• No results found

Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XI. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Olavus Lodin, Angermannus. In audit. Gustav. major. d. XX jun. MDCCLXXXIX. H. a. m. s

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Primae scientiæ educationis lineae, quarum particulam XI. venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... exhibet Olavus Lodin, Angermannus. In audit. Gustav. major. d. XX jun. MDCCLXXXIX. H. a. m. s"

Copied!
10
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

D. D.

LINE

AE,

qjuar u μ

PARTICULAM XL

VENIA AMPI. ORD. PH1L0S. UPS. PR^ESIDE

Mao:

DAN.

BO

ÉTI110,

ετη, et p0l1t. trof, reg. et ord.

EXH1BET

OLAVUS LODIN,

Angerman nu s.

In Audit. Gustav. Major. d. xx Jun. mdcclxxxix.

h, a. m. s.

U Ρ S A L I JE ,

(2)

IN

S:AM R:AM M:TEM

MJtQffl.'ffi,

$33)83 Ψ3&0

REVERENDISSIMO DOMINO DOCTORI

DIOECESEOS DERNOSANDENSiS

EPISCOPO,

RECH 0RDIN1S DE STELLA P0LAR1

CO ΜΜ

END

Ά

TORI,

MiECEN ATI

SUMM

Ο

(3)

Educationis Linea,

§. vir.

Senfus quoque per iympacbiam ad

juftam ab injuilo

diflinguendum ducens,

imperativam &

obligantem vim,

qu£E hominum de jufto &

injuilo

perfvaiioni neceflario

adhseret , perfentifcere docet;

jullitia

quamvis primis

mentis motibus frenum injiciat propriique cornmodi flu·

dium aliorurn cauiTa negligendum haud raro jubeat. Per

h'unc fcilicet fenfum enara perfvaiio, quod nemo morta«

iium eodem ac nos non ducatur"iecuree Sc felicis vitae

iludio, cum ea indolis humanae confcientia conjun£la,

qua hominesadconjun&ionem focietatemque cum aliis ine-undam ob fecuritarem mutuaque commoda apcos eile

ani-madvertimus,unumquemqueiocialis vitie jugo fubjicit,

con-jun£losque propter communia commoda homines nobis

fuperiores eile agnofcerc cogit.

Necesiitate

morali

hinc oriunda quisque fe teneri fareri cogitur, ubicumque

mens iui confcia in fuis propeniionibus, coniiiiis a£lioni«

busque cauiFas videt, cur proprer communem ialutem

fociaros homines fibi inimicosmetuere vel amicum eorum

in Fe animum fperare debeat, Quamdiu itaque fuoe faluris

cura homines urgeantur, «Sc Tibi invicem obeiTe Sc prodeiTe valeant, fuamque ad vires propter ifecuritatem & falu· rem conjungendas aptitudinem ienriant, imperativam Sc

cogentem vim a perfvaiione de

juilo

&

injuilo

non ma¬

gis removere valet humana mens, quam

in dubium

vo-care, an plurium conjundtae vires fortiores iint unius vi,

fibi foli reli£li.

§. VIII.

Cum nemo inter homines enutritus non interdum

realem ab hominibus dependentiam expertus fit, fieri

quoque nequit, ut aliquis a

fenfu

intern« illius Sc a

fo~

ciali vita primum mcntibus ingeneratae coa&ionis, quam

(4)

ne-Prima Scientia

necesfirarem moralem 6c obligadonem vocamus, omnino

vacüam habere queat mentem. Internus deinde virium humanarum fenfus, qui easdem fpontaneas eiie teilatur, 6c cceco ferifuum imperu non fubje£tas, robur 6c omni

exceptione majorem vim huic addit internse necesfitati, cum rationis capaces 110s effe agnofcere nequeamus, niii

iimul fateamur, rationi proprium effe, ut categorice ea facienda imperet, quas communes omnibus daras eiie le-ges optaret i).

§. ix.

Hac de obligatione sd juftitiam colendam perfvaiio

non ad externas tanturn hominum a£tiones, fed ad inter¬

nas quoque mentis propenfiones 6c confilia err.enditur.

JHomo fe aliis noxium aut urilem eadem ratione habere

nequit, qua noxam aut commoda ab aliis ίϊbi

redunda-tura rebus aeffimare folet. Ideo quod defidia 6c otio de-dicus innocuus fuerit quis, aut metu iolum pcenae a

no-cendo retineatür; quod cafu, non proprio? voluntatis.mo¬

tu, profuerit aut propter fuarum rerum ampliiicarionem aliis opem tulerit, fpontaneam hominum adprobationem amoremque ilbi non promittere poreft. Bene meritum,

vere utilem juftumque nemo fe ipfum habere poteft,

niii fpontanea 6c coniknti mentis propenfione a nocen-do fe abftinuerit, 6c opem aliis rerendi nullam neglexe-rit occafionem.

