D. D.
LINE
AE,
qjuar u μ
PARTICULAM XL
VENIA AMPI. ORD. PH1L0S. UPS. PR^ESIDE
Mao:
DAN.
BO
ÉTI110,
ετη, et p0l1t. trof, reg. et ord.
EXH1BET
OLAVUS LODIN,
Angerman nu s.
In Audit. Gustav. Major. d. xx Jun. mdcclxxxix.
h, a. m. s.
U Ρ S A L I JE ,
IN
S:AM R:AM M:TEM
MJtQffl.'ffi,
$33)83 Ψ3&0
REVERENDISSIMO DOMINO DOCTORI
DIOECESEOS DERNOSANDENSiS
EPISCOPO,
RECH 0RDIN1S DE STELLA P0LAR1
CO ΜΜ
END
Ά
TORI,
MiECEN ATI
SUMM
ΟEducationis Linea,
§. vir.
Senfus quoque per iympacbiam ad
juftam ab injuilo
diflinguendum ducens,
imperativam &
obligantem vim,
qu£E hominum de jufto &
injuilo
perfvaiioni neceflario
adhseret , perfentifcere docet;jullitia
quamvis primis
mentis motibus frenum injiciat propriique cornmodi flu·
dium aliorurn cauiTa negligendum haud raro jubeat. Per
h'unc fcilicet fenfum enara perfvaiio, quod nemo morta«
iium eodem ac nos non ducatur"iecuree Sc felicis vitae
iludio, cum ea indolis humanae confcientia conjun£la,
qua hominesadconjun&ionem focietatemque cum aliis ine-undam ob fecuritarem mutuaque commoda apcos eile
ani-madvertimus,unumquemqueiocialis vitie jugo fubjicit,
con-jun£losque propter communia commoda homines nobis
fuperiores eile agnofcerc cogit.
Necesiitate
morali
hinc oriunda quisque fe teneri fareri cogitur, ubicumque
mens iui confcia in fuis propeniionibus, coniiiiis a£lioni«
busque cauiFas videt, cur proprer communem ialutem
fociaros homines fibi inimicosmetuere vel amicum eorum
in Fe animum fperare debeat, Quamdiu itaque fuoe faluris
cura homines urgeantur, «Sc Tibi invicem obeiTe Sc prodeiTe valeant, fuamque ad vires propter ifecuritatem & falu· rem conjungendas aptitudinem ienriant, imperativam Sc
cogentem vim a perfvaiione de
juilo
&injuilo
non ma¬gis removere valet humana mens, quam
in dubium
vo-care, an plurium conjundtae vires fortiores iint unius vi,fibi foli reli£li.
§. VIII.
Cum nemo inter homines enutritus non interdum
realem ab hominibus dependentiam expertus fit, fieri
quoque nequit, ut aliquis a
fenfu
intern« illius Sc afo~
ciali vita primum mcntibus ingeneratae coa&ionis, quam
ne-Prima Scientia
necesfirarem moralem 6c obligadonem vocamus, omnino
vacüam habere queat mentem. Internus deinde virium humanarum fenfus, qui easdem fpontaneas eiie teilatur, 6c cceco ferifuum imperu non fubje£tas, robur 6c omni
exceptione majorem vim huic addit internse necesfitati, cum rationis capaces 110s effe agnofcere nequeamus, niii
iimul fateamur, rationi proprium effe, ut categorice ea facienda imperet, quas communes omnibus daras eiie le-ges optaret i).
§. ix.
Hac de obligatione sd juftitiam colendam perfvaiio
non ad externas tanturn hominum a£tiones, fed ad inter¬
nas quoque mentis propenfiones 6c confilia err.enditur.
JHomo fe aliis noxium aut urilem eadem ratione habere
nequit, qua noxam aut commoda ab aliis ίϊbi
redunda-tura rebus aeffimare folet. Ideo quod defidia 6c otio de-dicus innocuus fuerit quis, aut metu iolum pcenae a
no-cendo retineatür; quod cafu, non proprio? voluntatis.mo¬
tu, profuerit aut propter fuarum rerum ampliiicarionem aliis opem tulerit, fpontaneam hominum adprobationem amoremque ilbi non promittere poreft. Bene meritum,
vere utilem juftumque nemo fe ipfum habere poteft,
niii fpontanea 6c coniknti mentis propenfione a nocen-do fe abftinuerit, 6c opem aliis rerendi nullam neglexe-rit occafionem.
