De novitate reipublicæ noxia et innoxia dissertatio, quam suffrag. ampliss. fac. philosoph. in regio ad Salam athenæo, præside ... Gustavo Ant. Boudrie ... in auditor. Gustaviano majori d. XXVIII. Martii a. MDCCLXXVIII. Horis ante meridiem solitis, public

£

li

<

£

DE /

i

NOVITATE

REIPUBLIC^E

NOXIA

et

INNOXIA

DISSERTATIO, Quam

Suffrag. Ampliff.

Fac.

Philofoph.

In _{Regio ad}

_{Salam Athenao%}

FRiESIDE,

MAG.

G

USTA

V0

AN7\

BOUDRIE,

Philosoph. Prof. Reg. Et Extra-Ord.

In Auditor. Guftaviano Majori d. XXVIII. Martii

A. MDCCLXXVIII,

Horis ante meridiem _folitis,

Publice Examinaiidam Exbibet

CLAUD.

ENGELB.

LUNDEN

Uplandus.

fVLli > l 5 'Iök'KAM1$

VIRO

SUMME REVERENDO

_ATQUE

_AMPLISSIMO,

DOMINO

JOHANNI

J.

A M

N E

L L,

S. S. THEOLOG. DOCTORI et PROFESSORI

Celebratissimo,

Utriusque Consistorii ADSESSORI Gravissimo,

Ec-clesde Vaksalensis PASTORI, Districtusque

Lagundensis PRiEPOSITO

Longe Vigilantissimo,

M.tCENATI

_OPTIMO,

❖

V •' *

-$ _#

Procemium.

Jnter

alia>

qua

mentem

humanam

non

raro

in

transverfum

agunt,

prajudicia>

non ultimum ha*

het locum _praJudicium

_{antiquitatis &}

_novitatis» Sunt enim,

_{qui nihil probant,}

_{niß quod}

cana fe

commsndaverit _antiquitate\

_funt,

_{qui vetufta}

_omnia

repudiant

&

contemnunt,

novis

tantwn

inventis

operibus

album

addentes

calculwn.

Atque

hoc

fit

non minus in vita civilis _quam

in

_cotmnuni

hörni*

fimn

converfatione,

_adeo

_quidem,

_ut

_{alii antiquijji•}

»££ credant

effe optima, recentiora afpernantes:

_alii

v er o novit atis avidi, nihil reclum exiftiment,

_quod

non

prafenti

_avo

fuerit infiitutum

_inventumque.

1/2 utraque autem

hac opinione

error

lätet,

cotmnu¬ ni civium

_{felicitati fape}

_{nocentijfimus.}

_Hinc

quem-admodum omnia, qua nova

confpiciuntur,

gratiamno*

ßro jam

fieculo facile babitura

funt

majoremquam

protrita

nimis

et vetera \

ita

non

omnibus ingratum

\

fore,

quin

fotiiis

opera

pretium

me

fcitturum,

erc

di*

der_{im, ß de}

_Novitate

reipublica

noxia

_et

innoxia,

fpeeiminis

Academici

loco,

fuccinäe

enodateque

com•

mentatus

_fuerim,

ita

_{nempe, ut}

in

membro

opella

priori

de

novitate in

rebus

Sacris,

atque

in

poßeriore

de novitate in rebus Civilibus,

eademque,

vel

noxia^

vel innoxia, utrobique

conßderanda,

agatur.

Tu

ver o C I» majorem

in modum

_rogo atque

obteßor,

velis,

conatibus meis,

quantumvis

imbecillis,

fed in*

noxiis tarnen,

benignam impertire

cenfuram.

MEM-❖

«SUP

& O &

MEMBRUM PRIUS

DE

NOVITATE IN REBUS SACRIS. §. i.

Si

miflimum

verum

eft,

exiftimari

ut

eft

omnino,

Societatis

religionem

Civilis

merico fir-

vinculumj

Principi in republica vel maxime

incumbit,

ut re¬

ligio vera in fua unitace &

puritate

cuftodiatur farta

te&aque. Novit nimirum

hac

fine

meram

ftultitiam effe

humanam _{fapientiam, inutilem}

_{jufti cognitionem,}

_furo¬

rem _atque

infaniam f ortitudinem,

_roancas

&

imperfe-das virtutes _alias; nec umquam erga Magiftratus

fidem,

pietatem in parentes, in

patriam caritatem,

mutua

vitae

civilis contineri _{confervarique officia pofle.}

_Idcirco

no-vitas in rebus facris fedulo cavenda, ne extra oleas va¬

getur, adeoque ne

respublica

inde

detrimenti quid

ca-piat. Sed quoniam non omne»

quod

novum, nne

exa-mine & dilcrimine, extemplo rejiciendum eft; vel me

etiam non monente, oppido patet, novitatem

in rebus

facris, aliaro pofle noxiam eflc, innoxiam vero

aliaro.

