DISSERTATIO PHILOSOPHICA, DE

D. D.

DISSERTATIO PHILOSOPHICA, DE

UNIVERSALITATE GUBERNATIONIS

i) I VIN. Ε,

Quam,

Conf. AmpIiflT Facult. Philofoph.

In Reg, Acad. Upfalienfi, PR£SIDE

Docr. PETRO N1COLAO CHRISTIERNIN,

Log. & Metaph. Prof. Reg. & Ord.

Publice vent iland am fiftit

PETRUS L. KRAFT,

Dal ekar lus.

In Auditorio Carolino Majori Die XXL Junii

Anno MDCCLXXV.

Hor is _, ante meridian, films.

Ho?no tantum proponit, Deus vero difponit.

U B S A L Ϊ tt,

Typis Edmannianis.

Lv S:m R:m M:m

ΜAGNJE FIDEI VIRO,

Dioeces. Arosiens. EPISCOPO Eminentissimo,

Ven. Consistcr. PRiESfDl Gravissimo,

Gymnasii Scholarumque EPHORO

Accuratlsimo ^,

S. S. Theolog. DOCTORI Celeberrimo,

MTCENATl ΜΑΧΙΜΟ.

Ketλλ/ς^γ ^{ευσεβωε} μετάσχωv ^την διάνοιαν πξόε rås αφοξμηε rå φανεξδν ενεξγετανταε ^{καταςησαι-} διακείμενο? ^ω?

τυγχάνω, άσεβοΐην άν σφόδξα ει? Σε , Επίσκοπε Αιδεσιμωτατε,

h _μη τω Σεαυτα ονόματι ^τ ås δε ras άπαξχάε ^των φξοντίδων

μα ajj ασχολημάτων των π εξ) ra γξάμματα άπονεμοιμι. Αλλ'

αν α-

ccvciiuvtfdQ&s τά tis εμε ^ rev πατεξα μ& ευεξχετηματα Σ8,

xgj τηε tv τοίε λcyois 3εινοτητος hesas εχων, εκστλctystvjv αν a~

ποξων τ dis παξ&τι πξάχμασιν, ^ει μ'ή τη υπεξβαλλ8σηΣ8 Χξη*

ςότητι ttey φιλοφξοσυνη πιςευειν εχοιιχι. Πλησιάζων ^{8 ν} ηνω,

Σοι, Κι3εσιμωτατε "Εφοξε, πςοσφεξων ηομ τω ενϋο^οτατω ονομΧ'

τί Σ& άνατιΒ'ειε ^την συζήτησιν τάυτην, άνάΒημα ηομ τεκμηςιον,

μτκ.ξον μεν,σίιςον 3ε, τηε τΐξός Σε ευσεβείχς μ8. Αίζαι 3ε ταυτην

την 3ιατξΐβην, ^ω Εττιφανέςατε Αι3άσκαλε, φιλοφξονως, n&j μη

y'ty8, πάλιν γ&\ πολλάκις ^Σε παξακαλω, άπεχ^ως εχων στξος

τον πξοσφεξοντα. Ετι 3ε 8 σταυσομχι νύκτα ηομ ημεξαν ευχομε*

Vos, ο πas το ΘεΊον το πανάξΐ^ον t μονον Σεαυτω ^, αλλά

πάσι τois Εν3οζοτάτοιε Σ8 Συγγενεσι, qgy ετι 3ε τois άλλοις

των οντινα Τξόπον Σοι 7ίξοσηκόντωνy τοI ayaSa άνωθεν συμβα'

ληται,

REVERENDISSIMI NOMINIS TUI

Cliens devotißmus

PETRUS KRAFT.

Vi r o Amplijjimo, j PPro Confulti/fimo,

D:noMag C AR G. D;no 1ÖH. ER.

BERGSTRÖM, I BERGSTRÖM,

Civitatis Örebroénfis Consuh ^Equiilimo;

Ad Regium CaroJicoroneni Lycéum, informationi Ja

veniutis ex conorte navali dicatum,

Professori Celeberrimo;

Vivo Ampliffi'mo,

D:no PETRO

BERGSTRÖM,

In Regia Cancellaria

Secketario Dexterrimo;

SpeSlatata Ficlei Vir o

Integvitatk,

D:no JÖHANNI

BERGSTRÖM,

Provincia; Hallandias Qv^stori Sollertiilimo;

Ampliflimo Vivo

D:no LAUR. F.

BERGSTRÖM,

l^.ei MetalliCcE In diitriåu Norenfi Magistro ac Pr^tori

Prudentiilimo;

Spe&atiffimo Vivo,

D.no ARONI

BERGSTRÖM,

Reditimm Regiorunn

in Territorio Örebroenü

Pr.^fecto Vigilantiilimo;

AvuncuJis Benevolenti(ßmis ; Ad declarandum publice enimum

multo beneficiovum genere devincluna, Hocce munufculum, Veluti modicum thuris

In acerra parvnla, Debita aniini fubmifiione3 Offert, dedicat, confecrat,

Quarvis

Felicia, fauffa, fortnnata>.

Religioie & curare precatus,

Veßcr Nepos ^ex Sorore ohfcrvanufTunus

PETRUS KRAFT,.

58 Å ^55?

ts ti t/piv- & «s

p* % gf '5ä # ^ίΒΓ'ät

kjei %,<#* ^fcmf

"Χ jfå & ίΗϊ -V

■K Ν ^oSro Π1100!110 iaeculo,de Gubernatione hujus unl-

&ΙΛ ft verß in varias abeunt eruditi iententias, & no-n

nuiii, priecipue ex vulgp, dacirinam han \. roul-

& _tis erroribus commixtam tenent atque ejdsmo·-

eli cogilationibus repletsm, qucg iurnmo Nuroini Ejus-

que perfefiionibus haud conveniunt. Etenim, quod do- lendum, plerique circa hane rem, faliam Elana fibi for»

mant ideam, uc credant, omnia, qua? fiunt, vel cieco fat ^o evenire, vel etjam ^ex abfoluto quodaro decreto pende-

re. Hinc, quoties quis, vel violenfa morte, vei per a- quam aut hammarn, vel cafu im ρ ro vi fo vitam perdit,

audimus haud raro indo£fana plebem ita fermoCtnantem:

Hoc ipfi erat fat o praßabilitum, cui tion potuit refiflere ;

& eo ipfo iibi perivadere ftudent, calamita-tem iftam ^,

quam fatpe ex vitiis & vita hagitiofa hominis profiuere videmus, in vivendi ratione, etjamfi honeiliffima &:

prudentiiTima fuiilet, evitari haud potuifle. At non tan

tum vigent iropiae ha: opiniones inter indoåum vulgus,

fed etjam quod vereor, inter eos, qui majoris iunt^di- gnitatisj & inträ Mufarum limina verfantur; multi enim horum, graviiiimam hane rem sequa non penfkanees lan- ce,eandem, quam vulgus, ampleftuntur fententiam. Quam

vero erronea fit hxc opinio, neminem fugere fpero, qui vel tantilium eam cum confequentiis iuis compa- raverit* narn Deum, non folum malorum omnium cte- cum aueforem & cau(Tam?facit, fed & breviffimam ad Atheifmum pandit viam. Hane itaque materiem, de n-

viverfalhate gubernationis Dwina, adfulgente funooa-Q Nu-

A ml-

t De Univerfalitate

rnine, robis explicandam propofuimus, & tuam pra?ter-

ea, Candide Lektor, minorem ceniuram cequ^mque ju··

dicium de biice pagellis nobis poliicemur. Nihil aliud qva^imus, quam ut Divina veriras decenti modo in lu-

cem proferatur, Sc fuo nitori reilituatur.

5.1.

Omnes res c ont inge fit er exßßentes, omnesque mutet-

tiones five eventus, Deus ab aeterno efficere

vel permittere decrevit.

