/os.-
d. d.
DISSERTATIO PH1LOSOPHICA,
DE
DIFFERENTIA
INTER
MEMORIAM
ET
IMAGINATIONEM,
QUAM,
CONS. AMPL1SS. FAC. PH1L. UPS.
MODERANTE
Doct. pe-trü nicolao
christiernin,
LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ET ORD.
PRO GRADU,
PUBLICE VENTILANDAM SISTIT
STIPENDIARIUS REGIUS
PETRUS SOLLENIUS,
GESTRICIUS.
in audit. gust. aj. d. xiv. jun ii mdcclxxxii.
HORIS ANTE MERIDIEM CONSVETIS.
UPSALIT,
apud Johan. Edman, direct. et reg. acad. typogr.
$. I.
Prooe mium.
Anima,fimumquaecetcris antecellitnobilior hominisanimantibus,pars eft, quamaximampotis-
meretur attentionem; hane vero fl quis refte cogno- feere velit, follicite ad operationes ejus attenderC'debet, quibus vires (uas feu perfe&iones eximias luculenter
oftendit. In his ergo rite cognofcendis non inutilem
collocant operam (apientiae ftudiofi: liquidem nemo fua & aliorum officia fatis adcurate determinare,
neque emendationis fubfidia invenire & adplicare poteft, nifi, obfervatis animae qualitatibus, quid in
noftra fitum fuerit poteftate, quid vires omnino fu-
peret, antea inveftigare atque apud fe conftituere di-
dicerit. Sed amplior eft do&rina Pfychologica, quae
fingulas mentis proprietates, operationes atque affe-
£tus accuratiori examini fubjicit, quam ut praecepta
ejus omnia brevi tra&atione percenferi pofiint. Par-
ticulam igitur nobis illuftrandam fumfimus, qua difi
ferenda, quae inter memoriam & imaginationem in- tercedit, quousque vires pertenues admittunt, expli-
care conabimur: antequam vero rem ipfam aggre- dimur; neceffum duximus, tuum, Candide Leötor,
etiam atque etiam nobis expetere favorem, & eorum quae a noftro proficifci pofiunt ingeriio, quod fenti-
mus, quam fit exiguum, benignam fperare cenfuram.
4 Be Bifferentia
§. ii.
Quid fit memoria i? varia ejus explicationes traditl
Quoniam omnis, ut ait Cicero, difputatio profi-
cifei debet a definitione, ut intelligatur, quid dt id,
de quo difputetur, mearnm efle partium dnxi, bre¬
vem praemittere explicationem, tum memoriae tum imaginationis, ut illarum eo facilius inde patefcat dif-
ferentia. In memoria defcribenda non omnes ean- dem incedunt viam; alii per facultatem recognofcendi
ideas produ&as; alii per facultem mentis, cogitata
quaevis confervandi & reddendi; alii tantum per fa¬
cultatem confervacivam eam defcribunt. Eft vero memoria, illa mentis noftrae vis, qua rerum imagi-
nes & notiones, antea perceptas reproducimus, cüm
confcientia fenfationis praeteritae. Haec eftigiem rerum, qualitatum & mutationum fingularium, antea in ani-
mo quafi depi&am & per fenftis imprefiam retinet,
& perceptiones priftinas repetit atque inträ mentem obje&is abfentibus reproducit. Nobis enim ineft non
lolum facultas percipiendi & judicandi, fed & ideas
quafi menti inprimendi atque impreftas retihendi, re-
tentasque ubi ufus & occafio poftulat promendi.
Haec recordandi facultas, idearum receptaculum vo- cari fölet, atque ubi notiones , quae per longiorem
defvetudinem vel per defeftum attentioris obferva-
tionis familiäres jam effe defierunt, adduftis non- nullis rerum momentis, quae perceptioni antea ad-
fuerunt, in mente quafi revivifcunt feu novae atten-
tioni ut praeteritae fefe offerunt; reminifcentia vocari
fölet.
