Dissertatio philosophica de caussis rerum qvam ... sub praesidio ... Johannis Bilberg ... pro gradu, in philosophia, ex more laudabili, obtinendo publicae disqvisitioni subjecit Georg. Holstenius Jonæ f. Vesm. ad diem 16 Febr. anni 1684. loco & horis con

D. F.B.

z-%

"f

I

i

11

1 ! ( S4

I

it4 Wm$ r

OISSERTATIO FHILOSOFHICA

C

A

US

S

I S

RE R U Μ

Qvam

iwn

_jimpliß.

_Facultatis

_Thilo

_fophic*,

in

ftegiajcademia

_Vp/ahenß

_,confenfu.

foh _PRiESIDIO

VIJU AMPLJSSIMl

Όν.

_JOHANNIS

_{Φ3895€5ϊ®}

Math.

Prof.

Ord.

Fro

_grada,

_in

_Philoiophia,

ex more

laudabili,

obtioendo

fuUita _{difqy'iptioni fubjetit}

GEORG. HOLST ENIÜ8

_Jon*

F-Vefm#

Ad diem ii _{Febf. Anni}

16I4, Ιοςο & hori« confveris,

UPS ALIJE

I

Bxcudit titnr'uus Curia _{S, R. M, &}

Acad. ^

Jidmodum (Revercndo

_{Amplffmo-i V'iro}

ac DOMINO

Mag.

HAQVINO

Per Gothlandiam

_{Superintendent}

eminentiflimo,

ejusdemq;

icontiftorii

FrxfidiGravlffirao,Patrono _oprimo, tnulcis nominibas devcnerando:

7 ut Se

Tlurimum

I^evcrenåis

G?

Privclarißimis

Viris

Mag.

SAMUELIjMag. GABRIELI

$£>%$<£&

SS.

HOLSTENIQ

TH. led* primo,

Paftori in

Möhra

longe

meritifltmo*

Patruo fuo

caris-iimo Arof.Confift.

Se-niori,&

EccLBa-lundenfis

paftori

Dign»ffimo·

ρatronis &Henefattoribm

reverenterfufricienåis» rr

Nec non

VirilReverenda pietate>

do&rinå, dignirare·

queclariflimis»

&

Prasitantiffirois,

Venerandt

Confiftorn Ar&fieafis adfeiToribus Digniffimiss

FaütoribusAPromororibusiiiij debito honore

proiequendis

HanedifputationemgraduaUmindebitaobftrvantia

&_{grettianimidocumentum,tultutchonoris man»'}

mtntum,ulteriotifaueergafefavorii&beneßetnti*

imitAmcntnm D.J>,B.

PaK. t

tλ put Primvm.

[■e

_cauftis

_in

_genen,

i.

-'nirni noßri éa eft _tndojesjut (rerum pnlcerrimarum & abs»

trnlarwm natura« icire

defi-»deret, earumqué Cognition« Lacquififa»fuaviter delé&etur,

δζ.velutialatür« Aclicet

caus-iarum_cognirione

_{nihil fit}

_difficilius,

_{earum ta»}

men _{pulcrmtdiriepermouis,paucas de}illrs_po*

Ckiones_{fubjiceré décrevi. Suffécetit mihipro}

caprujngenii traåaöe qualitercunque arduaro

hane _{materiatu& difficilem, de ijuavere dici}

poteft illud: χαλίπκτακαλά. Namenm Seal.

«xerc._{307? 29. humanafapteniiaparseft, qua?}

dam_{aquo animüneftifevelie·[edinmagntsvoluifte}

fateft. Magni prscterea eil momenti in omni

dofltrin» genere

morralibns

in bacrerura cali·

gine confideratio cauifarum. Simtenrm cauff®

fontes _{cjuidem pererines aeuberrimai fcaruri#}

gines, undeefHuuntomnia,q<iaecuoqtierernm

natura_{capit&continet,utiubnlicänim Magi#}

fterScal'gerj exereitaté 367.fol.67. inquitt

jQJiiicqiiid eftextra DEumpertau(Jaseft, ex taußi»

& i*_{taiißis. Omneqiiod eft}

tpertauftaseftf inquit

Eabärellainfecundo_poft«anal.4.

ζ

I f. Extraömnemitaque

dubitationis aleam

cum erudicis ponimus , omniura rerum

dari

t cauifis; Nam quisignorat,

nift

cui

fungus

pro

cerebro, infinitas&

insiiirnabiies

eiTe

rerum

natural».imvirtntes,tzm

occulus,

quam

mani-fe'fta? ,qius Π cognitas

perfpe&asque

baberet

iiiiiUT.fcrurator,&ad

ufum

apphcare

nolTec,

hind d.ibie mira poiTet

efficere

,

mulra

certe

nattrrs miracula inipfanatura:

inajettate

pcni-tns ab Jita, dicentePlinio«

Et beer in

cogoo*

fcéndisrerumcauiiisfumma

difficulfate obfeu«·

ratumeilenoftruramtelle&utn ,

quivis

in fe

de«»

feendeus plus fatis

experiarur:

cum

mentis

nö'trj?direäaaciesadea,φ«

fua

natura

fuor

cUti'brria ,tamimbecilla fit. quam

ad

(olem

in-tuendiiη Nvöticoracis

oculus

,

uti

conqueritar

S'cabgerexercit.i. S.I.

Adeour

reäe cecine·»

ritV'rgiüuS z.

Georg:

Felix

qui

potuit

verum

cegmfcere

uuff-u.

N«htlurnirms

nobis

aaimad#

vercentibusmagnas

exinde militates

ad

omni-umdiicipbnarvi_η genera taηquam

folis jubar

diffundi,defiuUndu'm omnique

conamine

an»

njtendum quorerum

cauflas

diligentia»

rime-imir, eaiqie quantum

fieripotsft» cogniras

habeam'is.