EU hoc omnium confenfu certiflimum Sc deroon- flratum, Deum efle Au&orem & cauilam liberam ac in- derendentem omnium rerum ac iubflantiarum ftnicarum:

ab Γ pil us itaque fapientiiTima eleåione & moderamine ^, finguiae illarum qualitates, faeuitates, vires & agendi oc- caiiones pendent; Is cuilibet fuam petfe&ionem Sc vi-

rium meniuram afiignavit, mutuas ommum in toto uni-

verfo relationes Sc dependentias determinavit, loca Sc

tempora convenientia fingulis adtribuit, inifium & fi-

nem operandi ipfis prceicripfit, integrumque rerum crea-

tarum complexum ita difpoiuit, ut omnes motus, aftro-

nes Sc mutationes, ad fines Creatoris particulares Sc ge- neraiem, aptiffime confpirenr. Ipfo itaque inicio Sc in·

vito, nihil elTe vel accidere pofeil. Quoniam vero Deus

infinitus eil Sc immutabihs, ideo ianilinimum Ejus Sc fapientilllmum Decretum eil unicum non multiplex, ae-

ternum non temporarium, etjamfi effeclus illius innume-

ri fint, Sc iucceiTive in tempore fiann Hic unicus Sc

arternus voluntatis D vina? adtus eil, qui ad fingulas re¬

rum creatarum fübilan ias, adfe^iones, pafliones &a£ho-

nes liberas ac neceflarias, pro cujusque peculiari indole

& diverio bonitatis gradu extenditur. Quod ergo ab

aeterno voluit & elegit, id eodem modo in seternum

vult.

Gubernationis Wvindf, b vult. Decrefiirn non definit, propterea quoci efFeHus fuo

ceifivi fint, oriantur Sc cefient. Certiffimum itaque ed,

omnia in hoc mundo , quatenus iuo tempore conti ?i- gunt , ex fapientiffimo Dei Decreto Sc difpofitione

arterna pendere, adeo nt miUus capitis noftri capiüus,

miUus paffer fine Dei voluntate in t er ram cadat, cf nuüa ^ca~

l.imit as in urbe fit, _quam Dominus non facit in hoc Di-

vino decreto erant iraque omnes compofiibiles fiubdaiv·

tite & omnes homines, cum iuis a£lionibus Sc cogitatio-

nibus, omnes caufiae cum fuis efrectibus Sc coniéquen-

tiis, ^a primo creationis tempore, usque ad confumma-

tionem ficculi. Heic Deus tam omnia bona quam mal·ι vidit, ex iliis optima elegit, htec propter Papientiflimas

caufias nonnunquam permifit, iimi'es eis pofuit.quostrans*

gredi non poilunt, ut tandem ad finem optimum confpi-

rent. Heic unicuique horoinum certam menfurarn virium

Sc capacitatis, iuum modum fe'icitatis, vel infelicitatis, ^ex

infinita fapientia Sc bonitate ad'tribuit. Abfitautem omnino,

ut decre um quoddam abfolutum fiatueremus j hoc enim

in Deum immenfar iapienriar & bonitatis minime qua-

drat: Quatenus ab arterno omnium hominum liberas a·

£liones cognitas habuerit, earumque efredus prarvid'eric,

fic etjam e rum reipeclum habuit. Deus e. g. vita:

certum terminum unicuique pofuit, at non ab]o lut ^e ied

conditionate, fcilicet refpeAu vitar ejus bene vel male a-

£tar. V dit Deus ab ^aeternoy hunc hominem temperan-

ter vidturum & ^curam profperar fuar valetudinis a£turum,

vi cujus, fecundum leges natura, ad setatem extremam pervenire poteft, adeoque nifi alii fines obiHterint, de-

crevit, hunc temperantem & prudentem hominem, ad

hunc vel illum annum Sc diem vifturum. Alium vero

qui fine modo, prudenfia & ordine vitam agit, Vel prtr«

terea debiliorem naclas eil conditutionem, vidit Deus

natura legibus eonvenienter, in artatis fiore moriturum,

4 De Univerfalkate

adeoque etjam decrevit, ut hic in adolefcentia vitam fi-

niret, quia mcompofite vixerit & corporis fankatem pa¬

ri! ro curaveric. Secundum hanc prsfcientiam & hoc as-

temum decretum, Dens hodie gubernat mundum, ut

nacrito dixeris, Gubernationem Divinam nihil aliud eile

quam exJecutioneM cetera ι Οei de er et i. Έβ itaque Güber-

natio illa Dei a&io, qua omnes rerum creatarum mutationes, etja:n lib eras actione ^s, ad fin ^es certos dijponit cd dirigit, Nwque enim aliquid jam a:cidere poteil, quod ab aeter¬

no non praeviium Sc decretum llt, neque aliquid ab £·

terno eil decretum, quod fuo tempore Sc eo modo quo yoluit Deus, non exliilac·

Putant quidam impium fore de Deo dicere, quod

ab aeterno omnes res efRcere vel permittere decreverit;

η am ba?c iententia, ut contendunt, varios errores pro-

gignk Sc ad i ρ furo Atheifmum duck. Credunt itaque ^,

De _um, jam primum cum res exilitura eil, ie determi-

nare ad eam prolucendam vel permktendam, adeoque

ab aeterno nihil certi de ea ilatuiile. Qvales quaefo de

'Nomine fummo Sc PerfedliiTimo cogitationes? Ponamus

Deum ab aeterno non decreviile res omnes permittere

vel erRcere, quare fufpendit Judicium & quare (e ^non determinavit, ^utrum easdem ad exfiilentiam perducere v.e'let nec ne? cum tarnen omnes compoiTibiles res pra;·

viderjf. Num _{vereretur, ne} decreti poenireret, vel puta-

ret improvifam quandam rerum mutationem decretum

Ejus dimoturam ? Minime gentium: hoc enim forec

Deum ad imaginem noflram deprimere, Eumque muta-

bilem credere, quod impium eil & via breviffima adA·

theismum crafllorem. Nulla itaque poteil eile ratio, qua:

Deum impulerk ad decretum difderendum, Ted quam

vere ab aeterno res prtevidit, tarn certe eas vel efRcere,

vel permittere decrevit, Obfervandum prteterea eil, de-

cernere aliquid ab tsterno Sc decernere in prslenti, Deo

tillber ^η ationis Divina. _S eile unum idemque; in Eum enim nulluni cadit fempus,

& quod ab aeterno decrevit, id adhuc & in asternum vult

ac decernit ; quod vero in prasienti non decernir,id neque ab aeterno decrevit a\ Nec video, quare difficilius fit

hoc admittere, _quam Theologorum atermim EleSlionis de·

cretum, cum iisriem conditionibus nitantur, nempe per- feåionibus Divinis & aclionibns hominum liberis,

§· IL

Omnia _cpiice fiunt, Dens ab ^aeterno pravidit.

Agnofcenda eil icienti^ Divinae iumraa praeftantia,

quas nullos habet limites, nullos adraittit defeTus; Adeo-

que quidquid imperfe&ionis & limitationis in noftra cog- nitione invenitur, a Deo ioilicite eil removendum. !n-

tellectus noiler ob anguiliam, paucifiimarum tantum re-

rum cauflas, vires & confequemias videt; in Deo autem

omnium rerum caufite, r^tiones & effedta funt perfpe-

£la, & h<£C omnia iimul Ρ ab aeterno in ^ternum, fine

ulla mutatione & iucceflione intuttur. Etenim, in infi-

nito Dei intelle&u, omnium rerum perpetuus eft intui-

tus, ideoque penes illum, nulla fuccefiiva cognitio, nul-

la ratiocinatio, nulla denique adtentio Iccum habere pot- eil. His itaque tanquam in transcurfu prtemonitis, illud

ut fons & fundamentum Gubernationis Divints aiTumen*

dum eil, Deum} omnia qua in hoc mundo funt vel fiunt, ab

aeterno tanquam preefentia vidijfe, fibique reprcefentajfe. Eil

fane unicus, perfe&iffimus & immutabilis intelle&us Di¬

vini aftus, qui comprehendit omnia, maxima, minima, neceilaria, contingentia, libera, fortuita, naturalia & mo·

ralia. _{Nihil ergo} Summo Nuraini eil incognitum, nul-

lus eventus improviius, nulla adlio abscondita, Ipfi nihil futurum. Rerum quippe finitarum connexionem omnem

B di-

fl) In Gott ift fehen und befchlieflen von ewigkeit bis z.u evvigkeit

eins. Vid. Jerufaletn über die Wahrheiten der Religion, IV. Betrachtung?

