• No results found

DISSERTATIO PH1LOSOPHICA, DE DIFFERENTIA INTER MEMORIAM ET IMAGINATIONEM, QUAM, CONS

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "DISSERTATIO PH1LOSOPHICA, DE DIFFERENTIA INTER MEMORIAM ET IMAGINATIONEM, QUAM, CONS"

Copied!
14
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

/os.-

d. d.

DISSERTATIO PH1LOSOPHICA,

DE

DIFFERENTIA

INTER

MEMORIAM

ET

IMAGINATIONEM,

QUAM,

CONS. AMPL1SS. FAC. PH1L. UPS.

MODERANTE

Doct. pe-trü nicolao

christiernin,

LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU,

PUBLICE VENTILANDAM SISTIT

STIPENDIARIUS REGIUS

PETRUS SOLLENIUS,

GESTRICIUS.

in audit. gust. aj. d. xiv. jun ii mdcclxxxii.

HORIS ANTE MERIDIEM CONSVETIS.

UPSALIT,

apud Johan. Edman, direct. et reg. acad. typogr.

(2)
(3)

$. I.

Prooe mium.

Anima,fimumquaecetcris antecellitnobilior hominisanimantibus,pars eft, quamaximampotis-

meretur attentionem; hane vero fl quis refte cogno- feere velit, follicite ad operationes ejus attenderC'debet, quibus vires (uas feu perfe&iones eximias luculenter

oftendit. In his ergo rite cognofcendis non inutilem

collocant operam (apientiae ftudiofi: liquidem nemo fua & aliorum officia fatis adcurate determinare,

neque emendationis fubfidia invenire & adplicare poteft, nifi, obfervatis animae qualitatibus, quid in

noftra fitum fuerit poteftate, quid vires omnino fu-

peret, antea inveftigare atque apud fe conftituere di-

dicerit. Sed amplior eft do&rina Pfychologica, quae

fingulas mentis proprietates, operationes atque affe-

£tus accuratiori examini fubjicit, quam ut praecepta

ejus omnia brevi tra&atione percenferi pofiint. Par-

ticulam igitur nobis illuftrandam fumfimus, qua difi

ferenda, quae inter memoriam & imaginationem in- tercedit, quousque vires pertenues admittunt, expli-

care conabimur: antequam vero rem ipfam aggre- dimur; neceffum duximus, tuum, Candide Leötor,

etiam atque etiam nobis expetere favorem, & eorum quae a noftro proficifci pofiunt ingeriio, quod fenti-

mus, quam fit exiguum, benignam fperare cenfuram.

(4)

4 Be Bifferentia

§. ii.

Quid fit memoria i? varia ejus explicationes traditl

Quoniam omnis, ut ait Cicero, difputatio profi-

cifei debet a definitione, ut intelligatur, quid dt id,

de quo difputetur, mearnm efle partium dnxi, bre¬

vem praemittere explicationem, tum memoriae tum imaginationis, ut illarum eo facilius inde patefcat dif-

ferentia. In memoria defcribenda non omnes ean- dem incedunt viam; alii per facultatem recognofcendi

ideas produ&as; alii per facultem mentis, cogitata

quaevis confervandi & reddendi; alii tantum per fa¬

cultatem confervacivam eam defcribunt. Eft vero memoria, illa mentis noftrae vis, qua rerum imagi-

nes & notiones, antea perceptas reproducimus, cüm

confcientia fenfationis praeteritae. Haec eftigiem rerum, qualitatum & mutationum fingularium, antea in ani-

mo quafi depi&am & per fenftis imprefiam retinet,

& perceptiones priftinas repetit atque inträ mentem obje&is abfentibus reproducit. Nobis enim ineft non

lolum facultas percipiendi & judicandi, fed & ideas

quafi menti inprimendi atque impreftas retihendi, re-

tentasque ubi ufus & occafio poftulat promendi.

