I 0%
\
D.
DISSERTATIO
DE
LONG AN i MIT ATE DIVINA,
'QUAM,
CQNS. AMPLISS.l FACVLT. PH ILO S, Vvf,
Docr. PETRO
CHR1STIERNIN,
LOG. ET METAPHYS. PROF. REG. ET ORD.
PUBLICJE CENSURS MODESTE SUBMITTIT
Paulus Fallen,
#*:
v* JEMTX,ANDUS.
\ i
inaudit. güst. maj. d. xxv. jun ii mdcclxxxll
HO RIS ANTE MERIDIEM SOLITIS.
UPSALIm,
apud Johan. Edman, direct. et reg, acad. typogr.
KONGL. MAJ:TS TRO-TJENARE och MAJOR
SAMT
RIDDARE AF SVÄRDS-ORDEN, VÄLBORNE
Herr ERIC JOHAN
ÖRBOM,
SAMT
DESS FRU MAJORSKAN,
PÅL BORNA
Fru HELENA RUUT.
Mine Cunftigafte Välgörare!
en ofkattbara ynneft, hvarmed jf, Mine Gunßigaße Väl¬
görare! flädfe pä det mäft utmärkta fatt behagat om¬
fatta mig, famt den fynnerliga ömhet, fom J vid alla tilfallen üdagalagt for mitt väl, g ora mig förviffad, at j medvan¬
ligt Adelmod gunßigaß täckas unfe upoffrandet af deffa blad, fäfom et litet vedermäle af min bjertliga erkänfla. Eder o-
ßhrda välgång fkal nu och framgent förblifva et af de vig¬
tigafte ämnen får mina flickar til Allmagten! Imedlertid har jag den äran med djup vördnad oafläteligen förblifva
VÄLBORNE HERR MAJORENSoch RIDDARENS
SAMT
VÄLBORNA FRU MAJORSKANS
vdmjuknße tjenare Paul Fallen.
DE
LONGANIMITATE DIVINA.
Lento gradu ad vindiäatnfui proccdit im Divina, Vall. Max.
$. i.
£% dmirabilis illa & qua maximam partem incom-
L M preheniibilis Divina Gubernatio, permultis an-
cipicem adduxit curam & cogitationem. Teftantur
id haud pauca Philofophorum fcripta. Alios in il¬
la indaganda hoc modo hallucinatos ede, alios alio
deprehendimus. Scrutinium, uc quidem oportet,
inflituerunt, Ted plerumque temerarium nimisque
curiofum; quandoquidem opera in eo praecipue col-
locata fiiit,ut omnia intelligerent explicarentque: &
ubi eorum intelle£lus in rebus tam altse indaginis
cxcutiebat, de fuis placitis mox quidpiam fuppedi-
taverunt. Quis vero miraretur, horum nonnullos
in ejusmodi incidide labyrinthos, e quibus fruftra
qujvlierunt exitum ? Sic, cum introfpicere non va-
lerent, qua ratione cum fapiente juftoque regimine
congruere podec, quod bono faepe ita contingat ,
quafi mali hominis a&ionem perpetradet, contra
vero pravo, veluti re&um perpetuo lervadet trami-
tem, ea mox illis arriHt opinio, quod omnia fortui-
to decurrant, aut, quod vix ac ne vix quidem fa-
nius eft putandum, decreto cujusdam fupremi ab.
lolutiflimo, feu fato , ut ajunt, inevitabili eveniant.
A 2 Ne-
4 De Longanimitate Divina.u
Neque melius fperari poterit; quamdiu enim cancol- los, quos intra ratio includitur humana, haud rite agnoverunt, Sc iis rebus , quae fenlus maxime titil- lant, quaeque amorem fui ipfius inordinatum pro-
movent, unice adhaeferunt : quarr diu quoque ea, quorum ada;quata non concefla eft cognicio, quae ni-
fi fuperne data Sc exitu rcrum patefafra, nullatenus haberi poteft, caeco ftudio ad fuum corrigcre placi-
tum voluerunt, & denique in judicando non alium fequi eiegerunt ducern, quam fpcciem rerumque tan-
tum in partibus adpaeentiam; tamdiu etiam nonnifi fentencias erroneas proponere potuerunt.