Fg· 8lv.

έ De Univerfalitate

intuetur, ideoque ^{non tan} tum ea,, qua? an-

tecedunt, verum finguias ecjam confecutiones, ada?qua«

eiiTime & i i tecernum peiipicit. Etjamfi igitur in ferie

rerum contsngentium, aliaj prsecedant, a Iiis fubfequan-

tur, noftrique reioeclu quajdam fit difte· entia, inter prge-

terita, praeientia & futura: Deus ^tarnen ab iflo iucceilio-

num ordine diverius & qjaii extra eum conflitutus, iin- gula absque mutatione Sc fucceirfone, canquam perpetuo

pradeiitia, xqualiter Tibi repradentat. Si itaque nuila eo- riiii), quae homioum in oculis futura funt, pradcienna da-

retur; vel Deö plane ignota eilent, vel etjam quando accidunt, certior eorum fieret. Si eventus futuri ignoti

Ei eilent, utique non abiolute perfe&us foret; fi ^quan¬

do accidunt, eorum notitiam acciperet, incrementa cape«

ret Fjus fcientia & mutabilis eilet, quod abfonum. Con«

cedenduhi itaque, ut res futura ^ante cognoicatur neces·

iarium eile; ut cauiTae ejus ex quibus nafcatur cognit.e iint, & ut conflet ab hac vel illa cauila, hunc vel i!-

}um effe&um proffciicit: Jam vero nihil in hoc mundo fit, fine cauila aliqua, nihil,, cujus ratio» quare accideric

fciri non poiTit-; neceilariurn itaque eil,, Deum omnes»

has cauiläs, omnesque earum efle&us^ fibi perfpe£los ha- buifle; quomodo alias quae vellet, efHcere vel permitte·

re potuiilet? At„ non tantum eos effé&us,, qui a caus- iis Pbyßcis- & nece{farits pendent, Deus praevidit, fed &

tales, qui a libertate hominis proficiicuntur; Voluntas ^e-

nim hominis etjam cum liberrime vult, certis nititur ^ra- tionibus, quas Stimuli ac Motiva vocantur, quibus ^cog- nitis, electio ejus a principio interno determinatur, hinc

facile peripicitur, liberas a&iones & ele&iones earumque;

rationes, Deum ab aeterno praevidiife.

§. IID

G über ii a tion is Div i na. 7

§. III.

JEternum Dei decretum, _neque hominibus fatalem quandam necejjitatem imponit> neque preci-

bus eorum obftat.

Liberias aSiionum bumanarum, per ieternum &immu·

fabile Dei decretum non tollitur. Cuique vel iola ex- perientia magiftra patet, fe liberas habere volitiones;

omnis enim hbertas in eleftione ponitur. Jam vero o-

mnes homines circa quamvis actionem fufcipiendam, nul-

lam necefiitatem cogentem, inträ fe animadvertunt, fed potius fe poile agere vel non agere, hoc vel illud eli-

gere vel refpuere ^$ prout ipfis placuerit, adeoque fe efle

liberos fentiunf. Nullam autem heic abjolutam libevtatemy

qua homo vel fine ratione, vel contra rationes & mo-

menta ageret, admittimus; fed conditionatam ^y quas ratio·

nes & momenta fequitur·, & hane libertatem cum xter-

no Dei decreto optime confiftere poile putamus. Deus pr^tfidit omnes pofiibiles aftiones, mutationes & confe- quentias, decrevitque omnia ad exfiflentiam ventura eile,

quas fini Suo iapieniiflimo conveniunt; & ex hoc decre¬

to non exclufa fuerunt entia libera. Nulla itaque crca-

tura libertatem abfolutam habet, fed Deus tum hane,

tum ceteras vires morales, certa menfura unicuique ad- tribuit. Vidit Deus omnes earum aciiones, _earumque coniequentias, (§. II.) & fimul decrevit ^eas permittere,

quae fini Ejus fapientiffimo conveniunt (§. i.)Libertas ve¬

ro bominum inde non tollitur; pofiunt enim ratioces &

momenia eligendi adefTe, quamvis Deus etjam horum fit Dominus; nam ifta motiva, tali difponit ordine, ut nulla' alia eligant, quam quae Ipfe praeviderit & permiferit. Gu-

bernat etjam fines, quos aéfronibus fuis homo intendit:

Vidit _per omniicientiam fuam, hominem ad illum ten·

dere fcopum, qui fini Ejus non convenit. Non ^autem

B 2 ab-

I De Univerfalitate

abioluta Sua potentia hominis libertatem tollit; fed vet

hunc finem obtineri non permittit, vel intervenierte ho¬

minis morte, irritum facit ejus propofitum, vel efjara praeripit eidem omnia media, vel proponit alia & fortio-

Fa motiva confilii _{mutandi. Nihilo} tamen minus, homo

In his omnibus libere omninoagit, & ex pluribus eligit

tanta quidem interna libertate, a c ii Gubernatio Divina

circa ejusdem adiones non occuparecur. Nulla itaque neceftitas heic locum habet, nifi neceftitas vocanda fit, quod Dens unicuiqne pernoiferit, rationem & intelie-

dum iuum in confiliurn adhibere, SÜ: media, objeda at- que motiva illa perpendere, quce Dens propoiuit. il te c:

autem non eft talis neceftitas, quas compellic homineni ad agendum, & qualis föret, fi Deus omnia decreviftet absque ullo refpedu adionum & inclinationum hominis, liberarum. Sed cum Deus harum quöque refpedum ha- buerit, & fimul motiva illa difpofuerit, qute homo, fen-

fuum & rationis dudum iecuturus, optima & fapientifti-

ma seftimaret, nemo non videt, creaturam cum liber¬

tate agere & omittere ^qua? vult. Prteterea, fi homo non

libere, fed neceflario ageret, nulla locum haberet paniiten- tia; h$c vero ubi adfuerit, indicat nos aliter facere _ροε- uifle quam fecimus. Patet itaque ex his omnibus, ho-

minem libere agere, decretumque Dei sternum ^{, non}

magis fatalem neceftitatem adionibus noftris imponere>

quam fi in tempore prüfend conceptum eilet.

De precibus jam difquiramus : Viderentur cuidam fu- perfluas, immo inutiles efte omnes preces, cum decre-

verit Deus omnia _quae fiunt vel efficere vel permittere.

Quid itaque opus eft precibus, cum Deus ab aeterno o- mnia certo quodam ordine difpofuerit? non poflunt pre¬

ces, quae hoaie fiunt, immutabiie Dei decretum ^permu-

tare. Verum quidem eft:, preces necefTarias non efte, ut iis Deum quafi ad adtendenduro excitemus; ^nam omni-

fcien^

Gubernationis Divina

fcientia Ejus nos omnes vidit, antequam mundum crea- ret; neque ut Ipibm indigentite noilrar certiorem facia>

mus, Eique media & modum, quo nos juvet, oftenda·

mus; neque ut Eum ad amorem & commiferationens

movearnus; naro dilexit ^nos antequam amorem Ejus ex-

petimus; ied ut Dens ab aeterno, ad omnes noitras

cliones refpexit, fic etjan preces omnes praevidit, & in

deereto Suo earum habuit rationem. Vis & efficacia _pre·

cum hinc nullo modo debiiifari pofeil, quin potius hoa

nos convincit neteffiratis _eartm, & certilBmos nos red·

dit exaudicionis, quod Delis ab séterno easdem audi-ve-

rit & earum refpe&u, cafus omnes ordinaverit, qui no- bis contingere poflu'nt. At quoniam hsc res peculiari.