Haec recordandi facultas, idearum receptaculum vo- cari fölet, atque ubi notiones , quae per longiorem

defvetudinem vel per defeftum attentioris obferva-

tionis familiäres jam effe defierunt, adduftis non- nullis rerum momentis, quae perceptioni antea ad-

fuerunt, in mente quafi revivifcunt feu novae atten-

tioni ut praeteritae fefe offerunt; reminifcentia vocari

fölet.

(5)

inter memoriarn & Imaginationem. s

iolet. Eft enim Eeminifcentia facultas animae per-

ceptiones praeteritas, mediantibus aliis antea fimul

perceptis, in abfentia obje&orum reproducendi. Un-

de b cujusdam rei reminifci volumus, ad circumftan-

tias loci, temporis, aliasque res, eo tempore prüfen-

tes, quo eam percepimus, vel ad alias eidem (imiles,

affines aut oppofitas mens dirigenda. Experienda quo- que docet, memoriarn tanto efte diftinttiorem, quo

magis ad cbjeffa, quorum jam fenfatio recurrit, an¬

tea attendimus, & quo vividiorem ejus fénfum gra-

tum vel ingratum percepimus atque etiam quo plura

momenta, quae in perceptione anteä peratfa adfue-

runt, ad attentionem jam reftauratam per fenfus re- deunt, unde enata eft diftinffio memoriae in vulgarem,

qua rem tantum antea perceptam recordamur, &

judiciofam, quando notionem reprcdufhm diftinffe recognofcimus. Nonnulli pro diverfitate objefforum

memoriarn in fenfualem feu corpoream, & intelle-

ftualem feu mentalem dividunt. Illam appellant, cujus objefta funt corporea: hane vero quae circa incor-

porea verfatur. Ad fenlualem quod attinet, illam

certis defcribunt veftigiis, quae fpirituum animalium

curfus inter cerebri fibras relinquunt, ut rurfus per

eosdem meatus exeant, non aliter, ac primum in- greffi fuerunt, adeo ut fpiritus ifti animales, h. e.

vividiores & fubtiliores partes fluidi nervei, calore &

fermentatione rarefafrae, poros repertos facilius in- grediantur, quam alios. Intelle&ualem memoriarn,

feu quae extendit fe ad eas cogitationes animo rep,e- tendas, quae ad imaginationem nullo plane modo

A 3 per-

(6)

6 D? Differentia

pertincnt, fuos quoque characteres mnemonicos in

cerebro relinquere ftätuit Rev. Rydelius. Hoc dubio

caret, in omni fenfatione praecedere motum fluidi in

nervis organorum (enforiorum inträ cerebrum five

fenforium commune, quem motum cerebri, ideam

materialem vocant, cui refpondet proxime in anima

idea feu perceptio mentalis. Memoria duos in fe eomple&itur actus, prior elt, quo obje&um fub men-

tis quafi confpe£tu retinemus. Pofteriorem abfolvit

recordatio, qua obje&um ex confpe&u mentis di-

miflum, revocamus. Requiritur itaque, ad aliquid in

memoriam revocandum, ut aliqua praefens fit reprae- fentatio, ut aliqua olim adfuerit, ut habeat utraque

aliquid commune, ut fciam, me hanc olim novifte;

tum enim una poft alteram excitari poteft. Ex hac

nimirum, ceu ex aurea fodina, quae variis infervire pofiunt ufibus depromere licet. Sic, illa mediante, praefentia cum praeteritis conferimus, unde in rebus

dubiis haud raro tollitur fcrupulus. Quo quis igitur

facilius plurium rerum notiones animo quafi inpri-

merc, quo conftantius retinere, & quo diftin&ius &

promtius, ubi voluerit, nova attentione repetere valet,

eo feliciorem ipfi memoriam dicimus efie concefiam.

§. HL

Quid ßt imaginatio cum variis1 ejus divifionibus docet.

