DISSERTATIO GRADUALIS,
DE
usu philosophi®
In
Convertendis Gentilibus;
Aäprobante Amplfi. Facutt, Phitofoph.
in illuflri Academia Upfalienfi 7
Sub PRTSIDIO,
Admoä. Re ver. at q; Ampliffimi VlRf, *
Mag. MAT/THI^
a β V/
Eloqv. Profess. Reg, & Ordin.
jam defignati S. S. Thcol. Profess.
ut&Fac* Philof. DecAni j
Examini public o modefte fubmittit
petrös lyxsmvibm
ANGERMANNUS ,
Ad d. 27 Junii An. MDCcxxxVii,
In Auditorio Caroiino Majori$
Ho ris j ροβ meridiefn > folitis.
Literis HöJeriAnis»
/. Ν. J.
§. ι-
Uemadmodum morta- lium quivis nonpro- pter fe folum fuam-
que felicitatem eft
conditus, fed etjam,
ut aliis inferviendo, iisdem quävis ratione ad veram felici¬
tatem confequendam auxilia pro facul-
ta te fua praebeatj ita eorum, qui reve-
lato gaudent jlumine, efle cenfemus,
»t vera Dei nodtia fdeftitutos ab erro-
ribus, fuperftitione & polytheifmo ad
veram religionem ampledtendam per- 4
ducant. Huic vero negotio quamvis va-
ria inferviant media, imprimis Theolo-
gica j Philofophiam tamen fua quoque pracbere adminicula, breviter fiamus o- ftenfuri, Adiitjautem Oeus conatui!
§'
5. Π.
>Ζ
Homines, quorum converfionia*
liquid ex Philofophia exfpe&andum ef-
ie auxilii dicimus, Pagani Tunt, ita di- éti, poftquam Gentilium delubra , fe»
culo poft Nat. Chr. IV, in urbtbus de- ftruerentur, in pagis juili fuerunt ha-
bitare. Hebraico idiomate auriiunt
ετυ a ) er ty b): Gr;rco autem λαοί c) απαίδευτοι d) αν&ξωποι άδικχμξί/οι e) i&vtxoi f) å&eoi g), refpedu icihcet ha»
bitudmis externat, quac facit,ut fine Deo fint,vel etiam confilii interni, fed non
plenac fententiae. Horum ftatum divus Paulus fuperne aftus delineat Eph. 4S 17. feq. Non quidern omnes unius e-
jusdemque generis deprehenduntur pagani, quippe quorum inter moratos
quidam referendi, alii minus; omnes
tamen errores fuos fovent & barbaros
damnatosque excolunt mores. Noftra
hac tempeftate maximam orbis habita-
bilis partem fordibus fqualidiifimisque gentilium tenebris immerfam ello
merito lugemus ; incerti tamen, u-
trum nobis imponat Celeberr. Meje-
A 1 rus,
rus , quum orbem in partes triginta^,
diftribuens, quinque Chriftiamfmo,
Muhammedanifmo fex, novendecinu reliquas idololatns eiie refertai ita-
tuit h),
a) Lev. 181 28. b) Jer. 10:5. c) Ef. ff,
f, d) Sf 20: 11. e) Ef. 23:3. f) Maith. 6: 7.
g) Eph.z: 11. h)Hifi. Re lig. c. VI. Sitt. 19.
§- 17·
§. III.
