Hanc dissertationem physicam de fulguribus, ex auctoritate amplissimi senatus philosophici in regia academia Upsaliensi, sub præsidio ... Joannis Bilberg ... publico candidorum examini subjicit Johannes P. Collinder Gestrikius. In audit. Gustav. majore ad

D1SSERTATIOOTM PHYSICAM

do

RJLGU-,_Ex

J

auftorirate A_{mpliffimi Senatus} Philolophici in Regia Academia

Upialienii, Sub

PRiESIDIO

CELEBER Rl MI _V1R1,

Dn:

_joannis

Mathem. Prof, Ordinarii

Et h. t. Facult. Phil. Dec. _Spéft.

Vubllco Candidorum Examini _Subjicit

Johannes

p. collinder.

Geftrikius.

lti _{Audit. Gußav. Majoreaddient} <?. Oäob. Anm M, DC.LXXXVI•

VPSAL1Ä,

Excudic _{HENR1CÜS KEYSER} Reg. Maj♦ &Acad.T^pog.

Admodum Reverendoac

Amptisßm

DOMINO,

Dn,

_Mag.

_{G E O}

_{R G}

_l

_O

VALLIN,

Gevalienfium Paftori

_longé

_meritis>

fimo, Prjepofiro per Geftrikiam

ad»

curatufimo,Rcgii Gyranafii &

Scho»

IceTriv.» _{Infpe&ori Gravisfimo,} Pfoniotori reverenter

Colendo.

Spe[iatis{imo-& Prtidentisfimo

VIRO

Dn. ANDREA

_£2(9100091

/

-Officinamm Perrearnm _Djre&ori

& _{Ihfpe&ori Digniffimo, Pro*} motoriHonoratiflimo.

Reverendo ac _Vo&isßmo

Dn.

JOHANNI

L1NGZELI0

V. D. Gommin. in Hedfunda _Vigi»

iantiflimo, ut _Prseceptori

_olim

fide*

liflimo, ficomniobfervantiae ^ultu Vcnerandoy

Tknellm h*m£

Conßultisßmo i^fmplisßmofo

D OLMI N_Oy

Dn.

SAMUELI

FORSELL,

Judici

Territoriali totius

Geftrikiae

iEquiflimo, Digniflimo, ut

Avun-culo &Benefaäori _{optimo, ita} quovis honoris & obfer^

vantise titulo' _jugiter

-profequendo.

Xntegerrimu

Specfatatf Fidei

FlÉO%

Dn.

E RICO

PrastoriT_{erritoriali perGeftrikiam,}

perdßduftrio, Fautori hono»

ratiflimo»

Trudentisßmo

&

Speftabili

V1R0,

Dn.

ANDRE/E

_UHR,

Gfficinarum Ferrearum Praetori indefcPo, Fautori & Amico i

nunquam non

Hono-rando,

lvgenii

_fat

um

9®&&&&&&"&&>(&& X» V ■'j <£» <»1«'fr«'«* fc* k/c <*/c •6* ■>„ -VV'T ^ «i»^ <|»%» 4P

l

N.

_f.

TheC I.

Nrcr com^ plurimä alia Omripoientide Divinte _argu» mcnta, haud

exiiemu me-renmr locum

magrama na¬

turs _{arcanai crcbrcq; in operibus}

DEi _{fufpicicnda FULGURA,} qui-bus _{juftirj# ftide telum ftringit} al-ftflimusi Iis enim _{fisepius Di vinani} Nemefin fähftiflimi fui Nominis gloriam _{voluntatemq; manifefta*} tum _{iiffc, teftåMur hiftoiice. ho}

diciq;

ignito iilo vehiculo llnpcn-datti _{Majeftatem quam}

_isepiÜnr

_e

«3 CO Sfr

in corda immittit mortatium.

Sed ut fccum fernnt _magnum ^ _{Fulgura tremoris cnmulum}

: fic

menti humanae cor um _mdagaturx Vfritarem multa _pariunt ardua,

qcse mcdiocris acnminis, ingenium

cxercere valcnt. Verum fufficcre

eonfidimus devi _{peiiiriUo adum*}

braße ea, qvre praeeipue

argumenti

naturam _{fpc&ant. Qyod fi au*} tem in tam nobili materia

co£tio-res _{dapes reqvircrcntur,veniampe*}

timas, atque, nt imputetur

rationi

temporis & nimrs curtac rngcnii fupelle&ili, rogamut, fi

delicatiori

palato iiic haud fatisfa£tuni

fu-erit«

TheCIL

In äntcecfium _paucis

indicaf-fc, quae fit argumentihu jus

nomina

Iis ratio» in iis _{prsefertim» quse se¬}

quivocam Onomatologiae

confti*

tnimr _{partem, juvabit forte,}

fi*

quidcm circa eandem maximc

co-m _{co p}

gnatämiTtriusq; materiam, cumnon

taröfulguris & fulminisnominapro mifcue _{ufurpentur, vcl difcrimen}

corum _{aliqvod ponatur. Diicrimcr»} corum facit _Piinius,

_{Fuigura dr}

fulmina , inqvieis > _C1'0#?

