Disquisitio an unicum in philosophia morali principium quæri debeat. Quam venia ampl. ord. philos. Ups. præside mag. Dan. Boëthio ... pro gradu exhibet Olavus Zenius, Gestricius. In audit. Gust. maj. d. 14 maji 1794. Horis a. m. solitis

/ ei D. D.

DISQUISITIO

AN UNICUM IN PHILOSOPHIA MORALI

PRINCIPIUM

_QU^RI

_DEBEAT.

quam:

VENIA AMPI. ORD. PHILOS. UPS. Ρ R Μ S I D Ε

MAG

OATS!.

BOÉTHIO.

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

EXHIBET

OLAVUS

_ZENIUS,

GESTRICIUS.

In Audit. Guft. _{Maj. D. 14 Maji 1794.}

HORIS Α. M. SOLITIS»

U Ρ S A L I _iE,

SACRJE REG J JE

■SPECTATJE FIDEI

,

AD ACAD.

UPS.

I.

L

0. 0.

PROFESSORI

S. S. THEOLOGIE

MAXIME RE VEREXDO et CELEBERRIMQ

DOM.

J

OH.

ADAMO

TINGSTAD

_10,

PATROXO

OPTIMO

DISQUISITtO

an

UNICUM

IN

PHILOSOPHIA MOEALI

PRINCIPIUM QUiERI DEBEAT,

§.l <

Neminem,

doärinam

in

vel

Scriptis

_{paulifper veriatum,}

Philofophorum circa

_fugerc

niorurn

po-teil, _{frequentem ab ipio eorundens linvVie} occurrere

quaeftionem de ultimo & unico, quo tota morum

doclrina _{iuperilruatur prineipio. Poftquam vero} o-culatiores _{poilerioris sevi Philofophi,}

_fruftraneum

es-fe viderunt _{laborem, omnia ca, qus feire ho minum}

intereft & _{cognofcere posfunt, ad commune}

_quod«

dam _{prineipiam, a quo deducerentur,}

_redigere

_\

_fa¬

ctum _{quoque csfe deprehendimus, ut inter}

_otiofas

& non folubiles ab haud _paucis relata iit quxftio de unico , a quo prseeepta moralia derivarentur, prineipio. Horum fencentiae haud parum

robaris.ac-cesfofe videtur tarn ab _argtimentis, quibus

felici

fuccesfu ^ommenta de ideis & pra&icis praeeipue principiis menti innatis

debellavit Celeb.

Lockius

, quam a rnira

ifia

fententiarum diferepantm, quse int ipfo prineipio5

quod

pro ultimo

habcant, ponendo

inter _{Philofophos obfervatur, qui antea amice cön«} fpirasfe videntur non tantum de eo?

quod ejusmodi

4 _Disquißtio an unicum in _{Philofopbia Morali}

principium innvcniri _{qucat; fed eadern prorfus}

ad-ferrc folent _{criteria, quorum}

ope, ubi inventum

fu-erit, _{dignofcatur. Quamvis vcro fic in fufpicionem} addii&um fit ftudium _{Philofophorum in quaercndo}