§. X.
Ha£ienus difta virium humanarum, ad necefTarium obligationis, ad juftitiam colendam, fenfum aptitudinem bre-i) Conf. Κλντ Metapbyßk dir Sitten, <3ζ Ejusdem Critik der
Eåucationis Linets, η
breviter explicant: Fupereft, ut indicemus, qua vi ad· agnitas juftitise leges obFervandas Feratur humana mens;
ut fponte fatisFaciat illornm defideriis, quorum a nobis
aliquid poilulandi aut exFpe£tandi jus agnoicere cogimur.
Initia vero capit hic vis, a reali, Sc quem evirare non
poruimus a fociali vita pendentia, robur adquirit a con-lvetudine inter agendum firmata delideria alienae
Fortio-risque mentis imperio Fubjiciendi, Sc crefcit viva regn-larum moralium cognitione five attentione uiu adFveFa-£la easdern mente pracFentes habendi Sc cum agendi
causFis Sc incitamentis ita cooulandi,ι ? ut ratio illis roborata
fenFum pariat, qui nunquam non juftitiam virtutemque Fummam e(Te humanam prudentiam monet.
§· Xf.
Ad realis Sc non evitandae a Focietate hominum
pen-dentise Fenfüm apti Fumus ea amoris proprii vi, qute
dam-na ab hominum conFiiiis derivanda effugere Sc praecave-re docet, commoda vero ex eodem nobis redundatura
Fönte quaerere; haec enim, dum nos impellit ad aliorum conFilia mentisque aFFe&iones attentionem intendere, al· terumque alterius inFpe&orem cenForemque conftituit, aliorum quoque judicio cogendique facultati nos Fubjicir. Sed cum hoc deiideriis impoFitum Frenum amoris proprii
conFilia coercere Sc iisdem impedimento eile haud raro
animadvertamus, fieri Folet, ut, invita illius imperio
iub-je£ta, cceca humana peFFora illius vincula laxare cupiant,
externa tantum juititiae Fpecie alios Fallere eorumque
vindi£Fam Sc odium effugere conentur, Fceleraque no£Fe obducere tenrent; vanus labor, inFelix prudentia, quae,
ii interdum Fuccedere videatur, a metu tarnen nunquarn aliena eft, ne occulta in lucem tandem protrahantur.
PrsFenrem vivumque praeterea Fuoe ab hominibus
84 Prima Scientia
riae ieniiim raro habeti.r morcales, niii ab iis excitatum,
quibuscnm vivere Sc quorum familiaritarem inire illis
eontigit: hinc evenit, ut juilitiae vinculo fe erga illos folum ceneri iibi videantur, auresque 8c animum ad
aii-orum jtiilas de fe fpes claudanc. Hac ratione tot
corruptas Sc partialis honeftatis fe£latores prsefens
pro-creare videtur asvum. Moneodum denique arbitramur,
juilitiarn, ut veram prüden tiam, no-n niii agendo mentes iagredi p-ofTe. Hinc fit ut otiofiE Sc deiicarae vitte
as-fveti ex ipfius per fymathiam fenfus ufu nova juftirise
?
cujus fundamenta ponere debuiflet, impedimenta habeant, s»b afoeéfcuΛ, alienee miferiae oculos avertant, fidlis
huma-iiis cafibus adeife faris eiFe putent, animum vero opem-que iis^ quso revera eveniun-tj fubtrabanr.