fulpbu¬

ris oJorem ha bent, Ubi _fulmen appellat, quod in tctras ufq; ca-? dit _j

_ftdgnr

autcm per coeli pla-. gam q vod _{difpctgitur. Vide Ils}

natura _{indagatorern t. 45, c. 150}

qvae tamcn diftincUo al i is lods

apud eundem non obfcrvatur,cum ctiam _{fulmen aliud efie diccre} ne-qveamus, _quam

_Fuigur

_tntentum^

ut _{habet Sennertus; fimili ferme}

ratiouc ac intenfus arens & re-»

miflus, arens ramen dici debet* Conferatur idem autor 1. 2 _50.51* 54 &c. *5enec: naturalium _{q; z>}

c« _{56. Uride conftat,}

Fulgurüm

nomine tam _Fuliriua

, qvam 1c~

ves _{corrufcatiencs venire, ut i}

Sacra

_fidgura

_{terris condi. h c}

fulmine itia. Pari _acceptione ful-gtrales libros _{nuncupat, q verum} argumentum, ed; de F*Uu te

den-*3 (40 &

dendo. Cic. i de Div. Sic etkm

Fulger conderc dicebatur Pontifex,

Fuiminc occifos _{fcpeliendo. Juv.} Sat. _{4. Nee. aliter Virg. 1. Georg}

Kim dtas c oslo cectdcrurit

_plura

_(crenv

- - Fulpura. Sveton. Doniir.

£. _{15. 'Tet}

_{Fulgura facl}

_{a nunciatp}

que funt, ut cxdamavent\

fcri.it

jam quem vrlet. Qtiod

ipfum

nobi| in conjfiiio erat de

Fulguri-bus dificrtaturis > Tub eorumquc

titulo Fulmen & _{quse plura in»} rccefiu _{habet, levitcr}

delincatutis-Thes.

Iir.

Hifce _prselibatis

, rationem

temporis habituri, ßatim qua: dr» ca hoc _{argumentum le apcriunt}

realia, lubentes _{aggredimur, cum} ideö illuftratura non videantur

reliqua, quibus luftrari poflet no.

men. nec ullum _{fugerc fperamus,}

quam dißertationis materiem

in-Volvant noftra _fulgura.

_Prirnö

jtaque omnium deferibimus FUL*

GURA _{per Incertdtum} Exhdatio-pu.tn,

_{Sulpmtreo»2Ltrofarum9 vi}

_*A*

4$ _{(5 )&}

loris e ter r a _{fur[um in tera addw}

flårum niibibiuque deriß_ortbus _in

ter-ceptarum, _agitattone

_&

motu

fsMumr

nunc

_absß

_mnccum

_inftgnt

_{impetu nut}

bes pera_{grans dr}

de

fe ful_{gorem fpAr»} gens. Qiiatndcicriptioné fno ambitu

omnia,qux pra?cifelubje<fleematerial

natu ram concernuat, _{comprehende»}

re _{putamus. Exhalationum incen»}

fionem _{Bölgura dicere nulli dubb}

ta_{mus, quippc quibus ut}

conjr.u-ni _{cauffremateriaii,} omncs imprcfli-eines _{acceptae fetuntur. Sulphu:} reas & Nitrofas easdem nuncu*

parc couamnr, cum alias ad eon»

cipiendam tantoq; impetu vibran*

darr» flammam _{neutiqvam et»} lent ideneau Unde _{ipfa Fulgura}

Sulphuris

nomine venire aliquando

folent, ut in ilio Perfii Sat. ir.

lgnovtfe putasn

quid

cum tonat,

o-(ius Hex

_{Sulphme difcutitur}

_Sacro

quam tuque domusqne

vid:

ad il-lum i. Calaubon: comment:

idte a. exh^iationes vi caloris [utv

deciunque

demum hic örtum

trahat, Eve å Sole, five igne fub»

terra-48"( 6) 5*

terraneo, five utrinquc _qtiod no-bis videtur _{3 é locis fubterraneis} eievatte _{prorationc materise&molis} fuse _{fuperiorcm regioncm occupant}

aeris, ibique nubibus concavis in»

tercept# a c conftri&s, ob materi»

ci _{aptitudinem, adveniente fortiori}

motu, facilé acccnduntur &

ac-cenfae e nubibus _{ocius erumpunt}

Fulguraque cfficiunt. Gauffa e*

rup^onis,

prceter

infignem nubium

agitatiowem compreflionernqné

cft

cxhala:se materias inflammatio,

fa&a _{per irrequietam illam & in} ccierrimo motu

occupatam mate-riam, quse ubi _{Sulphurcas &}

ni«

trofos in _{primis invenerit halitus,} pcrniciflfimo motu eos exagitat &

motos _{plus fpacii flagitare exitunv}

que qussrcrc facit.

Thes.

IV.

Hinc facilé _{spparet nomen}

atsqvc rc minimc cfie _Fulgura,

fed veram in natura habere exi-jfhjQtiam

_cauflisquc

_naturalibus

dc-«2 17) S*

bcrc _{origmcm, Quod etiam}

in-ter omnes fanioris mentis convcnit

Philofophos,quamvis

intcr illos dc

modo _{gencrationis tantum non}

difcrepetur, Caeterum ftatimnc

ab _{ipfis mundi carpcrint incunabu»} Iis _{fulgura an poftea fuccedentc} aliquo tempore, noftram nunc

non _{facimus controvcrfiam;} nec

hoc magoopere ad inftituti

perti-net _{rationcm. Interim} tarnen ve¬ ni m _{elh nullum} eorum in S. Sr,

qnte omniiun _{fcriptorum setatcm} exccdit, rclincjui prius veftigium

to, _{quod circa miraculofam Ifra»} elitarunrcx _{/Egypto cduetionem} ac-tidit. Probabilitcr tamen

conclu-ditur, ftatim cum _{ipfis nubibus}

incepifie,

quas ut nunc, fic oiim

praxipuum eorum vchiculum

fu-iflc in _{confpcüu eft.}

Thes.