Eft tarnen, ingenue fatemur, Gubernatio illa cu¬
jus mentionem injecimus, res admodurn fublimis at¬
que longe alcioris indaginis, quam ut a ratione no- ftra perfe&e comprehendi podir. Icaque in iila tra-
£hnda multa circumfpe&ione verfari debemus. Afl fummo rerum Arbitro minime difplicet, fi nos Ejus
attributa , quemadmodum ea providendo manifeftat, reprasfentare atque de iis non curiofe Ted candide diUcrere voluerimus. Ideo fpeeiminis Academici lo-
co vires noftras, licet valde tenues periclitari atque nonnulla de ionganimitate Dei brevi tra&atione ad- ferre conftituionis. Quibus conatibus, uc mitiorem L. B. & H. prabeat cenfuram, obfervantia , qua de«
cet, nobis humillime expetimus.
§/11.
Longanimitas reffe Deo tribuitur.
Quandoquidem attributum ifthoc a Philofophis
aut plane inta&um cd reli&um, aut leviter faltem
Sc
De Longanhnitato, Divinj.
8z quafi in transcurfu nominatum , prima fefe eifert quaftio: an longanimitas Deo trihui poffic? feu an per lumen natura? conftet, quod (ummus rerum Ar¬
biter Longanimus fit ? Deum eHe longanimum a!h
certe via oftendi nequit, quam per analogiam idfe-
Qionum moralium, quas in horninibus deprehendi-
mus; neqi^ ullam Attributorum Jurtitiae-, Bonitatis,
Sapientiae, "ceterorum, qua? Deo inefte dicuntur, no- tionem formare poffumus, nid inter homines quid juftum, quid bonum, quid fapiens fit cenfendurn, probe obfervavimus. Ufum ergo loqüentium vul¬
garem confulamus, cui conformiter dieimus illum longanimum effe, qui ad iram & vindichm non eft
pronus, Ted quamvis potentia polleat aÜum, qui ju-
ra ejus violaverit, ftatim malis adficiendi aut punien- di, fe tarnen & animum fuurn quafi reprimit, atque
exfpe&at fore, ut alter lenioribus remediis ad n elio-
rem frugem redeat. Idem de Deo adfirmare nihil
omnino vetat. Multas hominum a&iones liberas di- vinae voluntati atque legi naturali ab omnibus agni-
tat repugnare dubio carer. Deo autern rerum o- mnium Au&on sc Domino, non ranturn jus eft,
fed potentia quoque infinita, pecc'antibus graviffimäs irrogandi poenas, immo eosdem ftatim e medio toi*
lendi , fi modo hac ipfi placeret agendi ratio. Sed
multo aliter evenire viden us, multosque improbos
diu admodum impunitos reiinqui, irnmo beneficiis
v«riis frui 8z cumulari. Mine patec univerfi feujus gubernntorem, rigerem juftitia punitiva?, non umni
momento & cafu exferere, fed interdum exlecutio-
A 3 nem
6 De Longanimitas Divini.
nem ejus fufpendere. Hxc autero fufpenfto juftitia;
puniencis certo tempore & cafu fa£fta, ipfa eft lon¬
ganimitas, quam Deo tribuimus. Eft utique Supre-
mus mundi Moderator femper infinite San&us &
Juftus, nec umquam malorum difplicentiam exuit,
neque juftitiam punitivam prorfus fufpendit, feu ab improbis puniendis penitus cefiar; Ted quando ii-
berrimae Ejus bonitati fapiencer vifum fuerit, poe-
nam, qux huic vel illi peccatori ftatim infligi potu-
erit, ad tempus dlffert, & fubfequente per leniora
remedia emendatione, faltem in h-ac vita intermittic.
Is itaque, qui t'olem fuum probos & improbos ib
luminare permittit, quique vi&um ami&um mal-
taque alia vitas commoda utrisque quotidie conce- dit, fine dubio longanimus eft, & ad ulcifcendum
haud prorntus.
§• I".