111. Etut adremipfam

ilarim

accedamus

$

dividiturcaufia in

virttialem

veram.

V»rtu*

alis nomen quidem commune

fuhrt

,

(ed

noritamcauiTa.quam

color

qui

dam

<Sc

fpecies

cau&eelt. Veradickur

priaeipium

per

fem»

fluensineife aliud. _{Utraque yariarum rer&m}

Cognition! ancillatur. Et quidern logictis eam

conrempleturoportet,qnarenus pr.ncipia ieu

prtfmifiaciyllogifmi fecnnduir· vim

concluden-divelutefftcieritis_{caufFa? rationern,}

conclufio-nis _{relpcilu f?;beunt, dum intelleftus huma~}

nusab aftenfu_{praemiflarunn adeliciendom} con-clnfionis ailenltim determinatur. Canfiatarnen

&ratio formalisobquam conclufioni äilentior

noneil medium> fcd ipfa cönnexio prsdicati

cum _{fubjeäo cogniia. Phyiiologu's etiam in}

inveftigandis retnm naturaliiim eflentiis <k

rnucationibus, cauili minifterio _plnrimbra

utitur, _qnaientts nimirum ratiocanffse _Irans«

mtitatione.«

_phyficas

_{cQncomitarifolet. Etha^c}

isne eft _{cujusctrnqne diiciplinac Eve illa fit} aétiva ,fiveconterrplativå

, quia in Omnibus

icientia_{aliqua rerum comparandaeii i Atfine}

cjftißisriullufdentici haben potcß; Arift. ι

ivle-taph cap.i. _{Sic Ethicus agitde catiHis viriu*}

tum, Medictisdecauifis morbomm : Ehyfi«

cusde cauifisrerum narnralium. Sed cum ad«

huc caufia univerfalior fit,_quamutbis cancel-lis circtimfcribi queatj potiffimum ejus

con-fiderarionem,quatenus5

fenfibili & intelligibili

materia_{penitus abftrahitur»fibi Metaphyficns}

arrogat. Eft enirn cauifalitas quxdam veluti proprietasentis,quaeilliuscommtinemgradum participat.

*?;·" ·'·';·· V·'·"' t ^

IV. Diffribuitur ver· eauffa ii»incrraua» A crearam. In qua diitubuiione de raiione

caufl* nonfecqs ratiocinamu?> quarr de con<

cepuoneentisiiiftnbuti

in

Increatum

A

trea»

Ί

tum. Quemadmodum igitur cnnccpcus enris

in DßnmA creafuramcadit analogiic;

Gc

ß·»

milirnuscauflfocondeptus.»

Cauffa

^reara

ciiibq-gvitur in

Maeerialtm*

Formalem

,

Eflidenieon

& Finalem.Interqu«»s

cpnjicitMrca»ufla

Exem-plaris,cujus

Cauff« yel

ide*

vocabulum

prö*

prié A ex

inftuuto

fignificac

aliquod

ην

infel-le&utlliui rei(imujacrum*_quam«gensratioiie

praditiim

libero

voInqiati$

arfcjitrio

exterias

conatureflormare, H,xcjdeanoneftvel

jpfura

opus

e&ngendum

,

yel

aliqujd

aliud

obje&ive

exiitensiq inutelle&uj fed eil

formal

s rei

faci

endae_{cognirio, inrellechii}

_aftificis

formahrer

inharreqsi atqueadeo

exemplarelt

ipfa

cogni-tio&_{judiciumpracvnui»artis,quo}

deterrainor

ad_{judicandumrem}

_{efle tali}

_rationeac

inetho·

do _{effingeodam: uode adhpc ut}

arofex

_agat

»liquidexpropofito,

neceilario

femper

requi·

rirur. Cum ergo idea

communicando

(e

for-»

itialiier inrelledUii, hominera in tali raoonC

agentisconilitnat,nou

incommod£

earq

effici'

entiscauil*limitihui dieimus cootinerb

V. Adcauffaliiaremquod atrinet,

illorum

nobisnon adlubefcic opinio, qui

dicunt,

illam

folumriiodoeflequaodam

relationero canflaj

ad

eifottum. Pro

_{Philoföphorum cnitn}

_illorum

fententi^ dimicandtitnefleceniemui, q'« di»

cvnt,caui?aliracem efle concurfum feumfluxum,

quo caufla ad produöknem effe£tus

»nfluit.

QuemadrnodurTi yeropmnis patiflaiiratismit»

«mfa&um cflein _{temporeteliaiur}

^refragabi-lisiacrarum |/ierarumunammis conienius*ita

non_{potaidegenerat!ones rérum effe ab »ter*}

no, eo _{rnpdq, qnem perperem aditrurbar}

Philoiophus, qu«ibo jjobii eflfe videtur ele.»

&ro_{pellacetmor,& mfcilapudnos dubitatm*}

eishabet. Ha^enus de c^ullis in comtmmi,

CAPut Sic«κ DUM«

De

cau(fa.

ι.

Cauffam

bilimitibusadeocrrttim

Marettalejn ampbflimi*circumicri*

& definitumeftä

•

Philoiophorum choto,«t nemofacileilläm

po-natin _{quadtrone, Qvia vcro cauffa} materialii

in»isert rebus, quas corporca mole gravatas

fenhbus _{u(«rpam'»s, Pbyiicus ilbus natura»}

;

atqne rafionem conrempfatur, Sf. incommuni

quatenusillius ampbrudinemmateriaprima Sc

quancitas ei coa?va comprehendit» dicitur i

Philofophol i. _{Phyf 69 t. 8» \d«x quoaliqutd}

>

fitcuminfit. Cumauremrufafm definitio nee

materiae nec_{quanrifati peculjariCer competat»}

materia _{prima melius dici poteritfubje&um}

Ä _{) pri·}

6

primum

tiniiiscujuiqbe,

ex

quo

fit

aliquid

cum

iofit, Si ficorrumpatur

in.bocabibit ultimmf·

Sen _{qood fir primum}

cujnfque

rei

iubje&um

«X_quoirjftto_{,non ex}

accidente

,>Jiq"id crittir,

Se in_{qnod ,}

_{fi quid interierir,}

ultimum

abir.