Et ficuti ad facra referuntur, partim dogmata

de rebus

fi-dei, partim ritus, qui in

cultu divino

adhibentur: iea

novitas illa heic confideranda, vel eft Doftrinay vel

etiam rituum ac c&rimoniarum Sacrarum. Hoc itaque

in-tuitu, id mihi datum eile negotii

exiftimaverim,

ut

iflv

boc in _opellae

_{membro,/primum}

_de

_novitate

do&rina9

6 De Novitate

_Reipublic

_a)

ea, qua fieri potefl, accuratione, agendum

fit, & dein

de novitate rituum Sacrorutn. Verum enim vero in

an-tecefium id etiam _{probe notandum pervelim, nobis heic}

In _{praefentia efie praefertim fermonem de rebuspublicis}

Europaeis, Chriftianaro noftra jam retate profitentibus

re-ligionem eamque puriorem, quibus proinde omnino

ü-ceat, (apere fupra communem illarum gentium (ortem, quss non nifi fuperflitionibus

nefandis

ac religionum menftris abundant. _{Quocirca hoc pa&o, novitatem} in

rebus_{Jacris proprius nunc pertra&andam aggrediar,} o-portet.

§. 2.

Dum ex inftieuto _{jiam in eo occupatus fnrn, üt}

exa-rninetur doSirince _{novitas, quae (ubinde oboriri foiet in re¬} bus _{facvis; monuiiié juvat, illam novitatem fe exierere,} aut in vocibus _{loquendique formulis, auc etjam in}

dogmati-bus _{penitus novatis. Quod ad prius adtinet, indicafie}

con-venit, difcrimen quoque adhibendum efie inter vocabu*

la _{phrajes novas, quse in do&rina facra eo confilio}

venditantur, ut clancuium ac pedetentim quidpiam

in-novetur in _{retigione, atque interphrajes ac diSiioves novas,}

qux in Verfionibus Sacri Codicis caftigandis reformandis-que, pro re nata, in communi illa, quse exifiit,

vicifiieu-dine _{temporum Linguarumque, textui original! ejusque}

fenlui _{genuino melius intelligendo adaptantur, atque} Ilc in fcenam _{quafi prodeunt publicaro, Dum jam}

pri-crem contuemur _{novitatem, eo minus diffitebitur}

ul-lus, illam efie noxiam, quo certius eft, ex taiibus no¬

vis _{loquendi forrnuüs varias hserefes ac fcismata in}

Ec-clefia ortum duxifie _{fuumj id quod non exempla modo}

in Hiftoria Ecclefiafbca _{pafiim obvia comprobant; (ed}

innuit etiam vas illud Eleitionis _{geotiumque Do&or, 2.} Timoth. II: 16. _{ßsßijtes notwotpaviois vitandas efie, ne}

letha-Noxia & Innoxia. ■ _%

lethale _{poculum, meJlis dulcedine tetnperatutfi, aliis}

pro-„ pincnt novatores, difcedendo nempe a veteri loquendi

modo, ut firaplicioribus perfuadeatur, novitatem intra

vocabula dumtaxat _confiflere, res vero & doärinas non afficere. Unde _{nuper laudatus nofter Apoftolus 2 Tim.} I. _{13. v7roTV7toi<Ti\} räv vyic&tvovrw ?\oyoov Chriftianis com»

mendat. Ad _{quod monitorn Åpoftoiicura adtendenees}

Principes Protéftantes, certas quoque ioqoendi formu¬ las in _{publicis do&rin# typis, quos vocant libros}

fym-bolicos, ex confenfu Ecclefias, fanxere; a quibus defle&e«

re fine _{graviflima caufa haud liceat. Etenim reipublicce}

requirit tranquillitas fecuritasque, ut religionem civium

interius nofcat _{Princeps, ne quid fub religionis prtetextu} machinentur faluti _{publico noxium turbasque excitent;} unde etiam _{Principi, cujus folius eft determioare, quid}

reipublicae profit vel obfit, jus competit cives fuos

ob-ftringendi, ut nulla alia difleminetur doårina in

religio-ne, _{praeter earn, quam} ipfe _{publica munivit au&oritate;}

quod eo minus officit libertati confcientia?, quo

luben-tius _{quisque fateatur, de fola profeflione externa, eaque}

publica, heic unice quaeftionern efle, Sed vero ubi ad

eas _{phrafes di&ionesque novas oculos animumque}

adver-timus, quas in Verfionibus Sacri Codicis reformandis,

noftra _{jam aetate, in regnis Europeis, pafiira adhiberi}

coeperunt, nemo non facile conceflerit, talem KctivoCpwlccv efle innoxiam. Heic autem mei non eft: ofticir

negotii-que, plenius planiusque commentari de vadis, quas

ex-ftant, Verfionibus, Germanicis nempe, Gallicis,

Änglica-nis, Hollandicis, Danicis, Svecanis, earumque meritis. Id _{faltim, quin tribus, quod ajunt, verbis indicem, mihi} temperare non poflura, quod Rex Nofter Åuguftiftimus