inter memoriarn & Imaginationem. s
iolet. Eft enim Eeminifcentia facultas animae per-
ceptiones praeteritas, mediantibus aliis antea fimul
perceptis, in abfentia obje&orum reproducendi. Un-
de b cujusdam rei reminifci volumus, ad circumftan-
tias loci, temporis, aliasque res, eo tempore prüfen-
tes, quo eam percepimus, vel ad alias eidem (imiles,
affines aut oppofitas mens dirigenda. Experienda quo- que docet, memoriarn tanto efte diftinttiorem, quo
magis ad cbjeffa, quorum jam fenfatio recurrit, an¬
tea attendimus, & quo vividiorem ejus fénfum gra-
tum vel ingratum percepimus atque etiam quo plura
momenta, quae in perceptione anteä peratfa adfue-
runt, ad attentionem jam reftauratam per fenfus re- deunt, unde enata eft diftinffio memoriae in vulgarem,
qua rem tantum antea perceptam recordamur, &
judiciofam, quando notionem reprcdufhm diftinffe recognofcimus. Nonnulli pro diverfitate objefforum
memoriarn in fenfualem feu corpoream, & intelle-
ftualem feu mentalem dividunt. Illam appellant, cujus objefta funt corporea: hane vero quae circa incor-
porea verfatur. Ad fenlualem quod attinet, illam
certis defcribunt veftigiis, quae fpirituum animalium
curfus inter cerebri fibras relinquunt, ut rurfus per
eosdem meatus exeant, non aliter, ac primum in- greffi fuerunt, adeo ut fpiritus ifti animales, h. e.
vividiores & fubtiliores partes fluidi nervei, calore &
fermentatione rarefafrae, poros repertos facilius in- grediantur, quam alios. Intelle&ualem memoriarn,
feu quae extendit fe ad eas cogitationes animo rep,e- tendas, quae ad imaginationem nullo plane modo
A 3 per-
6 D? Differentia
pertincnt, fuos quoque characteres mnemonicos in
cerebro relinquere ftätuit Rev. Rydelius. Hoc dubio
caret, in omni fenfatione praecedere motum fluidi in
nervis organorum (enforiorum inträ cerebrum five
fenforium commune, quem motum cerebri, ideam
materialem vocant, cui refpondet proxime in anima
idea feu perceptio mentalis. Memoria duos in fe eomple&itur actus, prior elt, quo obje&um fub men-
tis quafi confpe£tu retinemus. Pofteriorem abfolvit
recordatio, qua obje&um ex confpe&u mentis di-
miflum, revocamus. Requiritur itaque, ad aliquid in
memoriam revocandum, ut aliqua praefens fit reprae- fentatio, ut aliqua olim adfuerit, ut habeat utraque
aliquid commune, ut fciam, me hanc olim novifte;
tum enim una poft alteram excitari poteft. Ex hac
nimirum, ceu ex aurea fodina, quae variis infervire pofiunt ufibus depromere licet. Sic, illa mediante, praefentia cum praeteritis conferimus, unde in rebus
dubiis haud raro tollitur fcrupulus. Quo quis igitur
facilius plurium rerum notiones animo quafi inpri-
merc, quo conftantius retinere, & quo diftin&ius &
promtius, ubi voluerit, nova attentione repetere valet,
eo feliciorem ipfi memoriam dicimus efie concefiam.
§. HL
Quid ßt imaginatio cum variis1 ejus divifionibus docet.
Si ad illa, quae in nobis fiunt quando imaginari
dicimur, attendimus, facile invenimus, animae noftras
inefie vim fingendi feu diverfa ratione coordinandi
re-
inur memoriarn Zf imaginationem. 7
rerum repracfentationes, fcnfu olim perceptas, & in
nobismet ipfis reproduftas, ut vel a fe invicem ie-
parentur vel cum aliis praefentibus aut praeteritis nova ratione conne&antur, atque adeo repraefententur fine
confcientia iftorum obje&orum tanquam antea (en-
(ibus perceptorum. Hane autern vim communiter phantafiam, imaginationem feu imaginandi facukatem
dicimus. Haec perceptiones praeteritas jungit, feparat,
auget minuit, ita ut objefta majora vel minora kant»
fpatio ac tempore remota, praefentibus adne&antur,
aut alio modo a fenfualibus diverfo, mentis conhde-
rationi fubjiciantur. Nonnulli vocem imaginationis
adeo lato fumunt (ignificatii, ut memoriarn quadan-
tenus continere videatur. Sic enim imaginari nobis
dicimur illam rem, quae abfens nullam in organis
fenforiis excitat mutationem, antea tamen excitavit.