Quöniam

verö hxc

materia

timplex

eft

,

nec

•d ullamcaufam creataro ,tanquam

adminicu#

lura adpttitur Ut in efle accepto

perfeveret»

hiiicfif, utab omni

corri'ptionis

Sc

internus

timorebbefratrariquil'o

perfruatnr

a:vo.

Hoc

tlfitumnotandnm j noneiie

diverfam

materi-atn> quamvis di

vidatur

in pnmam

ct

fecbn-dam,feddiveffos ejus ftauis.

Frnftra

igittir

quarriuir,

ubi

materia

prjmafit,

cumeaiiern fic

qtiod

fecunda:

nam

noneft alia

cdndpio

må¬

leris: _prim»Si

_fecund»

_exparte

materia:.

j\4a#

teria lecundaeil"pro*inia exquacorpora

natu-MliaConitantj fconenim exprima

fiinphcr Sc

pUre.

1 f. Qtiia vero cauiTa

materialis

appetitti

eaturali metaphorico,omnium

formar

umcon¬ ditiofruidefiderat,ideoque $liisac

aliis

for-fbii>

quiiuis

_{conjtingitur,}

_»ternas

velut

nia-ebinatur infidas: hinc

fit,

ut

illa

communi

•mnium voce prima interitus origo

proaun-cietur. Cujus torriiptionis non

materia

tan#

tumdt au&or ,fed

Se

forma, quse3quia

cadu-co&fragili nexu materia·

devinciri

poftniar,

ob conditionem fuarttm qualiratum»

ad

cor-mmpendum

valet.

Et

quia

primae

qualitares in

ratio-ratione _{agendiSc refiftendi (πη t}

_difpares,

·€-iam oritut» ut _{corpora tot inteibnisexhauifa}

feditionibus > corruptionitandemiuccumbaiif.

III. Cererum materia ut _{poitit in a&um}

exire, mnltarequirit,"Primo, vnrimam forma

propinquiratein ; deinderacuiratem ,qua iive

proximeiiveremoce apraeil ad('oiim efieciuna

edendum. Poitenor facultas ( aqua reliquac

operationes velat primo di prascipuo fontd

promanare dicnrmn·) ipfi ma"eriVta?n ar&o

neceffitudmis vinado _{conjungitnr, ut nullit}

unquam viribus ablilius eifentia poffitavclfi»

Priorvero_{porentia, quaeproximam materias}

virrurem_{Ggnificar, ipfi materia;non nifi mé-*}

taphyficumaliquod accidens fuperåddir, Hic

fl_{quaeras, gu« naturalis,}

quas obedientiahs

C _{utloqvudtur) (it materias potentia: eam}

di-cimtiseilenaturalem , _{qu r}naturalis & Phyfiei

ageotis virrmem nec_{fuperat, necabeä} fupe-ratur,eiquecorrefpondetadequate; eam au»

tern_{obedienrialern qua; (uoevioris agentis}

po-tenri#acbvas_{iiipernaturali iefe accommodat.} ϊ V. Deinde euarn ut vi iua ordinaria &

natural»ca tiila? munus fubire _{poffit, qtiautira*}

tern_defiderat.

_Q^iantitas

autemitH, quae re#

qniritur, dat forrnaiirer rebus molem cor

po-regtpScexrenfionem _{partium in ordinead le.}

Univerfirn _{quantitäs non tantum in homine,}

cujus anima å materia _{penitus eil legregata»}

yerqmetiamin brutis animantibus

_ceterifqiie

J

corporibusfoli inharret

materia

ntfubje&oad

fcquato.Exercitium

cauft* tpateriaUs

fen caufta·

litas nihil eil aliudquam

influxiis

quo raarer^

sngenere cauftx

priiterialis

inefte<3um

influit-ό

In ordine ad diverios eftedhs etiam

diveri«

poounniT

tauffhlitates materias.

V. Qiiodenimartinetadroodds,quos

vo-cantiubilantiales, aliqui reeipmatur in raate'

ria, _{ahqui nöm}

AÄio

quidem

iubftantiahs

tranken?(q«secreatio

nonéft) femper in

ali-quofubjeöo

videticet pailo

recipitur

,

&

ab

eoin_genere

_Cäuftas

rnateriaüs

depender.

Cre-ariovero licet Veriffimarti ä&ionis

rranieunris

rationem _paificipet,

null»

_ramen

inhaeret

inbo

jeßo, nec inHasrere

poteft

»

iedtermino

per

eam

produ&ofoliiTOadbasrcr«

Ad

(ubGftentt#

«mquod attiner,_natura

dia

poteft

aliquo

modo

fortiri rationemcätiflaematerialisfefpe&ti

fub-ßftenriat,fubfiftentianaturae advenic ut.

forma

qtisdamiA:

fiippoiito

coröpäratä partes

caus*

farformalisfubire dicitur. Eft enim

fubiiftentia

id,quoformaliter

conftituftur

natura

ita

lubfi«

Jtens,titaliiscommiioicarinequeat.

H*c

mo-dum

_fuperaddit

_{fubftantialem}

_pofitivnm

_ex

_na«*

iura reidiftindum ånatura, qui

inhatrenti«

acctdenttum _phylicotum

_dire&e

oppönitiir.