GUSTAVUS III. _{pro fingulari illa, qua univerfam Pa*}

triam _{comple&itur, plus quam Paterna cura, rogantibus}

Regni

Ordinibus, fapienter inftituit Commiflionem

Re¬ gia039,

§ De Novitate Rei

_publica

giara?quam nuncupant, ßiblicam, conftantem Viris con-lummatae eruditionis laude _{confpicuis, qui indetefto ftu»}

dio ac labore omnes _{ingenii vires intendunt, ut poft}

a-liquod annorum ipatium Verfio Sacri Codicis Svecana

in lucern _{prodeat, qu# textui originali ejusquc fenfui}

genuino melius inteljigendo exaäe fit adaptata atque in-iimul _{genio lingual Svecanae moderno ad amuflim}

con-veniat* Pörro _{quod ad novitatem in ipfis dogmatibus}

Sacris _{adtinet, eam hoc minus aliquis negaverit}

reipu-blictc noxiam _{efle, quo certius conftat, complures inde} turbas cooriri _{pofle ac folere. Eft nempe nihil, quod} vehementius animos _{hominum, quibus reverentia} Nu-minis curas _{ccrdique eft, commoveat exftimuletque,}

quam fi acciderif, ut in _{ipfis dogmatibus Sacris} quid-piam innovetur. Unde annalibus Ecclefiafticis _pariter

ac civilibus _{conaocefa&i, fatis fuperque novimus,}

ficu-ti olim hserefin Arianam in Romano _{Imperio, ita &}

fe-quiori aetate noftroque etiam tempore, varia

Novato-rum nova commenta varias _{easque haud} contemnen-das _{paftim excitafte turbas civiles. Atque hinc fa&um}

eft, ut novitas in _{dogmatibus facris adco fulpefta fit at¬}

que exofa Principibus Europaeis, Sed probe

difcernen-da eft novitas fi<fta a _{vera, atque religio vera a falfa.}

Scilicet _{nullus, qui ad gubernacula imperii civilis fedef,} tolerare debet _{ea, quas Supremae Majeftati Divinae} ma-nifeftiftime officium. Etenim _{pari modo ad Deum in}

coelis fe habent _{Imperantes, quo gubernatores &} fubor-dinati _{Magiftratus, refpe&u ad fummos in his terris}

prin-cipes habito. Jam vero nemo non ultro repererit, Gu¬

bernatores _{provinciarum, eos numquam tolerare pofte} vel _{debere, qui fupremum Magiftratum, quam non vi-«}

dent vel _{numquam forfitan viderint, vivere'}

negave-rint, aut qui vivo nihil in fe reliquosque cives pote-ftatis eile _{contenderint, aut etiam qui alios magis aperte}

colue-Noxia Ef Innoxict. ₉

cöluerint, quam imim principem fummum in

republi-ca, _{Quocirca ficot oronis fummus in bis terris}

Magi-ftratus Deo _{permanet iubordinatus & ab eo, qua luura} eile & _{exiliere, quolsbet rnoraento, dependet-: ita idem}

prolnde officii a Deo _{Prineipibus injunäum cognofcitur}

Ätque fic tibi religio fubdkoium fuerit falfa eaque adeo

palpabilis, ut tarn _religion! natural!, quam eodem etjam

negotio imperio Civil! adverfetur; tum novitas in dog-maribus reformandis innoxia omnino _{eft, adeoque fidta}

laltim, neutiquam autem vera. Unde etiam facile re-tundere _{poterimus caiumnias Pontificiorum, quibus}

no-ftrana _{Religionem, quantumvis anriquiflimam, novitatis}

titulo _{paflina iolignire lolent. Haud nimirum}

ignora-mus, nihil vulgatius tririusque eile apud Scriptores _Pon¬

tificiorum & turharn _{Lojolitarum, quam quod novitas}

Religion! Lutheranx objiciatur, utpote qux in

Gorma-nix _{angtrlo demum enata fit, ac deinde latius}

propaga-ta, _{regna etiam corripuerit vicina. Verum enim vero}

calumnia ifihxc adeo mafcule & accurate dudum

con-futata _eft, uc torus ordo Pontificius nihil haåenus

loli-di reponere valuerit. Namque ex Noftrarium Scriptis

qui conlulere voluerit D. Job. Gerbardi Confefflonem

Ca-tholicam, vel D. Hülfemanni Manuale _{Angußana Confeflo¬}

rns contra _{Lojolitam Hagerum editum, vel D. Nie.}

Hun-nii _{Apoftafiam Romana Ecclepa ab Antiqua Apoßolica}

ve-raque Chrifliana puritatefalutaris doSirina fidei & religis-nis; facile comperiet, Lutheranorum _{Religionem efte}

ve-re _{antiquam, Apoftolicam atque Catholicam; Pontificio¬} rum autem _{placita (acra in Concilio Tridentino}

publice

adferta & _{confirmaca, eile nova}

atque melioribus

fx-culis _{penitus ignorata dogmata. Hinc etiam in Patria} noftra Gloriofiflimx raemorix Rex GUSTAVUS _Primus?

