Dissertatio academica triplicem amphiboliam notionis legislationis practicæ in philosophia morum observandam adumbrans cujus partem primam ... p. p. Christophorus Jacobus Boström ... et Carolus Westergren norrlandus. In audit. Gustav. die XII decemb. MDCC

DISSERTATIO ACADEMICA

TRIPLICEM AMPIHBOL1AM NOTIONIS LEGISLATIONIS

PRACTICA _{IN PHILOSOPHIA MORUM OBSERVANDAM}

ADUMBRANS

CUJUS PARTEI* Ρ RIM AM

VENIA AMPL. FACÜLT. PHILOS, UPSAL.

Ρ. Ρ.

CHRISTOPHORUS JACOBUS BOSTRÖM

PHILOS. MAGIST, NORRL.

ET

CAROLUS WESTERGREN

Norrlandus,

IN _{AUDIT. GUSTAV. DIE}

XII DECEMB, _MDCCCXXVII.

Η. A. M. S.

U Ρ S A L I iE,

J. s

D I S S Ε RT A I I O

TRIPLICEM AMPH1BOLIAM NOTIONIS LEGISLATIONIS

PRACTICA IN PHILOSOPHIA MORUM OBSERVANDAM

ADUMBRANS.

Ια

notione _{legislationis practica; non parum}

inesfe

ambigui-tstis, cum aliunde intelligere licet, tum ex iis

reprehenfioni-bus, _{quibus fpeciofa illa}

_diiciplina

_{morum, a}

_Principe

Philo-fopbiae Critica; inftituta, exagitata est.

Reprehenderunt eniin

hujus Cenfores inter alia,

quod

fumma

lex

ejus

ethica,

fp

sa

inanis, quamcuinque materiem

ilbi fubjici

asque pateretur,

quod-que fummum legis conflitutorem

fecisfet animum

humanuni,

facultatem Anitain & relativam, quo fieret, ut & legi

aucto-ritas & vitas fecuritas & _{religioni dignitas derogaretur.} Prae-terea vero nonnulli judicaruut, follicitam ejus diilinctionem inter _{praxin abfolutam &relativam feu technicam, utcumque} in fe veram, tarnen melius esfe poflulatam, _quamexplicatam;

activitatem enim mere _{formalem, materia non} niii relativa

fub-jectå, nec ipfam relativitate vacare. Quas omnia

fi

jure me·

2

fatis Iiinc, opinamur, pafet, vocem Jegislationis pracricae non esfe uniiK tantum _{fignificationis. Etenim il notio legis} forma-lis vitas minus fatisfaciat, alia _{profecto & realis defideratur,}

fique conflitutio hujus relativa non fatis auctoritstis habeat, necesiitas _{iuperioris <k abiolutas adparet; neque dubirari potest,}

quin, cum alia conditione vitas fua non confiet dignitas,

et-iam discrinien inter _{praxin abfolutam atque technicam, vere} vindicandum fit.

Jam itaque cum notio jegislationis practica?

iis,

quas

dixi-mus, laboret _amphiboliis, quarum

obfervatio

in

philofophia

niorum non posfit _non vehementer

esfe necesiaria,

_cumque rationem earuin _{exponere neque a} nofiro

fiudiorutn inflitu'o

alienum, neque per fe adeo

difficile

videatur;

materiem

a-pfam nos consecutos

exiftimavimus, in

qua

tractanda

virium

noftrarum _periculum

_faceremus.

_{Invenisfe nobis videmur,}

_non uno modo omnia hic a philoiophis esfe explicata, quapro-p ter licebit nofiram quoque

fententiam

in

medium

proponere.

Quas fi minus iis, quorum judicia veneramur, probata

fuerit,

juvabit tarnen cum exercitationis fructum cepisie, tum

meli-ora edoctos propius accesfisfe ad _verum,

quod

_ante omnia

quasrimus.

Prima _{igitur occurrit amphibolia in notione}

_legis,

_{ex cu¬}

philofo-ph:a inorum diligenter diftinguend® funt. Nam cum per le¬

gem in genere vulgo intelligimus modum, quo vis qu®dam

in _{tempore momenra activitatis fu® expiicat, i. e. ipfam}

hu-jus activitatis formani, feparatim confideratem, cumque Iianc

formam non tantum abftractam _{atque communem, fed etiam}

concretam _{atque individualem concipere} posfumus; exiiftunt

hinc du® notiones _{legis, qu® certe ortu atque forma logica} baud _{parum inter fe differunt. Verum enimvero}