DiiTertatione, De influxu precum in Pvovidentiam Divwam>

sd hane Academiam _{hand ita ρ} rid em trabfata eft, ita-

que piuribus heic non eit opus.

§. IV..

Dens non tantum Generum & Specierum, fed &'

fingulorum individuorum curam cigit.

Perveoimus jam ad id, quod eil maxim! momentr in Gubernatione Di vina, & quod prarcipuam ejus uni-

verfalitatem conftituit, a De o nempe, omnium rerum in hoc mundo, omnium individuorum & eventuum ex·

fiftentiam & difpondonem pendere, adeo ut nihil fit,, quod providam Ejus curam efEugiat. Ha?c vero fen- tentia, quamvis v era & M-ajeftati Di vi ^η re convenien?,

mukös tarnen adverfarios habuit & adhuc habet, _qar credunt, Gubern ^. ionem Divinam, circa iuftentationera

Generum & ipe euim tantum veriari, non autem circa

fingulorum individuorum confervationem, ^qurs fub ge«

nere vel ipecie aliqua comprehenduntur. Deus itaque

iecundum hos id «git, ne genus avium emoriatur, fed

B _{3 ga»}

De Univerfalitat e

rum curat, qua»nam ova excludantur, & quaenaoi per-

dantur, aut aiio modo inutilia reddantur ad aves progi«

gnendas; vel Deus tantum providet, ne genus arborum

*pereat, non vero Ei cordi eft, quamam earum femina

in terra putrefcant, & ^qua?nam germinent & in asbores excrefcanf. N'o-n dub uro eft, quin harc opinio, argu¬

menta fidtis ita exornari poiTit, ut qua'ndam veri lpe- ciem accipiat: Quam abjecte, aj.unt, foret de Summo

Creatore cogitare, Euro quempiam hominem, qui tan¬

tum uno roomento in hoc rerum fyftemate exiftit, cu¬

rare. Relinquendae iunt Majeftati Creatoris fundtiones magis convenientes. Creavit mundum, non vero ad

noftrum captum & concipiendi modum, quafi te & u- namquamque formicam vei glandem, in infiniro Suo in«

telleoiu Tibi repraeientaret, &. quafi iapientia Ejus illud punctum determinalEet, quo tu cum ceteris vermibus, quibus nrquaiis es, iocum haberes, Creavit mundum,

fed utDeus; repradentavit Sibi genera & fpecies folum,

ijIis naturam conven entern dedit, & leges fancivit, le- cundum _quas conftanter agerent, & fecundum has ieges univeriaies, hodie gubernat mundum. Verum falßfll-

mum eft, mundi Conditorem prima ^tantum cujroque ipeciei individua ^eorumque ordinem & diipofitionem cognovifte; quia in omniiclentia Sua totam individuo-

rum ieriem, qua? a prima in qoaübet fpecie inbftantia

generari & oriri debet, ab icterno intuetur, & nulla effi-

cia, vis aut facultas nulla ^, in primis rerum creatarum individuis _eorumque conjundtione & difpofitione frut,

quam Deus non co nee flit, ipfisque tribuere decrevit. Λ prima ergo rerum combinatione, nulla ^nova compofi-

tio _, nulla combinatio, nulla relatio usque ad iaeculi con*

fummationem fluere poteft, quam in primitiva mundi congerie & delineatione hand fecuturarn praevidit, & cu¬

jus cauilas hberas vel neceftarias haud prasparavit. In

pii-

Gukemationis Divina. ^II primis ifaque caufils exiftentibus earumque viribus, in¬

tegram ieriem omnium.& fingulorum inde coniequen-

tium effeduum vidit & determinavit, cum nihil ipfis

coropetere potuif, nifi quod Dens decrevit; id amem i- pils dare voluit, quod ut convenientiifiroum cum t mni-

bus eonfecutiombus & circumflantiis juuicavit & ad- probavitv

Quoecunque itaque nova oriuntur & generantur in- dividua, in prima rerum confiitutione & virium com- binatione invoiuta iuerunt, & per Numinis fapientiifi'

mara dif-pöfirionem, hoc vel illo tempore & iuis quae- que locis inde pendent Sc exiftunt.

Prsterea clailes, genera & fpecies, iunt tantum ef-

feftus noftrte abdraclionis Sc indeterminati modi conci-

piendi, non opera Dei. Univerfela in noidro fantum finito intelleclu exiffcunt, ied ^extra Illnm funt ibla ^enra

fingularia, in quibus ejusmodi proprietäres communes

deprehendimus, quas per mentis ieparationem feoriim cogitamus, ut multa & innumera individua, hoc _vago

eogitandi modo, in menfe fimul conjungamus. In fami-

lia noflra, fingula individua cognofcimus & menti prae- fentia intuemur. Sed _quo magis numerus & rriultitudo perfonarum in Paroecia & republica augetur, eo iroper·

fe&ius & generalius reprsfentantur, quia tot determ na- tiones diverfae, noftram eogitandi comprebenfionem fu·

perant. Natura igitur univerialis nihil eil aliud, auam

omnes naturs fingulares, quas nos inadsquata coglra-

tione conjungimus. At Spiritus infinitus "non videt _per partes & clafles. Ejus omnifcientia iingula comprehendit,

& nihil tanquam incertum Sc dubium, caiui committs-

re cogitur. Quodlibet Individuum, in ^rerum natura, ha- het iuos peculiares efFe&us, per quos fuo Ioco Sc tem¬

pore, in datum mundi prsientera Sc infequentem in- fluit. Hsc omnia Se fingula cognoicit & gubernat Con-

di-

ϊ 2 De Univerßrlitate

ditor univerfi, Cujus infelligendi vis nullis limifibus eil circumfcripta. In ilngulis & rainutiilirrus individuis, baud

obfcura quoque iapientiiTimce ordinationis indicia depre-

iienaimus.

Eodem modo dici nequit, Deum Totuis umvcrfi tan-

tnm curam habere, non vero uniuscujusque partis Quid

tot um Tibi vuit aliud, quam complexus omnium partium &

quid ex toto evadif, Γι omnes ejus tolluntur partes c Γι

confervatur _totum, oranes & fingulte partes fuilententur

necelle eil; ergo Dens omnes res individuas in mundo confervat, & eo ipfo totum hoc mundi fy lem a fu il e li¬

tat. Deus itaque non poteil genera & fpecies conierva-

re, Π ne individuorum confervatione, neque totum re-

rum complexum gubernare, absque ilngularium partium provida cora b).

§. v.

Neque fecundum leges & regulas univerfåles tantum, Deus imlndum hunc gubernat.

Qui Gubernationi Di vinte nihil aliud relinqunt, quam fjilentafionecn _generum & fpecierum, alio fiepe errore iunt contaminati: dicunt icilicet, Deum in creation'e, o-

nomibus ^natura viribus, certas quasdam indidilTé regu¬

las, fecundum quas, omnes iuas perficiunt a&iones. En-

tia finita, vi quadam donavit, & iubflantiis cogitan- tibus, inprimis homini, naturalem inftin£tum & incli-

nationem dedit, qua facultas in operafionibus & a&ioni«

bus, ducitur & dirigitur. Simiii modo omnibus aliis viribus leges certas prteicripfiif, fecundum quas agunt perpetuo.

Nunc cum Deus in creatione omnibus his viribus pri-

mum b ) Argumentum haud invalidum ad rem hanc ulterius confirman·

dam. deiumi potefi ex admirabili iiio difcrimine, quod inter tot miilia

hotffmmh obfervatur, odeo ut vi χ duo reperiantur, qui ^per omnia ean-

dem fervent formam, eandem faciem.