V.

Sed ut _{Fulgurum naturara}

frlicius _{introfpiciamus,}

_cauflas

no-vifie é te _{crit^ Quarum}

«8 ( 8 ) »

pafcm ponimus DE UM, guj, ot i reliqua omnia ceu univerfali mo- (

do ad omncs concurrenti efre&us» _j

iuam dcbent _{originem cxiftcnti*} j amquc, fic ctiam Fulgura, quibus l ut cauflis fecundis utitur _Opt.

Maximum, & quae nos nunc

in-qnirimus, ut ex

_{cperibw di}

fc

_dmtu

faprentixm•

Det, ut verba fonant

Vcflii de _{orig. & progr.}

_Idol,

_1»

x c. 6. Hane prtuter caufifam in

primis iufpiciendam, aliac etiam

ad _{coiuponcnda confkiundaquc}

Fulgura creatx ordinatsque exi« ftunt* _{qvas minus principales nun*}

cupare non abnuet,& Tunt, pister

Cdorem%

_Sulphur

_{& Nitrum.}

_&

in _{primis fuccorum fulphureo»} rum & nitroiorum ex fublitiori terra _{prodeuntium cxhalaticnes.}

Etenim omnia Meteora ₍

_vulgö

fic _{appellitantur, quod eornm}

ple-raque

infublimiappareant)

quce

in

in medio aere accenduntur ex hac

eadetn materia brtum ducerc

fupponimus, Hinc cuåimtur

Tidmind

& fuhurä tmicanfi, Phil» |

« C9 ) Sf

Vet» it Ncv. de Met. c* !£•

Qiiocirea ad prafens inftitutum

haud _{parum fa&um remur, 11} paucis cauflarumiftarum expcfitio*

ni inhsereamus.

The?.

VI

Quoad

Calorem

> quem ceii

cauflam _produ&ricem

exhalanti-um _particularum

_{delcriptio noftra}

involvit ,

perpendamus illum,

ut

qui in motu celeri a c petturbato partium infcnfibilium pofitus,

crypta tcrrarum ful?

hur

& nitrutn

recipientium pcrrepir, materiam

cxfealabilem pro natura motus

fui

infigniter exagitat dividitquc;

di*

Vifas _{ejus partes leviores in}

latio-ra _{fpatia, quibusdemum}

conliftcn-di locus in aere conceditur, cle*

vando, ubi pro ratione

molis &

natura _{lege pari gaudere}

_poteft

ccquilibrio confiftentiaque. Quan¬

tum vero ad alteram cauffam IciL

materialem, quam

conflituit

Sul»

phur, fpe&at, res omnes

C »o _)£*

bilcs cidern _{principio deberi fup?} ponimus, Et nu1 larn rem fine Snlphure inflammari, vel fequenti-bus conamur _{probarc rationibns.}

Sei Iiceti Circa _{Chalybis & filicis}

adtritionem, nonne _praflentia

Sulphuris pdore _percipitur? quo

fine vix fcintillulam cmicantem

cerncrcs. _{Quid? quod}

circum-jfians _{Sidphur redplcns aer igni§} fomentum efife videatur. Unde ,

quado, _{pqlveris pyrii accenfio, nn} fi å _{Sulphures Proinde prakter in*} cenfioncm 6c flamm_{am, ipfe}

o-dor, fulfhuris prsefentiam in

ful-guribus prodift Unde Plinius

lo-co antea ci_{tato; Fulmina &} Ful*

gura

SulphurF

odorem habent, &

lux fp

fa

eorum

_{Sulphurea efi.}

_Hoc

vero _{unipe Fulgura generar! non}

ponimus, fed cum commiftionc

falis _{nitri, quo fine ncutiquam}

Sulphuris tantam efle vehementn

am _{deprehendimus, tantum flaturn}

& ventofum _impetum.

_Sulphur

cjuidem prompte ßammam concipitt Jfi4- tärde

_deßagrat;

_{NFmm vero}

c

")

U

Hon ita, _facile

_{infiaminatut,}

/?-mel _accenfum

_{fubiiö &}

_tmo

_qua.fi

tnomento

_defiagrat.