§. X.

Ha£ienus difta virium humanarum, ad necefTarium obligationis, ad juftitiam colendam, fenfum aptitudinem bre-i) Conf. Κλντ Metapbyßk dir Sitten, <3ζ Ejusdem Critik der

(5)

Eåucationis Linets, η

breviter explicant: Fupereft, ut indicemus, qua vi ad· agnitas juftitise leges obFervandas Feratur humana mens;

ut fponte fatisFaciat illornm defideriis, quorum a nobis

aliquid poilulandi aut exFpe£tandi jus agnoicere cogimur.

Initia vero capit hic vis, a reali, Sc quem evirare non

poruimus a fociali vita pendentia, robur adquirit a con-lvetudine inter agendum firmata delideria alienae

Fortio-risque mentis imperio Fubjiciendi, Sc crefcit viva regn-larum moralium cognitione five attentione uiu adFveFa-£la easdern mente pracFentes habendi Sc cum agendi

causFis Sc incitamentis ita cooulandi,ι ? ut ratio illis roborata

fenFum pariat, qui nunquam non juftitiam virtutemque Fummam e(Te humanam prudentiam monet.

§· Xf.

Ad realis Sc non evitandae a Focietate hominum

pen-dentise Fenfüm apti Fumus ea amoris proprii vi, qute

dam-na ab hominum conFiiiis derivanda effugere Sc praecave-re docet, commoda vero ex eodem nobis redundatura

Fönte quaerere; haec enim, dum nos impellit ad aliorum conFilia mentisque aFFe&iones attentionem intendere, al· terumque alterius inFpe&orem cenForemque conftituit, aliorum quoque judicio cogendique facultati nos Fubjicir. Sed cum hoc deiideriis impoFitum Frenum amoris proprii

conFilia coercere Sc iisdem impedimento eile haud raro

animadvertamus, fieri Folet, ut, invita illius imperio

iub-je£ta, cceca humana peFFora illius vincula laxare cupiant,

externa tantum juititiae Fpecie alios Fallere eorumque

vindi£Fam Sc odium effugere conentur, Fceleraque no£Fe obducere tenrent; vanus labor, inFelix prudentia, quae,

ii interdum Fuccedere videatur, a metu tarnen nunquarn aliena eft, ne occulta in lucem tandem protrahantur.

PrsFenrem vivumque praeterea Fuoe ab hominibus

(6)

84 Prima Scientia

riae ieniiim raro habeti.r morcales, niii ab iis excitatum,

quibuscnm vivere Sc quorum familiaritarem inire illis

eontigit: hinc evenit, ut juilitiae vinculo fe erga illos folum ceneri iibi videantur, auresque 8c animum ad

aii-orum jtiilas de fe fpes claudanc. Hac ratione tot

corruptas Sc partialis honeftatis fe£latores prsefens

pro-creare videtur asvum. Moneodum denique arbitramur,

juilitiarn, ut veram prüden tiam, no-n niii agendo mentes iagredi p-ofTe. Hinc fit ut otiofiE Sc deiicarae vitte

as-fveti ex ipfius per fymathiam fenfus ufu nova juftirise

?

cujus fundamenta ponere debuiflet, impedimenta habeant, s»b afoeéfcuΛ, alienee miferiae oculos avertant, fidlis

huma-iiis cafibus adeife faris eiFe putent, animum vero opem-que iis^ quso revera eveniun-tj fubtrabanr.

§. XIL

Äd virairr efficaciamque communi de jufbitise neces?* firate perfvafiooi addendam maximopere quoque

con-clucit, ut· inde a reneris alienae fed meüoris fortiorisque.

rationis imperio fubje&am effe adfvefint noftra mens. Ad alios erudiendos corrigendosque vocatus, fi iapiens ve» roque virtutis amore confpicuus ipfe fuerit, eos, q,uos<

curae iuae commisfos habet infcios falurari iic ofhciorum

jugo fubigere poteif, ut eidem adeo adfveti tandem fianc

humeri, ut nihil, ne quidem occulti 3 mediretur mens, niii

tacita ante a vi perrneta adamati praeceptoris fapientiam

in coniiliorum partein admiferit, eumque quantumvis

ab-fentem prtefentem audire Sc videre iibi vifa fuerit, Hinc firma de omnifcio Sc omnipraefenti Numine mentis perfvaiio fortisfima animis ad juftiriam colendam adfert incitamenta<,

(7)

Edacationis Lima.