VI. Qnoniarn nihil

eauiT«

mäterialis

par¬

tes exercere poteftnifi per

aliquam

exiftenti-'

am} prinsaßnconcipiartir

exiftere,

confequen«

terdictrnuseffentiam refpe&u

exiftentise

non

fcfeiré mateoaiis cauff«officium, etioquin fieri poiler,»t_{aliquid ίβ ipfum producerec.}

Nihi-1© minus efciitentia _{refpe&ii eflTentiar creata?,}

accidens

_praedicabile

_{dicitiir« idro quia inte¬}

gram&eilentialem illius rationem

cogitatio-necomprehenclere poflurhus non comprehea«

fa exiiletttia. Pnritatem tatrien divinam ctim

fitens2 fe necéiiarium>& omnimoda

neteffi-täte _{exifteas, ihtegrafh effentialiter Gner}

ext-fteatia ηoftro _{eciammodoj cogitatione com#}

plé&i non poflurous.

Vίί. Ailrt»sexiftéos comparafä_cumdiffe#

réiitiaindividüalipoiiit diei cauffa materialis,

tontroverfiaeft_quibusdarnnonmnltum facilrt. Nos_qui

_Cenfefnus

_{quamlibetentitatem phyOce}

loquendo

felpia

& fuamet entitate

achiali efife

individnam, & individuum tam iniis rebui

creatis,qir® ex materiaconflatas funt* quam

qiueå materia fuut remötiffim», non folum

natwram_fpecificam,verum etiampofitivam

il-lam& realemdiflerentiaminniiere»etijufr ope

individuum tale conititnitur ut pluribus fui

multiplicatione communicari nequeat*

dici»

mus etiamremexiilentem refpe&u illiusd de¬

mentia»indi_{vid nalis, rationem cauff«materia«}

Iis_{pbyiice confideraw}

_habere

_non

_poile.

CAPUT Tertiüm,

De

_eaaffa

_Formall

I.

ontroverisa_{eftpr^dpna de forma, quam} Ariftotelesnon nnoin loco_{άτ\\ν£Η«λ>}

ap-pellat,eaque

fatis

vexara5qnum

alii aliter

haoc

vocemfuae faventes _{opinioni interpretentur.}

Nemo_equidemfive vererum

Ove

recentiorum

dubitac, quin

beceflf

im fit formas ponere,

qmim alias fine

formt«» nuHa efiec

dißin&io,

nella_{feparatio; fedan}

_tal

_es

_{form« fubftann®}

fint an ver o accidentia, inter illos nondum

cenvenit» IIlud tarnen utrinque manifeftum

eil, Was, finon aäu, certe poteftarte in ma¬

teriacontineri\ nequealiunde advenire, fed

yirtute ageniium naturalium prodiici, arque

edarn divin«benedäcfcionisvi, quaooania

cre-fcunt &foventurinmatersa coniervari. 11. Caufla formalisii breviori

pomseriode-finiatur dici poteft canfla intrinfice complens

ultimoeiTe rei Urvcroadeife&um concurrat,

requiricmateriam&

fibi

intime

pratfencem,

Sc

fuis exornatam accidentibus. Caufife formalis

in _compofittim

_cauffalitas

_{eit unio, quatenus}

illius _{opeiefe forma}

_exhibst

_{materia·, earnqne}

utaihisinformåndoad compofitum influit,

III Dividuntur form« inmateriales Scim/

materiales,sllx dicunturaccidemalesi ut

Ii

racducifur exmaterial recidif in _matériam,

Sc_{dependetineflendo & exiftendoa materia.}

Immateriales non a matcriå _{dcpendenc velin} fiendovelineflendo· Hae accidenralesfi Tunt

modi,non ramenlunc _{ipfa materia}i fed ati~ quidexmaterianatum , quod _nonett materia,

quodcunquedemum norrenei indo ,eft modus quidaininmateria Sc determinano, qua? norr

porett_{intelhgt finemateria,ma} enatamepoteit

fine_{bac coneip*, necproindrquabtatesomnes}

tuntforms adfcrsbends, ied iunr aiiqus rr.a#

teriales.quiK nonvidentur arceflendse å forna»

quaedicirur darerife rei, hocett ,derermipare eflenuam: nonénim formaiola dat exittentit

am fed etiammateriaj ied dat dererminatutn

elfe ,ut _{poffirres dici accepitte hane vel ittam}

rationem. V- G._{quid fignraaddit rrenis ?non}

ex_{figxira folahabeteile}

,ied habetefle deter¬ minatum, non quidem 5ligno ied å figura_,

adeoque dicitnr habere eife ex formaj quia

judicatur magisexpropriarationequam

com-thüni, magis ex figura quam hgno judicatur

menfa»culter_{magisexfiguraquamferroÖCc.}

I V· Sednunc_{peculiarirerfingulorum}

ien-fuumexternorum Se. interiorum fubj-ecU

bre-viter_{attingamus. Et quidem uta facultare}

vi-fivaceteraruru externaiu _{nobiliiftmaducamus}

cxordinm,eaniin humore _{Cryßalliiioatqjtuni»}

ca_{retina refervare volt)mus. Huic}

ienfui

expe-tientia,dux& MagiitraPhilolophiac ,ipecies

impreflas

vi

it

b

il

ss

attribuit,

ψιτ

ab

objesSe

i&

oculum immifl«« at fecundari« inftrumenfa-lcscanflae concurriintadeliciendum a&um vi*