_Tcfte

_Sennerto

1. _{4, Epit. PhyC c» 2.}

_Particulis

cnim fuccorum acrium _Sulphur

fuam rcfert _{confiftentiam,} 5c ad

naturam olcorum acccdensex

pro-pria natura _igncm facilé fufcipit»

Conf, Ant. le Grand. Hift. Nat. p. m4 116# n» 6. Ut vero tam

lubitam _{Eulgiira deflagrationem} procreant, tantoqüe impctu diver*

fe _{eoriim materiei particufe}

pel-lantur, non a Sulphure, quippc cui ob defédum tantse föliditatis,

cjute defiderari alias poflfét, cxtguaEf infunt _{vires, Ted Nitro ed, qttod å} .flamma facilimam _arripete

ac-ccnflönem, 5c accerläim in ftibi*

tam ac ventofam e*(olvi

explofio-iaem, _{expcrientia docet. Nitrofen}

tum exhalationnm _{partieufe pfd}

föliditäie & _{péculiari partium fi¬} gura 5c ditpcfmcne, quibus

do-bara: _{funt, plits fpatii common,}

Quam _{quieti reH£ée occttpant»}

Hinc facilis difrerfio _{fulgtiritrH ,}

acce-M C _{II) ^}

tccclcrante morum materia illa nunquam non velocißima

pernicis-(imum, qua terreftres illx folidio-resque nitri parriculac rotantur ,

(ine _{qua vix tantx vehement ix}

niotus efle _{pottet. Conf. Phil.}

Burg. Tom. z p. m. 76. Qtiod

v. ad motum in _{Fulguribus maxi»}

mum faccre materiam omni aliå

multo _{puriorem adttruamus, nto*}

ret _{infignis ejus in omnibus rebus}

operatio, prxter quam haud faci-le fciérim an _{Corpora parum}

a'i-as _{agitata, puta nubes, poflint in»}

flammatis cxhalationibus adeo ve»

liementem _{agitationen! conferre} tantumque conciliare motum ,

quantum circa Fulgurum

vibratio-ncm _{fxpc cernimus, nifi}

_effetfu&

vim _fu/t

_{cdujji£ fuperet.}

_ut

_verba

jacent autoris, quem _fxpitis

cita-vimus, Phil: _{Burg. Tom. z' p*}

_7$

Accedit _{quod materia nobilis»}

quam fubtilem nuncupant»

pctifiT

mum funm _{vigorem exferat}

_in

ccrporibus fulphureis aut

Olcofis,

(**)

cxilitim tricas feu _{involutiones,} quae in illis cxifttjht, tenuiores

n-cams _{ädmitrentes. Anr. Lc}

Grand. Hift. Nar. loc. cit.

Thcs. VI

I.

Cum a. fieri "nequeat, quin

cxhalationesj'quas praecipuas mate*

riales _{ful guru m pofuimns caufias,} cx _{penetralibus terrte, ut ut} fubti-lis cxatatae, ipfae tcrram

redote*

ant. _{Quare fupra alla tis}

_hane

haud incommode adjiciamus. Ex qua, inquit Du Hamel 1. i. c. 4.

de _{Mer. materia,}

_ful

men

cuditur^

niß ex terra, nitro &

_Sulpbure

\ ra•

tionem dicli _{fubjungens l Commu¬} nis _quippe

_{efi pulver}

_is

_pyrii

_{& fult}

minis mahries. Et finc terreftri

materia nos _{dubitamus, an}

Pulgu-rum v:s Hbi confietr fieret enim

ut _{quid in illis nitri efi; cb}

motus

fui _{vehementiam fian.sque prseci«} pitantiam fubitö opprimeret å

Sul-phurc conceptam Hammarn prins*

que _{extriugueretj quam}

_fciflis

_nu*

«8 ( «4) B

bibus _{aereque, tanta vi a c impc*}

tu terram feriret, Siccas & ter* rcftres _{particulas cum Sulphureis} & nitrofis fumis _{permiftas in me*} diam _{regionem aeris adtolli & in} fundo _{vafis, ubi diutius pluvia}

re-fiderit, terrenas feccs confpici,

in _{confpe&u eft. ut cit, loc. Du} Hamcl, _{Arduit pra'tferea illud}

i-pfum inflammationis contiguitas

& celerrime _{arrepci ignis}

corifer-Vatio, _quippe quo fit, ut prius

ex-tindio fieri _{nequeat, quam tota}

éxhauftå _{imprcflfionis materie.}

qua fi _{copiå aliquå accenfa}

fue-rir, in terram _{u(que detruditur,}

Th

es.

VIII.

Tn medium _produdis

_iis

_»

qua fupponi videntur circa mate¬

rian! _{Fulgurum^ cxpanfis ferri}

_velis

in confiderationcm iubftratae rei

formalerr

quam fuppeditabit

ipD

incerifio, fvadct inftituti atgumcn'

tique ratio. Et qnamvis

miro

Circa eandem modo varient

€* ( f_jr ) 3» •

rum _{opiniones, cum optimi ta¬} rnen notrunis _{Phiiofophis ineendi#}

um illud _{probabiiiter deducere cot}

namur ex _{motu, quem remote} hic

producunt five calu five agitatio# Ae fua nubes, _{quibus, halitus} ifti _{intercepti vehementius arftan.«}

tur; _{proxime eundem accelerat-pu*} rior & in _{perpetuo motu pofita}

materia, quse fulphureas in primis

ignique concipiendo idoneas par* ticulas citifiime circumrorando» expulfis per aräiorem

exhaiatio-num _{comprefiionem partibus}

ini-doncis, quse hadtenus intenrufiae

erant, _{ignis fuffocationcm molien«}

tes, _{Ignis formam fenfibiliter} indu-it _{vircsque colHgit, qui}

quam

per-nicififimé dein toti _{circumfimti com*.}

ynunicatM

_{combußibiti>}

_quic*

quidexhalationum tunc _{prope ad-,}

cft,_{incendit; atque innunc lcviores}

flammte corrufcationes, nunc corm

pa&iores _{ignes pro conditione ac»;} cenfje materias _{erumpit. Con£}

&ohault. traft. _{Phyf, part. 3. c#}

*6.