Si ad illa, quae in nobis fiunt quando imaginari

dicimur, attendimus, facile invenimus, animae noftras

inefie vim fingendi feu diverfa ratione coordinandi

re-

(7)

inur memoriarn Zf imaginationem. 7

rerum repracfentationes, fcnfu olim perceptas, & in

nobismet ipfis reproduftas, ut vel a fe invicem ie-

parentur vel cum aliis praefentibus aut praeteritis nova ratione conne&antur, atque adeo repraefententur fine

confcientia iftorum obje&orum tanquam antea (en-

(ibus perceptorum. Hane autern vim communiter phantafiam, imaginationem feu imaginandi facukatem

dicimus. Haec perceptiones praeteritas jungit, feparat,

auget minuit, ita ut objefta majora vel minora kant»

fpatio ac tempore remota, praefentibus adne&antur,

aut alio modo a fenfualibus diverfo, mentis conhde-

rationi fubjiciantur. Nonnulli vocem imaginationis

adeo lato fumunt (ignificatii, ut memoriarn quadan-

tenus continere videatur. Sic enim imaginari nobis

dicimur illam rem, quae abfens nullam in organis

fenforiis excitat mutationem, antea tamen excitavit.

Ideam v. gr. amici nobis imaginari dicimur, quando

illum abfentem tanquam praefentem menti noftrae fi- ftimus, nulla tamen facta in organis fenforiis muta-

tione; quae idearum antea perceptarum reproduftio

& agnitio memoriarn omnino conftituit, non aftum imaginandi, qui confcientiam fenfationis praeteritae non

conjunftam habet. Nihil quidem ad imaginationem

referri potefl, quod non antea quodammodo fuit

perceptum; unde notitfima illa regula: Nihil efi in imaginatione, quod non antea fuit in fenfu. Licet

quam plurima fint phantasmata vel ideae, vi imagi¬

nationis produ&ae, quae nunquam in tota illarum

connexione, noflros affecerunt fenfus, interim tamen nulli dubitamus, quin (i in partes refolvantur & fe-

orfim

(8)

$ De Dijferentia

orfim examinentur, fenfibus externis oblatae & huic regulae convenienter, olim fenfu fuerint perceptae.

Sic ex perceptionibus auri & templi, templum fin-

gimus aureum, & ftaturam ac fexum hominis au- gendo, Gigantem & Hermaphroditum nobis imagi-

narnur. Diximus nihil ad imaginationein referri

pofle, nifi fenfu perceptum; quidquid enim fenfu

externo percipimus efl materiale & corporeum,

& per confequens obje&um imaginationis funt res

corpore# & materiales, Harum autem rerum, quo

clariores nobis comparavimus imagines, eo clarior

evadit etiam imaginatio, & ut h#c nititur fenfa-

tione, evidens eft, claritatem imaginationis pendere

a claritate fenfationis, qua deficiente, non facile

locum habet imaginatio. Itaque nihil imaginari pos- fumus, quod fenfibus nullo modo fuit perceptum.

Hinc rationem invenimus , quare nonnulla obje£fca

altas quafi in imaginatione egerint radices, adeo ut

praefentia imaginationi noftrae femper fiftant, dum e

contrario, alia fere fublata videntur, aut oblivioni

prorfus tradita. Cum imaginationem tanquam facul-

tatem mentis confide-ramus, poteft h#c eile, vel for-

tior vel debilior, celerior vel tardior, pro cujusvis

lenfatione nec non phyfica corporis conftitutione.

H#c, objekive confiderata dependet, vel a claritate

vel obfcuritate fenfationis, prout obje&a majorem

vel minorem in fenfibus excitarunt mutationem, adeo-

que huic mutationi convenienter, fit fenfatio fortior

vel debilior; fubje&ive autem tanquam talis confi-

derata, vconfert ad ingenium cujuscunque hominis,

quod

(9)

inter mernoriam &r' imaginationem. j?

