|Π^
SEltTATIO THEO LO Gl CA
D?
EGRITATE
Textas Orig. Vet, & Ν. Teft«.
dVAM,
'^smßnßi Vtn; Facult. Theolog*
in Acad '%)bfalimfi.
FXÄSIDK
"> Λ
1 ORD ANO EDENIO
5. S, TteoiL Do£t. & Prof Ord.
Tublici defendcndam fufceptt
$ RIC LS S Τ Ε ü CHIUS ANG,
Die Maij Anni Μ DC LXHI in Aud«
Guftay, htriS ante racridiém Colitis.
Admodum Fevertndo tå fraclarißimo
D. Μ. PETRO STE'U
Ecclcilaruro Dci per Norlandias occi
Superintendenti gravjiffirao.
N EC NO Ν VIRIS. *
Iteterendis & CUfttfimis.
tj)n«OL A OSTEPHANI
<8fMim Pafte& Przp.Pithcnfi,
Dn. IACOBO HOLST
Paft. & Prarp. in 25runf?00/
pa, M. GEORG IO
.ELINGIO. Mathef, Leftori J
in Gym. Hernofandenii.
©η. IACOBO 1UR.ENIO |
Ibid, Poéf. & Hift.Leftori. *
Diu M.NICOLAOPLAN- I TINO, Ibidem Gymnafii |
Adjunåo.
Dn. PETRO NENZE?
S.S. Theol.Lcftoripi
Dn. M. JOHANN!
BQNKX$*S.Theol.L(
D. OL AO SLibmi Eloquentix Leftori.
Dn. ZACARIAL PL."
TINO, Graec. ling.Lef
De. M. CHRISTIIR BOZ^O. Pbyfj &i
Lcftori.
Uli Varenti optimoj bis Ädfinibus Charifßrmsl Fputoribusq^ fummist Exercitium bos
Acadtmicumf
13. p. Q^Rcfpondcof
'jQltris/imis nominibus veßris leve bocy
f quantum quidem ad me attinct, munus
Mnfcribitur, cummajus inpoteßate meay
|! in pra fens quidem non habeam. olui ta¬
rnen majore forfan conatu quam fucceffuy j diquod ■ maxima! erga vos obfervanti#
me a, plenisfimiq; amoris , hac nuncupa-
tione mohri fpecimen fed inter rudimen-
ta pr imitias mea er ga vos pietatis po-
nendu. TIBI Parens optime,poft Deum pietas fummay & obfequta omnia debem
turbon efl nunc pr olixe merita tuapr#-
j
tdicandi locus* Res ipfa loquitur quantum
■tibi debed: confcientia mea,quantu debere
me agnofcam- Λ cape modo bas ftudioru meorumprimitias, Qf mihi favore folito
paternaqjbonitate^ad alia animum adde„
b^OBlS sfdßnes cbanjfimi, vinculu fa-
tniltasvirtus veßrafff magni s fe pr ob ans
meritis>magnus amor meipublice ut gra- tias habeam jure magno poßulant. Sa- feipite benigne bunc primum in pubheo
cona-
tonatum mcumffißplacetyde c Mer o aliöi proprii ingcnii fMus exIpeftate. ScdQf{ %
PQBlSTin clarißimiyasßdua in me cm A
diendo cur a, ut nomina dcbiti mei alia U<
ceagratias quäspoffum maximas me agt<
rcjujfitV os itaq;fautores optimiyqui mtl £
lioris Japicntiä initia dedißis, faventibui
oculis tenue adfpicite officium: Qfut anit!PJ fempcr, ita & poß bac conftanter må o
favete. TIBI parens optimeydivinam bt\ *j.
vedi&ionem, r<vegetos annosyffgf tranqum*n i am in amplijßmo munere feneBam: PÖtU]
BIS ADF1NES& PIRIclariffm
non minus quam Parenti meo, fucceffu1 di<
felices & fau β a omnia pre cor, Palett,
R. T. Ό.«*.
CL. CL V- Nominis Obfcrvantifiimus
Scripil Upial.
%6. Maij Anm i66%.
E. STEUCHIUS.
4 iti
Μ r T idendum jam eft, quid ad objc- JutrundÄ
,YU\.A / &iones adverfariorum maxime objcftionS,
\f fpeciofas C fingulas cnimcxami- td'. ▼ narenimis prolixum föret] poffit
fW tefponderi. Et primurn quidem attinge-
uus illas, quse Judarorum malitiam tanti
•iacinoris caufam ponunt. 1
Ibul § iy Urgetur bic i Summumgentit illius Pro corru*
lfJn chrijl tants eorumq- religitnem, oditwt, quo J"1??*",.
,
ad tAtitum fcelus facilt pttuerit impelli. Refp. jjcitur>
Hm Odium iftud, teilibus Fhilone i, Iofepho i
,
Eufebio j> Hieronvmo4, Auguftino u JMaorum
aliis, ipfa denique noltri temporis experi- odiute»
ttw entia, venerationem Jndacorum erga tex-
rQt tum Ebrxuni minimé fuftulit aut minuit,
, ·
quod etiam tanquain fiftgulare quoddam proyjdentiär divinx documentum depr*- /Muieat jiiftitiiis
K
1L. ii. de vit. Mof.*L.i>Ctnt> Jp.; L,
Vin Pr.Év.c.i.+.In Prol. Gal. Qjzbr.
& alibi paffim. ■> Lm.V> deCtD c.I}. 6P4- rtn.adGr.
$ 16 II Jußinum ifirigenem %, tufebium j,
_f4
.Cbryfofipmum 4, Hiertnymum j, ]«- ycutam!
daos quadam ex Ebraicis codicibus odio Chri-
ßianorum erafijfc. Refp. Patre« illi, utbe*
ne monet Bellaröiinus 6, nou de ipfis fon- tibus Ébraris
*fed partim de LXX in- terpr. partim de aliisveriionibus, Aqui-
1
Sjmoaacbi, Tbcodotionii, loquuntur.
O i r>uit
ι $4
i Dial. cuniTryph. zHom.xii in Tern *
iL. iv Ht E. c. 18. 4 Horn. V. in Matth
5 Ep. gy ad Aug. 6 L. 11.de V.D.c.z.
I * $ 17 Fatta corrupttonis indicium effejt >
Difcrepan- fcrcpantiam in ChronologiaV. Tefi. coditVt
tia in chro- Ebraorum k T XX interpr. Qioirvweue (ΐ
ter ε!rx'T non °^lcura d'cent Apoßolh & credunt Patre
St Gr* cos. iblnique.) Ebraos enim etat i fwgulorum pettt Patriarcharumfili»sgenrvantiu, ante & p4
diluvium, usque ad nattlin Abrahamum *, an· u
nos eentum demere3ut fic in univerfum defeäüi
inde oriatur annorum 146g. Gracos auten
annos iflos cenflantcr numer are, eatnque fup·
putativem probari ab Africano, Eufebio aliisj
que ChriflianiSj imo pracipuis quoque geittili^
Praterea etiam Judicum imperio, fecundun
Ebraos Codices, tempus jußo brevius affignari, ofiendente id in Attit Apoftolorum 2 Pauk
Dubitari itaque fix pejfe, Judaot loca Vty Teß.Cbronologia proponentia,eum Ulis fe pv,
mi a Cbrtftianis animadrerterent, torrupißc> \
ne agnitoicum Lxx & magni mminis hißs· ' ricis3tanto temporis decurfk, fateri una ti¬
gerent ur, extremum tempus itißare, adeoqtit Mesfiam omnino effe exhibitum. Id autemfor- tajfe fattum uno tempore ubique, Judais Afu-
ticis id procurantibus, v el per cmiJfarios3 quo i inperniciem Chrißiana religionis ad otnna
orbis partes expedivere,ut teßatur Juflinus $ i
vel alio aftu quocunque. ty.In hoc argtunen-
to> qiiod quidam noftri tensporis jydicant
iSj
w Morias inviftum» multa ctimulantur ac-
curato cxamine digna, qiiorum tamen jii- ftaconfideratio non eil huius loci j Paucis
itaqnc nos hic cxpedituri fequentia mo-
0 nemus.
( «
IVid. Gen.V,9 & fet}, χι, I o &fe«}, i C.
trt\ ii 11, 20. 3 Oialag. cum Tryph. 4 Vid. if
veto Vojf. in Op. Chron.Conf. Morits. Exercit.