De horum convernone dum im-
pracfentiarum fumus aduri, monero in anteceflfum juvac, heic non intelli- gi converiionem ftride fic didam five Theologicam, quar cum fit opus gra¬
tis divinac atque Spiritus Sandi, ejus partem adminicula philofophica non | conftituunt. Verum converiionem in latiori jam fumimus fignificatu , qua
totum indicatur negotium, cum paga-
ms convertendis fufcipiendum , inclu-
dens hoc modo praeparationem philo- fophicam , qua intelledus paganorum j ab erroribus noxiisque praejudiciis Ii-
beratur. Noftra videlicet hacc eft fen- tentia : fi pagani facras ftatim admife-
rint literas, minifterio philofophiae
non opus effe : at quando dubia mo-
vent
vcnt aliaque objiciunt impedimenta.»,
quae ex philofophiac pracceptis, malo
intelledis » plerumque derivantur,
aut errores fovent, quos etjam verju,
Philofophia refutare poteft; tunc, non
tam ad fupplendam converfionem ftri-
de fic didam, fed ut infirmis fuccur-
ramus paganis, impedimentaque re-
moveamus, adminicula philofophica_,
adhibeantur necefle eft. Haec itaque
in converfione, latius dida , fi non_»
ad partes abfolute necefiarias, tamen hypotheticas atque acceiTorias, ut vo- cant,referre poiiumus. vid. Lehmanni
DiiT. de Converf. pagan. §* ij.
5- IV.
Ufum Philofophiae in converten-
dis paganis jam oftenfuri , continuo
animadvertimus prolixiorem fore Dis-
putationem , ii omnia eiTent adferen-
da, quac difciplina quaelibec Philofo-
phica ad pracfens conferat negotiutrL».
Cum vero fumma nos urgeat tempo¬
ris anguftia, praecipua tantum propo-
nere liceat. Et quoniam rattocinan-
do errorum fuorum convincendi funt pagani , ufum haud obfcure pro- dtjnt Mcttphyfica & Logica. Illa qui-
A j dem
6
dem, dum primas noftras & fimpIiciiTi-
mas venratest quibus tanquam fulcris
omnis humana ratiocsnatio fcientiaque
inmtitur, explicat & ad ufum applica-
re docet : Haec vero dum regulis fuis
rationem dirigit in veritate invenien- da , ctm aliis ccmn unicanda & con¬
tra difientientes defendenda. Oftendit
s> itur, qua ratione ipfa veritas paganis clare, folide atque prudenter fit pro- ponenda, eorumque errores modefte
refutandi: quomodo item verjtas cau- te invenienda & quae fit errorum ori- go. Quae omnia paganis viam facile aperiunt, qua ipfi ad verum perveni-
re, erroresque fuos agnofcere & ίη_*
pofterum evitare queanr. Prarcipuo
vero docet, quantum confufio faculta-
tum cognofcendi noceat ideis rite for- rpandhj & quod miferi illi, dominio fenfuum corporeorum prae raticne vel incelJeftu puro, in vitium idoJoIatrias
praecipites fint dati. Cum enim bomoy
ifiquit Heidanus , a prima infantia tan- tum circa fenfiu fJ> imapinationes occupa*
t tu fit, & inde multis prajudtiiis obfejjam
wentem jam adulttu gerat, qua pofteA
Ant mnquam aut tiQnnift tum mqUfiiaqua-
dam
-
7
dam äeponere poteft, idolit corporeis it λ affvefcit) ut animum ab iUU avocare pu-
r&sque intelleclioncs inträ fe formaret re-
in fe ipfis fåettatnrum ver it atem inqui~
rere vix ac nevix quidem queat a). Cum igitur imaginatio, obtentofupra ratio-
nem dominio, folis fenfibilibus con- fidat, infeniibilia pro non entibus re-
putet, quid mirum, fi gentes,
τψ tx οίφ&άξτχ &ex ev ομοι&ματι
νκονοςϊ α) De Orig, er ror. p.zoo,
§. v.