quod a celeritate vel tarditate imaginationis plurimum

pendet. Imaginatio eft vel Paj]iva vel Attiva. Cui-

vis enim, qui ad ea quae in animo fiunt adtendere

velit, manifeftum eft, ingentem efte idearum cater-

vam & fcriem, quae quamdiu vigü eft, fibi invicem

in mente fuccedunt, ita ut unam eandemque nume-

ro perceptionem fimplicem, fine quavis variatione

diuturno tempore folam in animo fuo retinere ne- queat. Hoc refpe&u nihil aliud quis agere poteft,

nifi ideas obfervare, quae continua ferie fe invicem excipiunt, aut cooptare fibi & adfcifcere eas, quae

ufui (unt; novarum vero conftantem fuccefiionem

nequit impedire, etiamfi plerumque penes ipfum efl eligere, utrum ad eas diligenter adtendere velit nec

ne a). Unde non raro animadvertimus, occurrere nobis invitis cogitationes & imagines rerum, quas

repraefentare nobis nollemus; ubi cogitationes quafi

ex improvifo menti fefe infinuant, quod fub afte£fci-

bus ingratis in ftatu turbulento & morbofo, celerius

& vehementius, quam in ftatu ordinario evenire ob-

fervamus. Quosdam homines ita phåntafiae lufu de-

ceptos fuifte ferunt, ut corpus fuum e vitro alii con- flatum, alii e butyro confectum putaverint, adeoque

ne cafu frangeretur vel calore folveretur, omnem

adhibuerint operam. Fuifte alios, qui continua unius ejusdemque rei cogitatione & repraefentatione, eo- usque funt prolapfi, ut reges le fomniaverint,' regio-

que nomine fe falutari voluerint. Fuifte narat Rev.

B Wa¬

tt)Vid. Lock de Intelle&u Hum.Lib.2. Cap.XIV§ %.3.13. 11- 1S-

(10)

19 De Differentia

Wallerius in Pfycholog. Empir. virum in omni alio

rerum genere fapientem, qui firmiter fibi perfvaferit,

crura fua efle ftraminea, atque hac ex opinione antea abduci non potuiffe, quam imminenti expofitus peri- culo, errorem ftultitiamque experimento intellexerit.

Huc pertinent quoque fomnia & quavis deliria.

Aäiva vero imaginatio five facultas fingendi inpri-

mis verfatur circa compofitionem & divifionem idea-

rum reproduftarum, ex quibus noftro ftudio nova

producuntur phantaftnata, fenfibus nunquam oblata.

Hac imaginandi facultate nituntur non tantum fiftio-

nes & fabulae Poetarum, verum etiam novae inven- tiones & emendationes in artibus & fcientiis, quoties expeditas imaginationis operationes cum judicio con-

junguntur & per experimenta explorantur.

$. iv.

Diverfa utriusque indoles oflenditur.

Evolutis jam notionibus tum memoriae tum ima¬

ginationis, facilius patefeit diferimen, quod inter has

animae facultates intercedit. Eft omnino illas inter in quibusdam convenientia: utraque ad cognofcendi

facultatem feu ad intelleftum latius fumtum pertinet;

utraque a fentiendi facultate eft diverfa, utpote quae

res tantum praefentes menti repraefentat; dum imagi-

nes etiam feu ideas rerum abfentium illas repetunt

aut conjungunr, neutra etiam ftne ope alterius fuas praftat operationes. Si enim notiones fenfibus per- eeptas retinere & reproducere per memoriam mens

non

(11)

inter vternorinm & imnginationem, n non poflet; nullam cmnino haberet materiam ima-

ginandi, feu nuiias inveniret imagines diverfis modis conjungendas aut feparandas. Differunt autem Sc

memoria & imaginatio pluribus momentis. Memo¬

ria enim perceptiones rerum praeteritarum retinet, quas interdum pro lubitu, interdum etiam invita vel

certe non cupida, mens repetit atque recognofcit, adeoque objefta imaginum eodem modo & ordine percepta fupponit, non vero ideas arbitraria quadam compofitione aut detraffione format aut alio ordine reproducit: imaginatio autem fingendo a&uofa, non quidem novas format ideas partiales, Ted e penu memoriae locuplete depromit; verum totales tarnen