talem immanentem _quam fpeeiem

expreÖarcv

&_{perfe&am rei}

_effigiem

_rmncupare

coniue-verunr. _Propria

viforisfaculqjtisobjeÖaiunr

»roniaquaangulum optiuim

conftituere

poC

func» quas omnia fuis cinfita

funt

eoloribus

f atque utpercipiaptur

debcnt efle

luminis

ni-torecolluftrata. i

V- Audttom, qui praftantia

&

utilitate

(uafecundas obtinet»in tympano

ejufque

in¬

ferioreconcamerationeacvafis» cartilaginea*

que organi

fnbiUntia,

ut

Anaromici

docent,

dic«musreudere. Hicicnfusomnemfuaravir*

tutémererit circa fonum,qui Ariftoteli dici«

turmotioaéris(velalrerius corporis)

reiitten-tiså_{corporibusleyibus}ac planis» cum

aliquidt

percutirur-

Sed

ad

ceteras

ipecies

ioni

voeen*

nimirum& fermo em tranfeamtis, Vox qui« dem ettaérisin pulmoneiartraöi &beneficiq

tnufculorum in

rhoratecompreiS

adlaryngent

Λ _{Epiglottidem impulfio,}

_editaab

animali,

ad _{fignificandum interiora}

_pbantafoc

_fenfa.

Sermo rationemioniad hominem eosråat}il!«

cnim nonfolum phantafiae fed etiam rationi?

conceptits ßgaificarifoleat» Echo

qtuedam

ve«

ludadumbrata vociseffigies, eft reftexio ioni,

vel folius_{ipeciei Icorporeplaneconcavo* quae} kwerdum pro

variaob}eäi

difpoßtioa©

iaepius

geminari fölet,utin

Oiyrapi«

portict» conti«

gifie literarum monumencis

prodinim eft.

V I. PorentiaOdorativacaruncubs_papilla·

ribusä_{quibuidamattribuimr»titpoteOb iuam} föliditatéadobeundasfenlusextern»fun&ioneii

magisidoneis.Hujus potentis objeétu eil odor,>

qualitas ex priinarum

coromiibone

refuhans. fecundumAriftotelero lib-2.de an,c.y. ftcca priedptninante· Inierdumvero ufu venire ίο«

jetjUtipie

unacum

futneå

qtiadam

exhaiatio-nedeferaturad feniums interdum iola _ipecie

media. Qdoresnonfolumper aprem, .verum

etiam_{per aquamdeportari,}

_darum

_{eft. Sed}

quiddeorganoit

fubje&o guftus

f illum

con-cordibusomniumMed»corum fuffragiisin lin·

gva

potjfiimum

repommus, »n cujus acunsin«

melius efculenra _{percipimu», poculenta} ma«

gisexquifitp

ad

lingv«

radicetn

difcermmus.

Obje^ttm

guftativarpotent»«eftiapor,qtiali«

tas ex _primarum commtitione _orta prsedomi#;

nan tebumido _aqtieo, guftu perceptibilijf,_ut

di<äo loco_{Phdoföphiisiqdicat, T}actum, qui,

fenftisanitnali facultati maxime dcfervit, ad

nullamanimalis partemreftrjngimus, ledeum

inotrmibus_{reponimuj,Π aliquas duriores}

exci-pias. Unictimauterneftetaduminfim® ipeci« ei_{prubabiliter auturoo»qui Si ienfibile fuo im«}

poOturo organo,Λ qualitatemproprisrqualt(JN

ti inratione_{ipecificafimilem poifit perdperew}

Ad _{fubje&umienfüs intetnum digtedior,Se}

v

dicoimrfiédiate ijlnm incerebro

ejufque inb*<

ftantia_{mfcdullaffcontioeri»licet interim}

fpeci-esa&airecordaüonis delervientesin cerebelli

duplice nréningéå

cerebro

iejunäi

»

ventricu

-feie» fotnice refbventur ; indeqne occulto

fbrråfife _{quodam oftiolo pro}

_animalis

_arbirrio

referarifoliro,fpecies incerebro

fimiles

refer-vatis _producantur.

Hxc

principium mutatioms

defrnitur

3

Philofopho:

Sc

Unde primum

quieti3.

Quia

CTanilseefficienrisdefiüitio, licetab

Ariftotele

fu'erit aflignata ad

imetligendam

(ölummodo

renimnattiralium mutationen)»

nihilominus

fi

mtitationis nomine ad/onetn velis

inrelhgi,

pbtitå

definicio

tani

fupremo

Efle&ori

quam·

bnVfiibusxreatiseföeienubus poterit convenu.

ré. _I*aqueCaufia

efficiens

ampliibmis

defini-tur frdibus »itajtr oranes cauffasperie Öc per

acoiifens»·primaro & fécttndas ,

totales

Sc

par-tiales'^rc.ambitH iuocompledatur.

11. Caufiarn érgoperiee(Te dito,aqua

die

re&epeudet

eftedus

,fecundum

iliud

propri"

pFiunjeffe,

quod

habet

ut

elt

effedus.

Cautfa

psraceideqSjHqv»

variaeft

&

multiplex)

eft

qu»

caput qvartum,

0

„ V*'

qn^noneft

_fuapre

naturarequiiifa_{,{ed perafc.}

cidensconiungirur

vel cauiT® perie,vel eße#

&ui_{perie. Cauflam per accidens velirti}

par-tfnntur Fortuna & Ca_{fas, illa qnidem futfth}

produciteile&nm prästerpropriam & eltäjfais·)

intentionem_{agemis, hic verbpncter}

ntetéphe*

ricam _{opinionem neceifario & natural!}

ihili®o &ti_{operantis« Caulla rérium fcfficiéns alia éft}

principalis, qu® in prodticfendö'effe&umjflj alteri cauflas efücienti _iecvndfc Ä _particiilan perfeinbordinarur, Alik inftrUmlenrälis _qufo

