Disputatio physica de magnete, quam consensu amplissimi senatus philosophici in regia ad Salam academia præside ... Joanne Bilberg ... publico examini submittit Andreas Plaan, Wermelandus. In auditorio Gustaviano majori ad diem 13. Maji anno 1687. horis a

Q.F.r.Q.

s.

DijpatatioPhyfica

DE

MAGNETE,

£)uam

Confenfu _{ampliffimi Senatus}

Philofo-phici

in Regia

ad

falam

Academia PR Ai SI

_DE,

Vho

_Clarifltmo

Dn.

_JOANNE

_mikW

Mathef Prof. _Ordin.

Tublico examini

_fubmittit

ANDREAS Ρ LÄ

_AN*

Wermelandus.

In Auditorio _{Gußaviano Majori addkm} 13. Åiaji Anno 1687.horis ante

meridiem

_folitis.

UPSALI/E,

Excudit HENRICUS

_Genfer/S.

_Jf.M.tis

Flurimum Rc*uerenåo &

_Amplijjimo

FlRO,

Dn.

M.

ERLANDO

®

st os» asii/

Wermciandiic,

Dalise ac Bähufenfium

VlKIiE borealis_{Superintendenti}

gravi!-fimo, EcclefiartimCarolftadieniis&Kij# lenfis Paftori frieri_{tifiimO) Confiftorii}

i-bidem Pradidi_Regiique

_{Gymnafii Epho*}

ro_{longe dexterrimo, Μsecenatima·}

gnoac Patrono optimo.

Vt Et

Speciabih

Domino,

Dn.

ER

I

CO

_PLAM,

Vrbis Cärolftädienfis fcnatori

meritif-fimo Parenti meo

longe Cäriflimo

asrernüm Colendo*

Εüberm mihi_{quos in}

_%räfenth

ad-optarem Patr&nos,promtλ

cogitatio

ΡLur, Rev. Pr£

ful

_{nomen tuum}

_fog*

ge

[fit.

Quid

enim mererer ρlur. Rev.

Praful, β

ηii

II

um T

ejlimomum

meλ

ohfer-vanha er_{ga te}

_oßender

_em,

fingula-rm benevolentiam non_femel

exper-tus, Tibi commendatUm

_cupiam

_?

proinde

quo magis

favör

em tuum

deftde-ro, eo

fubmi

tfim

cont

endo,

«ί hoc devoti

animi

_pignus

_fereno

_vultu

_excipias,

pliffimo

nomim

Tu

o

fimplici

forma

injcri-pturn,

Tibi

optime parens

quid

non debeo?

poterat in opiatis

effe mihi,

ut verba

_fup·

peterent,

qutbus

parem

merit

is

Tuis

gra-referre

pcfem

*

Sed

hüic

mea vo~

luntati intercedit C

nfcientia

imbecillita-/ά ///fre, //i #0# mwus _quam

_quod

in mea

_potefiate

exile,

_ab

_animo

tarnen

magnum

offene

poffim.

Plur» Rever»

_dignitatis

Tuje»

&

Tibi Cariflime _parens»

Obfervantifömusctiltor

Obfequentißimiu filtas

In

_]tmenk

_exiwit,

ANDREJ PL A

Ν

_II^

DifTertatioiiem

_elegantem

De _Magnete.

COgnatum

Ferrum

Magnes,

}

quo

ducat fcedere

Qua cLam vel rapiat velrapiaturope·;

Unde fit aiterno concordia tanta metallo, ipfaquequis penetret iaxa

pereanis

anior

Idem ftellifero cur pendeat amulus axis

Gaudeat & _{gernino confcius}

_die

_polo: Vaftaque viluris peregrini littora

mundi

Aqucrei

monftret fideris infiar

iter : Pluraquequcepriicum miraculanetciit^vun\

Hxcs Plani, no'ois jam tua charta, refert. Quam cumdefendasMufisScApolline dextro,

Et des _{ingenii pignora puicra Tui}>

Ut _Magneta

chalybs

arcano

diligit seftu,

Sic te piomeritus

fponce fequetur

honos*,,

Ojficii Amicit'uquecaufafcripfit

Eidctn ftudiorum fuoröm modern

tori _cariifimo,

IN

oculos

ter

alia

_noßros

qua

_mentemque

in

naturacontemplatione

_aämiratione

fe

riunt,

pracipuum

ferefibi

vindicat l&curn

Herculei

_Liftdu

_{ßnguhris quadam vis eß}

indoles. Sive enirn tntuemur,_ferrum

_Ab

_eo

rapi0

ό" longa

ab

ejasattraciu

fufpendipoße

annüforum _feriem 3 ßve obfervamw.

quo-modo ad

_polos·

_orbis

_η

_oft

_γ

_i

_fefe

_circumagaty & femρer aut

_{feftentrionem}

_aut

_auftrumr

njel

_potius

_{utrumquefimul}

_mbis

_indigttet

_j, magna

profeclo

fefe nob'isßuporis,

magna,,

β

dtffcrendi

offert

materies

3 qua

vel

anti-quam atatem

vel

pracipue

han

c no

fram

excrcuit♦ fuo magis

tibi

gratulari

fas

cxi-ftimo

c

(ff eximie

Ό

amine

Re

fp

onde

η

qui

argumentum tam nobileac arduum

dele-gift

i* in quo

fpectmen

ingemi

tut ac

e-rudittonis

_oftendcres.