_Seufibilita

notanter dixitnus»; quod

«jnod pnriflimo huic _{corpori ha*}

ßenus _{per varia intervalla}

difper-fo, in tantum exferere fuas vires

ob _{impedimemuin Tibi a}

circum-ftantibus _{pnrticulis conciliatum,}

non _{licuifTer, ut fenlus noftrosmo¬} vere valucrir.

Thes.

IX.

Proxfmum jam é re elfe du*

eimus, delinearis _{cauffis, ipfa quae} conficiunt

_Fulguray

_{de modo}

pro-pagandi luminis pauca dilTercre. jModum illum deduccrc ncs

o-portcrc opinamur per

impulfio»

nem & motum materise lucis ra¬

dios feu lumen

_componentis

_>

<juse seiherca fubftant'ia

Perfpcui

nomine _{infignitur ab}

_{Ariftotelelib*}

de fenfu & _{fenfibili, ineft,}

_inquif>

dliquod igntum

in

Perfpicuo,

prtfen'

Ha Mitt* lumen _{cfi, Proinde Lu¬} men ab eo dcfinitur atftu _{fett w}

tm

_perfptcni.

_{Undc concludimus,}

lumen feu _{illuminationcm, quam}

in vifum nodrum dcfcrunt

«t ( »7)

Sf

free _{Tulgurüm, non nifi in motu} & _{pulßone huius materia confi»}

ftcre, _{Quod vcro tam}

_fubitö

_ac

in momcnto _{quafi fenfum oculo} rum _{perftringänt, celerius multa} ac fonus ad aures _perveniat, cauf#

fa eflc _{videtur, quia in mcdio}

nusquam vacuo/ob immediatam?c fcricm continuö extcnfl Amt ,

quippc quorum extrema å flim»

mze _{eruptione prefla}

parte, eodem feré _{temporis inftanti preflio ini} altera extrema noftrse oculorum

acici _{proxima fentitur. Non aliter}

ac mota altera extremitate baculi

nt ut _{immanis longitudinu.}

fti-0

4/ 7 tim a c in mo/Wento _{mometur alte»}

ta. Conf. Ant. Le Grand.,

pree-ter _{alios, qni hac de re paflim,}

Hiß; natural, _{qualit. artic* 7. n#} 5". de fono»

Thes, X.

Pofuimus in_{deferiptione pra>}

fentis _{argumenti, faepius continge»}

re, ut inflammatse exhalationes

C £ *8 ) g*

infigm

impctu perdfrenU P Qui fenfus pro modulo inftituti r<

de Eulmine in _{fpecie fic dido, & n} Tonitru nobis breviter diflerendi g

occafionem _{parier, quse nobis hic} proprer ardam rerum cohacfionem c prsetermittenda non videntur* Et 11

quidem primam de Tonitru* Eft g

equidem omnium in confpedu,

quå ratione Cartefius & _qui ve*

ftigia ejus premunr, Tonitrua ma»

gnå probabilitate generari fuppo» a naat, ex fublimiorum videlicet p

nuöium, calore aeris, per

venti

f

cujuspiam iupervenientis efficaci-

li

am ad _{fupremarum aiiquam}

_nubi*

_c lim _{delatö, refolutarum cafu, cum n}

impetu in inferiores fado* Quam a

liiam _{hypothcfin praeter alia ve- n}

rifimilcm eunt redditum _exemplo

_ft

nivium ex _{fummitatibus montium} b in _{fubjedas valles devolutarum, ii}

qui cafus ex _{aliqua parte fonitum p}

licet debiliorem imitatur Tonitru* p

Unde Sc _{fragorem & ejusdem di*}

_i

verfnatem ire _fuppofitum

_fata-

_t

gunt* Cui

_opinioni

_infigni

_to

*2 ( '9) &

probabilitate

commendandse

non

refragamur, contcnti

obfervafie

non _{quidcm femper &}

unicé

fra-gorem adeo ftupendum

inde

fieri,

led ex incenfione etiam

exhalati-onum & verberatione aeris nubi-umque fra&ione exoriri valde au¬

gerique*

Thes.

XI.

Fatendum interim Tonitru

absque Fulgure & Fulmine fieri pofie, fic ut _{quamvis non micent}

Fulgura,tonantemtAmen)oiem

ättdiré

Uceat. Sed _{quod paulö alterius}

conliderationis infiitumm noftrum

nonexhaurit. _QuinFulguta vibrari

absqueTonitru feu ejus

exaudirio-ne, _{prsefertim ubi exiguitate fua,}

feu minori _{denfitate, fuperior}

nu-bes fine ullo _{infigni ponderé}

_in

inferiorem delabitur, adeoque im¬

potens lufficientis _{agitationis, qu#} ptoduäiotii ejusmodi fragoris in-* ierviat, fit neceffe eft; finé quo

tarnen, _{prefiio igni}

_concipiendo

falgoribusque

vibrandis

lufficiat.