Quhernationis Divin<e\ ₁₃

räum quafi dederic iåum, eoqac adlivitatem earum con-

citaverit; nihil amplius perafta creatione agit, ut res individuas in a^livitate fua confervet, curam lolum _ge«

ritj ne quis har um legum abrogetur. Secundum has a- gunt conflanter individua, & perpetuo obfervant regu»

las, quas Deus in creatione ipfis prasfcripfit. Fit hoc eo- dem modo, ac quando Artifex horologium vel aliud quoddam avτοματον compoiuerit: format fibi in mente certas quasdam regulas,ad quas machinam perficiet. No¬

vit leges motus & cauflas tarditatis vel celeritatis ejus, &

his legibus univerfalibus nituntur regulas iflae, ad quas artificium fuum inflicuere conatur. Compofita jam ma-

china, roovetur eo modo ac ordine, _quo efl inffcituca,

neque opus eft, ^ut Artifex poflea in ea movenda fit

occupatus. Sed nulla efl fimilitudo, nulla comparatio

inter Deum omnipotentem & Artificem impotentem. Nui-

kis Artifex eil cauila efficiens principii motus & partium

fubflantialium fuse machina;, neque efl auftor legum mo¬

tus, confequenter poteil horologium motum fuum con-

tinuare, quamvis ipfe in illud ^non agat immediate. Non fåne de operrbus Divinis ut de raachinis humanis judi-

care debemus. Deus efl Auctor omnium entium» o- mnium eorum virium, omnium regularum & omniura denique legum, fecundum quas agunt entia. Efl Ille u-

bique & rebus omuibus prxfens & ab opere Suo rece- dere nequit; fingula per omnifcientiam videt, nulluni e

conipe£lu perdit, qutevis aclualia fapientiffime eligit &

crdinat, idque absque ulia moleftia, ullo labore, ulia vi¬

rium contentione. Syftema mundanum in _regno prx- fertirn vegetabili & animali, innumeras nobis oflendit

fpecies, qua: ieroper concinuantur & propagantur, per individuorum non interruptam fuccefllonea), in quibus fmgulis, eandem flaturam, figuram, proportionem, eun-

dem fitum & numerum partium, eundem 01 tus, dura-

C tio·

*4 De IJniverfalitate

tionis & cieiiructionis modum obfervamus. Hanc fingu«

larura partium connexionem & fucceffivam mutationem,

Deus perpetuo intuetur, illaque exfiilit, quia Deus ita

vult & ab aeterno voluit. Si jam oppoiim fententia paul-

lo adcuratius examinafur, facile patere puto, eam a^que eile, abiurdam ac priorem §. prxced, refutatam: ^Omnes

quippe regulre, omnés leges funt pcceptiones abitraä^,

fub qulbus comprehendimus fimilitudinetn & convenien·

tiam plurium permutationum, actributorum & a&ionum

creaturarum , funt itaque nihil aliud, quam genera &

fpecies hatum muratiohum. Leges corporum gravium,

iecundum quas ad terrae centrum iuo ηιΐζυ feruotur, ^Lin¬

de formst^ funt & quid aliud indicant, quam iimilitu¬

dinem iitam, qua: inter corpora gravia obiervatur? Ka¬

dern ratione leges Pfychologica?, Phyficre, Moraies See.

etjam nihil aliud iigmftcant. Ergo Deus in creatione

ntillo alio modo- creaturarurti viribus leges prteieribere potuit, quam Tic fingularum vires & connexiones infti-

tuendo ut in iimili cafu uniformiter agant, i. e. ut vi-

les creaturarum in cafibus fpecialibus, modo fapientiaj·

convenknti & conientaneo, ilngulos efFeftus producanr»

Hinc in romimis _aeque ac in grandioribus, in iingulis

non minus, quam univerfis, eandem perfe&ionem, har¬

moni am & confenfionem cdnfpicimus & admiramur.

Monftra interdum generari, fapientiifimps rerum Gυber-

nator permiteit, ut paceaf, puLherrimum & harmonieum

naturre fpeclaculum, non ab absoluta quadam neceffita-

te pendere, ied Summte bonitati & fapieutiai aeeepeuro;

unice referri debere,. Λ·

_

§. vi.

Deus etjam minutijßmarum rerum in mundo cu«<

ram agit, if eodem cur a gradu ^eas confervat,

ac majoris momenti i es.

Ad»

Gubernationis 15

Adeo univerfaüs eil: Dei in hoc mundo Guberna- tio, uc etjam ad minima qureque & ea qua? a nobiscon-

temtui habentur, fe extendat. Perfe&ionibus Divinis

multum detraheremus ^, nifi crederemus, Eum minima

quaevis curare; etenim cum Dens non ded-gnatus fit ha-

ice minutiilimas res creare , non video quare indi-

gnum Ipiö föret, earum curam agere. Qui itäque pu-

tant, Deum ejusmodi res parvas non curare, re lpfa

perfedtiönes Divinas extenuant, & Deum ad hominum

imaginem fingunt, qui inglorium 8z moleftum ducunt,

minimas res circumipicere; Ted de fumnro Numine non

decet i ta cogitare; Is enim neque indignum putat, ne-

que laboriofum & molefturo, omnipotenti Sua volitio·

ne, etjam noitra opinione exiguas & abjeclas re« com- plecli. Notacu digna funt verba celcberii ; i Ernefti r),

„qua? bona cum venia heic iniero: Qui Providentia? Di-

„vin*, inquit, res minimas quasque fubtrahunt, mini-

„roeque putant Deum decere, Ejus Majeflatem deduci

„non modo usque ad formicarum & mufcarum pulve-

„risque perfedlionem, fed etjam curam, npn vident, ma·

„le ie Divinam Majeft. tem humana imbecillitate rretiri.

,,Nam primo quod minima non curant Reges, nnn id

„propterea fit, quod ipiorum periona indig ium föret,

,-omnia maxima, minima cura-e, fed quod hominis Il¬

eitis cura, tot rebus non fufficit. In deleftu ^{airem ne¬}

gotiorum, maxima ^qua?que mandanmr ei, qui ceteris

„dignitate & faculcate perficien Ii prceft jc. Q.iis ei im

„non hunc fummum putaret Regem , qui omni ^a unus

„curare ac totius iegni adminiftra ionem folus rede ge-

„rere polTet? Deinde, qua? cura a Dee univerfi gefitur,

„non laboris quidquam aut moleflia? habet, ^qua? in l eum

„non cadit, ut propterea Ejus Majeilate indigna Videri

C 2 de-

In Theol, Naturali, Cap, III, §. 82«

16 De Univerfalitate

„debeat, Denique fi Deus omnia etjam minima videt*

5,aeque ac fumma, quare Ron eorum etjam curam ge·

3,rat, inprimis cum in iis non minus jucuienta _pot-entiar

„& fapientias D'vinai vedigia reperiantur, quam in ma-

„ximis rebus, & natura, ut Plinius aic, nusquam magis

„quam in minrmis tota fit. Htec alle pra?ciare. Deo ica-

que non perinde eil, num e. g. guttula pluviaj magis

vel minus in rerram cadat, _neque utrom plures vel paii- ciores fint muicjr, formtcs ailiique vermes, neque utrurn

planta foüa piura vel pauciora habeat. Ss qui certiores

nos f'ecit, ie ^numeratos habere omnes capi >s notlri ca-

pillos, etjam ^omnes alias res minutiifirnas <5c nobls de- fpeclas, curat. ConVlncit ^nos hujus rei quoque admi-

rabilis illa ornnium reruru permutacio & viciflltudo: ehe¬

dem namque materias particulas, alio tempore, nova

forma, druftura & facie induta?, nobis repiadentantur,

v. g. Qu'cE hodie cadit pluvia, in platuas & berbas, per poros iubtiliflimos intrat, afcendit &earum naturam in·

duit. Comeduntur har plantar ab animalibns, iicque fi¬

lmt particular corporum eorum, qnorum rutius unum ab altero devoratur, adeoque e^dero hae particulas, cor-

pori alii uniuntur. Quando ^vero hoc animal moricur, neque prorfus tunc e rerum natura perit* nam prima

elementa & darnina annihilari naturaler nequeunt, ve¬

rum partes liqurdae reiblvuntur, in aérem afcendunt, ibi rurfus plimaj &" iqtia fiunt, & ad novam praeparantur routarionem Γ beundam. Sic, qua? hodie funt terredres

aut aquofa? parocula?, plants aut anrmalia» alio tempo¬

re corpus hominis ingrediuncur, & contra, qua? hoc tem¬

pore in homtne continentur ^partes, alio herbce, plantar,

vermes aliaque animalia erunt. Res itaque indifferens

non ed, num Deus minimorurn granulorurr. curam agaf,

cum videamus quotidie, etjam in bis rebus, admirandaro

& depitedicandam Dei gubernationem,

Haice

Gubemationis Divin

Hafce minutiffimas _res, arquali iapienfia gjabernafc

Deus, ac majoris moment!. Quemadmodum enim i»