§. XIL
Äd virairr efficaciamque communi de jufbitise neces?* firate perfvafiooi addendam maximopere quoque
con-clucit, ut· inde a reneris alienae fed meüoris fortiorisque.
rationis imperio fubje&am effe adfvefint noftra mens. Ad alios erudiendos corrigendosque vocatus, fi iapiens ve» roque virtutis amore confpicuus ipfe fuerit, eos, q,uos<
curae iuae commisfos habet infcios falurari iic ofhciorum
jugo fubigere poteif, ut eidem adeo adfveti tandem fianc
humeri, ut nihil, ne quidem occulti 3 mediretur mens, niii
tacita ante a vi perrneta adamati praeceptoris fapientiam
in coniiliorum partein admiferit, eumque quantumvis
ab-fentem prtefentem audire Sc videre iibi vifa fuerit, Hinc firma de omnifcio Sc omnipraefenti Numine mentis perfvaiio fortisfima animis ad juftiriam colendam adfert incitamenta<,
Edacationis Lima.
§. XIII.
Regula? tandem morales, debito
rationis
ufu for
matar>Sc inter agendum rerumque ufum memoria?
mandarae
mentibusque, qua decet, cura inftillatae rationi
ful
erahaud
contemnenda piaebent illiusque vim roborant, ut
illius
fubje&us imperio animus juftitiam fponteobfervet.
Illae
enim menti praefentes de humanas naturae dignitate per-petuo moraent &, quin cceci mentis irnpetus
cohibendi
linr, dubitare non iinunr.
Cap. V.
De, humana
aptitndine ad
pi
etatemfeäanåam.
§. I.
Pietatis nomine eam deiignamus animi
affe&ionem,
qua de Summi
Nnminis
exiiftentia
atquefapienti
Sc
pro-vido Illius in res creatas imperio perfvafus ad Illiusvo-iunratis normam confilia Sc a&iones omnes dirigere fin¬
det, Sc conftantis, ofiicia fibi injun&a pro virili
obfer-vandi, propofiti confcius fiduciam in
fapienti
Dei
boni-tate collocat, omnia fibi profpera ab Illo fperat,
quous-que vita? ipem progresfuumque in verae
virtutis &
per·feflionis cjultura conicientiam extendere valsat.
§. II.
Hunc inter virtutes ideo collocavimus mentis
habi-tum , quod ad veram humanam dignitatem debirumque perfe&ionisque fiudium nullum illo efficacius hominibus
datum fit incitamentumj Sc quod e noftra ab Ente extra
nos exiftente, quod mediato fenfus interni ufu mente
86 Prima Scientia
unice concipere licet, pendentia oriundus requirat ean-dem ad nos ipfos converfam animi vim, quam ad
jufti-riam colendam necesfariam duximus. Ut vero hic Ha¬
bitus oriatur δί mente foveatur, oportet, ut firma fit
noftra de Dei exfiftentia perfvafio; ut veras & re£las de lllius perfe£tionibus adquiramus notiones, atque ut deni-que hane de Deo cognitionem femper praefentem
prom-tam & efficacem ad confilia noftra dirigenda mente
te-neamus. Ad haec omnia pietatis requifita quomodo
ido-nea fit humana mens breviter explicabimus.
§· III.
Nulla adeo rudis unquam fuit gens, ut non invifi-bilem quandam ie fuperiorem potentiam fufpicata fuerit, ad quem metus δί fpei, quibus agitabatur mens, causfas
retulerit, cujus iram placare, favorem ad fe attrahere ftuduerit, & beneficia veneratus potentiamque admiratus
fuerit. Et quamvis tardo omnino gradu ad unici veri-que Dei cognitionem adfcenderet humana mens revela-tionis luce orbata, eam tamen efte humanarum virium indolem obfervamus, ut exfiftentia fummi Nunfiinis,
quah-do ad lllius cognitionem iemel perventum eft, a nemine denegari queat; atque ut nemo, qui eandem fufpicatus
fuerit, fpei metusque cauflas ab hac fufpicione enatas effugiat.
§, IV.
Facilem hunc ad Dei exfiftentiam agnofcendam &
ne rudisfimis quidem animis claufum aditum a neceftario Illo per experientiam unicuique mortalium ingenerato
dependentiae fenfu cum ea animi facultate, qua res per imediatum fenfus interni ufum cognofcere didicimus, conjun£Io apertum eife animadvertimus.