4$ C»o) Z%

fuffragante Rohaultio loc. citv f

Forte etiam fieri _{potcft ob (}

amplam diftantiam loci medium«

que nimis era0um, murmur fi

quod fuerii, ad aurium tympana

pcrtingere nequeat fenfationemque cfficere. Sed _{quam Tonitru}

fra-gorisve conliderationcm nes hic incudi _fubjicimus cum fulguribus

& _{qua materiam & cauffam}

co-incidit. Sit _{itaque fecundum no»} ftram _{fuppofitionem caufla. Toni¬}

tru _{pr&cipua, fubita & repentina}

eruptio excita per inccnfionem. Quam noftram fententiam infigni

fua ratione corroborat ctiäm

Ro-haultius loc. cit, n. 2, Quce

incen-fiocumfubitö_{fiat, lubitö materia}

ac-cenla _{requirit majusfpacium, atquc} dum in _{majoris fpacii}

_inquifitione

occupata eft, perrumpit

denfas

nu-bes, primam aeris

fupcrficiem

verberando _{frangendoqne,-hxc} a-liam 6c lic _{confcquenter,}

_ufque

dum _{circumje&us miro modo}

_di«

latetur _{aer, 6c frågor ad aures ;}

noftrasdeveaiat, Accedit&id,

quod

4% ( ) ?&

fonum cdat aeiis forticr rcfnturio.

Conf. Aut. Phil. _{Burg, in de rnet.}

c. ig. lile admcdum etiam au* geri potcft prxfet'tim in

monta-nis locis ex ftrenuis

repercuflioni-bus aeris, variisque reflexionibus,

ut notatur ibidem loci.

Conti-nuationis tremcndi iftius frago-ris, imo _poft omnimodam

cxtin-ftionem _{materia?que ejus} diflipa-tioncm _{partim in}

_{caufla eflb}

repc-titas _{oginamur casdcmque crebras}

flamm« _{erap iones.quaks} nobisfi-ftuntomnianitrofa_{acce(a,quödqiic«} quidfpiritus in

illa

materia

inclufi

reperiatur, per inflammationen! o-ciffime exiens vehementer &

un-duiatim acta dilacerat« _partim

corpora quam plurima dura &

fupra terram cmincntia, ncc non

concavitateslocorum fonum _prom» ptius _{excipicntes, varie refledcndo}

dupl cantes, & reduplicando aures noftras continuo horrorc adficien* tcs. Ca nf. Rohault» _{fapius jam} addiidum in fuo traft. _{i'hyf. Part*}

3- C. x6i

m _oo §»

TheC

_XII.

Priusquam hinc manum amo*

Yeamus, viam foni a Tonitru

re-dundantis & ad aures noftras de»

venientis _{inveftigabimus, qua in}

folurionem _{vulgatse qureftionis}

in-cidamus : Cur _{Fulgur -prim vide#}

tur, quam Tonitru percipiatur

auri-i/m $ De modo illuminationis

fu-pra di&um, & quidem non nifi in _{compendio: nunc}

propagatio-nem foni _{paucis luftrabimus.}

Ad-tende ad rationem medii aeris ,

vujm non _nifi motm tremuluf

fonus

quo odficitur _{Organum cor»}

poreum, videbis tenuitare rarita* tequc _particularum eundem exce'

dere a_{quam, quippe cui fi cor¬}

pus aliquod injicias, exinde ftatim undnlatio _{exorietur, qute grada*}

tim modo alteram alia ferie fat

longa fufcipiet. Sic etiam aér, cujus agitatio fonnm promovet,

variis ramulis & flcxionibus

invo-lutus, & å fe invicem _disjunftis

partibus conftans, undulationes

ad*

<68 C 2} ) §t

mittit, quae non adeo

fubitb,

fed

fucccdcntcs cum _pcrrcpunt, alise

ahis _{cedendo, doncc ad inftar cir«} eulorum in aqua, qui eam totani

ftatim non _percurrunt,

fed

conti-nua ferie _{pergunt F ut}

_verbis

_utar

Antonii le Grand cit. loc. _{3 de} Tonitru tremore _participes

reddi-tae aures noftras ambientes aereas particulte, auditus Organum

pul-fando, per nervös feu inftrumenta fenfationis, ingentem fragorem

ce-rebro communicent

_{adferantqué*}

Thes. XIII.

Sed ut _{revcrtamur, quo}

pau-lulum _{defleximus, hic obfervari} Volumus, _{quod fupra å nobis in«} digitatum eft ♦ fieri ut aliquan-do _{vehementiori, aliquando}

remis-fori _{imperu Fulgurum}

_flammac

nubes _{peragrent» Quas}

_eruptio*

niim diverfitates varios _pariunt cfedlus. Laxiori modo ubi ejici»

tur incenfa _{materia, non nifi leves}

c _nube

m en) s*

qi*sc per nubcs fenuiorcs prséferttm

emilTse fme _{infigni aliquo impctu}

& eftcdlu _{perfubtiliorcm}

difpergun-tur aerem* Cum a. _Fulgtira ple»

no _{gaudent alimento & vi} vehe-mentius _{enimpendi, non modo}

fragorem feu Tonitru de quo jam diximns, led faepé Fulnien

ef'

ficiunt _{ejficularittirque. Qucd noti}

nifi folo _{impctu & materia: dis»}

pofitione a Fulgure differt, tefte Scneca :

_Fuigur,

_ir-quit,

_{efi ignvs}

late _{explicitus, Fulmen efi c oactus}

ignis

&

impctu jaetut

lib,

3. f*

Nar. c. _{57. Quicum Sennertus;}

Fulmen _{efi Tulgur intentum♦}

_In

de Met. _{Epir. Phyf. I, 4. cf 1.} Fulminis vero _fpecialem

quafi

confiderationem felicius abfolva» inus, ejus explicandis effedibus &

phcenomenis aliquot in fequenti»

bus immorabimur.