Logicae non fine cauiTalpoilponi-
mus Rhetoricam, quia inde vires acci-
pit nervosque dicendi, ipfa per fe fo-
las addens phaleras. Hsec etjam fuo in
converfione gentilium non deftituitur
ufu, fed minifterium fuum offert in
animis eorum movendis» Naturaliter
enim homines dele&antur, cum anim-
advertunt, fe ad verum honeftumque ampledendum,non argumentis modo,
fed etjam argumentorum fvavifllmis
fimulacris commoveru Affe&uum au-
tern ciendorum vias ignorans, quando
auditorum movebit animos ? Unde pa-
tet ufum quoqueheic pracftare Anthro-
pologiam > quae praeterea & Dei fapien-
A 4 tiam
s
tiam monftrat in mirabili microcofmoj
& intelledhis voluntatisque imbecillita-
W acwauusdetegit, ί VI,
Ad Phjicam pergimus ; Quac, univerium fyftema rerum corpo- I
rearum contcmplatur, frudus fert, prae- fenti negotio maXime infervientes.Os- (endit haec rerum illarum infiwtam fe-
|*ς rnqltitudinem, admjrandam ftrudu-
rama ordinem denique & difpofuio-
pem fingulare ob oculos ponit.Hacc ve- j
t*q fingula non cafu aut fortuito prove- piffe,vel inde apparet % quod fortuita eo
ptincjuani compareant ordine, quipul-
cerrimus cernitur in hoc univerfo, Caus-
fam igiturarguunt infinitam i quac Deus c(l, Deinde perfpedis rerum creata- fUW Viribus ac proprietatibus » mox
jntelligitur j res illas non efle infinitas*
pullamque earum Oeum efie poffe. Hinc jdölplatria fubvertitur,necaliud fuper- eilepoterit, quam utDeum fupremum
agnofcant^unicumjVerum^avertendo fe-
fe ab iu rsbus * quae funt crV^ non dii«
& VII
Vfniverfi Conditorem uberius ex-
ponit iMogti JN4tHrali*A Bgregijc hu-
ί«
τ
9
jus difcipHnse Tumma utilitas facilecon- fpici poteftjii fumma ejusdem capita at- tigero. Docet illa ommum primo De-
um exiftere,vel darifpiritum omni mo·
do excellentifBmum, h.e. pofiidentem
omnes perfediones poilibiles & le di*
gnas: efle unum : exftitific ab arterno>
efle, & futurum eiTe: creäffe mundutn
in tempore: eiTe fapientiflimum, opti¬
mum, jufttflimum atque proinde poft
hane vitam judicaturum pios &impios, ideoque timendum: providum guber.
natorem & redorem ommum rerum creatarum : lncomprehenfibdem, h-
berum
,omnipotentem , immenfuns
ac omnipracfentem , veracem, lmmu- tabilem, omnifcium etjam contingen-
tium , independentem , beatum &c.
Jam cum indoles & natura eulius divi-
ni unice arftimanda fit a vera Dei idea;
qua conftituta & expofita,non difficile
erir Religionem Naturalem veram a fal -
fa» finceram a fimulata & veteratoria difcernere. Summa enim eultus Deo digni ad gloriac illius illuftrationem re- dit„ Vei bo etiam monendum, Pfycho- logiam fuo etjam non deftitui ufu : prae-
Cipuecum doccat quemlibethominum
A $ animarn
10
animam haberé fpiritualem a corpore fuo fubftantialiter diftin&am & immor- talem. Nemo enim credens fe totum cum corpore moriturum, potefl: Deum
habere pro Deo , aut eum ut Deunu
amare.
VIII.
Pbilofophia vero moralit, prxcipuam in paganorum emendatione adhibet o- peram, Juris Naturalis, Ethicae, Poli- ticae & Oeconomicae limicibus circum- fcribi folita. Etbica incumbitj aegritu-
dini voluncatis mederi, earnque quoad ejus fteri poteit, fuse reftituere fanita·
ti, quam officia exercenda omnino re-
quirunt. Dicunt quidem gentiles , fo Deum agnofcere, cultores fe eile vir- tutum , fpernere res terrenas, Ioca a confortio hominum remotiora peten- do > unde, ex percepta jarn animi ac-
quiefcentia, beatam fibi pollicentur vi-
tam. Verumenimvero iaudanda qui¬
dem eorum perfvaiio , quod Deus iit fummum bonum, Ted nihilo minus »a- morem omnibus numeris perfedtunu ipfi praeftare , res eft altioris indaginis.