unico moralitatis _{principio; videor tarnen mihi}

vide-re _{causfas, cur illud non tantum}

non _improbandüm

csic _{ccnfeam, verum ctjam contendam, nullarn}

dari

certam & indubiam _{regularum moralium do&rinam,}

nifi unicum _{habeat, quo fulciacur, principium.}

Has

brevicer adferre _{causfas, apad animum conftitui}

,

mitiorem Tuam B. L. cenfuram _{pacifcens opeilar,}

quam non, _{qualem matcriei dignitas pofcit, fed}

qualem vires, quas tenues esfe _{ingcnue fateor,}

per-mittunt, exhibere valco. <ξ. IL

Ea cft humani _{ingenii indoles, ut in causfis}

Ie-gibusquc rerum, cognitioni fuae obviarum, rimandis

a _{particularibus ad}

generaliora femper tendat, & ad

minimum, _{quantum fieri poteft, numerum caus¬}

fas & _{leges, quibus res continentur, reducere}

adni-tatur» Eft hacc rationis _{vis, qua methodum in re¬}

rum causfis _{indagandis praeferibit, &}

qua nexum &

Syftema rerum _{particularium format. Generales fic}

cnatas _{ideas, propofitionibus}

enuntiatas, _prineipia

vocandi invaluic mos, _{quse quo plures res}

parcicula-res _{comprehcndere vifa fuerint,}

eo etjam

fcecundio-ra haberi _{folent. Scilicet ut formata mente}

concipe-re _{cosperunt homines ejusmodi}

prineipia, facile in

ilium inducehantur errorem _{> ut cadcm pro}

men-Prinoipium qu&ri deheat. $

memo _{cognitionSs particularium habenda esfc credi·}

derinc, fundamenta fubje&iva _{fyftcrnaticae} unicatis cum _{obje&ivo rerum}

cognofcendarum principio

con-fundentcs. Interea ad conditiones _quasdam

univer-faies, (ine _qaibus nexus & fyftema rcrum

particu-larium mente _concipi

nequeunc, cogkando adfcen-dcrunt, & fe _{principia invcnisfe menti innata, fibi}

perfvadebant, qux rcrum cognofcendarum funda¬

menta in fe continerent.

_Egregie

noilri xvi

Philofo-phi in his confuiionis tenebris _{difpcllendis verfati}

funt, adeo ut _{nemini, qui eorum fcripta,1 ca}

qua par eft cura, evolverc _{voluerit, in} mentem venire

posfit, tntiquatos hos inftaurare errores. Eorum

o-pera cruditi, requifitionem unϊverfa Iitatis , qua ratio

ad _{principia generalis tendit, a}

cognitionc rerum, quae generaliter concipiuntur,

_{diftinguimus;}

_illam

menti esfe _{propriam ceu causfam & fundamentum,}

cur _{cognofcibilium formari}

poteft Syftema cxiftima-mus, has vero aliunde fibi datas _{accipit mens. Sed}

quamvis fic, qux menti inesfc _{principia conccdi}

posfc putamus, _{ad posfibilitatem cognitionis}

concipi-endam _{requirantur, non vero realem}

quandam eo¬

rum _{, quae exfiftunt Cognitionen! fecum}

ferant;

non

tarnen inde concludi _posfe

putamus inutilem & nul¬ lius esfe momenti _{opcram a Philofophis collocatam} in his _{principiis acque eorimdem vi eruendis.}

§. III.

Omnis _{proprie fic diefca}

_Philofophiå

eo tendit,

ut, a nullo _{umquam ratione pixdito minoris}

6 _{BiSijuifitio än unkum in Fbilofophia}

_Moväli

dt-, folvat _problcmata, quorum alrero,

qnid

fcire

posfumus? akero, quid facere

debemus?

quaeritur»

Antiquorum Grxcorum philofophiam

ad fummurn,

quod attigit, culmen

proveftam

in eo

verfatärn fuisie

cornpermm eft, ut efficeret: an 8t

quod

nam

esiet

ζξί]^ξίον·>

hoc ed.

noca

generalis

vcrkatis

vel

principi-11 m univerfale, cujus _{ope verum} ab homine

dignofci

posfec,

&

de-inde:

an

8z

quinam

esfet.

τέλος

finis

ultimus ieu _{principium univerfale 8t} norma abfoluta

liberarum aäionunv Alteram herum quarftionum ad Phifofophiae dieoreticse, akeram vero

ad pra&icae

feu

moralis fundamenta pertinere, facile intelligitur. Quan¬ tum ad illam folvendam contulcrit Graecorum Philo-fophia ex Iis, qux

inter antiquos

dogmaticos, Stoicos

praecipuc,

8z

Academicos recentiores

atque

Scepticos

pasfim

difpurabantur,

coliigere

posfumus»

Circa

hanc

autem verfabafttur Stoicorirm & Epicureorum de iurnmo bono lites. Neutra podcrioris xv\

Philofo-phis ignota

vel ab

illis omnino

ncgle&a

fuit.

Quöd

enim ad illam attinet, quat theoreticx

philoiophias

fundamenta _{ipc&at, omnes}

_{Philofophorum}

_conatus,

certos 8t numquam dimovendos

limites

facukati

_eo»

griofendi

hominis

ponendi,

ad

candem

folvendam

tendere videntur. An hucusque omnino foluta iit

jüdicare

nolim, interea

tarnen

mihi

perfvadere

ne»

queo,

iautiiem

confumi

laborem,

ut

tandem

inve-niatur nota conihns 8z indubia, qua dignofcatur o»

annis, quam appetitionem

cognitionis

haud incom»

mode Cicero vocavit, _quaeftio,

_{cujus finem, rei}

_ich

licet, de qua quseritar, invcntionem^

iibi promitcere

Trincipium qufiri äehcai* 7

posfunt hörnan# intelligent!*# vires, &

cujus

ope

de-nique sd, quod in cognitione abfolute necesfarium & univerlale ab _{eo, quod hypothetica tantum}