_funt

_etiam ratione usus in vita agenda _non minus disfimiles, _quapropter

discrimen earum in philofophia _morum inprimis

faciendum

eft; _pr®fertim cum fieri nequeat, quin, eo

fublato, h®c

di-fcipiina aut cesfet, atque ad nihilum veniat, aut certe in

me-rum abeat formalismum. Qua _tarnen de re cum alias erit

disferendum, hic tantum utramque notionem legis breviter il-gniiicare conabimur*

Eft _{itaque prima earum, qu® in mente per vivam Sc}

im-niediatam _{contemplationtm vis agentis exoritur, qu®que, etfi}

a vi fua diftincta, _tarnen nullo modo _{pr®terea per} cogitatio-nem conformara eft. _{Qu® notio legis, cum iit immediat®}

perceptionis feu intuitiva, easdem habeat, necesfe eft, notas

formales, quas omnes notiones intuitiv®, quapropter in iis

enumerandis _{opera non abutemur. Quod autem ad materiem}

aitinet, hoc maxime ab altera diifert, _quod non folam

Ted varietatem contineat ita cum unitaie in unum coniöciätam

ut nifi in mente & _{cogitatione difiingui} non posfint. Ha?c quippe eil forma, qua in rerum natura vis omnis exfiifit: una

eil esfentia fuå eamque unitatem frmiiitodiné quadain actionum

fignificat, fed hane fimilitudinem femper cum infinita varietate conjungif. Nam quum a Deo vis omnis conflituatur> iitque aüterna mentis _hujus idea, _{quas a mente finita, iua vel aliera,}

percepta tempore deferminetur, in unumquodque momentum

temporis unum etiam momentum acttvitatis ejus cadat, necesfe

efl. _{Atque hoc <5c aliquid habebit cum cefeiis commune,} cum _{alioquin non fit ejusdem idea;, &} aliquid _{proprium at¬} que ab iis diverfum, cum alioquin non discernatur ut

fin

gu¬

lare. _{Quid? quod cum omne reale fit perfecte determinatum,} plane infinitas habebit relativas qualitates, quibus ab alio

quo-cumque diilingui posfif. Jam autem, cum tempus fit infinite

dividuum, neque detur in natura hiatus, fiquitur hinc,

infi-nita numero _varietateque esfe _momenta five _actiones, quibus idea, fervata unitate, in exfifitndo fe exferat. Hoc igitur modo

unitas & varietas, in mente _nonnumquam feparatim _conceptae

in rebus _{ipfis femper conjuncite funt. Quas autem hoc quidem}

vrefpectu de vi jam diximus, ea ipfa intelligenda funt de lege, intuitive in ea confiderata; _{quae, quatenus} fic oritur, nihil nifi formam _{hujus activitatis realem fignificat.}

Ufum autem legis hujus notionis fi deinde quatrimus,

5

fola vis _{quafdam agere, Si, ii}

_fit

_{animata, vitam veram ataue} continuam ducere _{posfit. Si nimirum in tota refutri natura}

vis nulla datur abflracta _{varietatisque expers, qn» tandem ex}

fola _{lege abflracta & varietatis expert-i agat aut vivat? De} ho-mine _{quidem omnes confentiunt, eum optime duci} confcien-tia fua morali, _{quique melius fapiunt, huic facultati imperi¬}

um, iutellectui minirterium, fenilbus obedientiam tribuunf. Lex autem. _{quam h»c edicit, non eil formalis, fed intuitiva} Si _{realis, atque in maxima conilantia infinite varia, Summo}

quippe Sipropriofenfuconicientia moraliseilimmediataperceptio,

qua percipit homo asternamnaturam iuam, i. e. ideam feu veram formam, qua in menfe divina concipitur. H»c autem forma,

qux fit lex ejus, fi eam, nec aliam in tempore manifefiat,

non _{minus, quam}

ea, quac fenfibus occurrit, eil abfoluta

u-nitatis _{varietatisque fynthejfis. Et necesfario quidem in tempo¬}

re non manifeflatur; nam _{potest homo tum veram} ideam

fu-am exfiilentem effieere, _tum hoc negligere, potert _{vitam auc} veram Si in ipfo _{tempore seternam , aut} relativem» falfam, va-nam _{agere. Sed qüamquam hoc nemo} fanus infitias _{ierit, ta¬} rnen homo, _{utramcumque vitam vivat, ex} fola lege forma¬ li non vivit. Ert hsec utilis _{quidem ad alteram menti}

cla-riorem _efiiciendam, per fe autem non fufficit vitac, _{qute, cum}

in tempore explicanda fit, infinitam varietafem cum unitate in¬ time _{conjungit. Huic vit», ut in aoimantibus bruds inrtinctus,}

6

"

-> 1

ita in homine vere humano folaconscientia ideas adcommodata eil. Ha;c fola enim docet _{quid quovis} momento temporis, & quomodo per totam astatem agendum fit. Haje fola humanas

actionis formam & materiem, _{quantitatein & qualitatem,} or-dinem & durationem una determinat. _{Denique hajc iola ert»} ex _{qua vitac humanx fabula tum in toto tum in partibus recte}

peragi posfit.