Ideam v. gr. amici nobis imaginari dicimur, quando
illum abfentem tanquam praefentem menti noftrae fi- ftimus, nulla tamen facta in organis fenforiis muta-
tione; quae idearum antea perceptarum reproduftio
& agnitio memoriarn omnino conftituit, non aftum imaginandi, qui confcientiam fenfationis praeteritae non
conjunftam habet. Nihil quidem ad imaginationem
referri potefl, quod non antea quodammodo fuit
perceptum; unde notitfima illa regula: Nihil efi in imaginatione, quod non antea fuit in fenfu. Licet
quam plurima fint phantasmata vel ideae, vi imagi¬
nationis produ&ae, quae nunquam in tota illarum
connexione, noflros affecerunt fenfus, interim tamen nulli dubitamus, quin (i in partes refolvantur & fe-
orfim
$ De Dijferentia
orfim examinentur, fenfibus externis oblatae & huic regulae convenienter, olim fenfu fuerint perceptae.
Sic ex perceptionibus auri & templi, templum fin-
gimus aureum, & ftaturam ac fexum hominis au- gendo, Gigantem & Hermaphroditum nobis imagi-
narnur. Diximus nihil ad imaginationein referri
pofle, nifi fenfu perceptum; quidquid enim fenfu
externo percipimus efl materiale & corporeum,
& per confequens obje&um imaginationis funt res
corpore# & materiales, Harum autem rerum, quo
clariores nobis comparavimus imagines, eo clarior
evadit etiam imaginatio, & ut h#c nititur fenfa-
tione, evidens eft, claritatem imaginationis pendere
a claritate fenfationis, qua deficiente, non facile
locum habet imaginatio. Itaque nihil imaginari pos- fumus, quod fenfibus nullo modo fuit perceptum.
Hinc rationem invenimus , quare nonnulla obje£fca
altas quafi in imaginatione egerint radices, adeo ut
praefentia imaginationi noftrae femper fiftant, dum e
contrario, alia fere fublata videntur, aut oblivioni
prorfus tradita. Cum imaginationem tanquam facul-
tatem mentis confide-ramus, poteft h#c eile, vel for-
tior vel debilior, celerior vel tardior, pro cujusvis
lenfatione nec non phyfica corporis conftitutione.
H#c, objekive confiderata dependet, vel a claritate
vel obfcuritate fenfationis, prout obje&a majorem
vel minorem in fenfibus excitarunt mutationem, adeo-
que huic mutationi convenienter, fit fenfatio fortior
vel debilior; fubje&ive autem tanquam talis confi-
derata, vconfert ad ingenium cujuscunque hominis,
quod
inter mernoriam &r' imaginationem. j?
quod a celeritate vel tarditate imaginationis plurimum
pendet. Imaginatio eft vel Paj]iva vel Attiva. Cui-
vis enim, qui ad ea quae in animo fiunt adtendere
velit, manifeftum eft, ingentem efte idearum cater-
vam & fcriem, quae quamdiu vigü eft, fibi invicem
in mente fuccedunt, ita ut unam eandemque nume-
ro perceptionem fimplicem, fine quavis variatione
diuturno tempore folam in animo fuo retinere ne- queat. Hoc refpe&u nihil aliud quis agere poteft,
nifi ideas obfervare, quae continua ferie fe invicem excipiunt, aut cooptare fibi & adfcifcere eas, quae
ufui (unt; novarum vero conftantem fuccefiionem
nequit impedire, etiamfi plerumque penes ipfum efl eligere, utrum ad eas diligenter adtendere velit nec
ne a). Unde non raro animadvertimus, occurrere nobis invitis cogitationes & imagines rerum, quas
repraefentare nobis nollemus; ubi cogitationes quafi
ex improvifo menti fefe infinuant, quod fub afte£fci-
bus ingratis in ftatu turbulento & morbofo, celerius
& vehementius, quam in ftatu ordinario evenire ob-
fervamus. Quosdam homines ita phåntafiae lufu de-
ceptos fuifte ferunt, ut corpus fuum e vitro alii con- flatum, alii e butyro confectum putaverint, adeoque
ne cafu frangeretur vel calore folveretur, omnem
adhibuerint operam. Fuifte alios, qui continua unius ejusdemque rei cogitatione & repraefentatione, eo- usque funt prolapfi, ut reges le fomniaverint,' regio-
que nomine fe falutari voluerint. Fuifte narat Rev.