poftquam regnum Svio Gothicum, civilibus noalis

fes-lum & exiüo _{proximum, Herculeo plane aufu, in}

Io De N'ovitate

Reipublica:

ftinam fuam vindicaverat libertatem, id quoque fibi in

primis credidit datum efle negotii ac muneris, ut ipfe,

veluti alter _Jafon, aureum illud purioris & genuinas re.

ligionis vellus ignorantiae &

defidias monftris

eriperet,

atque excuffo fervitutis Pontificias jugö cives fuos éx te¬

nebris _{plus quam cimmeriis in clariffiroam falutaris do¬}

ktrinär lucem traduceret, ne _{Regnum inter} ac

Sacerdo-tium, quemadmodum antea, ullas umquarn promanarent

lites, adeoque ne folicae illas ad Fapale Tribunal provo-cationes _{exifterent, indeque atrocia ac bruta in rei Ci¬}

vilis Moderatcres Dirarum, Sufpenfionum, Interdiüo.

rum, Anathematumve fulmina & tonitrua exfurgerent,

quas infandum in

modum,

fafcino foedae

fuperftitionis

veloque pietatis impijg, foliis legitimos Reges

dejici-ant, civesque in lanienam mutuam arment,,

§•

3-Jam ulterius progrediendum

eft

ad novitatem rituum,,

qute reipublicas non

modo

ceque

noxia efTe

poteft,

ac

novitas _doktrinas; fed etiam interdum penitus innoxia,

immo & vel maxime neceffäria, ubi res ita fe obviam

tulerit. Scilicet ritus, definiente Feßo de: verborim

fignifi-catione, eft mos comprobatus in adminiftrandis

facrifi-ciis; mos autem, ut

Macrob: lik HI Saturn; refert

Fe-flum fcripfiffe, eft inflitutum patrium, pertinens ad

reli-giones

caerimoniasque

majorum.

Proinde

ritus

Sacri,

qui certis

conftant casrimoniis,

non

funt nifi aÜiones

pasdagogicas, hoc eft,

tales,qu3s invitant

ad peragendum

cultum externum ab Ecclefias membris determinatum.

Etenim _{quoniam hominum cogitationes rationem in}

fen-fationibus habent ukimam, et fi res qurcdam in illorum

memoria _{penitus infidere debeat, fenfibile etiam quid,} quo hujus cogitatio in illorum mente

poftit

excicari, eft

ponendum; ergo, vel me tacente, facile pervid-bis, non

neceflitatem modo- rituum Ecdefiafticorumfed etiam

Noxia & Innoxia. ii

cur _{rifusqui in Sacris adhibentur, haud raro fenTura}

inficetx _{plebis adeo afficiant, ut magis}

nonnumquam

commoveri _{Ibieat, fi quid novi circa jftos}

qr; :nam

mo-liatur, quam fi in do$rina _{quid novare infütuat. Ve¬}

rum enim vero, _{qoantumvis ritns Ecciefiaflici fint}

ne-cefiarii; non lunt _tarnen, ut cum _{Philolophis loqusr,}

in-dividualieer, Ted _{fältim.qua genus; unde eti3m vulgo}

in (e _{aäi/tphwa vocantur, hos efl, non funt ejusmodi}

acliones _{ritualés, licet fine illis Ecclefia efie}

nequeaf,

de-terminatse _{qusedam Ecclefia? vel religionis}

partes, led

duna-taxat _{adminicula, ut omnia fiant decore afque}

ordine,

vi rnonid _{Apofiolici I. Cor. XIV.}

40; ubi decorum

op-ponitur levitati, ordo confufioni, atque üb ut nufia

le-vitas_{, nulla confufio, in cultu Dei externo lele infinuet.}

Quemadmodum autem nihil tam _{fälutare taroque} ne-cefiarlum in rebus humanis _{umquam dabimr, quin in} abulum facile _{trahatur; ita etiam quod 3d ritus Eccle*} fiaflicos _{adtinet, eodenn plane modo fa&um eile}

compe-rimus. Scilicet Primitiva Ecclefia ab initio vix _forfitan

videbat, rem aliter _{peragi pofie, quam ut rifus quidam}

admitterentur _{novi, dum Judad & Gentiles, iuis adfueti}

casrimoniis, Chndianorum fe addicerent cartui. Unde

etiam, _{quemadmodum egregie commonet Hugo Grotius}

in Annal. de _{reb. Belg. p. 11, fa&um efie}

deprehendi-mus, ut Chriftiana _{religio, fola quondam fimplicitate}

veneranda, tot _{tantisque aggregatis ritibus peregrinis ac} cammoniis _{pedetentim in luperftitionem, partim}

igno-rantia _{populi., partim afiu Sacerdotum, abiif,}

qua?,

lub-nafcente _{temporum barbarie,}

per cxczs difputandi

am-bages facile

defendebatur;

donec tandem, _fingulari

Surn-mi Numinis nutu & _{aufpicio, celebradflima illa}

Religi¬

onis Chriftiana? Reformatio _{per B. Lutherum}

inftitue-batur, qua?, omni opinione & cogitadone celerius,

o-ranem non _{Europaiii modo, verum etiam}

deinceps

or«

12 De Novitate

Reipublica

foem _{fercarum, citiflimis paffibus pervolavitj & quod} ad ritus _{Fapales adtinet, id effecit, ut in Ecclefiis}