_pt} § 181 Difcrepantiam iftam codicum exi"]/c°0i'
αη·
μEbaeorum & Graecorum olim å magnis ec- ]jgi aliquam ätit ι tlefia Doåoribus
,Hieronymo ϊ prxfer* textus E-
iten tim & Auguftino 2, non animadverfam braeicbr-
[ιψ tantum fuiffc,fcd & diligentcr expenfam 5 ruPtlonClM<·
Iiis· nullum tamen corum inventum, qui indc
ilitt, Ebrxos potius quam Graccos Codices cor- dttti ruptos judicaverit. Hieronymus fanc
uri, ron dubitat Grxcos hic efie mendofos:
tulc, Neqj Auguftinus,iliis alias addiétifliaius ; Vett qui tamen erroris hujus eulpam non ipfis
pr, ixx, fcdlibrariis impingit. Ebraros autem
>iß(>\ hic errare judicat impoilibile. Vrgenrq;
üße- ambo ex τω
γlxx fr.pputatione fequi, Ma-
a{0' thufalaehxiv ( Eufebiusxv, alii xvi nu- oqtit merant ) annos poit diluvium vixiiTe ; id
fet' autem manifeité ablurdum effe, cumS.
Afu- ScripturaexpreiTé dicat
3Ofto tantum ani-
qua mas in area fuijfe conferyatas3. Qua de re tnntt ajunc famofam quafiionetn ejfe, & difputatio-
ts 5 ί ne omnium ecclefiarum Ventilat am. Imo Pon-
oen- tificii.ut ut diffiteri nequeant, veterem cc- cant clefiam Romiinam, non fecundiuu Ebrai-
tot4 Ox cara
186
cam editione annos a condito mundo iup- putaiTcifcd fecundu lxx interpretes 4, qiu-
bus imicé feré ufa eil i hic tamcn eorum errorem agnofcunt, de Ebrxos Codices#
quos quoqs vulgata verfio latina fequitur >
integros eile prontintiant 5»
*
In Q^+Hcbr. * L. xy. dec.E>*c. 1 o, 1J. {
Gei}. vi i, i Per. ιιι,ζο. + Bavo*
in Fin. App. AmuU J Genebr, Eugub. Fe-
rev. in b. 1.
IXX πι.
^ 19 II Praeterea lxx au&ores ver
fuitfe ratci
'^onis ^TXCX non fuijfe Qiwwwftvi fAtes,
fed interpretes
tut loquicur Hieronymus '»
adeoque lapfui & erroribus obnoxios > ip- famque eorum verfionem fucceiTutempO'·
ris varié interpolatam eflfe , imo pene in-
tercidiflfe, ut infra probabimus»ae illa er
iniiituto a&uri. At Mofen dc Prophetas
conilat fuiiTe prorfut *γ&μ«,ξτ»τ*ς 1»texta
antem Ebrxum feu originalem ab ιΐίΐί profe&um, fingulari quadam Dei cura,at-
que fynagogx pariter & ecclefi* religione
(andtc confervatum eile, ut adbuc mane-
at corruptionis expres# modö eil å nol
oflenfum.
«
Prdf. in fentateuch♦ 2 Vid. Sup. C. V"
§ 10 Et qtiidem in locis genealogi«*
iflas continentibus nil prorfus immut«'
tum# docet quoque conilans Ebrxorum
codicum conienfus s nufpiam cnim ull®,
tempore aliquis
'viius
-eil, qui
" ~vel
~'eninirv^
hic
In genea·
logiis pa- tiarrcharü
crrraie
Gr«cot
none-
br«o4.
l8y hie difc&paverit. Quam probe vero con- fcntianc Codices Graeci» vel fola docer«
poteft maxima in numeris difcrepantia a·
pud fcriptores, qui illos unicc fequun-
turi
.Vixque dubitare licet, quin hic er¬
rare facilius potuerint Graeei,nunieros nu- dislirerarum not/s, quam Ebraeb iliositv- tegris vocibns exprimentes.
i Vid. Aug. t.xv. de C.D. c. ι Iof. ScaI,
Emend. Temp. & Nor. in C An- Euf.
§ αϊ Confiigere autem ad univerfalé Judxo·
omuitim ubique codicum uno tempore npncorru»
fa&am corruDtionem prorius remerarium P'^e ^uo·
α τ,,· · ti ·
coflice».
elt. Illius'enjm nullum mtota antiquita-
te extat, five teilimonium, five veftigium.
Prseterea inde a primis nati Chrifti annis iemper fuere inter Judeeos aliqui veré pii i, de paulo poft, Chrifto de Apoftolis docentibus, plurimi fidem Chriftianam
iunc amplcxi» : Quis credet hos Codices fuos corrupifie ? aut clam habituros» fi Jn-
dsei reliqui id feeiiient ? in quod tarnen fa-
cinus confpirare eos de religio vetuit, &
locorum, in quibus habitaruiit, varietas
atque diftantia i.
1
Luc. 1.6,11a Mar. 111, 7, S. Iean*
XU, 41. A#. n,57,47.1v» 4. Gal. 11, 8. i. Let. ι, χ. ? Aug.L, c.
jf 11 Sedobjicitur 1 Codices Εbracs ee Oty·
tempere admodum ρau cos fuijfe. Refp. unde ^lc"
id conilat? quis veterum tantam eorum C0£pcrp3u
Q } pauci-
t SJ
paucitatem prodit ? fynagögx fané in B a·
bylonia, ^Egypto, Palxftina, Afia minore
Grxcia See innumerar primi» a Chriftona·
to feculis fucre i Et Mofen inde ab antiqu'n temporibus inßngulis civitatibus habuijfe, ρ
tpfum in fynagogis omni fabbato publice legt*
Ledas fu- rent' ieftatur Apoftolus 1. ζ In fynagogt
iflevcrlto- non lettum fuijfe tpfum textum Hbraum, Jti
nes,non ejus verfiones, qua d vulgo poterant intelligi,
W*um E* m*Xifne Gf^cam, quam & ipfi fcriptores N.
"w' vulgarem ejus notitta fequuntur. Refp- Lingvarum, in quibus verfiones aliqu*
primiså nato Chriilo feculis extitere, ob- i.
via magis notitia non effecit.ut potiu» ift«>
quam ipfe textus Ebraeus in iynagogis fcholisque legeretur, five ut illarum pre- tium hujus induceret ignorantiam a«t
contemptum. Poll reditum enim ex ca· ' ptivitateBabylonica, ctiamfi lingva Chal-
daea notior forte vulgo fuerit, qua Ebrata»
ipfe tarnen über legis divinitus lat», cujus
nulla tum, quantum conilat, verfio exra*
bat, popul© prarle&us eft, Sc addita expli-
catione illuftratus z4 Similitcr poft naturn
Chriftum in fcholis Babylonicis pariter Sc
Palxftinis opera omnis collocata eil in ip*
fo textu Ebrxo explanando, ut Judaeorum
iftius temporis feripta fatis teftantur. Vn«
de facil é patet gente illam, ut noftro tern- k pore,ita quoqj olim,ob commune aliarum lingvaru ufum, propriamnon neglexiffe,
aut t
1*9
au t paifam fuiiiejpfum te&u Ebr»u c ma-
nibusfuis excidere,quinillu fedulö lege-
rit. Judaeos autem converfos/uos, quibus
ante converlionem ufi fuerant»codices ab- jeciiTe>aiitillis, quos fontes ipfos efl'e op-
timc norunt, prsetuliile aliquos verfioiium
riyulos vix euiquam poteft pcrfuaderi.
i
Åcb. xv, zi-zNeh.viiitZ·,
$ 25 III Africanum <5c Eufebium hic, Multos ficutinaliis mnltis, ignorantiå Ebrasselin- ChronoJo-
gva;> & nimia r»v lxx adrairatione efle de- gos
ceptos» erroremque ab illis hauftum träns- ^n,^"c c"
fudiife ad poileros? originalis lingvse pari- cePtos*
terignaros. Addiraus etiam ncutrum in
aanorü fuppucatione exade cum tok lxx
conientire i. Quam benc autem Chrono- logia gentilium cumifthac Graeca conve- niat, jam qnidem examinare non licet;
neque confenfus iftiufmodi,utpote in ma- nifcfto er ror e^ ullam verfioni rm lxx au¬
toritärem conciliaret. Conftat fan c iE-gy- ptios& Chaldaros ultra nuraerum iftum longiifimé progredi z. Praeterea apud
Grascos gentesque alias» temporis antiqui
rationemaut nullam. auc prorfui inccr-
taminveniri $.
i
Vid. Euf. Chron. P. 1. * Vid. Herodet. in
Eut.Diod. Sic♦ L. 1. Gic.L. 11.de Divtn. 5 Vid, Iof. L.i, Cent. Af. luft. Far. ad Gr.