B Wa¬
tt)Vid. Lock de Intelle&u Hum.Lib.2. Cap.XIV§ %.3.13. 11- 1S-
19 De Differentia
Wallerius in Pfycholog. Empir. virum in omni alio
rerum genere fapientem, qui firmiter fibi perfvaferit,
crura fua efle ftraminea, atque hac ex opinione antea abduci non potuiffe, quam imminenti expofitus peri- culo, errorem ftultitiamque experimento intellexerit.
Huc pertinent quoque fomnia & quavis deliria.
Aäiva vero imaginatio five facultas fingendi inpri-
mis verfatur circa compofitionem & divifionem idea-
rum reproduftarum, ex quibus noftro ftudio nova
producuntur phantaftnata, fenfibus nunquam oblata.
Hac imaginandi facultate nituntur non tantum fiftio-
nes & fabulae Poetarum, verum etiam novae inven- tiones & emendationes in artibus & fcientiis, quoties expeditas imaginationis operationes cum judicio con-
junguntur & per experimenta explorantur.
$. iv.
Diverfa utriusque indoles oflenditur.
Evolutis jam notionibus tum memoriae tum ima¬
ginationis, facilius patefeit diferimen, quod inter has
animae facultates intercedit. Eft omnino illas inter in quibusdam convenientia: utraque ad cognofcendi
facultatem feu ad intelleftum latius fumtum pertinet;
utraque a fentiendi facultate eft diverfa, utpote quae
res tantum praefentes menti repraefentat; dum imagi-
nes etiam feu ideas rerum abfentium illas repetunt
aut conjungunr, neutra etiam ftne ope alterius fuas praftat operationes. Si enim notiones fenfibus per- eeptas retinere & reproducere per memoriam mens
non
inter vternorinm & imnginationem, n non poflet; nullam cmnino haberet materiam ima-
ginandi, feu nuiias inveniret imagines diverfis modis conjungendas aut feparandas. Differunt autem Sc
memoria & imaginatio pluribus momentis. Memo¬
ria enim perceptiones rerum praeteritarum retinet, quas interdum pro lubitu, interdum etiam invita vel
certe non cupida, mens repetit atque recognofcit, adeoque objefta imaginum eodem modo & ordine percepta fupponit, non vero ideas arbitraria quadam compofitione aut detraffione format aut alio ordine reproducit: imaginatio autem fingendo a&uofa, non quidem novas format ideas partiales, Ted e penu memoriae locuplete depromit; verum totales tarnen
imagines ipfa, partiales combinando & disjungendo,
format, nec ullum ejusmodi in rerum natura obje-
Ö:um extra mentem exfiftens ponit. Atque hinc fit,
ut praeteritorum non tantum eventuum momenta aliter, atque obfervata fuerunt, fibi reprasfentet, quod
patet exemplo poetarum, qui fa&a hiftorica luis fi-
ftionibus in fabulas convertunt; fed de praefenti etjam
aut futuro rerum ftatu gratas & ingratas fibi format opiniones, quibus nulla rerum äut mutationum ve-
ritas refpondet» Memoria etiam, dum praeteritas re¬
producit ideas, eundem fervat ordinem ac feriem, qua menti per fenfus olim impreffe funt, Sc nonnulla
faltem rerum Sc aftionum momenta fimul revocat, quae cum objefto jam in memoriam revocando, eo¬
dem tempore Sc loco, dum notio formata fuit, erant
conjun&a: imaginatio autem fiftis tantum notiorti- bus ludens, ordinem vere faäorum fervare nequit,
nec
12 De Differevtia
nec ullam loci & temporis aliorumque momentorum in notionibus partialibus formandis obfervatorum ha¬
bet rationem. Memoria etiam qnando notiones obli-
vione quafi fepukas eruit, feu negle&a frequentiore repetitione obliteratas reftaurat, atque ita reminifcen-
tiae obtinet nomen, nihil adquifitis antea per fenfus
notionibus adfingit, aut aliunde quafi afportatum ad-
dere conatur; led momenta loci, temporis & rerhm,
qua? fimul obfervatse fuerunt, follicite rimatur aut ab
aliis propofita arripit, atque inde notiones amiftas
tandem recuperat. Imaginatio vero feriem fictionum
turbatam reftauratura, in eo quidem memoria aut reminifcentiae opem fibi depofcit3 quod vel fi&as
antea notiones, in mente quafi refiduas animadverdt,
vel obliteratas, fi commodum ita fingenti videtur, quadantenus reftaurat: Ted cum novis fi£tionibus de-
fe£tum amiftarum fupplere liceat, nec ordo veritatis, utpotequi nullus erat, variata ferie turbetur, follicita
nonopus habet momentorum fingulorum penfitatione,
ut priftinum redeat figmentum. Si vero eapdem quis
fi&am voluerit fiepius repetere narrationem, memoria
opus eft, nequod fubeft,mendacium transpareat, eoque nomine, ut proverbkim habet: mendacem oportet eJJ'e
memorem. Memoria in quovis hominis ftatu , pro
naturali fua indole veras, quas recepit, notiones red-
dit, neque in affe&ibus aut ftatu morbido fuas variat operationes: imaginatio autem illa, quas pafiivaaudit,
ideas undecunque adventantes & fefe infinuantes,
ctiam nobis invitis reproducit, & in ftatu turbulento
celerius multo fuam variat fcenam, quin & defati-
gatis
inter memoruwi $5 imaginationem.