inproducendo efle&u peffe fübordinatur ab

teri_{particnlari Sc fecundäs. ' ·}

III« Item alia Canöa _{prima SiUtiiveriålte}

eil, _{quasctimå mill'bdépendeat, äbeä}

ceteré

omnes_{dependent feciindüm elfeitium}

, pofie

&_{operari,quas elt Dihfs Fer}

Optimus Maxi*

raus. _{Alia fecunda Sc particularis}

dicitür,qué

uecadomnesconcurrit efleébust Si (eeuridttrn

efle, poile Scoperari 3Vil-ture prim« illjus Sc

Uni^erfalcs Caufläe _{deperider. Totalem} caus-fam _appellamus,

quss inho ördiné vel _ad,

aéquare totumproducit eßefhmi. _Parrialeni e

diverfo,q»i«infuo ördmé,velnöhtotiim,_vel

non _{totalirer efficft. Duas tbralés Caufifse}

ßbi

invicem nonfubordinäts _{firnul Sc}

conjtinöini

eundemnumeroeffe<äum_{producere tieqticunb}

Si _{tamenunus Sc idem effe&hs}

iiife _virtu^

. te unins indivkfui

contealus, _{ÉObtineattft} etiana _{lub alterius individui}

fpeciei, yirtvte:

ille

uous

idemque

efTeöuS

/,potent

divifim

t ü virtutem

a&ivam

refpicias

j

apiuribus»

imo

ab

omnibus

ejusdem

ipeeief

agentjbus

tetalibus

Ä

ejusdem

ordinis,

eile

Iuhgq nancifcii Nihilomirtus

efieåns

caduca·

mmrerumviciffitudinefemel

definens,

nec

ab

codemnaturaliagente»nec a

diverfis

ejusdem

«rdinisdenuo

poteftreproduci»

eo

qu©d

na·

tur» gubernator

ad

reproducendum

naturalis

terenndemmumero efle&urn

concurium

nun*

quam

«ccommoda?

inum.

IV. PrAterea ut

Cauifa

effidens

aliquid iri

paffo

effingat,

oeceile

eß

ut

inter

valium

agen-trs ρβίΒηοη occupetur

å

corpore

alteratio*

33!Srecipiend»inidoneo·

Rurfnm

CauiTa

eflL

ciensin_pailumå (eremocum agere non

poteftj

iiiii afiioneminproximo

inchoaram

per totiim

mediumdiflundat*Huic

ientenciae

nihil

detra#

biturexeo»quodfalmen

imerdum iötegra

cat-»e, &nulla ignis tmt

i#us

nota

excerius

ap-parente

ofla

comminuat.

Licet

enim

fulmert

eandemvirtutem per

medium

diflundat,

ejus

tarnennaturaejulmodi edy ut per

occuita

te-nuiumcerporum

foramina

fine

(trage

tranicur·

rat» firmiorumv »ro

contumaciam

frapgat

at-quedebilitet.

Triplicisautero

generis

lolent å

Philolephis

deGgnari

fulmina

i

alia

non

rere-brant,qvsGncera

flamm«

tenuitate

conitant;

alia diflipant obmagnat»

videlicet

fpirituura

copiams

aliadeniqne

diflipant

&

urunt,

cum

exigneaΛ

fpiritus

plena

fubitantia

conflata fint.

•

V. Cauffa efficiens _{peculiarem ctiam ad} aliquid archite&andum Cänfalitatfm eVpe«»

tit* cujus beneficioin

generecauCTsc efficierrris

aöu conftituatur. Haec autem cauilaliras eit

aäio videlicet exercicinm virtutis äßivs

com-municantis alteriefle» Si _{roges Uttumin}

com-liiuni ad _{agentium inferiornm canflalitatém}

cceleftiuni corporum aifiduus humor fet)vVrtus

five ros _{adroret, itaut illo evanefceme fuls}

quazqueimrhurataordinibusillico coliabafcant?

inneganrem propofit® qtisftionis partem

de-fleöimui. In illas enim a&iones nobiliffima

ccelorum pegmatanihilvirtutisimmirtnnt,quaft

aut_{penitus immaterialem fortiuntnrrationem}

,

Ht_{funr immorraliumanimarum motiones} jaut

fimilem.

VI. Ne_{quidlibetäquolibet indifferenterpro#}

gigneretur, oportuiteflequsdä agentianatura*

lia,qtis8fecunduminditamfibiöccertamabau»

&orenatursratiooem_{eperantur; quorumalia}

funt univoca, ic _{effingunc procreanrque}

effe-Äus fibi inratione _{ipecificafimilesi al»a a?qui#}

Vocaδζ.effeéfcusfe_{longeinferioresfibique}

diffi-miles efformant. _{Utritifqtie porro generis}

»gent/a_{fineshabentquos nontranfilimiti Noa}

autem _abfolura Dei _{potentia: Otenim fecua#}

dum_{irrefragabilem Philofophortim&}

Theo-logorum

Stholalticormnfententiam» nihil eo-rum_{qtisrationem entis comple&uDtur}

,

abfo-lutas»effe&ncetufupreroi Numinisfaculratetn

efiugit;verum

id

folummodo

quod

repugoan«.

tiam contradi&ionis involvit. Ceterum ordi-»

«aria Dfiifacultas, cum refpicit communem

Äuficätumcurfum* Scfecundum ordinemre¬

businditum operatur,

iiidem quibus ille

defi-nitur terminis.