C/. Alex L.i.Strom.Euf.L.x.Prap. Evang♦
$ *4IV Tcippus autem illud,quo Ju- Tempus
O 4 daco- judicwJis
imperii ***
quantü fit. j ^xortim rempubl. adminftrarunt Judices,
fam clarc conftanterque in primo Reguta
-
librodefiniri, ut de ilio dubitari proriiu
nequear. Anno enim 480 ab exitu cx &' gypto/ja&a funt å Saiomone pnmi templi fundamenta 1. Deraantur iftis anni 4 Sa*
Jomonis Se 40 Davidis, remanet tempus
Judicum Se Saulis, [cujus anni a tempore
adminiftrationis ipfius Samuelis non di-
niat primus ftin^vuurur ] annorum 4^. Qu od verb |
Rcgum li- locumiftumin A<äis 2 attinet, ubi Paulus
fccrcum Λ- tempus judicum definir annorum 4f ο,ηο-
fti» Apofl» tum eil» eum intcrpretes Se ehronologos
mirificé torquerc., quorurri conjecfcuras o- per« pretium non eit hic affcrre. Expli*
catio faneejus talis quierenda, qusc cum
nnmero in V. T. dbiinito confiftere poilit
eaqj hic haberi videtur,quando furnm« ifti
4jo includuntur anni, & Mofis judicum primi, qui funt 40, Sc Samuelis ultimi, us- que ad ejus mortem, ad quam autoritäre obtinuit priftinam, hoc eit, Regi» parem»
aut ea fuperiorem. Putatur a. Samuel bi-
«nnioj? vel aliquanto minus ante Saulem,
cui anni 40* tribuuntur,mortiuis · unde ip*
fi 3 8 anni rribuendi, ut fic totum tempu»
imperii judicialis fit annorum 454; q"'
numerus ad iftum å Paulo definitum fatis
propé accedic. Eundemqi non difcrepa- reab illo>qui in libro Judicum ponitur,
alibi oftendemus. Iftis erg 031^115434^'
59«
"
dantur χ Saulis, 40 Davidis,& 4 Salomon
nis, exurgit numerus annorum 480.
* i
Reg.vi, i, 37* it*P*r. ni, 1. * C.
χι 11, 20. i Clcm. Al. L. 1. Strom.
§ Xy At inquies 1 Caltulum noflrum non Ob;. I,
txaäecum Paulino convenire
,etfe tnim 16 Efl"equ«-
Aworum difirepAntiam. Refp.S. Scriptura>
confvetudine fatis familiari, numerum ro-
tundum ponere fölet pro aliquanto vel majore , vel minore, qua etiam fe hic uti, Apoltolus adhibita particula a? circiter» 2
fatis claré innuit. χ Initinm Annorum 4; o k Alios ponl
EauIo poni perAäam terra cayiawaa diflribu- * pau^°.
tmemi finem autem^dminißrAtionemfufcep- ^^rati
um a Samuele pofi mortem Eli t- Refp. t tcrminos, Certum eft, ex definito annorum 480 in-
ter exitum «5c fundationem templi» inter»
vallo, non poife in iilo A&orum loco an- nos Mofis A: Samuelisexcludix. Illos quo- que una fe complecfci innuit ipfe Apofto- l»s, qui vecerem populi Ebriei ftatum in
certas periodos diftingvit. Quarum pri¬
ma eil imperii Patriarchalis
,inde ab ele- ftione iftius
populi in Abramo. Secunda Judicialis, cujus univerfi durationem ex-
primit, nominatis Juaicum primo Sc ulti¬
mo. Ideoque initium iftorum annorum
Jn liberatione populi Ebraei ex fervitute
,
&gyptiaca collocari debet, iinis a. in de-
!
CefTn Samuelis. Tertia deniquc fequitur Fegalis, 5 Particula quoque poßea in S»
Q χ Scriptu-
Scriptura non femper ad imraediate pr«·
cedens >fed, aliquando, per WiP^ray, ad
remorius aliquod refertur 2 ; Et quide hic
loci, 110η ad diftributionem terras, cujus
roentione proximé fequitur, fed ad patilb fuperius memoratam ex iEgypto edu&io-
nem referri debere, credimus ex jam di-
In
t^libr ^1S ^atlS manifeilum. 3 Lo cum ifium in
Regi non Pme Rcgum iibro folos numer dre annos fltw
indudian- felich, non a. affiiäionis aut fervittttis, ψ*'
nos
affli- rum rattonem m ChronologU habere non filt'
Aionum. antibrai. Refp. Mos iile nondum exem*
plis eft probatus. Imoconftat ab Ebreis Chronologie inferi annos eccleiie afflid*
ante diluvium ; preibe quoqiic deitt-
ceps å Chamitisj annos peregrinationis
in Canaan & iEgypto, captivitatis ]3aby-
lonica:, crebrarum afili&ionum å SyriS»
Romanis, & gentibus inter quas jam du- rumpatiuiitur exiliuna. Diverfum itaque
kl hoc loco fieri non eft vcrofimile.
1
V. i9, 20. * Vid. Mar. xvi, 1»· W*
Γ, 17. χ, ι .loan. 11, ιζ.χιχ, }8.Gal. h
18.11,1.
Emi&uii § »SV EmifTarios iftos Judacoritm»
Judaeorum quorum meminit ih Dialogo cum Try#
quid ege- phone Juftinus, non habuiife mandatu»
procurandi aliqua facri textus corruptio*
nem, fed apud quofcunque fidem & m°'
res Chriftianorum tradticendi, ut mor»*
lium deterrimi, adeoque nulla admifh01*
digni
in
Higni haberentur j quod verba ejus fatis
clarc docent. Tribuic quidem in libro eo- dem Juftinus Judicis, quod multos Sc integros prorfus locos fcripturarum fu-
ftulerint, quibus clarc prsenuntiatunu fit*
crucifixum efle Deum Sc hominem; fed
addit, id fa&um, non in textu Ebraeo
,fed
in tranilatione eorum> qui cum Ptolomseo
fuere, ieniorum. 4
$ χ 7 Proferri etiam folent IV Loca Locacor- nottnulla de Ckfiftoyaut ecclefia Ν. T. Agentia, rupta in
quarum vim & Empbafin mutAtionc quadam 1 fußuliffe puunt Judtot i v. g. ι In vatieinio
Ubob 't ι Π quod nihil fignificat, pofitum Φ pro m vel aut m!?&f C »c
cum multis Pontificiorum putant Grotius
a
Sc L. Cappellus 3» ] qusd notat mißum.
Refp, conjedurse iftius vanitatem, ut alibi
quoque monuimus +, facile produnt lxx,
Targumim, Maforah, Sc antiquiffimi qui-
9l'e, cum Codices, tum interpretes, qui¬
bus le&io ifta prorius fuit ignota.
1
Gen. XL ix, no.» inb. K $ Crit.S. l* V.
c-9· $ 7.4 in Dtjf. ad h. I. pf *
4 iS II IuPfalmis> funis corum ι, ' ,
frofi^pyox feu fonus eorum, ut tum lxx
hgit Paulus ι, Rcfp. Apoftolus Lxxfecu-
tus» fenfum potius quam verba iftius di- refpicit j le&um autem quoqj olira fu-
Me docent Maforah, Chaldseus Sc
"quila, Imoper^p feu/««rwibi intelli-
&
«94
gi dofirinm, fatentur ipii Judaei f. t tWi-
Ebraos in illußri vaticinio de pasfimt Chrifti 4j jam habere fifut leo, quoi
elim fcriptum fuijfe foderunt manui
meas Λ pedes meos, tefientur lxx, dr vul·
latinus. Rcfp. docet Maforah cum textualis j, tum finalis
ToChetibb, feu voccm,qu* in exemplaribus accurate cor·
re&is fcripta fit in textu ipfo, eife »
hacc atirem notar foderunt♦ At ut fiipra
monuimus» non eft uniyerfalis codicum
corruptäo, quando Maforah aut probat«
exemplaria genuina le&ionem exhibcnt.