Deo, nulla iocum habet adtentio, nulla reilcxia & nuili

icieotias aut fapientiai gradus, fic perfeåionibus Ejus mi-

nime conveniref, ii itarueremus, Eum majori cura Sc cck

gitatione providere hominibus, quam ceteris rebus crea-

t'S. Hinc quid de diftinctione illa, qua Providentia Dei

in Generalem, Specialem Sc Stiecialißimam dividifur ^, fen-

detidum iit, facile patet. Illa ad noftrum concspiendi

modum eft formata, & eatenus adixiicti poteil, quate-

nus autem de Deo E-rmo eil, minime valet; nam Ipfe

uno aciu omnia incuetur, & ut Ens per£edVifIimum, nul-

los in iäpientia sdm'tcit gradus> quafi unum eventuoo ds- rigeret, alt ^er um vero negligeret Sc caiui committeret. !«·

ple falvatoc per contemplationem univerii Matth. Vi. o*

ftendit & inculcat, Divinam providentiam in omnibus

rebus efte ipecsaliflfirnam. Deus tamen amat omnia δε fingula bona, ^pro di erfa bonitatis objeSivx menfura t Hinc rnajoribus beneficiis Sc aroore homines ^, pra? reli- quis creaturis, cumulat, & adbuc majori benignitate eos

proiequitur, qui mandaca Ej is fcrvant, Sc fines Ejus pro- piori modo promovenr, arque in eä benevolentia, con- iiilic fpecialis (Sr fpeculiiTima Providentia* non vero m majori adtentionis Sc curse gradu.

§. VIT.

Nulla efi aclio, nulla mutatio, nuUus eventns in hat mundo, quin a Dei di [po [it tone åirigatur Sffiat,

Quem utniodum nui.a in hoc univerib datur fub- flanr , cujus non bnguia: determinationes loci, tempo¬

ris, aTmnis Sc paffionis, virium, Sc influxus, ^a Dei (a- pienniTim eleclione Sc moiicramine pendent; Hc roeri-

ίο quoque contendimus, Deum ad omnia individua eo-·

rumque mutationes eoncurrere. Ne vero quis putet, nos

C ι Deum

i8 De Univerfalhate

Deum eautfam mali facere, praemonendum utique ed,

omnia mala, quatenus mala funt, non a Deo, ied a raa- litia hominum & intentione eorum corrupta ac malevo-

la proficifci. Mala Pbyfica ut vocantur, non in fe, (ed noftri tantum refpeclu a iquid continent mali; nim na¬

turs non funt contraria, de malo autem Tic diclo Mor alt

heic iermo ed, quod Deus interdnm permitcit, ^quones

per fapientiflimam Ejus cauflarum & eflectuum conne-

«. xionem, ad fines ab Eo intentos dirigi poteil. Mal i länt,

qui credunt, omnia illa infauftj, qus ipiis ab aii s crea- turis, non ab hominibus contingunt, vel efle poeri utj a Deo immiilam, vel cafligabonem, vel admonicionem,

& hoc quidem merito credunt; ied putant ab altera par- fe, illa mala, qus hörni η es flgiriofi ipiis adferunt, a fo-

la ipibrum pravitate atque miliria örtum ducere, & ad

credendum non facile perducunrur, hsc sque Deo mo- deranre ipiis irnmifla efle ac illa. Hsc autem opi-

nio eft adeo falfa, ut cum univerialifflma & fip entifll-

ma Dei gubernatione conciliari nequeat. Quando e. g.

procella, vel grando perdir agros eorum, vd fulgur in-

ceadit domum, eamque ad cineres redjgit, vel fera be«

ftia €05 invadit, vel alii denique trifles cafus accidunt,

ad Gubernationem Divinam _provocant, & has creatu-

ras tanquam inflrumenta in manu Omnipotenris conflde-

rant, quibus utitur vel ad puniendum, vel cafligandum,

vei excitändum. Si autem in illo conflitutt fuerunt ca-

fu, ^ut ab aliis hominibus flagitiofis malo adficiantur &

laedantur, e, g. fi nefarius ignem domui ^eo um fubjice-

ret, ii fures & latrones bona eorum auferrent, hoc, ad

eorum opinionem, pro calamitate a Deo immifla habe-

ri non deberet; non ifla afflifltio eflet a Gubernatione

Divina repecenda, ied putarent lllam folum efle injuriam,

icelere hominum ipiis illatam, in qua nullum haberec

locum Providentia Divina, Afb hs cogitationes aperte

con·

Gubernätionis Diviü£. _ny

ι

contradicunf univerfalitati Gubernätionis Divina?; aue e«

nim ha?c prorfus eil neganda, aut concedendum, omnia

damna, qua? a pravis & flagitiofis hominibus nobis in-

feruntur, a;que direürici Dei manui fubefle, ac illss ca- lamitates, quas aliie creaturae nobis inferunt. Sive enim

domus aliqua,vel a fulgure vel nefario homine deletur,

in utroque cafu fine Dei diipofitione nihil fieri potmt:

In primo cafu, iuflentat Deus, ad id tempus, quo ful-

gur sedem accendit, omnes fubilantias,omnesque earurn

vires & connexiones, _per quas hic cafus fit, & eo quo·

que momenco; quo flamma a?dem comburit, ^{per caus-}

ias fecundas eil agens». Per ierum quipp« in mundo con- nexionem efficrt, utr nullum interveniat impedimentum,

δ: ^ut igni& non mox exilinguatur. Ab sterno hanc ca-

lamitatem decrevit (§. r.} eamque ad finem optimum dirigit. Idem quoque in altero cafu inveniemus: See-

ieratiftimus homo, nefarium fuum decretum exfequi; ad

domum venire,, eique ignem fubjicere non potuif, nifi

Deus Sua Gubernatione, vires corporis & anirna? ^conces-

ferit ac fuilentaverit, & ille etjam efficit, ut omnia qux ad hoc impediendum fufeipiuntur ^, fint fruflranea. Ab

aterno hoc decrevit, & quidem faDieotifiimas ob caus- fas. Eodem jam modo, ac fulgur in ^manu Dei eil ^me¬

dium,quo domum alieujus in cineres redigir, eadem etj m ratione flagitioius homo, ut inflrumenturti in mänu Dei

confiderari debet, ira tarnen, ut quid quid peccati in hac

actione fuerit, vel moralitas ipfius facti, non fit Deo ira- putanda d). injufheia enim fceleratorum, non jus Dei

pu- d) Deus, rraultas adeo & magußs habet rationes ßc fines in Guber¬

natione Sna, ut eos omnes, modo natuvali ßi fine miraculis, impetrare

vix poflet, nifi omnia mala, vitia fcilicet βζ peccata, quae quoridie pa- trantur, fapientiffitne pennitteret & dirigeret; nam bonum, quod ^cum iis

eil: conjunfium, etjam eft medium promovendi fines, ques Deus G»- bematione Sua intendir. Vid. G. F. Mejers Unterfuchung verichied. ^Ma¬

terien aus der Weltweifheit. III. Unterfuch. §. 16.