Longanimitas eft Deo digna, ßquidem nulla illam inter ceteras Ejus perjeöliones interceditpugna
fed ha potius per eam magis illuftrantur.
Nec infticuti ratio poftulat, neque brevitas pro- pofita permittit, ut omnes perfe£tiones , qure fummo
Numini competunt, cum ionganirnitace comparemus;
fed opera noftra circa ilias imprimis occupabitur,
quas in mundi gubernatione potiftimum deteguntur.
Et primo quidem bonitas Dei cum longanimitate
non modo amiciflime confpirat, fed per hanc etiam
maxime illuftratur. Non quidem eft diffitendum, o- pera Dei, quae oculis cernuntur omnia, immenfam Ejus bonitatem ubique arguere; nihilo tarnen minus
ea
De Longanhnitate Divina, 7
ea ipfa in peccatoribus tolerandis variisque commodis
in iftos conferendis., multo luculentior longeque pretiofior reprsefentatur. Ea enim procedendi ratio
evidentiffimum nec non lstiffimum exhibet teftimo- nium , quod Deus in bonis diftribuendis maximam
habeat de^efhtionem , & ab infiigendis malis quafi
abhorreat. Eft mens humana icn ferme comparaca,
ut beneficia ordinario rerum curfu & pro meritis diftributa, minoris vtilgo seftimec, nifi ad luxuriam
usque iisdem frui licuerif* Quamobrem etiam pec-
catores, cum refipuerunt, non poftunt non plurimi
fuCere bonitatem , cjua, dum poenis & miferia erant
digniffimi, frui permiffum fuir; inde enim vividius,
quam fi nulla longanimitatis documenta experti fus-
fenc, convi&i atque dulciffima experientia edofti Ii-
bere agnofcunt, quod Deus fit milericors & iilimi-
mitatae bonitatis.
Sapientia vero S. Numinis per longanimitatem
illuftrilfimo fefe exferit documento. Primo quidem
intuitu fapientius videri poflet, fi Deus mala mora-
lia plane impedire vel etiam prorfus tollere vellet;
fed rem adcuratius penfitantes, aliter judicarnus.
Non quidem nobis conceftum eft, confilia Dei im- perveftigabilia penetrare, omnemque eorum rimari
nexum: fed tanto gaodemus lomine rationis, ut ne-
xus rerum quadantenus perfpicere queamus. Quod itaque mala moralia adtinet, illa certe vix penitus
removeri & eradicari pofle videntur, fine plurimo-
rum bonorum jaftura; adeo enim funt bona mixta
atque implicita malis, ut tolli haec nequeant fine in-
£ De Loganimitate Divind,
figni illorum turbatione niaximoque decrimento.
Hinc affimilantur fegetibus bonis -atque zizaniis in
agro una crelcentibus, ubi hxc evelli neqaeunt, niii illarum radices adeo turbentur, ut vires vix umquam recuperare queant (Matth. 13: 29 fqq.) In
rnaüs igitur moraiibus tolerandis & dirigendis maxi-
rna (tupendaque fefe proeul dubio prodic fapientia.
Sic ex malis homlnum a&ionibus, per fapientem
Dei difpofitionem muita eliciuntur confedtaria bona,
quas toto, ut ajunt, coelo a finibus ab agentibus in-
tentis differre haud raro inveniuncur. Hinc confilia prava fequuntur eventus fa?pißime adeo contrarii &
improvifi , ut in eorum commodum cedant, quibus
nocendis inita fuerint (Gen. 37), fuos vero fabrica-
tores praecipites in perniciem trahant (Efth. 3, 7 capp). Sic etiarn malis & inordinatis inclinationi-
bus ac cupidicatibus tales ortum debent adtiones,
qua; totius humani generis commodo interaum in- ferviunt. Quis nefcit, quam muita grandia opera atque utilia in lucem produxeric vanae glorias cupi-
ditas ? quas inventiones & artes, avaritia ? quas commoditates ipla prava voluptas? Per malorum
hominum machinationes rnalamque animi indolem,
virtuces bonorum multo magis confpicuse reddun-
tur. Sic prudentia per dolum, manfuetudo per
contumaciam, fidelitas per defedtionem, cetera, pro- bantur & clarefcunt. Qux vero ad hanc materiem ukerius fpedtant, fufius & ex prcfefTo tradfcara in-
veniuntur in eruditis DifTert. fub Celeberr. Pra^fide,
de Sapientia Dei in permitfione mali manifeftata, a
Cla-
De Longanimitaie Divina.