Evan-gellco -Lutheranis cmnes caeritnonia;, qus manifeftarn.

non redolebant fuperflitionem, _{ceu innoxke, fuerint re»}

tenta?, ne populus iftis adfuetus ritibus, faniori

etiam-doctrinje fuum _{denegaret adfenfum; quum ex adverfo}

Calvini _{ejusque sdfeclaruro error paffirn a prüdentibus.}

atro fit notafus _{carbone, quod omnes Pontificioscutxfc}

jpulvilculo quafi, expurgare voiuerint ritus»

MEMBRUM

POSTERIUS

DE

NO VITATE IN REBUS CIVILIBUS.

§,

r-D,um

bus,

Jana progredior

ftatirn in limine

ad novitatem in

notafle _juvats

rebus

_{illara locum}

Civüi-habere, aut in difiiplinis ac fcientils in republica tradi

folitis, aut in adminiftratione

reipublica?

Politica, aut

etiam in ÖEconomia _{publica Sc privata. De bis} fingu-lis _{feorfim, quanta neri potefl:, accuratione, breviter}

jamagendum. Quod ad difciplinas fcientiasque adtinet,

quibus setas juvenilis in republica irnbui holet, iliam no¬

vitatem, quas in Societate lkteraria diruit, aedificac,

qua-drata mifcet _{rotundis, quteque adeo non nifi}

confufio-nem in educatione, tum _{publica, tum privata,}

progi-gnit, penitus rejiciendam

eile,

tamquam reipubiiccs

no-xiam, nemo non confTcebitur, Etenim ficut nulla laus

eft, vel effe potefl, bene pofitum lapidem temerario

aufu movere: ita nec ullam dixeris _{fapient-iam, a majo¬}

rum vefHgiis _{atque inflitutis recedere, fi redto illi}

tra-aaaite _{prseceflerint. Eft omnino infana ambitio, nolle}

euinam

Noxiä ef InnoxKh

guinanr adfentiri, aliorum famam a c pkcica nüllo fru£tu<

labefa£tare, & tum demum tibi placere,fi illa proferre

po-tes, quae vix ullus antea öixerit, Eft tarnen &: manet

una eademque verifas, licet _novo aliquo _atque

inlolen-ti eam indueris _veftimento, niü _{a regia veritacis via}

penitus defle&ens, in delirantium cohortem abieris,

Verum enism vero cavifte _{oportet3 ne immoderata}

an-fiqultaeis re verentia nos ab indagando veroabducat» Nam

qui illud femel apud ie tamquam ratum fixumque eon~

ftieuerit, nihil, _{quod amplius detegi vel emendari} pos¬

fit, a Veteribus efte relictum, ideoque ne laturo quidem

unguem ab iis recedendum5 Ted antiqua omnia, quia

antiqua, acceptanda; nova vero omnia, quia nova, angue caneque- pejus fugienda; qui, inquam, ita calcu-los fuos fubducit, is numquam judicabic, femper autem

credet, adeoque nihil ad veritacis, nihil ad rationis

fta-tera m _{expendec, led pecudum ritu,} fequetur

anteceden-tium _{gregein, nec qua eundurn eft, perget, Ted qua itur.}

fclon _{difficendum, magnam iis, qui antecefterunt,, immo} maximana, deberi laudero. Sed vero etfi inultum

fe-ceruntj-non tarnen omnia perfecerunt, nec, fi illis

in-terdum invencionis _{gloria reiinquenda, nobis nofteque}

setati- _{complura addendi vel emendandi jus eft}

denega--r-um. _{Quocirca etiam- factum eft, ut fi ulia umquana}

setas litterarum ftudiis favifte, eaque majorem in

mo-dum auxifte vifa _{fit atque illuftrafle, hsc certe laus} no-firo debeatur fasculo. Prior _{quidem aetas tenebras in} fcientiarum _{campo psiiira obvias magis magisque} difpu-lit: at1 _{baec-, quam vivirnus, lumen longe lateqne ex*}

pandit, Pnsteritis nuper Itccuiis, fpinte avulfte, crefa

du-meta, occata tellus, & bonarurö femina litterarum in»

geniis quafi comroendata: ar hoc ipfo

fteculo

feraina

illa adeo _floruerunt, ut uberrirna inde meflis coliata fit»

Scilicet, five linguarum peritiam, quae Philologie nö»