Deinde tranquillitas illa animi, quamj
toties crepant, non vera eft, fed lu-
brica. Qvum vircutes eorum nihil niii
teftas
teftas nucleis deflitufas turpiffimaquo
vit la poiTe adpellari, exadhtfimus Di-
vinae juftitiae rsgor jubeat Scilicetex
jfonte venenato non niii ietiferus liquor
manat: fic,ex furorna ifta virium r.atura- lium infirmitate, morbus animi oritur>
revelationis Divina? pharmaco tantum
excutiendus. Etiam vel ideo vacillat
ilia animi tranquillitas, quum plurimi
Gentilium η i {i i 1 fere practer praefentis
vita? felicitatem aNumine defiderent>de
xterna parum folliciti. Gravior, mul-
tisque parafangis praeftantior eft futura
illa
,quae fofi repetltas [<eptus annorum ryiyriadas i <sque v eg etλ & florens & defi-
derabilu durat
}ac fuerat imtio, non rti¬
git adftrwgitur vultus, non fento canefctA
occiput , aterniiAtis η ulltis fin u, lattet as
nulla tjlarum deliciarum , iic fincere ju-
dicante Bentleyo^ Contra vero, quac-
nam funt magmfica i ila > qu^ Gentili-
fmus porrigit brabea, cum defiderium
hocce propediem, ipfis defunélis, fit
ceiiaturum?
a) de Irration. dtheifmi p. 33.
$. ix.
Cum itaque fumma aeternaque feli-
citas homims fit finis> inde philofo-
phus
12
phus colligit, protoplaftos mortalium,
omnibus & viribus&fubfidiis fuiffe in-
ftrufros, quae, ad illam confequen-
dam iufficerent. Accuratiore au- tem rerum examtne inftituto, qui-
vis huic perfedioni contrarium quid
in fe deprehendit, ideoque infelicem niaximeque deplorandam [χετζίριο(>φω<ην
hominem fubiifTe concludit. Perpul-
chre hinc celeberrimus Buddeus: ufum fuum hie demum exferit Ethica. Primo tta~
que veritatis cultor , rattonis duftum fe-
quens , tncredibilem & imperfcrut abilem Ad qttévti malA propenfionem peffori infide-
re videt. Sed dum & originem & modum ej tu diligentiw explorat , rationis fux de·
prebendit cacitatem, Occurrunt iUi fanio-
res quidem philofophorum admonitiones y
fed nonita multum proficu*, cum mor bus voluntatis omnium fit periculofijftmtu a).
Haec dum perpenderint pagani, aliud
non fupereft, quam ut, ratione urgen-
te, in ifthanc devolvantur fententiam:
aut nunquamceflaturam hane miferiam, jucundiifimo Dei confortio illos priva-
turam; aut aliam certiorem ad felici-
tatem patere viam» quam fpiifis tene¬
bris
bris circumfufa ratio haud attiogcre poteft. Certe immenfe Det benignitati
quam maxime detraheret ■> nuUum mortn-
libtit mon(lra([e νιο dum, ex profundiffimλ
miferia eluttandi b). Nonne facile con-
cluditur , fpecialem quandam revela-
tioncm fupernaturalem ab ipfo Numi-
ne effe adhibitam? Hinc vero ad con- verfionem gentilium plurimum accedit
momenti. Hic digitus Dei,qui paganis
viam falutis monftrat, quam qui iequi negligunt, habeant,quod fibi tribuant,
non Deo, cum fint αναπολόγητη^ tefte
Paulo, Rom. 1:18. feq. Adeoque Phi- lofophi eft, pagano non tantum neces-
fitatem revelationis, fed & fummam e- jus utilitatem, perfvadere, ut alium o-
lim finem obtineat, quam qui fragilis hujus mortalitatis cancellis circumicri-
batur.
a) Budd Phil. PraB. C. VI. b) ibid-1. c%
§ x.