§. XIII.

Regula? tandem morales, debito

rationis

ufu for

matar>

Sc inter agendum rerumque ufum memoria?

mandarae

mentibusque, qua decet, cura inftillatae rationi

ful

era

haud

contemnenda piaebent illiusque vim roborant, ut

illius

fubje&us imperio animus juftitiam fponte

obfervet.

Illae

enim menti praefentes de humanas naturae dignitate per-petuo moraent &, quin cceci mentis irnpetus

cohibendi

linr, dubitare non iinunr.

Cap. V.

De, humana

aptitndine ad

pi

etatem

feäanåam.

§. I.

Pietatis nomine eam deiignamus animi

affe&ionem,

qua de Summi

Nnminis

exiiftentia

atque

fapienti

Sc

pro-vido Illius in res creatas imperio perfvafus ad Illius

vo-iunratis normam confilia Sc a&iones omnes dirigere fin¬

det, Sc conftantis, ofiicia fibi injun&a pro virili

obfer-vandi, propofiti confcius fiduciam in

fapienti

Dei

boni-tate collocat, omnia fibi profpera ab Illo fperat,

quous-que vita? ipem progresfuumque in verae

virtutis &

per·

feflionis cjultura conicientiam extendere valsat.

§. II.

Hunc inter virtutes ideo collocavimus mentis

habi-tum , quod ad veram humanam dignitatem debirumque perfe&ionisque fiudium nullum illo efficacius hominibus

datum fit incitamentumj Sc quod e noftra ab Ente extra

nos exiftente, quod mediato fenfus interni ufu mente

(8)

86 Prima Scientia

unice concipere licet, pendentia oriundus requirat ean-dem ad nos ipfos converfam animi vim, quam ad

jufti-riam colendam necesfariam duximus. Ut vero hic Ha¬

bitus oriatur δί mente foveatur, oportet, ut firma fit

noftra de Dei exfiftentia perfvafio; ut veras & re£las de lllius perfe£tionibus adquiramus notiones, atque ut deni-que hane de Deo cognitionem femper praefentem

prom-tam & efficacem ad confilia noftra dirigenda mente

te-neamus. Ad haec omnia pietatis requifita quomodo

ido-nea fit humana mens breviter explicabimus.

§· III.

Nulla adeo rudis unquam fuit gens, ut non invifi-bilem quandam ie fuperiorem potentiam fufpicata fuerit, ad quem metus δί fpei, quibus agitabatur mens, causfas

retulerit, cujus iram placare, favorem ad fe attrahere ftuduerit, & beneficia veneratus potentiamque admiratus

fuerit. Et quamvis tardo omnino gradu ad unici veri-que Dei cognitionem adfcenderet humana mens revela-tionis luce orbata, eam tamen efte humanarum virium indolem obfervamus, ut exfiftentia fummi Nunfiinis,

quah-do ad lllius cognitionem iemel perventum eft, a nemine denegari queat; atque ut nemo, qui eandem fufpicatus

fuerit, fpei metusque cauflas ab hac fufpicione enatas effugiat.

§, IV.

Facilem hunc ad Dei exfiftentiam agnofcendam &

ne rudisfimis quidem animis claufum aditum a neceftario Illo per experientiam unicuique mortalium ingenerato

dependentiae fenfu cum ea animi facultate, qua res per imediatum fenfus interni ufum cognofcere didicimus, conjun£Io apertum eife animadvertimus.

(9)

Eäucüthnis Linens. 87

§·

ν· '

Senilis pendentiae, quo ad religionem recipiendam

pracparatur humana mens, rudis <3c debiro rationis ufu adhuc minus cultus, iis fere folum movetiir rebus Sc

re-rum eventibus, qui incertam fufpenfarnque inrer fpem Sc

merum renere folent hominum mentes, de fuarum rerum

fucceifu follicitas. Hinc ad religionern ample&endam

natirs homo in fupetftitiones proclivis ruere Sc ipfo

de-pendentia; ienfu aegrotare fölet. Sed hunc quoque fen-fum fanum reddere poris eft, debira ii rerum

cognitio-ne mentem imbuar, coecosque

animi impetus virtute

co-hibeat Sc rationis freno coerceat. Sic enim non tanrum,

qui animum fpe metuque verfare folenq fortuiros rerum eventus, Ted exfifientiam omniaque fua Supremo rerum

Moderator! accepta referre falutemque totam quantam ab lllius beneptaciro pendere edochis homo, Illius

prote&io-ne tutus mala, quantum vires nobis conceflae

permife-rint, avertere, bona vero adquirere callet, eo in ie

im-perio, ut incertis rerum eventibus Sc fortuitis cafibus

fa-Iuris fpem non committat, Ted tranquHlo Sc contento

ani-mo per providam Dei

curam res fibi tandem feliciter

ceßuras fore confidat.