*o De Univ erfüllt ät e

puniendi & mala immittendi tollit, vel exercitium ejus vi- tiat. Viftoria, _quae inter homines maxime injufla eil,

ad fines Dei juilifiimos optime collineare poceil, Sapien- tiilimo Dei confilio fit, ut unus improbus <ilios affigat,

& invadat, Itaque iisdem rationibus, lo bona, _{qua; a} parentibus, cognatis atque amicis noDis adfiuunf, ^ut be«

neficium Divinum confideramus; töaia,quat homines fce- lefti nobis inferunt, ut a Deo immifla intuen & patien¬

ter ferre debemus; utriusque enim generis homines, tan«

quam inftrumenca Providentia? Dei funt, quibus vel bo-

nis & prasmiis virtutum nos cumulat, vel etjam mala

& poenas deli£lorum nobis infiigit e). In alium multi

incidunt _errorem, huic haud diifimilem. Cum acciderit aliquid, quod cum ipforum defideriis confpirat, ipfisque quodammodo prodeft, Zelo Religionis accenfi exclamant:

hoc fecit Deus, ex hoc videtur admiranda Ejus Guber-

natio. Bene quidem, Ted fi adverfi quid accidat, id ut

a manu Dei profeåum confiderare nolunt; Quid, quod

ecroneum & impium putarent, fi quis dicere auderet, il-

lud eßtf Dei _opus. Sic e. g. Religionis Chriiiians pro-

pagatio, progrefiTus Reformationis Lutheri, fpe^atur ut indubium ipecimen Gubernationis Divina? & hoc nemo

negaveric; fed celerrima Religionis Muhamedana; pro-

pagatio, ^num ha'c iine Numine facta eil? Num Deus,

cum propagaretur ha?c Religio, fuit tantum otiofqs fpe-

&ator, cum ob fapientiilimas rationes,eam non impedi-

ve-

e) Infigne legimus exemplum Regis Davidis, 2 Sam. 16. qiri cum

effugeret filium fuum Abfalon ^, Regnum Patiis adte&antem, accidit ut Sitnei quidam, diris & cöntumeliis cum profequeretur & lnpides in eum

conjiceret. Abifai Davidis amicus, aegre ferens, nebulonem conviciis Regiam Msjeilatem profcindere, veniam petiebar, calamniatorem punien¬

di. David autem haue cnlumniam _{tnnquam a manu} Dei excipiens, Abifai

bunc in modum refpondit: Permitte eum calumniari7 nam Dominus pra-

cepit ei calumniari Davidem♦

Gubernationis Divina. 21 verit? Multi fortaftis funt, qui id fibi perfvadent, non perpendentes, eam faltem eile Dei punientis opus. Li-

ceat adhuc aliud exemplum adferre: Homo pius & reli- giofus incidit in calamitatem aliquam ^, adeo ut egeat ve- ftibus, pecuniis vel alia quapiam re. Precatur Deum,&

quod petiit accipit. Nonne dicit: Hoc eil Dei opus, hoc

eil fpecimen Providentia? & Gubernationis Illius. Bene.

Si vero hic labore fuo compararet victuro, amiclum, ^pe-

cunias & quibus ad vitas neceffitates indiget, num cogi-

tat hoc etjam eile Dei opus & eftedum Gubernationis

Illius? Crediderim multos ehe, qui excluia Dei benedi-

tftione, fibi & fuo labori adfcribunt, quod vitas neces- fitaies & commoda habeant. Alia eft _pars hominum, qui

cum eventus aliquis fauftus ipfis vel familiaribus eorum acciderit, dicunt: Deus hoc fecit, ipeciali modo hoc ita gubernavif. Sed lätet fiepe in his verbis immodicus ^a-

mor ful·, nam fi cafus fimilis accideret alii, quem icele-

ftum atque improbum putant, vel cui invident, hoc ca»

fui tribuunt, atque a Deo & Ejus Gubernatione eile fa¬

ctum, credere nolunt. Ipfi fibi perfvadere ftudent, Deum

modo fpecialiori curam eorum gerere, quam aliorum

hominum, & graviter eos offendit, qui urget, Deum, ea·

dem follicitudine aliorum fata dirigere. Hoc autem quid

aliud eft, quam univerialem Providentiam Dei aperte

negare? Illius enira qui genuinam ideam formare vult, agnofcere debet, omnia bona, quas tum ipfi,tum aliis ^e- veniunt, a GubernationeDivina örtum trahere. Alia ad-

hüc fupereft opinio,quae univerfalitati Gubernationis Di-

vinae contraria eft: Qvando quis calamitate aliqua ino- pinato liberatur, veluti cum in acie, magno numero ho-

ftium circumdatus, inevitabilem mortem videt, led con¬

tra oranem fpem, efFugiendi occafionem accipit, multi

funt qui dicunt: Hoc Deus fecit; quam vis vel fortitudo ipfius, vel prudentia, vel iocordia boftium, libertateqp

D ei

22 De Univerfalitate

ei reflicuerie. Si jam diceret quispiam, hoc,modo ordi-

nario factum eile, negant, dicendo id ^per ipecialem Dei providentiam accidiile, Age, Deus iraque miraculum fecit, vel immediata Sua po?entia ufus eil. Minime, naro fa£la eil hxc liberatio vel fortitudine, vel prudentia &

calliditare captivi, vel focord.a & negligentia hoflium.

H® omnes fiunt cauife naturales, per quas a Deo iibera-

tus eil, neqne immediata Dei actione fuit opus; funt e- nim hxc media coniueta, per qure viSoria & liberatio

obtineri folent, & ab ordinaria Providentia pendent

§. VIII.

t Dens omnibus eventibus in hoc mundo, finem all·

quem certum intendit.

Nemo mortalium, faltem cui iana mens eil, fine

ullo fine aliquid agit. Quin potius racionis duclu rite li¬

tens, omnibus iuis conatibus & actionibus, certum ali«

quem refpicit finem» Ovare, fi creatura ejusmodi virtu-

te eil inilrucla, quanto magis credere oportet, Creato-

rem fapientiilimum & Perfe&iiTimum eadem pollere vir-

tute ? Naturalis omnia finis alicujus gratia ^agere, adeo

manifeilum eil, ut jam dudum in proverbium abierit,

Natur am nihil _agere frußra. Jure itaque conrendirous, Deum, non tantum generalem quendam & ultimum, fed

& particulares fines, pro cujusvis rei in mundo natura, Sibi propoiuiiIe,utadeo nihil unquam c«co fieri fato dice-

re poifimus,&fine ullo fine. Nullum fane agens ullibi ex^

fiilit, & huic iyilemati implicatum eil, nifi quia Deus /

voluit; neque hoc vel illo modo, in ha?c vel illa obje-

fla operatur, nifi quia talem naturam & vira agendi ac«

cepit, & cum ceteris certo modo eil colligatum. Pluri·

mi tarnen hominum tam abiurdas, ne impias dicam, fi-

bi fingunt de fapientia Divina & ^rerum creatarum nexu

inter ie, opiniones, ut ne quidem ipfis in mentem ve-

niat, omnes rerum creatarum mutationes & eventus, ob

Gubernationis Divwce.