Prxterea eriam leélio intramarginaliJ
^*lSO eundem fenfurn fundit, five fubiti*
teliigatur verbum *\ ID, vel aliud
,quod
fodere aut perforare notat, five repetatur»
ut alibi faepiifimc id fieri debet, verbuta proximc prarcedens Dl pH quod hic,«t
contextus docet, impetendi, cxdendi fe«
lacerandi fignificationem habet. Vn(k
Chaldxus vertitrpiSTD 11Π wif"
dentet, feu mordendt perfor antes ut leo.;
VerbA illa, reguavit å ligno Dcus7»iw<
o lim lefta fuere teßihut ]ußino%} Tertulli*'
no9} Augußino 1° aliisque, in codicibus £'
braujam non haberi. Ef.. Cum verba ifta in
«Iii* codicibus Ebraeis,paraphrafi Chaldai-
ca, tranfiatione Aquilx»Symmachi,Theo- dotionis,editionibus deniqj rar lxx Cor·'
meliniana <5c Sixtina non extent, haud dtr
.bie
,
bic öunquam in te itu Ebreo fuerunt i fed
ncque primitus in txx, aut deinceps in o*
mnibus Gr*cis exemplaribuSj verum qua- cunque tandem occafionc fucceflTu tempo- risin aliqua irrepfiffe videntnr.
1
Pf. xiXf j? * Pont. xt iS. s. Vid, A.Ezr.
ddh. I, 4 Pf. XXI*, 17· f ad) Num.'xxi v, 9.6 in Difiofit. Ht K. 7 Pf.xxc\i3 10. % Dul. cmt Tryph. 9 edy.Jud. c♦ 1.0. &
edv. Μ Ar c. L. 111, ex 1,19. loinPfxcv.
§ 19 III ExPrephetit. ilnlejAUjam ?
,liiere Elreos vocabit ,qued olint le' roP^etlf*
dmjnerit a txx, & vulgAte latino,
vocabitur. ty. Corruptionis fufpicio hic
facilé tollitur, univerfali codicum Ebraro-
ntm confenfu, Sc teftimonio Mafora:, qu*
fex loca numerat in quibus voces iftae con-
junguntur at fi hic excipiatur, funt tantum
f. Eft aittem Ebraifmus ille, quo verba
»diva fenfu pasfivo ufurpantur, fatis fre¬
dens. Quo obfervato, facilé apparet nc¬
que in Jeremia 1, ubi idcm verbum oc- curnc, aliquam eife a&iv# vocis pro pas- fiva, ut quidam contendunt, fuppofitione.
llnT^AihAYiApro jnttJhjD fitlvator, pofituttt * Φ Ajudetf Ϊ falvatua, ne vAticinium
illud Chrißum refptcere videAtur. ExMa-
forah Sc magna de parva fatis patet, fem-
per iftum locura ita fuiiTe leåum i conve-
•Wque Chrifto nomen J/tfih j five fenfu a- ftivo aeeipiatur, ut aquipglleac nomi-
fli
ir>6
ni <r«Tj)^quod Chrifto in N.T. tribuitur1 '
fivc pasfivo ; cum ex mortc Sc potcftatt '
diaboli plené libcratus fif, non alienaopc
fed bracbio proprio, ut alibi docetur; e
Plura fententise hujus argumenta exami ®
flare jjim non licet. '
1
C. XXI I Ij 6. & XXXliltlf. 2lOAH.lV> r
42.Ι.Γμ».ι>ι. j Je/.Linϊ^.Ιοαηλ,ιΙ 3
ii $ 5 o Progredimur jam ad illa, quibiis J*
Pro cor- cvinci putatur, corruptiöné aiiquam inb *
Γ
r^er^n- ^rseo tcxtu contigiile injuria temporu, ]«* .1
icntionem da:oru ihidio non malo,librarioru imbecil* 11
invefta ob· litate,ignorantia Sc incuriä.aut caufa fimili c
jicitur. quacunq,. Hic öbjicitur i Ipfum EzrAin te [(
1
.
β Art, libros facros omnet in expugtiationejeri'
HbrosVa*15 * Waldau fuijje imendio deletos, p'fl
cros
fuiife AUte ipfo ,divino fptritu fuggerente,eo[de ή-1 (
räcendio dclctos. ßitutos i >3 idetnq, magno co/enfu do c ere PAtW' j 11
Irenaumi3Tertulliatiu i3Clem. AlexAtidr4·/'
Id rcfcilitur th*naf'* 5 »*<#« 6^ugufiinu 7>TheodortW'»· Ρ
rationibui ¥· Narrtione iftä,quie tarnen alios poti»5, ^
quam facros libros intelligere videtur, fri- '
t iv ia libro eile multa docent. Nam i in folo Ezfa5 j j!
extat» omniu confeniujetia eor«111 qui illum hic fequuntur, Apocrjpho atfy ®
fabulolo; imo hic cuivil iaoula fe proditi j
irtentione fa&a haufti calicis, fapientix ;in*
de obtentar, Sc libroru 204 per V fer^bas n
%
diebus 40 exaratorum <5cc. 2 Deilituimr j Ρ
oinni fuilragio fcripturx Canonicz» q1'*
hiftoriam excidii illijis accurate dcfcribi*; $
197 uri &resincendioperditas aut å Babyloniis
|jjte afpörtatas receniens?, nullam libroru (a-
op£ crorum facit mentionem. 4 Dubiuranon
lirji eil, quin plurima tum in populo Judaics*
juni exemplåria facra fuerint apud Prophctas 9 j faccrdotes, Levitas aliosque, maximé poft
lVl S reformationem A JofiaRege inftituta χ o»
jj. quac,fi omnino pcricrit illud in area ferva·
'bus tum,manferint apud poffciTores integra. 4
Γyrannis Antiochi» qui Ebrseorum libros ju, diicindi aut coraburi jufTcrat 11 * lomnes
,cjl- in univerfum dclcrc non potuit 5 ( Poft id -
roi|j enim tempus eorum leftio vigtjit1 * ) mul-
n tl. to minus omncs tolli potuerunt a Chaldae-
!ffi- jSl qui nunquam corum exitium funt mo-
ptiß 'iti. f Daniel in ipfa captivitate Jcrenoia
-tri. legit, & libri legis meminic velut integri tres,I tum extrantis. *3. Tradit quoque Jofephus
4>' l4» Cyruna> oftenfo ipfi Jefaia: librojfuifife
0, permotum>ut Judaeis redderet libertatem.
jus, 6 Ipfe deniq; Ezra expreftc dicitur librum
fal- l^gis juffu populi protuliife. publicequcin
2fS folenni conventu legifte* M. Atle&ionem
rum bbri non extantis ipfi injungére populus
atq. non potuit* Quod autem Pattes iftos at- idit, videntur qurdam corum dccepti ifta
.
jn- libri IV Ezra: relationc> fine jufto exami-
ibai ne admiffa, qualis facilitas etiam alias fas-
iurf ι Pc f*dis erroribus pratbuit occafioncm.
q,ix Alii vero traditionem illam rfcfpiciunt ·
ibitj φι» perhibetur Ezra libros facros, tncuria
& pful*
l,i.
.populi & diuttirttd captivitate negleä'ttu L·
bitos, apudfe diligenter cußoditos, poflea, rt-L ßituta libertate & pacejn commune protulfa
atque ftc quaß ab interitu vindiuffe, ut fen·!
tentiam iftam explicat Athanafius.
* iv Ez.r.tlv,i}&feq^L. xix
L. de Hab. Mul.+L. iStrem. 5 in Sjnof, * Ipifi. ad Cbil. 7 de Mtrab. S. Siripture l·
11. 8 pr af. Comm. in Cant. 9 ν1
.Jfl·
Ulv» t$'dr feq. 11. Par. xxivi, 19.1"·
Lii, 16« Cf"/*#. i° ix Uig·. xxiii>2tf feq* 11 .Par.xxxl v, 9 tf'/efl. ί1 I 47» S9- 12 I II* 4$. 1J C IX,1>II<
i). '4L.xiant.t.i* 15 Nx&.viii»!,!.1(5
i».