§· VI.

Oriunda e dependentire fenfu potentise nobis

fupe-rioris idea formam a fenfu virium nobis propriarum fi¬ bi adfcifcitj haec enim menti fibi confcite ad a&ivam quamcunque rerum vim concipiendam ultro fe offerr.

Fieri itaque nequit, quin homines undique fe rerum Sc

eventuum dominio fubje&os eile*animadvertentes,

quam-diu ad ultimam Sc unicam rerum cauffam adfcendere

omniaque lllius dire£bioni fubjicere non noverint, vi¬ rium, a quibus praecipue quid metuendum aut fperandum

(10)

33 Prima Scientla

eile crediderint, ideam, ad humanam imaginem iingerent

Sc co ηTu Ca fakem fecum iimiiirudine occultam

qualern-cunqiie Sc fpontaneam efficaciam illis ineile

fufp.icare.n-tur, qua ad noxam aut commoda hominum conferre

va-lerenr. Hinc enata funt fuperftitionis commenta, quibus

adhuc facile decipiuntur rüdes Sc vera rerum cognirione

non miiniti animi, poftquam femel rcgrotanre

dependen-tiae fenTu labore inceperint. Hac vero quamvis facile

errent mortales fenfus fui ipfius adplicatione, formam tarnen ideis de fummo Νlimine eadem addit, ubi enim

in cauilarum ferie definic, ibi necesfario a&ivam vim

in-rellectu Sc liberrare praeditam ponendam requirit ratio

humana. Sed ad ulrimam Sc uniCam cognofcendam Sc agnofcendam omnium rerum causfam hac via progresfa

mens humana in errores denuo facile delabirur, quando,

ignorantia oc meru correpra,

crasfa

antropomorphoii Deum

ab imperfeftionibus liberum übi

iifrere

non vajer.

§. VI.

Monftrant quae attülimus,

quibus

menris

propenfio·

nibus ad Dei exiiftentiam agnofcendam

Sc ideam de

11-lius perfeßionibus

formandam

fertur

humanum

iugenium.

Multum Sc diu defceptatum fuic inter

Philofophos,

an

argumentum pro

exfiftentia

Divina

adferre

posfit ratio

humana, quod contrarium omnino

excluderet;

fed

dilu-cide fatis dudum docuerunt fummae perfpicacia: Viri,

va-nos esfe ingenii humani ad

illud

inveniendum

aufus*

nec

metuendum esfe exiitimamus, hac confesfione quid de

folidis utilisfimm veritatis fundamentis detrahi: fatendum enim esfe iimul docuerunt,argumenta, quse ab altera parte

proferri posfunt, eodem

defeftu

laborare,

quando

in

ra-nonis folum foro dijudicantur Sc ad abfurdas virium

hu-manarum fenfui contrarias virtutique inimicisßmas ducere

References

Related documents

Ια his qualemcunque praecellen- tiam viris denegare experientia vetat; hinc alter fexus non aliter quam moralium virium ufu illis par evadere. dignitatemque iuam tueri poteft, Sc

Natura interdum fingularibus quibusdam hominis viribus fortitudinem Sc capacitatem, cum aliarum, ad hominis quoque indolem pertinentium, virium damno, concesfisfe videtur Sc hoc

cum communi educationis meta convenire potefb Hoc refpe&amp;u, virium humanarum dire£tionem ad rerum ufus;,.. prsecipue poftquam introdu&amp;a funt oc ftabilita earum do-

riora praebent vitae fuilentandae Sc jucunde eadem fruen- di. fubiidia, quam quae quisque fuis viribus parare posfet.?.

riis hominibus concesia ingenii viriumque ubertate, quam de diverfa ingenii viriumque indole. Ad hanc enim homi« num diverfitatem rite eruendam haud communi interdum o-.

modis fine labore Sc virium cultura optamus, fenfuali- umque voluptatum vis, quam melior de rerum effe£ha cognitio vix frangere Sc rationis ope dirigere

fenfu, quo partem motuum alienas mentis nobis arripere poifumus conjun£ta, dubirare non licet, quin homines aliud a nobis vel pofcant, vel expe&amp;ent, quam ab aliis. rebus,

rerum, motus animi excicantium, derivandum ; illud quos- dam homines ad temperantiam &amp; moderationem doci- liores reddit; hoc incitamenta affeduum rariora facit, modum