Thes.

XIV.

Ingredimur hic corifidentio»

ncm rei _{longo difficiliaise»}

FUL

M

i

M

MEN _{equidem igneam tantum}

efie _{cxplofionem abitramur. An}

a, (imul ex fcdimcnto materias

quidpiam conerefcat, quod lapidis

inftar obvia _{quscvis disjiciat afie^}

rcrc non audemus, ratione quå

Vulgo fieri ioiet. Exiftimamus a#

Fuigur pro majori fias materix compa&ione, cobstfione alimenti# que fübtiUöris vi, qua in re prse-pninis confiftit ejus & Fulminis difcrimen, fub magno impetu con»

fertim e nubibus erumpens _in

op-pofitam devolvi partcrri» Sic vtt

in nere non _{femper diffipetur,} fed

fsepius terram ufque dejiciatur.

luerea, quod notandum, circa vehementiflimam eiusmodi emiffi*

oneni, ron femper licet re&um

concipere motum, verum maxi-mé intortum ac _{perturbatum, imo}

turbinum adioftar in _{gyrum qua(i}

agitatum, ut in arboribus a Ful»

mine idis cernerc eft. Quid?

quod ab aerc obnirentc ejus fiat crebra _{repulfio. Unde motus} e-jus diverfitas & vertigo

quafi

tur, _{quam miro modo adaugent}

varias flamnise corrufcationcs alias alias _{excipicntes. Conf. Phil.}

Burg. Träd. PhyC Gen, Tom, % p, m. 45-^, Sennert. _Epit»

_Phyf.lib,

4«. c de Meteoris.

Thes.

XV,

Qui a. fiat quod eminentiora roaximé ceteris feriantur a

Ful-minc _{loca, non eft quod adeö}

miremur, fi ad rationem nubir

um, quje Fulgurum genctrices funt, refpiceie vclimus.

Contingit

e-nim _{illas, cum multo aére exhs*} latam _{materiam, minus} combina-tis nubium Litenbus _{eruptione mi*}

nitanrem, comprcfiionc fua

inclu-fitfe, Lateribus enim _{apertis ex»}

halatio accenfa illac _erumpens

oblique agitur, alia praeter

excelfa

loca vix _{percutiendo, Vel fi}

maxi-mé _{pari omnes nubium partes}

gaudcrent firmitate connexioneque cruptio ei parti potius dctcrmina»

tetur, ubi ex _oppofitis

_{eminentiori«}

buspraccipue

locis, maxinié

defccm

fui

C 27 )

foi _{obfifteretur* Unde Fulmin}ur»

vi _{turres, cacumina montium,} ar-borum _{proceritates dikutiuntur,}

ncc non tecta _{templorum* Quin}

fepius aedes eminentiorcs ignco

il-lo _{impetu Flammam concipiunc} k _{aliquando deflagrant, ut} infe-lici cafu ante biennium evenit in

patrio meo iolo Hedfunda Geftri* kiorum. Circa _{quod infortunium} indé _{plurimum Fulminis vis per*} ccpta, _{quod in} momento feré ad

omnes _{partes inter maximum}

im-brem totam _{conceperit aream}

fru-gibus confertam, & mox trium

rufticorum villascum_{poffeflionibus}

horulx _{fpacio penitus öc miferc} confumfcrit.

Thes. XVI.

Prxterquam quod de

Fulmi-ne _{adlatum efl: miro, miris admo>}

dum aliis _{gaudet efle&ibus,} utpo-tc; fiue damno _{vaginx liquefccre}

ferrum; inncxiå carnc, ofla con*

teri animaliumj falvis loculis,

fundi _{argcntum, xs, aururn. Sc}

*3 l iS)

ut rein vcrbo _comple&ar:

durio-ra _{magisquc folida Fulmini efle}

obnoxia. _{Quid^ qnod canto} gau-deat Fulmen terebrantc ardore ,

eaque materi# fubtilitate, ut ad

naturam fermé _{aquae fortis}

acce-dens, _{per duriflima & anguftiffima} libi tranfltum fternat. _Qnod a,

rariora _{corpora aliquando fine}

_ul¬

lo _{pervadat damno, inde forte}

_eft,

quia non inhaereat, fed ocius muh

tö, quam ut vim exercere

vale-at^ fe per poros transfundat. Mo* ra enim ad Udendum

opus

qui-a manus

_fape

_ducia

_&

_{reducta pcf}

Flammam vix calorem

_fentit,

_{ut ex}

Fromondo Beemannus citat.

Ra-tionem praeterea adfert Seneca his

verbis♦ Valentior_a, quia

yefiftunt

, 'vehementius

_{dijjipat, cedentia}

non-nun_{quamßne injuria}

tran_fit.

Li

b.