De cetero autem , cum hujusmodi fit notio legis realis,

vix admonendum _{videtur, eam non posfe formula quadain}

verborum _{comprehendi atque exhauriri. Monflrari potesr,} qua vi conrtituatur, quo mentem

dirigere

oporteat, üt

inveni-atur, at ultra frurtra omnino tenditur, quum fit complexus

ejus plane infinitus. Itaque hic etiam

fubrtiterunt

omnes,

qui

in _{philofophia practica mere}

_formalem

_notionem

_legis

propo-fitam noluerunt, Piatonis _{quidem:, rkKos ομοίωσα §scv}

y-otTcc το δυνατόν, _quajque funt generis ejusdem, [Theastetus _{ρ. ,}

176,Timajusp. 47. c. &c] non ultra

progrediuntur^

necmultum

ab eo aberrarunf, _{quotquot umquam} fuerunt melioris _notaj philofophi.

Ex altera vero, eaque multo frequentiori, notione lex

modus _{agendi ert, quem vis qussdam in}

_{omnibus &}

_fingulis

a--ctionibus fuis eundem fimiliter tenet ac repetit, five quo 0-mnia raomenta activitatis lux,tanquam exregula communi, ex· fequitur. Qua

quidem fignificatone

folam

continet

fimilitudi:

7

nem five unitatein momentorum _{Jcgis cujus.dam prior is}

figni-ficationis, neglecta diveriltate eorum, ideoquc non nifi nocio

abflracta eil, _{quam ilbi in fuum ufum conformat reflexio. Lex}

quippe realis, ut

frcpius

jam diximus, non folam complectitur unitatem, fed etiam iufinitam varietatem momentorum; _qua·

rum plura vel paueiora refpiciens animus ilmiles _{notas eorum}

comprehendit, itåque notionem eommunem modi. quo in

his-ce momentis vis _{egerit, confequitur, Atque hane mentis} fun-ctionem non tantum in _{ilngulis momentis iterat,quo plures} le-ges sdipifcitur, fed eam in ipfis eriam legibus perfequitur, do-nec ad fummam _{quandam legem pervenerif, quam reque in} o-mni actione fua _{vis agens obfervat. Hac igitur via menti}

ple-rumque oritur notio legis formalis, neque ramen hac ίο la;

ram datur & altera, _{conilructionis, qua ipeculatio feu}

philoio-phia proprio fenfu progredifur. lila quippe non ducitadcer-tiorem _{veritatem, quam quae in fenfibus, unde incipiat,} reperi-atur i. e. ad relativem, fuperficiari-am _{ac proinde vel in maxi¬} ma _{perfectione magis minus falfam. Mens autem hominis} «terna hac _{plane contenta esfe non pottil, quapropter ex} i-dea ieu mente divina, _{fummo rerum principio, ratione}

per-cepto, certiorem cognitionem ilbi adquirere laborat. Hiac igitur philoiophia oritur, qure viam non abflrationis fed con· ilructionis _{ingrediens, ideam menti,}

quant.um fieii posfit, clar

ram eiHcere _{quasrit. Sed}

8

ducat, quanquam

certioris omnino

veritatis,

aliam

esfe

atque

communem & formalem. Mens enim humana, ilve ad abfolutam five ad relätivain atqueexfifbntem η aturam

fr

convertar, neutram

complecti atque exhaurire

valet. Licet

ei

quidem cognitionem

fuam _{magis magisque determinafam iaeere,}

_licet

_ex

immenhs

i dtas divitiis fe magis usque locupletare, at

infinitam

deternii-nationum ejus abundantiam numquam in fe

traasferre

pott

Π;

finita enim facultate infinitum non capitur.

Quum _{igitur hujusmodi cfi altera legis}

_notio,

_{patet er ra,}

urpote formalem, fine altera reali

iiaud

exortam

esfe.

Ne-que vero ad vitam adcomodari poteft,

niü

ope

hujus,

quam cum menti _{perfpicuam eflecit, omni munere}

_luo

_revera?

perfun-cta elf. Vita enim efl manifeflatio momentorum vis cujusdam fui confcias, ideoque unitas realis et varia,

lex

autem

formt

-lis eil unitas _{abflracta, inanis» iners, ex qua} fola nihil vari-um .exeutitur. Formam refert, _quas tanto plus habet vacui, quanto plura capere posflt, qus autem

ipfa

non

ordinat

ea,

quas in eam conjiciantur. Dicere nescit,quac

actio

unamquam-que particulam temporis

impleat,

quod

tarnen

cognitu

reque necesiarium efl, ac quales in genere

actiones

esfe

opor-teat. Sed _{quamquam ex eå}

fola

vita _{vera et}

continua geri

nequeat, tamen

ad

eam

gerendam nobis hominibus

non mi¬ nus _propterea efl

necesfaria.

Quod quidem

inprimis

de