garis requiem nonnunquam eripic; adeo ut praeclare
nobiscum ageretur, fi motibus exortis vehementiori-
bus, in imaginationem noftram verum haberemus
imperium. Fortuita eriam & paffiva imaginatio pro
diverfis hominum ftatibus fortior eft aut debilior,
& interdum mirabili modo feie exferit, ut in fomnio
nonnulli meliora finxerint carmina, quam vigilantes
unquam praeftare valuerunt, & in fummis periculis
ea fubito invenerint elabendi fubfidia, quae in ftatu quietiori longa meditatione vix fuißent inventuri. Ed
cnim imaginatio fingulare quoddam inveniendi prin- cipium,atque adeo cumjudicio & ratione conjun£ta,ar-
tium & magnorum quorumvis operum fundamentum.
§. V.
Ußus cognit# hujus differentia monßratur.
Nec vero (ubtilior cenferi debet haec facultatum
animae inter fe difFerentium eonfideratio, quam ut
aliquam in ftadio fapientiae praeftare queat utilitatem.
Nam praeterquam quod dotes hae fingulares, praeci-
puam fummi Creatoris produnt bonitatem ac lapien-
tiam, qui homines his conceffis ad felicitatem mul-
tiplici rerum cognitione comparandam & fvaviori bo-
norum fenfione confervandam idoneos concedere vo- luit: in cultura earundem rite inftituenda non mini-
mi eft momenti, diveriam utriusque cognofcere in-
dolem atque operandi rationem. Memoria enim quae
rerum notiones tales recipit, retinet ac pro re nata depromit, quales ipfi per attentionem ad res iplas
B 3 aut
De Dijjerentia inter memoriam £fc.
aut per datam undecunque earum defcriptionem in-
figuntur, in culpa utique non eft, fi falfae & imper¬
fecta nonnunquam imagines hac in tabula fuerint depi£ta: neque etiam crimen pcena coercendum,
fi quis per naturam infirma fuerit memoria praedi-
tus, modo ad hanc moderate exercendam non fuerit
fegnior: Imaginatio autem, ad ideas fenfuum fimpli-
ces componendas aptiffima, in plurimis quidem ad
arbitrium noftrum fingendi negotium fufcipit ac per-
agit; quo quidem nomine fi£b'o nobis imputatur:
fed in ftatn tarnen praeternaturali ac turbato, neque adeo vel rigidiffimis demonftrationibus vel praemiis
aut pcenis propofitis, donec impetus deferbuerit,
coercetur. Eoque magis paternam venerari conve¬
nit optimi Numinis curam, qua fapientiae praecepta
& felicitatis fubfidia, memorias noftrae faluberrimis
fubinde monitis ingerit, atque ab horrendis & noci-
turis obje&is vim imaginandi indomitam benignifiime
cohibet, atque falubres nobis cogitationes fuppeditat;
ut beneficiorum ejus noftrique officii memores &
vcrae, quam hucusque fenfimus, & pleniori menfura
pofthac fenfuri fumus, felicitatis laetiftimam quo-
tidie contemplari poffirnus imaginem.
S. D. O.
11 eft tres-effentiel Je remnrquer que ces fncultés de recevoir des idées,
de les retenir, de les compofer,fönt au raup des chofes dont nous ne pouvons rendre aucune raifon; ces rejforts tnvifibhs de notre éirefönt dnns la main
de l'e'tre fupréme qui nous a fan, is? tion dnns la notre.
Encyclopedie.