ClarifT. D:no Petr. öflerman, & de Sapientia Divina
in malis phy/icis difpenjandis, a Clarift. D;ro Vidgren.
Juftitia Divina prsfertim vindicativa cum Ejus longanimitate non facile conciliari, multoque minus
per eandem iiluflrari pofle videtur, liquidem illi, qui gravioribus (e commacularunt (celeribus, non tan- turn promeritis ad tempus (ubtrahuntur pocnis, (ed
multorum limul beneficiorum evadunt participes«
Verum adcuratior rei penfitatio longe aliter nos ju-
dicare jubet, utpote qua; docet, indulgentia hac fa- pienter adminiftran , divina; juftitiae gloriam multi- plici ratione amphficari. Obfervari meretur, quod oniformitas, (i csedium non parit, atrentionem (al¬
tem effugit. Contra vero viciffitudo efficit, ut quae- vis res, (ive bona live mala, (ive grata fuerit five ingrata, fortius & vividius fentiatu*. Juftitia; refpe-
£tu idem pra?ftat longanimrtas» Multum certe obfcu-
raretur perfetio Dei in juftitia vindicativa, (i ad quod-
vis delitum (ummo rigore illa niox oxerceretur; (ic
enim abire videretur in feviciam, quas, teftante Se-
neca , aftiduitate amittit autoritärem. Itaque non fta-
tim punic-, Ted diu tolerat Deus malevolos, eosque multis frui bonis finic, atque fic multum de ftri&is- limo jure remitcit, ut interea per hsec benevolentiae
argumenta ad meliorem frugem alliciancur. Si vero parcentem hanc Dei bonitatem fpernunt & in pec- catis pertinaciter perfiftunt, juftitiae rigorem tandem
fencire cogtintur, id quod exempla in vita communi obvia, & ex hiftoriis tum facris tum humanis de- prompta fatis aperte indicant & convincunt. Itaque,
B quum
lo De Longanimitate Divina,
quum fapientißimo Namini ita vifam fuerit, ut in
improbos fuam tandem exerceat vindi&am, non pos- funt non fontes de reatu plenius convinci, quam fi
nulla experti fuiflent tolerantis documenta. Tunc
enim accedunt efficaciores confcientis morfus, qui
in mentem revocant, quot & quantis beneficiis cu»
mulati fuerint, & quam indigni his ipfis fint ufi. Bo«
ni vero, cum vitia & flagitia in perniciem fuos pra>
cipkare vident fe&atores* Deumque malis non per- petuo connivere, Ted bonam cauflam tandem trium- phare animadvertunt, non poffunt non magis vene- rari divinam juftiriam, tanta dementia temperatam*
eoque ardentiori ftudio cavere, ne iram Dei juftiffi-
mam fibi adtrabanr. Sic vero inter juftitiam Dei Sc longanimitatem non modo pugna nulla eft, Ted a»
miciffimus etiain concentus»
§• »V.
Longaniviitas Dei ciiltnm Ei liberum vindicat, Creavit Deus homines eum in finem, ut ipfum
totius univerfi Au&orem & Moderatorem agnofce-
rent ac certa venerarentur fiducia, atque ad ilfins
voluntatem a&iones fuas inftituerent, & fic felicitate ipfis benignifiime defiinata fruerentur. His vero cul-
tum divinum abfolvi notiflimum eft. Ut autem hic
Optimo Numini placeat, & re£be rationi fit confen-
taneus, über omnino efle & cum deleftatione fufci*
pi debec. Nulla rero libera a&io peragi poteft, nifi
facultas eam omittendi vel contrarium faciendi fue- rit rel&fa*, unde nec verus Sc fpontaneus Dei cultus locum habet, fi homines ad illum ample&endum,
non
De Longanimitate Divina.