Eäucüthnis Linens. 87
,·
§·
ν· '
Senilis pendentiae, quo ad religionem recipiendam
pracparatur humana mens, rudis <3c debiro rationis ufu adhuc minus cultus, iis fere folum movetiir rebus Sc
re-rum eventibus, qui incertam fufpenfarnque inrer fpem Sc
merum renere folent hominum mentes, de fuarum rerum
fucceifu follicitas. Hinc ad religionern ample&endam
natirs homo in fupetftitiones proclivis ruere Sc ipfo
de-pendentia; ienfu aegrotare fölet. Sed hunc quoque fen-fum fanum reddere poris eft, debira ii rerum
cognitio-ne mentem imbuar, coecosque
animi impetus virtute
co-hibeat Sc rationis freno coerceat. Sic enim non tanrum,
qui animum fpe metuque verfare folenq fortuiros rerum eventus, Ted exfifientiam omniaque fua Supremo rerum
Moderator! accepta referre falutemque totam quantam ab lllius beneptaciro pendere edochis homo, Illius
prote&io-ne tutus mala, quantum vires nobis conceflae
permife-rint, avertere, bona vero adquirere callet, eo in ie
im-perio, ut incertis rerum eventibus Sc fortuitis cafibus
fa-Iuris fpem non committat, Ted tranquHlo Sc contento
ani-mo per providam Dei
curam res fibi tandem feliciter
ceßuras fore confidat.
§· VI.
Oriunda e dependentire fenfu potentise nobis
fupe-rioris idea formam a fenfu virium nobis propriarum fi¬ bi adfcifcitj haec enim menti fibi confcite ad a&ivam quamcunque rerum vim concipiendam ultro fe offerr.
Fieri itaque nequit, quin homines undique fe rerum Sc
eventuum dominio fubje&os eile*animadvertentes,
quam-diu ad ultimam Sc unicam rerum cauffam adfcendere
omniaque lllius dire£bioni fubjicere non noverint, vi¬ rium, a quibus praecipue quid metuendum aut fperandum
33 Prima Scientla
eile crediderint, ideam, ad humanam imaginem iingerent
Sc co ηTu Ca fakem fecum iimiiirudine occultam
qualern-cunqiie Sc fpontaneam efficaciam illis ineile
fufp.icare.n-tur, qua ad noxam aut commoda hominum conferre
va-lerenr. Hinc enata funt fuperftitionis commenta, quibus
adhuc facile decipiuntur rüdes Sc vera rerum cognirione
non miiniti animi, poftquam femel rcgrotanre
dependen-tiae fenTu labore inceperint. Hac vero quamvis facile
errent mortales fenfus fui ipfius adplicatione, formam tarnen ideis de fummo Νlimine eadem addit, ubi enim
in cauilarum ferie definic, ibi necesfario a&ivam vim
in-rellectu Sc liberrare praeditam ponendam requirit ratio
humana. Sed ad ulrimam Sc uniCam cognofcendam Sc agnofcendam omnium rerum causfam hac via progresfa
mens humana in errores denuo facile delabirur, quando,
ignorantia oc meru correpra,
crasfa
antropomorphoii Deumab imperfeftionibus liberum übi
iifrere
non vajer.§. VI.
Monftrant quae attülimus,
quibus
menris
propenfio·
nibus ad Dei exiiftentiam agnofcendamSc ideam de
11-lius perfeßionibus
formandam
fertur
humanum
iugenium.
Multum Sc diu defceptatum fuic interPhilofophos,
anargumentum pro
exfiftentia
Divina
adferre
posfit ratio
humana, quod contrarium omnino
excluderet;
fed
dilu-cide fatis dudum docuerunt fummae perfpicacia: Viri,
va-nos esfe ingenii humani ad
illud
inveniendum
aufus*
necmetuendum esfe exiitimamus, hac confesfione quid de
folidis utilisfimm veritatis fundamentis detrahi: fatendum enim esfe iimul docuerunt,argumenta, quse ab altera parte
proferri posfunt, eodem
defeftu
laborare,
quando
in
ra-nonis folum foro dijudicantur Sc ad abfurdas virium
hu-manarum fenfui contrarias virtutique inimicisßmas ducere