In dotftrina Juru Naturalu, officia
erga Deum ita funt animis gentilium in-
culcanda, ut quanto Creator przftan-
tior (it creaturis,tanto majores in amc-
re fibi vindicet partes. Hic enim ordo
tibique eft obfervandus, ut primus lo-
cus ipfi Numini, bonitatis omnis fonti
& fca-
14
& fcafurigini, tribuatur Ϊ ne bomeja- flum amoris ordinem invertat, quotiescun*
que in amorc ullum a Hud objeftum DEO
jpraferat 4). Prono hinc alveo fluit,
omnia in paganifmo fuperftitionutrL»
genera, quibus vel cultus Deo debitus?
ei denegatur reique creatae tribuitur , five cum quis Deum honorat & colit,
vanis & frivolis cacrimoniis, veneratio- ni atque gloria? divinae repugnare.
a) Budd. Ρ bil. Pr. C. III. §. XXXIV,.
XI.
In officiis erga nosmetipfos etiam
ita procedendum: fummum cum Deus fit bonum, hinc vinculo amoris arden- tiflimi ei adjungimur , fummaeque feli-
citatis compoces reddimur, quam ie-
d:ari &noftri commodum &mandatum Divinum nobis injungit. Quanti vero
fit, Deum habere amicum, animumque noitrum fumma ejus bonitate ita ex-
fatiare, ut nullum nobis fubrepat fafti-
dium
,haud facile dixerim. Res mun-
dana: defiderium noftrum non facilo
explebunt. Quid gloria,tantopere ex-
petita ? Certe mifera fervitnte ubique premitur. Quid fuperflua juvant natu- ram, paucis contentam > Oneri fcnt,&
animum iniinitis curis excruciant.Quid
divitiae
15 divitiae & opes? Oritur inde metus>ne
auferantur; mox dolor, ii ablat<e iintj
mox triftitia , ii obtineri nequeant: &
ii tibi é vita difcedendum j quid juvat,
fuiile divitem a)t Nonne ergo fummic
ftultitiae efiet, in rebus tam caducis &
vanis fummum bonum , fummamque
felicitatcm collocare ? Hifce rite incul-
catis, perfvadeant fibi gentiles necefTe
eft 9 majus quid bonum vera fumma-
que felicitate, omnino non dari.
a) Budd. /. c. §. XII.
Etiam in officia erga alios mife-
re peccant Gentiles > dum Chriilianis
facpiflime crebras objicienclo acrumnas 9
quas perpetiuntur, ftatum conditio-
nemque eorum fpernunt, Veftigia
hujus rei funt apud Arnobium :
Cunt ergo omnipotenti [erviti* Deo ·> &
eum confiditis hdbere falutU atque incolu-
tnitatu vefira curam , c ur perfeiutiones
patitur perpethvos t antas , atque omntA
genera ρ oenarum & fuppltciorum fubire /i)?
Verum enimvero illac affliftiones, iitut primo intuitu homini videntur du-
riores
,verx tamen felicitati noftrae
non repugnant. Tranquilla mente
has excipit ChrifHanus , tamquam.»
iJtMv. τχ πατξος , qui falubri/
conft·
"1
ι6
confilio, fic animum hominis a munclo, bicvc mo-
do horpitium, non perenne quoddam domicilium il- ]i prxbituro, prudentiilime retrahit, Hifce frenis inhi- bitae pervcrfx propenfiones nequcunt, pios infeftan- do, eorum,hoc dominium fibi arrogare. Virtutes conftantiaque lydio lapide probatx, illuftriores reddun-
tut, religio denique ipfa feiehic maxime commcil-
dat, ex propria utilifate minime menfuranda, rf) Ubt II, XII).
Denique quemadmodum vcra religio eft vincu- lum Societatis Civilis; ita nimia credulitas magis of-
ficit prudentt& pohttc& quam eidem prodell. Quo proniores enim funt fuperilitiofi gentiles ad creduli- tatem, ob vim judicii, imaginationis vehementia im-
peditam, eo diligentiores alii funt ad commentorum
plaultra cudenda, ut his dcmum
necfinis necmodus iit, praecipue dum mutuo cum iis ardet
Immortale odtum ξ$ nunquam ftnabt/e "vulntid, qui a 1 i ii el quid
,etfi ratiorli convenientiilimum, paga-
nis