necesfitt-te _{gaudet, feρ are tur;} ii _{enim quid ego}

video,

huc omncs de criterio _{disquiiitiones fpcctare debent.}

Fa-Λ ieor _{quidern hane rtotarn, ubi} data

_fuerit,

cognkio-• _nis

pöiitiv# copiam non aucluram, (ed minoris

ea-propter nemo eandem habebit, qui didicit, quantum

Cognition! veri obftet, quod in rebus extra

limites

human# _{intelligentias poikis occupatum haud raro} fuerit fcientiam _{aogendi (ludium, & iimul novit,}

qiianti fit ponderis in omni phiiofophia, fcire, quan-tum & unde veleax _{fubjefli cum praedicato in}

judi-ciis noftris _{conjunOrio. De altera illa quaeftione, quas}

< circa fundamenta practicse feu moralis philofophi# verfatur, _frequens, ut antea monuimus, fuit Philofo»

(

phorum recentioris #vi cura, qu# praecipuc, ut

jämt

esfe _{ccepit philofophi# facies, maximi ab illius}

do-floribus habetur»

§. IV.

Principium Moralis fcienti#, quod fic

quxren-dum esfe _{putamus, cum akero illo, quod ad theo*} reticam _{philofophiam pertinere indicavimus, in eo} convenire nobis _{videtur, quod, quemadmodum hoc}

notam indubiam _{cognofcibilium conftirueret, lic illud}

communis & conftans _{prxceptibiliurn esfet chara&er.}

Sed in eo differentia inter _{utrumque haud cxigua}

confpicitur, quod alterum negativum praecipue prae-te _{ufum^ difciplina debita fuendi cupidinem} teme-r§

g _{Disquifitio an unicum in}

Philofophia Morali

re extra cancellos facile evagaturam

coercendo,

al-terurn vero modo partieulari pofitivum ufum pro-mittat, & , chara&erem praeceptibilium conftituens ,

revera voiuntati libcrae facienda pracipiat. Haec

quaerendi principii moralitatis

indoles,

nifi

valde fäl¬

lor , in causfa fuit, cur in cum laciie errorem

iiia-pii (int Philofophi de ilfo

inveniendo

folliciti,

ut

ali-am, quam quae revera inveniri

potuit,

rem

quaefie·

rint. _{Optare fcilicet haud raro videntur}

_principium

in _{quo veluti implicata jaceret omnium}

_officiorum

particuiarium cognitio, atque

fic fe

ftudiumque

fu-um obnoxios fecerunt errori, _quem vi&ricibus _ar¬

mis dudum debellarunt illi, qui cognitionem gene*

ralium _{pofteriorcm esfe notitia}

_{particuiarium}

docue-runt. Fruftra unicum & ultimum _quaererem prin¬

cipium morum, quales funt,

fi cnim

fieri

posfct,

ut

ad _{generalem quandam}

_{propofitionem}

_fingulas,

pro-pter quas homines agunt,

causfas

comprehenden-tem adfcendercm, non tarnen eam majori

jure

ulti¬

mum vocarem mores cognofcendi &

detcrminandi

principium, quam

fibi blandiretur

ille, qui

conveni-entiam _{quandam inter difparatas natura}

leges

obfer-vavit, fe unicam fcire legem & ultimum

principium,

cujus ope a priori omnium, quae

evenire

unquam

potuerint, rationetn

reddere vaieret.

Philofophia de

moribus, _{quales funt, alius non eil}

_indolis,

_quam

re-liquae ad phyficarum rerum cognitionem

pertinentes

difciplinae, quae ultra experientiae

limitcs

nunquam

realem _{quandara extendcre}

_{posfunt cognitionem.}

_Ab

hac vcro ejus indole ad id, quod in

philofophia',

u-Principium qu&ri debeat, 9

ubi de norma moriim, fcu de moribus, quales

esfe

debeant, quseftio unice

inftituitur,

fieri

poteft,

con-cluiio nobis non valere videtur. Quamvis vise, qua ingenio humano

progredi datum

eft,

omnino

contra-rium föret, principiiim

univerfale

requirere,

quod

matcriem aliarum minus univerfalium propoiitionum,

aut ideas fubje&i & prasdicati in

aliis

judiciis

deter-minaret, eidem tarnen repugnare non

demonftratum

eft, ejusmodi quserere principium,

quod

formam

folum _{propoiitionum}

_{vel prsedicati}

_cum

fubjefto

con-jun&ionem detcrminaret.