ι $ 2/ ]udaosfateri in dUquet S. Silb
Tikkun piura locU fattam cfe k prifiit fapientibus
icuccnT-' mut"nem> Tikfun fopkerim, coi·
ftioolim a icribarnm,recantl J^.Decorrc
Icribis ia- Äidße ifta nil pen c certi coftat,ne quidenl
ftiiata. intcr ipfos Jud*os. Qui veré faäam cre- dunt, ejus au&ores cenifmitint Ezraro &
viros fynagogac toagn*, inter qvi os etiafl ·
fuerint quidam Prophet« 2 j non tamen
fatis exprimunt, an putent eos tantum lo*
caillaxvm j, quas recenfet Maforah c, fttutafle i an quoque prseterea errores to*
ftuliile, deprehcnfei five iii omnibus co*, dicibus, etiam ipfius Ezras Sc Prophet*'|
rum, quos tamen mendofos fuifle nemo
&cilé credideris ·, five tantuna in tjttibus-
*9
<W Alii nuÜam iftiufmodi corre&io»
nemunquam fa&am fuißTe, fed loca illa fpC&acii
prout jam extant, primitus fcripta exifti-
mant s} Cum i traditio illa prorfus ift- 1
certa fit atque inconftans. a Nulla ejus-
inodi rautationis in Chaldaicis paraphrafi- l>us extent veftigia. 3 Philo Sc Jofepnus te- ^
ftencur ad iua ufq; tempora nil quicquam [ ne ollam quidein literamj in lege Mofis fuiffe mutatum, quorum quoq; teftim«Hu approbent S.Patres 6. 4ln fingulis locis, a 3
Maforah addu&is, textus, qui)am legitur, öptimé fibi confteti correétiones autem fel parum convenientes fint, vel non ne-
cedariie, vel denique inanifeftö coaftse,
ut confiderantibus facilcpatet. Probabiie itaque videtur Tikkunim notas effe, non
indicantes mutationem aliqua in locis iftis, quibus apponuntur, veré contigiffe; fed
conjefturam tantum quorundam veterum pr*pofteré curioforum,quibus vifum fue-
tit aliam le&ionera ibi dari potfe, quocun- que tandem nomine conyenientiorem } A-
deoque Maforamnon tam docere quid fa¬
ctum fit, fed quid veteribus iftis, quorum
au&oritatem fecuti funt pofteri, fueric vi- fur».
i V td.Gdl.de Are.C.V.L.J.c.Z. zVid.Belt.
.dcV.D.c,z. 5 Gew.xvi 11, iz.Nurtit sij ΐρ.χιχ,ιxbina. 1 Sam. Iii, 13.1 i åjtffi.xvij ii, κ 16 bitia-Iez,
i V vikU
Quid hic feuti- ClidtfHl.
ipo
vnitif.tiMh.i ,u JAdt. t, 13, tyd. U,
9-Ier. 11, ι !♦ O/. iv, 7. Pf. cvi» io.Iii
xxxi i, 3.vii, το. Thren. 111,20.4si
Icz. vi 11» 17. s Vid. G Uff. Phil. Sacr. L.
I i,Tr. 1.6 Vid. sup. c vi $8,9.
Difnepa- § ji III Libres V. T. «£; r« düt
re<ti
inter fenttnttA proponuntur, 4 invicetn dl·
hbfos V.
fcrepdre non mot0 pmftis fed & litens, vocu bus, verfibus, *ut additts,Aiit omisfts,4Ut dcni-
I
quetranfpsjitis s. ψ. ι Qua moderatione alibi fufpicionem corruptionis teoaperare
nos decet, eadc in cnfi facrautidebemui,
& quidem tanto promprius, quantö icri-
fjtura ongius ipfa captum & anciquior noitrumftyli eft fan&iorque, & pariteracre-
rum fublimicate iuperat' 1 Sicut boffii"
nu Iibertati pcrmiffum ceafetur, aliquan-
do regulas iequt, aliquando uti anomali^
fes eafdera nunc hifce verbis notare, nunc aliis j nunc prolixius, nunc brevius*
dura diftin&iomun variare &c· Ita eadew
haut d; bie liberras Deo relinquenda, cui
leges ponere velle prorfus eit temerafiu·
5 Scriptores Ν Teil, noß tantum pafGm difcrepantibus verb; fententias V- T.d*
iegare, Ted occupatos in ijsdem rebus de*
fcribendis, verbis uci diverfis; Ab Evan- geliftis non ijsdero pforius verbis, eödctO' queordine, reseaiciern proponi » faepeo-
snitti ab hoc, quod ab alns narratur,& naf' rari,quod ab aliis paaictitur, omni
'
tcm-
åoi
feriiporé animadverfutn eft, nemo tamcii invcntus,q«i eo nomine fufpicatus fit, li-
bros iilos efle corruptöi. 4 Si loca ifta, « quar ihtér fe collata difciépare videntur, debita confideratione expendanttir, paté- bit plerumque ultrö manifeftas rationefc
occurrere, quac corruptionis fuipicioneni
tollant. f Quando major aliqua difficul- ^
tas apparat» eujus expediendae ratio nos fugit, tutius longé eft jndicium fuipende-
re, quam temeraria licentia locum iftum pronuntiare corruptutn: cum iftiufmodi tcrupulus nunquam occurrat in fententiis capita Chriftian« do&rinac continentibuSj
tea in aliis tantum, quorum fenfus fine di- ipendio ialutis poteft ignorari. 6 Cum ap- #
pareat, poft adhibitam aliquanto diligeit-
tiorem probatorum codicum inquifitiö-
öem & collationem, plurimos nodos feli-
citer eile fo!utos> & jam fatis vindicataitt
effc locorum illorum integritatetn, quae olim ätit corriipta vifa funt, aut explicatu impoifibilia;fperare debemus idemetiam
in reliquis, Deo beaedicente, aliquando
eventurum *.
i
Vid. Capp. Cr it. S.L. i.i Vid. Buxt. An-
ticr. P. ii,c, z.
$ IV Scriptores ti. Tefi. interdum 4
txx, ab Ebr<to textu dtfcedentes, tn alicgan- jft Ν. τ dis V. T. locisfaui, adeoque tbi illos buic pr*- »ω ib fart) interdum 4b ipfn iifttieu, ftd t*men t&lix.
Ρ i *'Hh
ίύ%
aut iakcm ne^' ^fåorufn (0&um Icttionem mierna*
diverfa å retinere, aique inde colltgi pojfe , alim tunt
Mmextaa- fuiffe bac diverftm i. Apo&ölos &Έ*
ribus in vangeb las eadem haut dubié caufa per- codicibus
mouc, ?it & Grfccé fcriberent, & Grxcos
ratw,
V» T. Codices freqiientius allegarent} no- titi* fciiicet iilius lingvse, cnmapud Ju-
daeoi, tumpradertimaqud gentiles, quo-
ruttb tempore Ν* T· potior habeoda erat
ratio- Grsecam tarnen veriionem textui originali non pr*ferunt i nam Sc huncfx*
pé fequuntur, & legere audire j fcruta- rique 4 jubent. Porro quando ver bis u- tuntur,nequemtextw Ebraeo, neque ver- fione των lxx extantibus, facile patet illoi
ienfum potius locorum ißonun Ipeftare,
quam verba^qu« ipfi θώννηη/ murare po»
tuerunt, prout fcopo fuo jtidicannu con-
venire Apoftoli denique uno tempore
omnes Sc vixerunt & fcripfenmt, diverfi'
modc tarnen JEbrsum textum citant, quod
non ob diverlas ejus le&iones
Λfed ex Ii"
bertate Sc certo coniilio factum, quilibet
facilé animadvertit s.
ι
Capp. Cr. S.L.u.t Aä.xv, lf.xxv1,
xi. j Luc- xvi, 29* Math, χχιιΐ» $·♦
loa»· V, 39. & feq' 1 i.Tim. 111>
3 x 7- 5 Vtit. Bhxt. Anticr, Ρ, 11, c.
Kotas marS 3 34 V Üdas marginales ^I^Y^P
ginales " oftendere multos errores in textum Lbr&uwir"
«oiruptio. rcpfijje, quis Maftreib* juojudtiw wrex'r'nt>
*o;
# m tmtnfemper reftr, licere iuq]eodm jure
n Cbrifiunis, & eofde,& altof deprtkenfos cor~ *
rigtrtu ¥£. Not* iftac non funt deprehenfx
"
univcrfalis alicujusin textu facro corru-
01 ptionisindices,nequeincertaecon)ediir2Bs,
iO· aut fallacia Maforetharum judicia 5 fed ft-
u"
gaa difcrepantix inter antiquos Codices poft accuraiam collatione obfervatae, cuo·
rat ad fenfiim tamen exigui plerurnq· aut mil-
tu* lins momenti. Inhisitaque, fi nonutraqj fa* voxeftab ipfis iacrisfcriptoribus» ut fen-
ta* tit Polanus A> fed altera tan tura; etiamfi
u* illa non adeo facile å reliqua accefioria di¬
er- feerni poifit, non tarnen interiit, cum ia
Ιοί codicibus probatis a Maforethis fuerit in¬
re» venta Sc notara- Studium eorumimitari licet ChriftianiSiillis prasfertim,quibus co¬
li" dicum probatorum copia eft, non tamen
3re fuo judico & facultate «jtetriay aliquam in-
rfi" ftituere mutationem j.
od ι c App. C rit. Sacr. L. 111. ζ Synt. T b, L.
i,c-i7. j Buxt. Antiar» Ρ.ιι,c.4.
ber § 3 y VI Deprebenfitm ejfe dudum variant, 6 inter Codices oriertUlium Atque occidentalittm Eifcrepave
111 ]udtorum, item inter Ben A/cher & Ben ^ΓίΐΐΓ
j.4 Ncphtali dijcrepAntiam 1. Ea exigui ad- occi4ent.