'

finem quendam certum obtinendura fieri. fgnari hi o-

perum Divinorum contemplatores, negant direftionem,

ideo quod non videant vel iciant cauilas; credunt itaque

csecum fatum. Fieri quidem non poteft, ut vel inge-

niofiffimus, ^omnes fines Dei detegere valeret, adeoque

multl· eventus intellectui hominurii ut cafus formsti ob- veniunt, quia rationes & cauilas cur fiant, rimari ^non poffumus, nec modum, quo ad ultimum Dei finem con·

currant, introfpicere. Regum confilia, quorum tamen

adiones omnium fere oculis obverfantur, divinare fsepe difticile eft, & folent efTe aliqua imperiorum fecreta, non cuivis obvia, Quid ergo d Summi Reftoris confiliis &

finibus ftatuemus, Cujus fapientia tanta eft, ut noftra Illius

vix gutta fit. Cafus fotuitus dupiici conftderari poteft

modo; vel enim is ^vocar fortuitus, qui fine aliqua caus- fa efficiente fit; vel cognita licet caufta efficiente, nul-

lam videmus rationena cur fiat nullumque finem qui eo intendttur. Prioris geoeris cafium contendebat Epicurus,^

fingens mundum hunc, ^ex reternarum atomorum con- curfu conflatum eile, Nam ut docuit, ventus ortus eft

in infinito ipatio, qui atomos conjunxerit & fic ^mun-

dum formaverit. Quam abfurdum (it ejusmodi fortui-

tum credere cafum, neminem fugere fpero; fermo ita-

que erit de ejusmodi cafu,qui quidem eft effiedus cauffae eujusdam efficientis, ied fieri videtur fine ullo fine. Vi hujus, quidam credunt, multos in hoc mundo, eile ^e-

ventus & muxationes mulfas, _quax fiunt, adeo ut a parte·

Dei nulla adVit ratio _quare fiant. Si autem hoc verum föret, uti _{q ne} Gubernatio Divina andiffima fapientiifi-

maque non föret aftio, nec video, quomodo cauftarurn

finalium incuriam, cum fumma & perfediffima Ejus fa«

pientia conciiiare poflemus. Cum autem Deus fit o- nium fapientiffimus, nihil faciat fruftra necefle eft. Unus- quisque itaque eventus, ad finem certum obtinendum

D 2 fit

24 De Univerfalitatt

fit. Si enim aliquid accidere poflet, quo Deus finera

nullum intendit, talis cafus nullam mundo & rebus crea- tis adferret utilitatem, quin potius rerum ordinem in-

verteret; Deus ergo eum ab aeterno pr^videre non pot- uie (§. II.) ^neque decernere (§.I.) quod quam injurium

iit de Sumrao & Perfe&iffimo Ente cogitare, nemo non videt. Quod ii homines, fui fimilium confiiia eorumque rationes non iemper cernunt; quanta formidine & cir- cumfpectione de fapientiilimi Numinis intentione & de-

creto, in cafibus iinguiaribus judicandum eil. Maltis e- nim & variis modis, _per longum fepe circuitum, Divi¬

na Gubernatio ad fines fuos ampliilimos tendit,

§. IX.

Fines illos> _qaos Sibi propofuit Deus, etjam per Gubernationtm revera obtinet.

Quemadmodum omnibus eventibus Deus finem ali-

quem certum intendit, ita etjam certiffimi effe poilumus,

Eum hunc finem obtinere. Num Deus aliquid decrevit, quod ad exfiilentiam non pervenit ? Errare, falli, decipi,

humanuni eil, & a Deo longiiTime remotum. Pro cer~

to Sc certiffimo habere poilumus, omnia iila bona, q ute in mundo non fiunt, neque eiTe fines a Deo intentos.

Sic a Deo non era? decretum, primos parentes in flatu integritatis permanfuros eiTe; fi enim id decreviiTet Sc

tarnen finem hunc non obtinuiflet, mutila utique & man·

ca foret Ejus iapientia, qu^ eorum inobedientiam prae- videre non potuit, quod de Deo cogitare maxime eil impiuro. Sic etjam credere fas e(l,omnes a Deo decre-

tos fines, confequenter omnem veram utilitatem, eile ge- nuinos fines, ideoque Deus eos decrevit, & ad exiiilen-

tiam perduxit. Quando itaque Deus in infinito Suo in-

telleftu, omnes res omnesque eventus Sibi repradentavit,

& eos efficere vel permittere decrevit, aliquam certe u-

Gubernationis Divincs\ ₁₅

tilif af em pro fcopo habuit, ^quam hoc eventu produce-

ret & quam etjam revera/obtinet, nec fine Suo fruflra-

tur. Profedo, ii quis res humanas & maxime iuas adio-

nes, ac qui eas conieqnuntur eventu-s diligenter obier-

vet, nec pauca nec oblcura deprehendet Divina; difpo-

fitionis & Gubernationis ceteroquin occulta? argumenta,

In confiderandis viis Surami Numinis, ^{non rerum} tan»

tum initia feparatim intueri debemus, ied exitum & fi-

nem, ad quem Divina Providentia, lente quidem aique occulte, ied fatis ^tarnen efficaciter, per longiffimum ^caus-

farum fubordinatarurn labyrinthum, res dedUcit, fimul contemplari oportet. Non ad apertas tantum & obvias

rerum cauilas & rati^nes^ refpiciendum efl, ad occultio

res, qus cum tempore ~demum patefiunt, adtendamus

quoque neceile eil. Sic enim deprehendcmus, in ma¬

xima rerum humanarum apparenti confuiione, pulcher-

rimum regnare Dei ordinem, perfediorem longe & fa- pientiorem, ^{quam cum} belli duces regunt & ordinanc

duos exercitus, quorum cohortes, centuri« & kgiones

commifcentur. Multi hominum, per adveriam ^emetr-

danfur fortunam, eorum itaque emendatio vifae·, eil finis Dei, adeoque adveriam hanc fortunam ipiis immittere

ab aeterno decrevit (§. I.). Sed num talis corredlio eil

finis Dei, _quem oronibus in mundo calamitatibus in- tendit? Non utique crediderim; multi ^enim funt, qui vi-

tam emendare non iludent,qnamvis vel maxime ipfis acci-

derint adveria qutevis;adeoque horum emendatio ^non eil

finis _quem Deus intendit, alioquin falleretur; Ted alius pot- eil eile Dei finis, fcilicet vel poena ipforum vifiis prorneri»

ta, vel ut alii eorum exemplo iapiant, & ^ut ipfi omni

cxcuiatione careant. Patet ex bis, diilindionera illam vulgarem, inier finem Dei intentum & obtentum, non ad-

eo eile adcuratam & caute adhiberi debere; nam Dens vi infallibilis Suas prieicientia? (§. II.) & iapientias perfedliiTi-

P _%

26 De Univerjalitate Gub er nation is Divina?.

mae, nulluni intendit finem, quem revera non obtinet,

neque aliquid decrevit, quod non fit, neque quidquam fieri potefl aliter, quam Deus decrevit; alioquin multa in mun¬

do acciderent, _quse inutilia forent, & omnium rerum ordinem inverterent, adeoque mundus ante multa fecula,

non tantum defertus eilet & incolis v&cuus, Ted & pla¬

ne in. confufum chaos reda£lus.

Quae cum ita fint,venerari oportet iapientiam & pot- eht'iam Divinam _, quas tanro omnia gubernat ordine,.

Fateamur certe, Divinam hanc gubernationem, captum

& intelleftum nofirum longe fuperare; Quantum autem ob infirmitatem, nobis in ea petlpicere liceat, depre- hendimus, eam eile gratis & mifericordiiE pleniilimum aftum, cum conüderamus, Divino accenfi amore, nihil fieri, quod a Deo iapientiflimo & Optimo non prsevi-

fum atque ab aeterno decretum fit, ilundemque Creato-

rem Benignifiimum, non folum curam agere rerum ma¬

joris momenti, Ted & minima quaevis provida Sua am·

plecti ^cura, htecque omnia ad fines Se digniffimos diri-

gere, quo fic felicitati hominum fummae infervinnt, &

ad icopum denique ultimum tendant, qui eil

Summi Rerum Moderatoris Maxima Gloria,

Nota Ciceronis vox efl, utinam tam facile veva invenire poffim ^j quam falfa convincere.

Lactantiüs Div, inftit, 1. 2. c, 3.