I _{qua?ft. Nat. c, 31. Exempla &}

rarioncs alise _{paflim apud}

_Phvfi*

cos _{proftanr, nominatim quorum}

du&um hac in diflertatiuncula

fecutus fui & citationes indicanf, ad quos Benivolum Lc&erem rc-mitto,

«3 (*9 ) S*

mitto, contentus qux de Fulmine hifce oculis vidibreviter fubnexiffe.

Cumanteannos_aliquotrapaciflimus calorisseftus horribilia _{Fulgura coeli*} quefonitus_{pepererat,contigit}per

fo-ramenfocuii cujusdam praefatae

pa-rochiae Hedfundenfis ruftici, fulmen ardentefoco vehementerfat_penetraf»

ic _{circaq;defcenfumlapidesdejeci(re} & _{pemam ad quarufticce appenderc}

folcnt _{claves,amputafie jhuc illucper} domum diflultans inter alia arcam,

quarecondi (olent candelse, &c alias filfurase_{pariete dimovifie,}donec

cx-itum_{perapertamjanuam perens, ru#} fiicum forte in veftibulo farciendo#

r^hi retium cauffa_fedentem,cum fe¬

ieei_{aflidente, attonircsredderet pro#}

fterneretque,

itaramenutambo ad fe

redeuntes revivifcercnt. In Orfunda Ceflrikiorum inter Tonitrua ad fo#

cum _{igneluccntem,pater cumfiliolo}

ledens,fulmineo ccili

(unt.lnfignis

_pla#

neefcdtus quamvis lugubris, &mo#

tusvarius Fulminuminde comparer.

Ea.tnim_{Vuknmamvisefl, habet autoc}

Phylkx

GothanseindeMer,in gene#

ec 3°; &

rclib. 3. part.fpec c. 2. utinterdum hucillucau a(i disfiliat, hcic _tabulatum

per

företßlleic Upidem

e pariete move•

at, alibi aliud quid dejiciat. Ibidem

verbafuaexGaftendo roborare _per»

git,qui de Met. c. .5*.

quod

nen unum

fimplex fit Fulmen

t ait, v

arte

compa*

clum_{illaqueomniaperagens, verum}

_fit

aggeries

complurium,

propter

complu*

res

glomores

_{concervatoscoharentesque,}

quorum unumcrepet

ad

tcclumaut

tabu*

latum,

quod

&

_per

for

_et^ (f reliqua 4g*

geries

aut

foramine fiaclo

penetret, aut potius

huc

illuc

dij]filtet^

&prout impc*

tustuleritynuncißeheic,nuncilleilleic,

aliw aliu% _impingatur,

_{praterlabatur,}

concrepet)fierut

cf

fiui

vefiigium

relin*

quat. Haecille ex Gaflcndo; Quam

opinionem praeteralia multum

con-firmare videtur, _quod nos oculares teftes de Fulmincadtulimus.

_Quod

vcrocrebro focos per_{föret, ut}

apud

nosnonraro obfervatum _eft, caufla

forte eft, _{quod vel ftupendi illius}

_i*

gnisqualitasappetet

fibifimilem,

vel

ardentis mäflae_{fuligo igncm}

Fulmi-nafemadfealliciat- Unde noftrates

rufti-3r y»

fufticac Tonanti _{clauftra foculorum} obduccre lolent.

Thes. XVII.

Décuneo Fulminari nemo

ad-RucmortaIium(ibi>ncdunialiis fatis*

fecir,neefortafbsunquam in hac ca$ ligincfibi pofieritas fatisfaciet» Sunt quiomnirio talcm darineganr, quod

velillis nunquam cöntigerat _videri, vel _{vifum pro fufpcfto habendum.}

perfvafum fucrar. Interim peflibi-lemcxiftimnntaliiejusmodiduricor»

poris velin nubibus vel in _{ipfa terra}

cx commoda _{aliqna materia fadtam}

cöncretioncm, operani accommo#

danteFulminco_{impetucfiffimoignc.} Fieri etiam _{poteft, ut rapacifiimo}

Fulminis motu _{lapides & metalla}

in _{ae!ra abrepta in}

momento inftar

ccrte _{colliqucfcant, fundantur & in}

lapidem vel aliam _{aliquam duram}

naateriam concoöa cum rcfilicntc

Fulmineintcrramcadant, _Quicquid

autemdeeo _fuerit, non _{patimur nes}

cö

_{abripijUtgenerationem}

foveamus fidtitiiillius_{lapidis, quemprogenuio}

vendi-*2 _{(i*) g»}

rcnditantruftici; &_{frugum fuarum}

vindicem_{gensfuperfttiofa colit: Ve»}

rum _{putamus in fortisfimo impetu,} ut antea_{monuimus, fulminum vim}

conftare, atquc indc, falvoaliorum

judicio tarnen, pboenomena ejus, fi

non _{prorfus, certå tarnen}

_probabili

ratione_{pofle explicn ri.}

Thes.

xvn;.

Sedmanum e tabula» Interim

B. _{L.ingenuef;iteor,miilta hicå mc}

levircvefTe_{tada,pluraTponté cmifla}

&demum_{cömplurima non nifi}

_rudi

aunctva _{digefta. Qnse tarnen addu#}

£ta _{proftant,in meliorem} interprete-tis_{partem, percandoremruum}

obni-*é contendo. DEO, _{qui w}

_nube

vocem fuam devtf &_mittitful* fit_{gloria in excelfisl}