14 Novitate

Reipubica

mins _{venit, five} natura; _{cognitionem, qus} Philofophi-am, Mathematicas artes, Chemiam, Hifioriam Natura¬

lem, ac Medicinarn _{compleditur, five prifci temporis}

memoriam, quo (pedant Hiftoria, Chronologia &

qua?-libet _{antiquitates, five denique humani}

parker ac

Divi-ni _{Juris feientiam, animo comprehendamus, multa in} ils noviter inventa & _{adauda, multa emendata, multa}

iliuftrata, raunc _{ubique conftanf. Sed quid humana}

mo-ror., quum divina in primis Scientia, illa Scientiarum

princeps Theologia, ex reliquarum incrementis, frudum

uberrimum fit confecuta? Non _{quod Divinis humana}

mifceri, ac pro temporum diverfitate, variare fidem

conveniat, (ed _{quod Divinorum perceprioni multa}

fub-inde obftacula noceant, multa autem contra (ubfidia

dehnt, qua? dies felicior referat in melius. Åbfit _vero, ut _{Magnis illis Viris, five Primitiva? Ecclefia? Patribus,} five Reformatoribus _{noftris, jufta?}

umquam

detrahan-tur _{laudes; quorum pietati, eruditioni ac}

pro Coelefti

veritate _{(uteeptis laboribus quicumque pretium, ficuti}

'

fas _{eft, ponit, nos jam, noftra a?tate,}

omnes, faniori

nempe dodrina edodos, _{quod prtefifcini dixerim, non}

folum _{adfenfientes, fed etiam licirantes, experietur.}

Åt¬

tamen illud adfeverare _{aufim, quod longe plura nobis}

hodie _{(ubfidia, plura longe}

compendia ad Divina

tradanda _{(uppetanc; five linguarum peritiam, five Sa¬}

cra? Critices _{ufum, five ipfam denique}

ratiocinandi

ar-tem, ad accuratiores _{regulas exadam, refpexeris. Unde} fi magna illa nomina in Iuminis auras _redirent, mira-rentur _{profedo, quantum Iucis poflerorum jam}

diligen¬

tia, dicara an felicitate, _{rebus facris} non _{minus, quam}

civilibus, _{importatum fit.}

§. 2.

Jam ad novitatem in adminiftratione _reipublica?

po-litica eamque ut noxiam vel _{innoxiam, devenimus}

Noxia & Innoxiii' ₁₅

fiderandam. Scilicet _{imperans, five is fuerit perfona}

Phylica, five Moralis, eft vinculum, per quod respu-blica _{coharet, fpiritus vitalis, quem tot millia trahunt,} nihil _{ipla per fe futura, fi mens illa imperii fubtrahatur.}

Quod fi igitur mens illa imperii in regimine corporis

Politici in transverfum _{abripicur & non nifi continuas} meditatur _{atque infert novitates, tum ipfe corpus} civi-le facillime- mole ruit fua, Habent nimirum res _publi¬

ca 5c _{Imperia cum reliquis rebus humanis communem}

eam _{fortem, quod, ficuti nafcuntur, variasque}

inde

in-duunt _{formas, ita etiam pedetentim confenefcant, ac} fubinde tandem denafcantur. Annalibus nimirum

Hi-ftoricäs _{edodi, novimus, ixpe non nifi horam}

interes-ie inter folium 5c aliena _{genua; itemque illam}

nario-nem funditus _{exfcindi, aliam tramportari; iibertatem}

a-liis dari, aliis eripi, denique numquam univerfi eandem

faciem _{eile; furgere nempe illic urbes, hic ruere 5c}

mo-mento _{redigi in cinerem, quod longa conflituerat}

aetas.-In hac tanta rerum furfum ae deorfum euntium

vicis-fitudine, non femper, neque ubique,- eadem dexterkate

fe _{expedit vis humani ingenii; fed ut}

quisque, rebus,,

aut_{."Fortuna,, rede aut fccus ucitury ita aut}

fapit

maxi-me, aut defipit profe£lo<. Jana vero ut i(Mise omnia confirmentur _{exernplo haud dubio, in confpe&urn}

pro-deat _{Respubiica Ecmana. Prima imperii apud Roma¬}

nos forma erat _{Regnum, quod a Conditore Urbis}

Ro-mulo inflitutum ad _{leptimum Regem Tarquinium}

Sir-perbum valuit _{viguitque., In hac periodo complures} re-perimus novitates in _{regimine partim innoxias, imrao}