imagines ipfa, partiales combinando & disjungendo,

format, nec ullum ejusmodi in rerum natura obje-

Ö:um extra mentem exfiftens ponit. Atque hinc fit,

ut praeteritorum non tantum eventuum momenta aliter, atque obfervata fuerunt, fibi reprasfentet, quod

patet exemplo poetarum, qui fa&a hiftorica luis fi-

ftionibus in fabulas convertunt; fed de praefenti etjam

aut futuro rerum ftatu gratas & ingratas fibi format opiniones, quibus nulla rerum äut mutationum ve-

ritas refpondet» Memoria etiam, dum praeteritas re¬

producit ideas, eundem fervat ordinem ac feriem, qua menti per fenfus olim impreffe funt, Sc nonnulla

faltem rerum Sc aftionum momenta fimul revocat, quae cum objefto jam in memoriam revocando, eo¬

dem tempore Sc loco, dum notio formata fuit, erant

conjun&a: imaginatio autem fiftis tantum notiorti- bus ludens, ordinem vere faäorum fervare nequit,

nec

(12)

12 De Differevtia

nec ullam loci & temporis aliorumque momentorum in notionibus partialibus formandis obfervatorum ha¬

bet rationem. Memoria etiam qnando notiones obli-

vione quafi fepukas eruit, feu negle&a frequentiore repetitione obliteratas reftaurat, atque ita reminifcen-

tiae obtinet nomen, nihil adquifitis antea per fenfus

notionibus adfingit, aut aliunde quafi afportatum ad-

dere conatur; led momenta loci, temporis & rerhm,

qua? fimul obfervatse fuerunt, follicite rimatur aut ab

aliis propofita arripit, atque inde notiones amiftas

tandem recuperat. Imaginatio vero feriem fictionum

turbatam reftauratura, in eo quidem memoria aut reminifcentiae opem fibi depofcit3 quod vel fi&as

antea notiones, in mente quafi refiduas animadverdt,

vel obliteratas, fi commodum ita fingenti videtur, quadantenus reftaurat: Ted cum novis fi£tionibus de-

fe£tum amiftarum fupplere liceat, nec ordo veritatis, utpotequi nullus erat, variata ferie turbetur, follicita

nonopus habet momentorum fingulorum penfitatione,

ut priftinum redeat figmentum. Si vero eapdem quis

fi&am voluerit fiepius repetere narrationem, memoria

opus eft, nequod fubeft,mendacium transpareat, eoque nomine, ut proverbkim habet: mendacem oportet eJJ'e

memorem. Memoria in quovis hominis ftatu , pro

naturali fua indole veras, quas recepit, notiones red-

dit, neque in affe&ibus aut ftatu morbido fuas variat operationes: imaginatio autem illa, quas pafiivaaudit,

ideas undecunque adventantes & fefe infinuantes,

ctiam nobis invitis reproducit, & in ftatu turbulento

celerius multo fuam variat fcenam, quin & defati-

gatis

(13)

inter memoruwi $5 imaginationem.

garis requiem nonnunquam eripic; adeo ut praeclare

nobiscum ageretur, fi motibus exortis vehementiori-

bus, in imaginationem noftram verum haberemus

imperium. Fortuita eriam & paffiva imaginatio pro

diverfis hominum ftatibus fortior eft aut debilior,

& interdum mirabili modo feie exferit, ut in fomnio

nonnulli meliora finxerint carmina, quam vigilantes

unquam praeftare valuerunt, & in fummis periculis

ea fubito invenerint elabendi fubfidia, quae in ftatu quietiori longa meditatione vix fuißent inventuri. Ed

cnim imaginatio fingulare quoddam inveniendi prin- cipium,atque adeo cumjudicio & ratione conjun£ta,ar-

tium & magnorum quorumvis operum fundamentum.

§. V.

Ußus cognit# hujus differentia monßratur.