VII. Reliquumeltut

adaliorum

acciden·

tium St iubitantiaruns cauflam tranfvolemus»

Accidentiaiuntdwplicia,Mefaphyfica Sc Phy#

fica:_priorafiuot

ab

eedem efficiente principio

eademquea&ione

qu3

ipia

fubftantia. Alia

au-tem ratioeftinaccidentibus Pfayficis$quasdam enim eorum abipfa iubftantia per emanatio#

nemeftci probabilieer opinamur;

quorundam

vero_qu®nonfiunt_per emanationera

primaria

cauflaeffe&rix faepeeft aliud accidensex natu¬

rareiaiubftantiadiftiö&um, quodilla velfor¬

maliter vel eminenter cömprehendir. Licet

aittem potentia vitalis

verüb"mam qualitatis

»£livae ratiohemcommunicat>Operationen) ta¬

rnenvitalem utcauflaprincipalis elicerenequit

fedea3_primo

vitalium

operationum

fonte

pri#

mario _{profluit. Caufla}

_principalis

_fubftantiae

femper

debet

efle

fubftantia.aliqua,fabrican·.

daftibftantiivelaqualisvel nobilitate

iuperi-pr. Nihilominus3veritate non

abborret,

iρ

fa

etiamaecidentiaitaefleinftrumenta iubftanti»

ad efåciendamfubftantjam»utcum illa imme·

diatead alteriusiubftantia_{produåiojaein} con# furranc.

CA*UT

_QjflNTuM

De

_catt(fa

t

Ovamvis long«

rat>& amplioribus

Iateque

circHmfcribar.nr

eauiTa

finalis

excur-

limi-tibus_{quamCauffamaterialisVel formalis; ta*}

men _{quta difficibor aditus adillius}

intelligen-tiam_{patrt,fitutcui primsvel fecund«}

deben-tur_{å nobis quartaätribuanrur* Parumenim}

fir-mitatisineorum fententiacenfemus_ineiie.quse

cauff®finali _potentiam om η em Sc facnltatem adimunt; _{quinad illorumopinionensabimus»}

quieain cenient verarn Sc _{pbyficaui cauflam}

elfe.

11. Omiflis di vifionibus minus _prscipuis* finem_{difpertimus»n finemcui & cujus gratia.} Finisautem åPbilofopho definitur _extrenoum

cujus gratia aliquid fiti veriffimaratiofinisSc

illiusa_{Philofopbopoiita definitio utriqué fini}

competiti

nihiiominus

interdumamboitapol*»

funtconne&i» ut ex_{utroqueunus integer finis}

eoalefcat,atqueadeo,utintentio agentisvelut

adsquate feratur in compofitum cum mutuo

eorumad feinvicem _{refpeäu. Si ramen finis}

cujus gratiafummiboni rationem contitseat Sc

congrueintendatur,femperprincipem finislo»

cumobtinere debet,Sc _prsscipuefua

nobilita-tcSc _{prsftantiafublato omni alio refpe&u in#} Scntionem_agentisad

_fe

_allicere·

III. Quamvis autetn natur« opti«, opus

fit

intelligentia, & agentia

quj'cquid tandem

fa#

bricenr vel moliantur"alicujus gratiaj tarnen

nonomniafefeinfinemmoveredicunttir.Unde

fols creatune in quibus ineft

quidam

divimis

igtiisingeniier

menris

dum

finem

ac

media

co-gitatione

comple&untur

ac

intelligunt, proprie

Ifinedicunturimpelli.

I V·Utfinisabfolutefinalitermoveat

fecuot-dorncommunem naturs ordinem, requirictir

ut _{aliqua ratione}

prscognitus

fit

_i

irno

eo-vum _opinionem

arnple&imur,

qui

fieri

non

poflecontendunttut

voluotas

aliquid

fine

prs-via _{cognitione intelle&us}

profequatur.

Ubi

diligenter animadvertimus,

finem

ad fiilen«.

dam_{aliquant in}

_{intelle&u bonitatis}

_{fuas exiften#}

tiam , reqnirere, ut minimum

poflibilis efle

jjudicetur. Nec

officit

eandem

rem

effe

cauflali-tatemfinisScCaufiseffieientis,liquidem eadetn

unio Sc nexus divefia ratione coufideratus.

materis Scforms cauffalitas eft, cujus

bene-ficio ad _{corapoficum influun*.}

_Quapropter

eandemdicimuseilefinis Scefficientis

cauffali-tatem,ac&ionemvidelicet,qu«ut

å

caufTa ef#

fe&rice proficifcirur, eil proprius Sc

realis

caufl«efficientis infiuxns; quaCenus

veroea-dem a&to a fine promanat

trahente

ad

fe

Sc

invitante voluntatem, dicitur caufs

final»

cauffalitas.

V« Ceterumfinisconeiliacamorem

^defide«

21

iium»_{coniultationem,}eleSionem _mediorum,

omnes_{denique a&ionesdt efle&aquas}

proce-dunrex impcrio& mocione volunratis _crealt®

operandspropter finem. Confultatioeftactio,

qn« non»terna,immutabilia»&ftatisnatur«

legibus decurrentia eonGderat, fedea iolunv

modo media ad finem _{acquirendum idonea}

contemplatur, qua» fereinnoftrapoteflare fita funti neqoe femper eodem modo eVeniunt.

Confultacionem_{fequitur ele&io} , a&io

fpon-tanea, quå eligimus, quas coniultandofini

coogruajudicamus.