Omne

de

honefto

Judicium

formam a&ionis & internas, cur eadem fufcipiatur,

causfse _{fpettar, requiiitionem}

_formalem

_continet,

_quae,

niii arbitrariam eam esfe concederemus, conftans &

immota esfe debet, quamvis

dubium

esfet,

an

ulia

affcio honefta _{unquam patrata}

_fuerit.

_{Quamdiu in}

iis, quae ab experientia

ultimo

determinanda

esfe

fa-nior _prsecipit

_philofophia,

_principium

_{hone (ti}

quxii-verunt Philofophi,

idem

vel

_a

perfectione

vel

felici-tate vel _jucunditatc quadam

mediata

_aut

immediata

repetentes, conftans &

abfolutum,

ad

quod

hoc

fuo

ftudio _pcrvenire

_volucrunt,

_invenirc

_non

_potuerunt.

$. V.

Ex _{iis, quse ha&enus}

_{difputaviraus,}

_apparere

arbitramur, improbandum non

esfe

ftudium

princi¬

pium

quaerendi,

Philofophise

dc

norma morum

fun-damento futurum. Hoc vero non niii unicum

esfe

posfe vel ex eo patet:

quod circa

unicam

quseftio

nem omni tempore collocata

fuerit

Philofophantium

cu-ίο Disqui/itio _an unicum in Philoftpbia Morali

cnra de indubia necesfitate prseceptorum moralium

follicita_{*5 inilituebatur fcilicet illa, ut differentia} ho-nefhim inter & _{utile, necesiitatem moralem &}

phy-ficarn , determinaretur. Non vero innocuum tantum

hoc , de quo loquimur, ftudium habendum csfe

e-xiftimamus, fed _{principium, quod fic quseritur,} ne- *

cesfarium omnino esfe contendimus, niii oiliciorum

do&rina vacillans _{femper maneat. Optant omnes, ut} necesfitate nullis conditionibus _{fubje&a, univerfaliter} fe commendarent _{prxcepta morum, haec vero} ne-cesfitas & univerfalitas, an aliunde _{quam ex}

com-muni _{principio derivari unquam potefi:? Sapienter a}

Summo Numine _{generi noitro provifum eft, ut quis·}

que rationis compos ejusmodi principium in finii

geftaret, quamvis in concreto folummodo illius con- <

fcientia adesiet. Gum vero jam _{negari nequeat,}

o-tiofum non esfe laborem, _{ut praecepta moralia}

fcien-tifice _{pertra&entur, hoc vero fieri non posfit, nifi}

id, _{quod in concreto in cujusvis moralitati obnoxii}

confcientia _{exftiterir, in abftrafto diftintte}

propona-tur, facile _{patere arbitramur, fcientiam} folidam

prse-ceptorum morum dari non posfe nifi abftra&o fuper-ftruftam _{principio, ipfam nornvam normarum}

con-ilituente, quam ut ultimam & abfolutam adeoque

unicam _{quisque agnofcet a).}

a) Optime, ut nobis videtur, Principiorum ad fcien¬

tiam condendam necesfitatem _{expofuit Celeb. Reinhold.}

lieber das _{bedürfnifs, die Möglichkeit und die eigenjcbafften}

eines _{allgemein gdtendcn erßen grundfatzes der tbilojopbie}

Priisctpium qiiari deltat. II apponere lubet; "Der Satz, der den allgemeinen

begriff

"von Pflicht ausdrückt, beftimmt zwar den umfang alles

''desjenigen, was Pflicht heisfen kann in allgemeinen;

"aber nicht die befonderen Pflichten, in wieferne fie

s,befondere find. Die Wisfenfchaft erhält alfo

unmittel-"bat nur ihre Form; ihre materialen aber _nur in

fofcr-"ne durch den erften Grundfatz, als diefer dazu dient

"fremde materialen aus ihrem Gebiethe auszulchliesfen,

"und die noch fehlenden aufzuziehen, welche nie in ihm

"felbft enthalthen _{feyn, und alfo auch nie durch ihn}

"felbft _{geliefert werden können, wohl aber unter}

_ihm

"flehen müsfen. Ein Grundfatz und zwar ein elfter Grund¬

data ift zu _jeder Wisfenfchaft unentbehrlich, die nicht

"hiftorifch _{feyn, oder welches eben fo viel heisft, die}

"aus kenntnifs des _{Allgemeinen und Nothwendigen be¬}

erte hen folk _{Beitrage zur Berichtigung bisheriger tnifs·} Vverßdndnisje der Philosophen. Erß: Band, p. 117.