alia ratione, quam mediis coa&ivis & violentia com-
pellerencur. Si igitur Deus deli&a hominum non
aliquarndiu tolerarec, Ted in ca ftatim poenis gravis-
fimis animadverteret, metum certe quidem injiceret,
fed mere fervilem, non vero ingenuum, promtum,
& liberum quendam cultum excitaret. Ad Eum e- nim colendum, non tamquam bonum & beneficum
Dominum, led tantum ut faevum & inclementem Mo-
narcham, & quemadmodum quivis fuum Herum in
dura lervirutc detentus, cogeremur. Praeterea notatu eft dignum, quod prascipuus fons veri cultus fit amor in colente, aui vero adefte nequic, nifi dementia &
bonitate, h. e. praeftito amore fuerit alle£tus. Eft i- t|rque Divina longanimitas, qua innumcra amoris do-
cumenta produntur, locusque refipifcentiae clemen-
tiflimc relinquitur, atque adeo liber excitatur amor reciprocus, vel maxime neceflaria. Neque hic valet obje&io, quod multi, immo plurimi divina longa-
nimitate abutantur, vel faltem abutendi occafionem habeant, atqne fic perpaucos Deus obtineat cultores;
nam praeterquam quod ratio magis eorum qualitatis,
quam quantitatis fit hab^nda, minime afleverari pot- eft, quod illa fit caufia qusdam efficiens* multo mi¬
nus cogens; fed culpam totam quantam in libera ab-
utentium voluntate unice refidere, certo cerii.us ha- bemus.
§. V.
Nemini non optanda & necejfaria eft Divina Longanimitas.
Amor fui ipfius unicuique vel maxime eft ne-
ees-
12 De Longanimitate Divina,
ceffarius, fiquidcm fine illo vita non degi potefl bearaj do-
Jendum tamen , quod pauci amore ' fui ferantur or(iinato ,
fed plerique perperam, ftolide & praepoftere femet ipfos
amcnt. Atque hoec, ut opinior, e(t cauffa, cur permulti
nec fua forte, nee Providentia Div., faepenumero nec fe iplis fint contenti. Hinc originem ducit humano generi peftifera ifta lues, invidia, cui örtum debent querelae quam maxime intempeftivae & praeter neceilitatem prolatre: Huic,
ita fere murmurant, vel ilii nimium favet fummus rerum
Arbiter, eumque diutius,quam debuir, tolerat, quum jam- pridem poenas pro peccatis luerc oportuerit. lra ratiocina-
tur amor fui inordinatus, & interea planefuorum oblivifci-
tur meritorumj Tantum enim abeft, ut a Deo nimiarn fibi
ipfi praeftitam fuifTe longanimitarem umquam putet, ur po- tius omnia bonitaris documenra non modo bene promcrira,,
verum quoque plura adhuc iibi debita exiftimet. Verum, ii quis, tali fedu&ore miffo, attente viiam fuam perluftraverit
facile erit convi£tus, in nos omnes quadrare verba Nalonis:
Si quoties homines peccantfua fulmina, mittat Jupiter, exigiio tempore inertnis erit;
quorum fenfus ad fententias noftrse illuftrationemeft quam accommodatilTimusj nam ii diiigenter inquirimus ac di£ta fa&aque fub confcientiee examen lincere revocamus, haud
dubie patebitj nos mulris nominibus juftae Dei vindiclce , quotidie elfe obnoxios, atque adeo nullo non tempore Ejus longanimitate opus habere. Itaque non eft, quod aliis eornm
commoda, a fummo Numine concelTa invideamus, eosque per plura temporis intervalla efle quafi immunes ab omnibus incommodis, quae vitia aliquando fecum trahunt, indignemur;fed potiusferio meditemur,
nos, nili Deumut longanimum liceret venerari, ne minimo quidem frui pofte .bonitatis documentö. Maximum igitur nobis inde folatium oritur, atque seternse celebrationisargumentum, quodDeus nofterad iram qua¬
fi tardus, ad ignofcendum vero & benefaciendum promtiftimus, non
noftri meriti, fed gratiae fuae infinitae in fatis noltris difpenfandis habeat rationem.
S. D. G.