VI. Inrooraiibus caufalirarcm finalem ex* ercere_{poffunt de}clebent_{omnia dt folaqua}

eo-lore honettans_{depioguntur. Opinionem}eorum

ergoqui malum etiam,qua malumeit» volun»

facera excitare_{pottedicunt»anatnrali Philofo*}

phise adiru arcemus. Sapientiflimus enim re*

rumarbiter,folum hominem voluntare

dona-viti utconfentanea _{profequeretur, cetera}

de-clinarec. Hujusconfe&arium eft, negationer

(qua å hmitibusenti? exterminat« nullam

bo-nitarem _{indudunt) niillam fecundum feobei»}

nere cauifalitatem, interdum tarnen

acciden-tariéalledant _appetitum, videlicet ceumedia

quaedam ad bonum aliquodadipifeendtim ido·

nea Et hoc in lisetiam_{atterendtim ett,}

qui ob

gra.viilimam dolortimacerbitatem, ipium non

effedefiderant: hoeenimdefideriumexamore

natura;ρrofluit,quam tanta cruciatuummultL

It

VII.Iaowwintention# &aftionedanduseft

finis.

iliauis ulrimus.adqueminillaferiecetera omniarefe *

aaotur:_alioquinxatioipfiusbonifecund_umquid&pro* _.

indefinisércrumnaturarolleretur.Hicut&ceteraecauf*

fae,aliter difputaturå Meraphyfiro, aliter in moralis

philofopbiz confiderationcm venit· Pofteriori

modo

confideratus finis9dicitur felicitas feu beatitudo natu- \

sali«,cujusrationem dum veteres Plylofophi

inquire-hant,in varias 8c «rroncasabieruntiententias. Kosigi«

tureorumopinionemreiieimus quieaui individarum

&opumaffluentiareponebant: illae

enim fortnn« teüs

cxpofitxfunt, Scin ordinead aliudbonum

coniequen-dumex_{petunturj nec}minus_eorum,

quieam

potentiä

Scmultarum_{gentiumlmperiocontinerivoluerunt.}

_Im«

peria enimcaducafunt&variis j^äantur

calamitatum

proccllist å quibus incomrnodis felicitatctn

iiberain

eile oportet.

VIlI«;Sednecinhonore velgloriapofitaeftjilleenim

eft_{alieujusdignitatis &excellentix}

teilimonium,quod

foluminejuspoteftatefitumeft,quibeatumhonorepro#

fequitur.Gloriaverononitafirma5tfolida

eft»ficut

effe

- t

debet felicitas, fedfalßs8cfucatis populi rumoribu*

fubjcäa,fepius malis quam bonis contingit.

Vnde

naultivariis_turpitudmummaeulieinufti(dnmmodo_vir« tutisfimularionenefariafceleraobumbrarepoflint)inlu#

ce bominum ac celebritate verlantur| illi vero qut virtute_{praeftant intenebris & caligtne}

aliquando

deli«

tefeunt _{inglorii. Eos denique beluisquam}

fimilimos

2(Tearbitror._quicaminvoluptatibus

corporis,

valetu-dinc8c_{pulcritudine collocant. Haje}

enim

&

temporis

yetuftateconcidunt»&eaferiiperaliquismesror&

triftitia

comitatui jfclicitativero»qu*perenais eft,

iolida

fem#

per adhseretlxtitia.

IX. Cumitaquedivttiarum* form*,ceterarumque

voluptatum illccebrxflux*ac

fragiles

(int,

fequitur

v veramhominisfelicitatemnaturalemin ea

animi bona

γ

poffunt· VndefclicijasdefiniturS_{Philofopfco,operatio}

animas perrationcm (idefl reÖae ratroni _con/cntanca)

aut non_{fine ratione fecundum virtutem}

perfeftam in vita_{pcrfe&a: utcnimaliquis}

appclleturfclix, neceffe cft,utveltotovitaedecurfu,vel_{longofaltem tempore,}

eam_{aäionemexerceat»in}

quabeatitgdo_{pofitaeft Eartt}

autem _{operationen*dico,}

quas nobilitate*& prseftantit fuainter_{rcliquasprincipatumobtinet;}

contemplativam

inquam, quxfecundumiapientiamexcrcerifolcr, Ni—

hilo minusutfelicitas ficex _{feipiafufiicien«/ä nullius}

alterius _{indiga, rcquiritur etiam}

aliqua divitiarutn

xis, _{&integra corporis valetudo, ne. dum homO il»}

hifceacquirendistotocorporisdcanimi conatu clabö-rat, felicitatisoperationem_{intermittere cogatur.}

X» Sed_{quamvis hotnoinhoc etiammortali} corporis

ergaftulo, definita hac felicitate _{perfrui pofTJt, eam}

tamen _{haäcnus omnibus numeris}

abfolutam nulli

mortaliuminbac vita _{ealamitatibui 6c Jtrumni·}

ohne-xia,_{contigiffearbittor.}

Itaque fupernaturalem felicita-temöc_{beatitudinernprxftolemur,}

quxcft flatus omni·

umbonorum _{aggregation« perfc&ilTimus&confiftitin}

ope'ationenoflrarumomniumprxftantiifima,videliceC

intuitiva divinae bonitatis _{cognitioac. Inhanc}

fum-mi _{Majeftatis notitiam homo}

proprixnatur*inftinåu ferrinon_potcft,licet

aliquemdivinjementisCharafte* rcmanimofuo imprcffum referat} nulla enim in

ho-mine_{rcperiturfacultas,qua}

hu;usmodicognitia-neravelelkcre_{relreceptare queat.}

Doftiffime Dofnine CaNdidati,

Egrcgiac hujus

Diiputationis

Auåos

& Dcfenior cxirnic,

Qrnereqtili referat

HOLST tHl,rerum

caufam

cuntturttm

cur

fedultn

inquirere

inß/u

ca»·

,

stutne tu properas nuncarduaculminaPtndi

[fas.

Scandere ,quoducuntpraclara PaUadisartet

?

Srgo

tibi

metito hoc

fupereß itifine

laborunt

: r

Tempora quptotiet tnaguttula ful

fa rtgabat,

(Dum rerum caufas trutinanio tempora

comples

, Dumquefrequens fan&isnox

efi luciibrata

Carua*

n»₎. ,

Ipfatibijam nunc cinget

Parnaßta laurus.

Tibi»

Propinqiiitate &

amicitiå

conjiiiiÄiibinDUs,

Ut ueverbis pauciff>mis, anirao

tarnenton_geprolixiori,

gratulari

volebam