& _{utiles, partim etiam noxias. Id veriffimum elf,}

quod,

tefte Cicerone de L. ///. v, _2, quamdiu _{hoc imperii} ge--nus _{ad homines jufliffimos 5c}

lapientilTimos deferebatur,,

id in _{republica Romana pluriroum valuerit,}

quoad ei

regaiis potefras pra^fuit. Sed quum afHuentiä regni 5c

licen--16 De Novitale

_Reipiwlie<c

Hcentra _{denique Reges finfolefcere cun&aque rnifcere} coeperunt, taotum hinc odium exftkie civium,

imnor-tunam _{Tarquinii Superbi dominationem dedignantium}

atque

detra^antium,

ut, eodem ipfo liberisqae ejus

ex-a&s, populus Romanus, imperium in libertatis fuae

vindices _{transferendo, Ariflocradam inliituerit Mox}

autem ubi _{Optimates a bono moderatoque imperio}

pauliatim degenerarunt, fcenam deprehendimus

muta-tam _{ßovaroqne formam induétam. Nimirum quid}

Ap-piorum fuperba & ferocia ingenia, quid Decemyiri,

contra moretn jufti modefiique _{regiminis, aufi fint,}

latis _{luperque inter omnes conftat. Unde etiam ma¬}

gis magisque prog~efiu temporis fa£tum efi, ut popu*

lus, neque uni, neque Opcnnanbus, ampiius fidere än¬

deret, led oranem in fe & fiia adminifiratione _fpera

deinceps reponendam efie crederet, atque hinc de Tum¬

ma rerum ad le trahenda acrius _{fiepiuscule contenderet.}

Proinde _{quamvis abrogare Anftocratiam penitus non}

pos-fet, prefiit tarnen ad tempus, _{Democraticoque jure} ali-quoties prasvaluit, quod ex Livio pafiim & aiiis

abun-de _{patet. Sic tota hac in periodo novitas novitatera}

excepit, traxitque haud raro furor furorem, donec

De-mocratias tandem _{aequabilitas in vim &yjetfMgtericcv} de-fcivit. Etenim _{poftquam feditionum omnium caufias}

excitaverat Tribunicia _{poteftas, plebemque ex lecundisre¬} bus infolentia _{ceperat; praefertim inde a Graccbanis}

tern-poribus, alius novas tabulas moliri, alius divifiones

a-grorum agitare, alius cuique potentium libidini fauna

populique decus

gratificari

coepere. Atque hinc accidit tandem, ut populäres ac tribunicii furores, quum coeco

impetu ferrentur, quo libido agitabat, atque in gladios

caedesque

ruerent,

facile

fub

oominatum paucorum, li»

bertati _{infidiantium, & poft id preludium, fub unius}

dorainatum concefierint. Inmura Roman» _poft liberta-tena

Noxia & Innoxia. _*7

tem Monarchie ab _{Augufto proprie petendum efle,}

in-nuit Tacitus. H^c eft illa _{periodus, in qua plerique}

Politicorum _{ipfam veluti maximorum federn Arcanorum}

repererunt. Et huc refpexit ingeniofus ille & acutus,

modo _{ubique fatis cautus, e Parnaflb Politicus,}

Traja-nus _Boccalinus, cum retulit: Florentinos Principes e

pri-ma Taciti _{pagina tam excellentes Medicos evaßfje, ut gan»}

grcenam difcordiarum civilium, Florentice graßantem,

Jana-re _potuerint.

§• 3»

Sed _{jam demum inftituti ratio poftulat, ut ad} no-vitates in OEconomia _{publica & privata breviter}

con-templandas, coronidis loco, deveniamus. Quod ad

OEconomiam _{publicam adtinet, nemo non confitebitur,}

nihil melius in _{republica efie, quam ut numerus civium} quam piurimus exiftat. Etenim robur reipublicae

OEco-nomicum _{pariter ac Politicum cenfecur pofitum in}

pecunia & miiite, tamquam nervis rerum gerendarum; militum autem eo _{plures poffunt conduci cohortes, quo}

major exiftat civium numerus, Sc ubi _{plures funt}

fubdi-ti, ibi frequentius per manus hominum meat remeac-que pecunia, atque fic civitas, vel loco portorii, vel

ve&igalis, aliquid adquirere poteft, fi velit;J unde, vel

me non _monente, fatis fuperque _{patet, rempublicam,}

qui civibus abundat, etiam abundare opibus pofle.

Vi-dendum _{ergo eft, qua ratione frequencior reddi poftit}

civitas? _{Nempe hoc fit, fi & plures generentur liberi} & exteri ad ineundam civitatem noftram _alliciantur;

Po-fterius variis _{poceft effici modis, maxime fi clemens &}

benignum fit imperium; prius duobus potiftimum

obti-netur, fi videlicet, luxus Sc fcortatio fedulo

prohibean-tur. Nam luxus lumtuofa facit _{conjugia, ut}

mediocri-ter ab _{opibus inftru&i, idcirco metuant ea, &}

cum-Ig De

Novitate

Reipublic&

cumque fedare iibidinem malint, quam inire

mafcrirao-nium: immo & ille _{ipfe luxus, adhuc id efficit, üt in}

matrimonio _{viventes, pauciores, quam pro viribus (uis}

naturaübus, generent liberos, ne nirais augeantur

fami-1ix fumtus. Quocirca ut _{paupertas ab asrario pariter ac}

republica arceatur, eavendum, ne confiftente pretio e-minente, augeatnr vulgare, vel imminuto eminente, confiftat _{vulgare. Nam utroque modo pecunia} com-mutationi rerum necefiariarum non _{amplius fufficif; ea} autem demum vere _{pauper regio eft, cujus lubditi non}

