophando gradum tota refertur.
illorum ope, qui propriae meditationis vi primum in
Philofophando gradum attigerunt, Sc ex hac, quam men·
te occuparunt, ltatione res examinare
earutnque notiones definire Sc comparare allaborärunt, fcientiae particulares formatae funt. Sic orram esfe Mathefin, illiusque
demon-ftrationibus fundamento futuras definitiones, Axiomata Sc Poftulata, hc quoque Ethicam Syftematicam Sc, quae cum eadem ne&unrur, difciplinas oriri debere, mente nobis
fingimus. Iiiamque ex hac ftatione vifam non magis ad
Philofophiam pertinere putamus, quam Mathefin. Sed,
quemadmodum extra campum, in quo Mathefis defudar,
egre-egreditnur, quando de mathematicae cognitionis„
evideri-tiae & certirudinis posfibilicare Sc causiis quserimus, Sc Phi¬
lofophiam Mathefeos a Matheil diftingvimus, iic
quo-que Philofophiae Erhices diverfum ab Ethica munus
acl-fignamus; nimirum, alrero in Philofophando gradu, vi-dendi Sc judicandi modum, quo inrmitur, explicatum
no-bis ßitere cupimus: illo vero e causiis nativis dedu£to Sc
expiicato ad tranfttum ad tertiurn feu fupremum in Phi¬
lofophando gradum, in quo ad Philofophiam ßrifte iic
didam tendimus, provocamur.
Scilicet verfarur Ethica feu Do&rina morum,
qnate-nus fcientise nomen tueri
poteft, in judiciis de
honefto
Sc turpi, a nulla humana mente alienis, ab unico fönte feuprincipio dcducendis Sc definiendis. Per hoc principium
vero nihil aliud intelligendum esie putarnus, quam cer tum tnenti nativurn perfpiciendi modum, ab aliis, menti quoque noitrae familiaribus, diitin&uro, Sc verbis ira
ex-pofitum, ut eum ceu datam videndi Itationem , quisque,
fano fenfu praeditus, eadem ratione oecupare posfir, ac in
Matheii a quoliber punfto ad quodliber punctum lineam
ducendi faculratem fibi tribuere. In hoc principio Ethi·
cae inveniendo, primos facimus ad Philofophiam moralem
gresfus, fed iliis fa£tis nihil aliud praeitirum esfe putamus,
quam ut quadtionem in Philofophia Ethices folvendam generaliter propooere valeamus. Ha?c enim Philofophia
eo tendit, ur Ethicaeproprius videndi &
res definiendi mo¬
dus, feu ratio qua liberam voluntatem autonomiae lege adßri&am ponimus,, e nativis eademque ac ipfa cogitandi facultas necesiitate gaudenubus causfis deducatur, quibus deinde ultimam realitatem dabit Philofophia ßri&e iic di-fta, hanc judicandi rationem cum omnibus reliquis, qui¬
bus humana mens capax eft, coneiiiatura.
Ma-i- )fT Ο Φ »e-f
Magno .Philofophiae ad Ethictm fpe&antis Sc ipfius
morum doårinfe detrimenro, me judice, fa&um eft, quod
diverii hi de morum regulis Philofophandi gradus non béne diilindtos ob oculos habuerint Ethicae phdofophicae
culrores, inconiideratae enim confuiioni, qua quaeftiones,
e prima videndi ftatione rite dijudicandae, ad alteram Sc
rertiam transferuntur, adfcribendum esfe putamus, quod
Philofophia morum adhüc adeo longe abesfe videri
-pos-fit ab ea perfpicuitateeaque veritaris evidentia,quae