16, modum momenti eft. Neque bicverale-
öio ex omnibus codicibus periit, licet non IP adeo femper liquidum fit,an in his vel illis
ir- babeatur. Occidentalium tamen le&io-
wt> Ρ a
3nem
tn ι i
Z04
nem magis effe genuiflam, ratiofles iatit
graves videntur evincer·*.
i Capp. L c 2 Buxt. Anticr* T. 1i, c. f.
Φ $6 VII Editioner nobis obvias etimin
vhj'editio- mu tlsdtfcr'P*re1. fy. Illud noninficiamur»
ncf. fed tarnen de integritate ipfius textuscer-
ti furans, cum veram ieäionem collatio codicu, aliaqj fubfidiafacilé reftituant t.
»
Capp.Crit S.L.ni,i<).*Buxt.Ant.P.llt{$>
• $57 Vill Codiccm Smtriumm non di-
Ε t codiccm
verfAtn m9fa Ay zi,rai(0 me der no, fed & (onr
Ebnpo»'* modiorcmfépé leäionem exhibere r. IJ?. Co¬
dex- iite non tam ex F:n^o defcriptus,
quam potius ex lxx aut a!i;s quibuicunquc
'
interpreribus cranilatus, Chrifti., Αροκο-
lorum & puiioris antiquicatis approbatiQ.
ne deftitutus, A gente nullius pené fidei ia.
tis negligenter Habitus, & raanifeftis de-
nique erroribtis obnoxius eft, ut parum re¬
ferat five cum Ebrsro textu conveniat, fivc ab illo difcrepet 2.
*
Mor. in Exerc.C4pp.Cr. S.L. i1 T, f.2·®·
x
Buxt. Anticr. Ρ. ι i ,c. 7. Hotting· exen.
Antmor.
SimiH-r ^ J^IX Verfioner Antiquar, Gvacås pr*-
vcrfionci fertim, CbaldaicAS & Latinum vul£*tarn,ptU'
freieres. rimis in locistnon t Amen omnes in ijfdem,* t**'
tu Bbrao, quijxm exut, difcrepare, indeqip*
lere, temportbus, quihus HU faßt funt, Ehrt*
lextü fuijfe tn lo ils iftis a moderno dtverfunti.
fy. Nequeexiade deduci poteft aliq«»^"
z'of brfci cextus corruptiö. VerfiöfleS iftas aon ubique verba auc fcnfnm textus originalis
referre notiffimum cib fed faftum eitillud
haud dnbic. eö qi»od vel interpretes cm·
phafin lingva: Ebr»as in loci« iilis non per- ceperint; vel minus integris exemplaribus
ufi fuerint, vel deniq} deftinato ftudio ab
eis difceiTerint,ikut etiä recentiores inter¬
pretes farpius Sc λ textu ipfo> Sc ά fe invi-
cem difcedunt j ex qnorum tarnen difcre-
pantibus verfionibus diverfas ipfius textu·
le&iones nemo ulla fpecie exfculpferit.
Prxterea conitar verfiones illas varic eile
corruptas Sc interpolatas, ut nulla acqul-
tate quiscontendere poffit, ex illis de ipfo
textu, cujus melior Iongé fors fuit, efTe
conftituendum i. Re&ius longé fentic Hieronymus j» recurrendum eße, quando in
verßontbus occurrit vartetds, dd Bbrdicdm ve~
riuten^ut^uicquid de fönte proficifdtur» id
qutrdtur in rivulit. Et Auguftinus 4> cum diverfum aliquid in utrifque codtcibus inveni-
tur, qudndoqu'tdem dd fidem rerum gefidrum
utrumque ejfc non peteft verum» ei lingvd po-
tius credendumt ande eß in alidtn per tnterprt-
tes faftd tranßatio. Sed prolixius de hifee
differere vetat propofitus initiö modus.
*
Cdpp.Crit, S.L. ι v & V. 2 Buxt.Antier.
f· 11,4. 9,io,ii>ix. i Bpifl. ιif,qud eß
ddSun,& Fretell. 4 l ivt de C.D.c.ij.
Cap. IX.
Λ C Ε»
Cap IX.
De integritate textus originSs
inltbrisN. Tefi.
XibroeN. jj j Cicutbbri Vet. Teil. Ebr«a; ita o·
mitufcrx- W lnnes T eil. Novi ab Apoitolis Sc
ce
fcrjpros" Evangeliitis lingva Grsca, omnium ifto
tempore notiffinoa, primitus funt fcrip«·
Dubitari
β 2 Dubitatiir quidern de nonnullm
Evan "elio utPotc 1 MAtthau quod quidam
Matth*!, vetenwn,pirasfertim Irenaus i, Origenes *«
Athanafms 3» Sc Hieronymus^ Ebrai-
cé feriptum putaßt ί ipßs tarnen Apofto-
lisad huc viventibus Graece redditum» &
tanquam authenticum ecclefia; ccmmen- datum. Ex Pontificijs Baronius Ebratum
textum originalem eile aiTerit, ad quem e- tiam ipfe Grecus exigi debeat s. Bellar-
minus autem valde probabile judicat, Ii-
brurn hunc lingva Syriaca, ex Ebrae» Sc Chalda?* commixtione orta,primitus ferl·
ptum efle 6: Addit tarnen deineeps v
tranilationem Grarcam ita efle ab eedefia receptam,ac fi primum ea lingva feriptum
eifet Evangelium Matth*!.
1
Lib.inj.l. 2 Eaf.L.vi H.E.c.t4.3 Synopß.4 In Cat. III. Script· sin Antid·
ad An.^4.6 L,ii dcV. D.c.4.7 c. 7.
Sei pasrter Sed multis nominibus fufpe&a eil
neeeßhate. ifta opinio. Nam 1 Originem habet k Pa"
pi»
407
Pia, homine tnodici judicii,& traditioni-
bus magis quam fcripturis addi&o, ut te-
itatur Eufebius1. τ Evangelium Ebraicum Matthsei fult olim, non ab ecclefia, ied haereticisNazarasis -Ät Ebionitis j habitum auchenticum. % Ex Vereribus aem© ad Ebraeum Matthci textum, tanquam origi¬
nalem, provocat. 4 Nemo certo affirmat fe prototypon Ebraeum vidiife.Dieitur quidé Pantatnus4 Evangelium Matthaei EbraeiL
a
Bartholomseo apud Indos reli&ura
,δζ.
ad fua ufq; tempora fervatu ibi inveuifle;
ar,fi ita veré faéium.potuit exemplar illud
eile ex Gxa»cis tranilatum. Hieronymus
quoq; fcribit id in Cfcfarienfi bibliotheca,
a Pamphilo Matyre ftudiofiibtmé colle&a, haberi 5 j fed videtur faic fam# credidifle,
cum Eufcbius Caefarienfis Epifcopus,Pam- phili amiciffimus, iftiusnufpiam meraine-
rit. Codicibus autem å Munftero & Ti- lio editis nil au&oritatis deberi, confert-
tiunt jam pene omnes. f Vocabula E- braica & Syriaca hic occurrentia, utpote Immanuel a$ Golgotha 7, Eli Eli lama fa- bachtani s, Grsecc ab ipfo Evangelifta red- duntur. 6 Matthäus eodem, quo reliqui Apoftoli, propoGto convertendi & Ju-
d*os Äc gentes, fcripfit, ideoquc vix pro- babile elt,eum diverfa lingva fuifTe ufum.7 Ecclcfia omni tempore Grascum textum
agnovit auchenticum, quod vei immedia-
P S «c
-
Cc a Matthseo, vel ab aliquo enwuB-
fbrei textus interprete illura credideriteffe profe&um.