habere _{amplius poftunt, qoaotum ad ipforum}

clvrexgxeto&v-pertinet. Quidquid ergo novitatis exftiterit, quod vel

pecuniam regionis, vel circulationem faitem ejus, neces-iitatibus communibus _{proportionatam, imminuit, illud ve¬}

re, & eam, & rerarium, pedetentim enerva?; unde etiana

ftatim exoritur fors _{iniqua pauperum woXvrUvccv, nec} umquam civium numerus adaugeri poterit. Veriffimuoa

quidem eft, quod non pecuniis vivatur, Ted natura &

arte, ita tarnen, ut, _quemadmodum naturam maxime poftident ruftici, artem vero cives oppidann ita etiam

commutanda fit "abundantia rufticorum cum

abundan-tia _{oppidanorum, cui commutationi infervit pecunia.}

Hinc unicus thalerus circulans decem _{quotidie (uftentare} homines _{poteft, quum decies millena quiefcentium}

tha-lerorum, ne unicum quidem, uno die, hominem

con-fervare _{pofFunt. Poftulari enim poteft, unicum commu¬}

tationi abundantiae _{quotidie decies inlervire pofte: po¬} ftulari etiam _{poteft, decem hominum unura fubinde eo}

abundare, quo ad plenam confervationem fuam _indiget

alter: ergo unicus thalerus circulans decem quotidie ho¬

mines confervare _{poteft. Itaque aeque dives}

exiftiman-da eft _{regio, ubi bis millena thalerorum, una} hebdoma-de circulantur _{per omnes, & ubi decies millena millia} eadem ratione _{quinque feptimanis moventur; adeoq.ue}

Nöxia iff hinoxia.

peftis reipublic® eft thefaurus , feu pecunla quiefcens,

five fit _{Principis, five fubditorum. Jaro vero natur®}

pretia augentur per raanufa<fta & commercia, indeque regionis diviti® in pretio confiftunt, cum vuigari, tum

maxime _{eminenti, crefcuntque tribus illis gradibus, na¬}

tura, roanufaffis, & commerciis, ve! duobus, fi mavis,

natura & arte, _{Quocirca quoniam pecunia alicujus re¬}

gionis eft peculiuna quafi incolarum, quo fibi invicem atque exteris officia pr®ftare, ac reciproca exfpeftare

poffint; ideo (i non confervetur lalvum & integrum,

nu m_{quam pr®ftare nec pr®ftari ifla officia, prout} de-cet ac _{par eft, queunt. Hinc novitates in moneta}

eden-da, five illa fuerit _{repr®fentativa,} qu® tarndiu innöxia & utilis eile _{poteft, quamdiu fides publica fervatur,} fi-„ve etiam vilior, _{qu® tamen} fubinde _meliorem

confu-mit, antequam redirnatur, plerumque effe folent in

re-publica noxi®. Sed qu® fupra nos, nihil ad nos. Id-circo _{properamus ad novitates in OEconornia privata}

jarn paffim obvias. Nimirum reperiuntur coroplures,

qui omnia, qu® novitatis quandam fpeciem pr® fe

fer-re _{videntur, inconfulto arripiunt, fine ulteriori}

exami-ne, nura utilia atque fini obtinendo defervitura fint,

nec ne. Unde quilibet facile perfpexerit, tales _nimio

fu® confidenti® ceftro percitos, non nifi quod fibimet

ipfis pariter ac Civitati, muldplici nomine, noxium fit, quam f®piffime in fcenarn proaucere. Atque hinc eft, quod, recentiori noftra ®tate, ®mulatio quafi in Euro¬

pa extiterit in condendis Societatäbus Littecariis, qu®

pro rei neceffitate, viam, qua ad folidiorem rei

OEco-nomic® _{peritiam iretur, redderent frequentiorem}

cer-tioremque. Sed ut alias Societates

huc fpeffiantes filen¬

tio _{pr®teream, nominafle fufficiat, qu® in Patria noftra}

vigent florentque, Acaderoiam

loquor

Regiam

Scientia-rum Scockholraienfera, cujus aåa ingend _cum adplaufa

MMBM

20 De Novitate

Reipublica

_{Noxia & Innoxia,}

ab erudito orbe funt _{excepta, itemque Societatem, cui}

titulus: Det _{Patriotifka SaIl/kapet, fummaque infer}

Svio-Gothiae incolas laude _{celebrandam. Verum enim} vero

fiqgidem ingeniofi mei, aeque ac rei domedicse

faculta-tes, non tam fvadent, quam imperan?, ut in prae-lentia non liceat mihi efle _lungiorii

idcirco manum de tabuia.

La _{premiere pavtie d'nn hon}

gouvernement efi, que les loix _{foint honnes. La feconde, qul}

on les ohfevve. La

troi-fieme, qii on vive felon les honnes coütumes _{par de hon¬}

nes inclinations, _{Senanit de}

tufage de paffions, part. I,

Irait. i. Difc, _3.