Nec vero (ubtilior cenferi debet haec facultatum

animae inter fe difFerentium eonfideratio, quam ut

aliquam in ftadio fapientiae praeftare queat utilitatem.

Nam praeterquam quod dotes hae fingulares, praeci-

puam fummi Creatoris produnt bonitatem ac lapien-

tiam, qui homines his conceffis ad felicitatem mul-

tiplici rerum cognitione comparandam & fvaviori bo-

norum fenfione confervandam idoneos concedere vo- luit: in cultura earundem rite inftituenda non mini-

mi eft momenti, diveriam utriusque cognofcere in-

dolem atque operandi rationem. Memoria enim quae

rerum notiones tales recipit, retinet ac pro re nata depromit, quales ipfi per attentionem ad res iplas

B 3 aut

(14)

De Dijjerentia inter memoriam £fc.

aut per datam undecunque earum defcriptionem in-

figuntur, in culpa utique non eft, fi falfae & imper¬

fecta nonnunquam imagines hac in tabula fuerint depi£ta: neque etiam crimen pcena coercendum,

fi quis per naturam infirma fuerit memoria praedi-

tus, modo ad hanc moderate exercendam non fuerit

fegnior: Imaginatio autem, ad ideas fenfuum fimpli-

ces componendas aptiffima, in plurimis quidem ad

arbitrium noftrum fingendi negotium fufcipit ac per-

agit; quo quidem nomine fi£b'o nobis imputatur:

fed in ftatn tarnen praeternaturali ac turbato, neque adeo vel rigidiffimis demonftrationibus vel praemiis

aut pcenis propofitis, donec impetus deferbuerit,

coercetur. Eoque magis paternam venerari conve¬

nit optimi Numinis curam, qua fapientiae praecepta

& felicitatis fubfidia, memorias noftrae faluberrimis

fubinde monitis ingerit, atque ab horrendis & noci-

turis obje&is vim imaginandi indomitam benignifiime

cohibet, atque falubres nobis cogitationes fuppeditat;

ut beneficiorum ejus noftrique officii memores &

vcrae, quam hucusque fenfimus, & pleniori menfura

pofthac fenfuri fumus, felicitatis laetiftimam quo-

tidie contemplari poffirnus imaginem.

S. D. O.

11 eft tres-effentiel Je remnrquer que ces fncultés de recevoir des idées,

de les retenir, de les compofer,fönt au raup des chofes dont nous ne pouvons rendre aucune raifon; ces rejforts tnvifibhs de notre éirefönt dnns la main

de l'e'tre fupréme qui nous a fan, is? tion dnns la notre.

Encyclopedie.

References

Related documents

In riferimento al code-switching, al code-mixing e allo slip of the tongue, dall’analisi dei risultati è emerso che in bambini con una buona conoscenza

Difficiliimae vero indaginis funt Phaenomena, quae fenfibus externis, adeoque a pluribus eadem, pereipi non. posfunt; vel quorum proprietäres atque

quam quod fuprema haec natura , iubftantiarum caus-. fa atque direÄrix , tot evencuum inter

..ut quis aliad dicat, quam fentiat, dicar fe id fecisfe, quod non fecit* et vicisfim non fecisfe, quod fecit: atque in Ttqu^eaiv eo modo, ut aciliones ejus disfenriant a mente, ut

In res quae in dominio Junt competat. Et hoc effc quod Grotius de Jure Belli ac Pacis Lib, II. urget^ dicendo % in gravifftma necefitate revu viftere jus illud frifiinum rebus

obtinemus. QbjeÄum igitur experientia externas funt corpora quasvis in mundo hocmateriali nobis. obvia, quorum cum quodvis fuas

omni orationis cultu & ftore JaEtus fit & fpleridéfcat, tum certe nullum orationis efle lumen , quod non admittatftilus Orato- rius,&non illo quaii nitefcat 5 longe

"mus, atque erudimus juventucem ? atque fapientis·. fimi viri nos potius judicio, quam