* L. n i: Η. E. c. ; 6. 2 iiier. in Cdt III.
Scr.Epiph.Hdr. 19. j Iren.L. i,r. 16.
Euf. H. E.L. 11l, c. 14.4 L. V.U.E. (.9.
f in C41. III. Ser.6 Mdttb. 1, i|. 7 xxvi i.
ibid. V* 46.
Similit« ^ 4 II Evnngelio Marci, quodquidam
^e?Tan?c" 1· a sei. Pontificii Latina lingva Romae priraitus
fcrjptam p0^" autera Äquilejäc ab
auäore in Grsecum fermone tran datum »♦
Et quidem prototypen larmum afßrmant
efle exemplar illud, quod Venetiisin fo-
crarioS.Marci aflervatur.Sed ilii hoc aiTe-
runt tantutn, qonvero probant idoneh
argumentis, <5t orani antiquae exclefiae fuf-
fragio deftituti. Praterea Venetura exem¬
plar ipfi ecclefi» Roraanar fufpec£uni eile
vel rnde patet, quod ei verfio vulgata lati¬
na, longo ufu, <fc concilii Tridcntiui de-
creto prxferatur 2.
i
Vid. Enron. Annnl ni An. 4 f. * Stf ιγ
Decr.z.
$ S III EpiftoU nd Ebrdts> qua Clement
Alex. i. Eufebius a, Hieronymus 3> alii·
que veteres Ebraicé fcriptam tradunt-V«*
rum i nullus eorum affimat fe, aut execa<
plar JEbraeum ufpiam vidiÖfe, aut ab al"1
certiquid de illo cognoviffe. a LocaV»
T. non verbis textus Ebraei# fed rar LXt
hic
E( Ipiftoli
I d Eb«o».
f
hic allegantttr. 3 Emphafis ibi qucritur i»
Graeca voce fiäåinw 4, quas in Ebraea ei re- fpondente locum non habef. 4 Nomina
Ebraea Melcbizedel^ & Sdlem s> Graeccab
, ipfo Epiftol« au&ore redduntur, quod in
textu Ebr«o fieri non potuit, / Lingua
Ebrsea tempore fcriptse hujus Epiftolx
non fuit Judaeis vernacula i Graeca vero
& illis,& gentilibus notiiiima,quam etiam
ob caufam communiter i fcriptoribus N.
T. ufurpatur.
ι
Apud Euf.L. E- c. 1). *1.111.
K. Ε .c. 54.3 in Cdt. III.Serif t. 4 c. ixf
16. re. VI 1,1.
§ 6 Hinc patere exiftimamus. non mi¬
mik in tribus iftis iibris, quam in reliquis,
de quibus omnium confenfus habetur,
Graecum cextum tuto habendum eiTe ori¬
ginalem. B)us autem integritas puritasq»
eodem,quo Ebrxi textus in librisT eft. V e- teris, aufu a variis impugnatur.
§ 7 Tres autem praecipuci quaeftiones ΑηΛ^Ια»
lunt,qu* hic folent moveri. 1 Qualis ftt _r^n^uin
(ingva librerum T. Novi,purdtte, & vel Gr λ- cohycoU«*
tt>rum communi» vel ufitald dlicui i# profdnit ftrtptoribus didleäo convenient ? an vero indo-
ln diycrfd ? Prius illud quidam affirmant,
dc produ&is,ex quibufeunque fcriptori- ci°orer
bus profanis, magno nuinero exemplis, ptobarl
piobarenitunrur j Vix tarnen ifta via ob-
tinent qued imeadimt. Styli enrm unius
cum
ila
cum alio conveniemia, non ex öudis v«f-
bis aut phrafibus, utrobiq, forte reperrii,
xftimari debet j fed ex ipio contextu, k
totius di&ionis indole. Vnde fi Iocutio
una aut paucx., in aliquo fcriptore confue·
tas »5c domefticar, in alio» ut novas & präs¬
ter ordinem, occurrunt, haudquaquam er vincunt aliquam Utriufque in ftylo conve- nientiaai. Licet itaq; locutiones in libris
novi Teft, crebro ufiratas, aliquando apud profanos auétores,(fed raro & praeter mo·
rem)reperiantijr,nulla tarnen ratione inde colligi poteft ipfum ftyluda in utroqi fcri-
ptorum genere efTe eundem.
Vcrius di- * pfochen' *» &Utr*
ci, cum cfTe $ 8 Cum itaqi argumentum illud nimir
divcrfum debile fit» «eq, aliud aliquod firmiu« ad-
& indolis hue» quantumquidem nobis conftat, pro pttuüaris« fententiaiftaproduéiura, probabilius lon*
gé videtur, effe lingvam librorum N.T eft·
indolis cujusdam (ingularis, cum profaflis
aufåoribus oil, aut certc parum, habentis
commune; adftylumveroEbrcum Vet.
T oft. quam proxime, ut lingvx utriuscj»
gnaris facilc apparet, accedentis. Quod
etiam pleriq; agnofcunt, licet de nomine»
& lingvx hujus ieu diale&i nota cbara-
äeriftica prolixé conrendant Alii enim
Helleniftkam appellari poife exiftimaot '»
alii Ebrto Grtcam ; alii, & quidem com' modiut, Grad/mm biblicum, lingi^i £"
uw*
't 11"
UiigeUfiarUm 2 (fc. Sed ubi de re conftat*
non opus eft de aptitudine nominum cu- riofe difputare.
i
Vid. Heinf. Proleg. in Exerc. Sacr. Gröt.
Annot. in Γ.Ν.2 Saltndf.Cortmtnt* de Hel- Un iß. loh. C roit ohferv. in Ν. T.
§ V Metuunt quide ηοηηιιΗί,ηε fic ali- Noniirpe^
quid puritatilingvaebujus Sacra», & con·
fequenter Majeftati derogetur; fed im- ^urcni
merito. Satis eninj ipfi puritas fua conftat.
fimentem Sp. San&i convenienter expri-
mat> & idiotifmum lingvae Ebrx® V- T.
quem prxcipué imitatur, retineat. Qub
uné nil prorfus fribfidii conferre po c eil ftyli cum proknis icriptoribus eonvenien-
tia. Porro cum ftylüS Ν. T eft. fit plane Gngularis, majori aliquo jure ejus puritas
ex icriptis mere hu manis xftimari non po- tcft, quam horum ex illo.
§ 10 II Continettne texiutN. Teft.ali- Ahmte*«
pos folaciftnos & barbar ifmot, unde furius curr*c®t fo~
'jus tofiuminetur ? Itaquidam magni no- joccismi &
luinis virifentire videntur »,nifi forte fub barbarifmi*
*fperis verbis mitior mens lateat. Nomi- pi«ndum
na autem ifta, fi modo nfu jam recepta illis aoii
conftetfignificatio, nonartis aut rationis
not® funt, fed vitii atqi i gnoran t ix; ideo-r
4ue fermoni ipfitis Sp» San&i, quem pro- tnlerunt Evangeliftx & Apoftoli *, vix fi- äeinfigni temeritate, ne quid durius di-
tribui pofliint. A qua tam* 2η ab·
folvcn-,
4Ln tcxtui Crrcus haétenu#
permanfc-
«it integer.
A quibus-
dim idte-
merc nega.
*L
ili
iolvendi videntur veteres, qiii illis in (c&
jptura facra locum aliquem reliqueruaf;
Nunc cnim leniore feniu noraina ifta accr
piunt# nunc ex hypothefi adverfariorum
loqnuntur, nunc deniqj non tam in origi-
eali textu qua verfionibuS eos collocant μ
JDe%Io antem facro alias pié loquuntnfo ejusqj majeftatem & virtutes exteras de-
bitoihidio commendanc+. fed nolurcits prolixiefleinhifcequxftionibus> ad inili-
tucum noftrummintisfpe&anribiis.
i
Erdfm. in c. χ Aft. Bez. in Luc. xxii<
20. Sdlmdf. in Comment. de Ή eilen iß.1 i Cor.11,i a,i 3 Vid.Auguft.L.li.de D.C.
< 15 4 Vid. eund. L.iv, c. 7.
f 21 III An textas Guctts inde i pritrJ fui origine ufque *d noßra tern forλ integer pemanferit,& a cor rufttone immunts ? Affir-
mant id communifer Chriftiani omnes.efr ceptis quibufdam Fontificiis, atitalius for-
tefe&ashominibus, qui tamen å Te invi-
cem diflentiunt
»defmituri fadas in tet corruptionis, five 1 eaufam» quam aliih*-
feticorum malitiam ponunt 13 alii libra-
riorum atq» corredorum, five incuriamdi-
ve ignorantiam,aut teznporum injtiriam 2.
alii utramqj 3. Sive 1 tempusj quidame-
nimaliquid ejus ante Hieronymi xtatem
inve&um pronuntiant + i alii id negant,
ideo haut dubié, quod vnlgatai verfionis
authenßam «vertat J. Sive 5 graviten-*"'
ii#
Qu« enim loca ver£ corrupta fint» Sc
I quantus eorum numerus, nondum cott-
fcntienter ab iltis eil conilitutum.
»
Can. L.u.L.T.f, ij.i Bell.L.il. dtV.
jD.i.7.3 HuntLEp. C#«/r.I.i,c.ix.4C4i».
Jt.r. M#rm. £*ere. χ ι. s Fid. ii*f·
Btbl.s.L.vi ϊ,Ηλτ. ι.
# ii Vt autem centroverfi» flatus Nou defeß- probéintelligaturfciendum 1 Nondefen· diomium
i· αϊ
ν » · · · r -prorlusco*.
i nobis omnmm in univerlum, quot- aicumpu*
quot extitereaut extant 3 codicum exaää ntatem·
undiquaq; puritatem. AÜquos enim cor- ruptionis nonnihil paifos eiTe,& Patres te·
ftantur» Sc docet experientia. Sed inde
univerfalif omnium exemplarium» ipfiufqj
textus eorruptio nulla probabilitate dedu-
ci poteft.
1
Iren.L.i, c. 19. Tertull. I. F. ddv. Marc.
Buf.L^V.H.E.c.if.Bafil.L.l i.C#n.Eunom.
$13 II Ncque pugnari pro unius autcertoruui Neque nö·
quorundam abfoluta mtegritate > quo ntc ulla nc- ceflmn c ff c ctffitas
nosadigic. Etiamfi enim concedcretut, utaliquis
;
nulluni in univetfo orbe codicem inveniri, in qué undcquaq#
non aliquis error quacunq; occafione irrepferit, purus de-»
quod tanien nondum probatum 5 ne indc quidem tut»
textus ipfius eorruptio coüigi poffet. Iftdc enim
Hon fcqueretur omues Cmul codices,iisdem in lo¬
ci«, partibus, fententiis ac vetbis corruptos effe ;
jed alios forte in bis, alios in partibus aliis} adcoqx
in quibüsdam coriupta, in allis integra ac invio- bfipcrnoanfiiTe 5 utfatis bene diffent Sixtus So«
®enfis t.
j # *4- III Hennegan, yaiiaj wdåvcrfisN· T.
codi·
Conceéi å iiobis,oo
currcrc
va-rias Ic&io-
nes.
it 4
iheßs ec-
clcfix no-
ftrat.
£;usfun- damcnta.
^odicibus oceurtere leftiones
jfälya tameii ipfiufc originales tcxtus ix>tegritate, quae in aliqua Carum omninö continetur. Uignofcitur autem plcrumqs
ex textus circumftantiiSj loeis parallells, analogia fidei, antiquis probatisq; exemplaribus atquc ver- fionibus,3& cönfenticntc yeterum allegationc.
Quod fi autem, ne illis quidem fubiidiis auhibitis genuina leäio pateat, quod tn. nunquam aur xarb
«rontingitj manet nihilominus illa falva, ut pole ex
difcrcpantibus iftis unas idcoque non interiit, et- iamfi minus ccrto å nobis dignofcatur.
/ 15 IV Nositaquefcntire,genuinamleÄio-
ncma primis fcriptoribus Guiryiktif ortam,in
Graecis N. Teft. codicibus adhuc vtre fuper eflej ipfumq,· texrum fingulari quodam Dei bencficio
purum haberi, & omnino aptum, qui regula e^C
po (Tittad quam dogmata & yeriiones quxcunqj exigi dcbeant atq; examinari.
£ 16 GolligimUs id i ex divina providentii»
& perpetua dcecclefis pariter & verbi fui» undc
illa gignitur Sc yiget 1,confervationc ι. i Ex pa¬
ri ejus, atq,· textusVetcris Teft.ratione 3. Fingt«·
ßim nulla ratio poteft,cnr Deus illunai corruptio-
tic prorius immunem fervare voluetit; huncautcw
ei obnozium permittere» j Exfide cccleiix, qua
& ipfa Apoftoloxura authographa diu cuftodivit-f»
& apographa illis conformia. In quo opcre, Sp. S.
auxilium öc duftus eam ab errore, juxta proroiifo'
nemChrifti $, prseftitit immunem. 4 Εχ afliduo perpetuoqiDoöorum Audio inannotandis & cot- rigendis quse haerctici tollere yel mutare cona«
iixnt 6. 1 Ex confideratione ilngulorum Jocoiuni,
qu* corrupta putantur/ed t amen ab ifia fulpicioue optime vindicari poiTujnt.
i
iVet.his.Eph.iiiZo.zMattb. χνΐ,ΐβ.χχνί'1»
20.
iTim.ii
i,1 p. j Eph iitio.Iodn.xXilf'1*
11,16,17.4 Tertull.iepr*ftr.c,i6tiM*W·
χνι,ι8./θίί».χι v, j5.xyr,r j. 6 Vii-Sixt.Se».
hätUiir.ndtftW / ,7<
E: i
% rk Της
Inti
nt
Voc
<
Efj
ώ1
Sic
Hu
fiuW
cum mqi
ogia
ver.
)ne.
>itis ' rarb
ect ct-
tta*
,in re;
icio effé nqj
ϊΐρύΰ-φωνηης äd Dn. Refponderitem.'
puy' '161 r>] τζρδΜτπ] ιύ ς-έίχω* ΣΤΕΤ'ΧΊΕ , kyvh
Σνηβίην τοφ'ιη wvka την Ιίξψ 'ζτ&ξΑ^tvpctf ·
Της μίΰ(& άτχολίηφί φυλοί&τίμίν ην dhZttcdty
Γχς \7μμως φαυλίζοντης θίίαν $ΐϋ&η&ν\ς
Της χ,Αΐνης λΐΡιν. Συ αχτίρχίο φψιρα ζάζίΐν+
L. Μ. Q^adjecit
Martinus Brunnerüs»
Ad Eundem.
De
Integritate teitus original« V. & N.T. difputante,
I nteger ille liier, qui faera oraculapandit,
Quod ßt Hebräer um Grajugenumque fono,
Voce prob as doäa : Vita quodat integer ipfe,
Commonßrant mores, cum pietate, Tni.
Pgregium dccus! Hoc urge! fac integritatent Labraq; tcflentur,fattaq·, pulebrajimul.
Sic dub'tum C pre cor 13 bauc{ maneat quin ipfytuoritm
,
^, Votorum integritas, integritasq5 domus,
L ! Wtc(]y diu virtus pracUrum imitata Parentem,
01~
Iinugra fplendcfutt mißagregi fuperum.
Ρ ETRUS Angermannus*
Pr*flantiffimo Domino Rcfpondcnti.'
Qus nonpatecis, vol errtr'tbut ertoditionkßvt btnorem fe fivofortunam involvtre, vel Aftimt hontßi eoneipiunty proptßli
turltamenu Jentite, dtprebenduntur, Do flrinam ß bon*
*nerftm
,hmt vitisßm i fapientie, ficut »mntmprobitAtit etttrtni*
TAtitntt», bond fidtfepATAre
>mås patnt ftltnnis. ^4 det ut norint
tiitaratt multA, cemmtneUri *b ingenio am ont plurimi, nen ej]t.
boni: pduci ufu ipßuirtutem, non ftgmttr ampledantur. flint
*ha
femel, cr duratnp.x perpetsto fapitndi forntida nolunt eonfcn-
itrt> 1H* *x noy i/att, it* nitat
omdoHriti*; fua, ζ?4 robur^tonantttt
ton
tili Are, Fitjue tmnino, utqui SAtrAmtnto milit'u literari* H- tientur, Ab ingtnio eu)ustunqut ÅoBoris er indole
,form Am */«·
aliAmque,hAbitumqut ftiendi nancifcamur. Sequi tur deineeps frt·
quem ey mobilis trän fit HS, maximum folidioris literAturA impedi'·
men