_Ego

_quidem

_tanto magis ex anirno

tibi

applaudo,

quo

fidc~

Hörem _operamtuam

_in

_ftudiis

_me

_is

_per

_plli¬

res _{jam ann os}

fenferim*

DEumitaquefup-plex

oro , ut

adfptret

honeßis

conatibus

tuis.%

cofque ad

optatigm

finem

b

enignepro->

moveal*

Ita_{gratulari voluit.}

"

ARdua

faepc

tio

mcam

inentern

tra*it

dubita*

Cur ferrurn m_{agn es}

_rcfpiciat»

que polos ?

Illud_{Cecropice quondä filuiftis Athenar,} Illud Socraticac nec docuere

_Scholz,

JCircherus _{placuit, capfas} nunc

denique

Carres

Addens, dum

_{magnodilferiringcnio.}

Felices _{quos vera juyant \ quéis addcre}

nomen

Praeclaro _{properas ömine, Amice,}

tuum.

Ergo dumque polis fcrroque qbvcrtitur

Ultro

Magnes,fitvivax fama perora virum,

Quod

precer ulterius, non jam £cit fiiv

gere Mufa :

Longa, Tedo

felix,

_{tempora,viveVale.}

hl honoris & amicitu

τεκ/Αη&οΐ/

l. m. _{q. f.}

@}φφ®®φ$φ§·φ$φφ

^ύ ^- '"'m ^€'^a~~<*Å.*~ ^e*'-a' Itl .<Αν·v»si, w (i. .(#· y»»if ·'

C,4i\ L

Thi L

Ν_{comparationeCorpora}

natura-iium _{vulgoviventibusconceditur}

prazrogativä , ita ut mufca Sc

formica _{aliaq^ qu*viveiitia}

iolc-mus_{appellare,ciignitateScioli Sc}

iteilisanteceilant.Fittarnen hoc _urplurimurn ab illis_{qui rationem in}

quovita coniiftit pla¬

ne _{ignorant* Nam ofterunt ie etiam inter illa}

quae manima _appellancur

_{multaqu&inlonge}

majoremnosrapiunc admirationem -y ex

quo-rum numero_{lapisquidam eftviiis aipe&u}

nec

pellucidus, ab inveiitore luo,IiIldes eilPlinio, JMagneS appellatus qui beut etfeitu iuo

ani-mantium brutorum ioiertiam vineit : ita vi·*

ribus illis admirandis humanum _Ingenium valde _{fatigat* Conhftitautem in hoc} ejusef-ficacia, ut &terrum ad fe _{alliciat, Sc ad Po¬} los mundi convertatur, cujus ope mortaliunl

ufibus _{egregie fubveniturin aäionibus}

quoti-dianis: _pr«dpue

vero in vallo oceano

medi-ifque _{tempeftatibus ac Ccelo nubiio,}

qvuna

Hie viam monftrat _{quo iter inftituatur, ubiå}

viventibus aliis _{nullum auxilium eft} expe-äandum*

«§ (ι) &

Th, II.

Diu tarnen non eft _{exquo nota} fuit

poÄerior

h«cc vis ejus

convertendi fefe

ad

car-, dines mundi. Atqueiicut prarclara inventa

tantum non omnia a teneris ortafunt initiis,,

& _origine

_obfcura

_{i ita non}

_fatis

_conftat

cu-juiam _{gloria hujus inventi merito debeatur.}

Communiter _{ftatuunt,pyxidis nauticae ufum}

repeftum in

Melphi

civitate Campaniae,quae

terra di lavoro dicitur,ut in novis repertis

autor eil Guido Pancirollus. Atäte Alberti

Magni, qvi

leculo duodecimo poft

natum

Ssl-varorem fioruit, converfionem magnetis ad

polos notam

fuiiTe Cardanus

in

fubtilitatibua

fuis contendit. Prior vcro illa aife&io,unde

iiderites,Heracleus,Hercukusnominatur,non

tantum Piatonis & Ariftotelis atvo, fed an«

tiquiffimis

quoque

Philofophis

nota

fuit.

Huic

inquit Plinius:

lapidi

natura

fenfus

manufquet

dedity quid ferri duritie

pugnacius? led cedit

& _{patiturmores,}

_trakitur

_namqué

_{å Magnete}

lapidej

domitrixque

illa

rerum

omnium

ma¬

teriaad inane nefcio quid currit, atqué ut

propius venit

confiftit,

&

complexu

hazret.

Quas operatio

veteribus adeo

vifa

eft

mira-bilis ut inter problemata

'άλυζζ

7πχι/)ελως

vjq

7ω

S-εω

μονω γνωζ/μ&

habita fit ejus

inve-ibgatio.

Th.

III.

Si vetufliores illos naturae

myftas adire

placet, inter aninlata lapidem hunc

habuiflfe

Thal·-«s (?) ^

Thaietem nois docer-Ariitoteies in dé ailim* aliiqué complures. Verum cum vocabuium animae aeque ac vitae apud Ariffotelicos ad-modum fueric _{ambiguum, facillime ab er¬}

fore uno ad aiium fädus efl tran.fitus. _Qui enim Ariifotelis _{ίνπλζχα&ν & mpyeicur Θ&·} explicare funt _{aggretiij pokeritati} magnas

nonnunquam nugas venditarunt. Sic

quo-que voeabukim lilud έ<τί& cum Effeutiam

vertere debuiffcnt _{pluribus in locis}

Subflan-tiam _{fecerunt, unde formarum iilafum}

Sub-ftantialium infinita cohots Si _qualitatum

rea-iium numeroia _{Compages. Hinc adeo} fa-dum _{eitjur & Subftantiali illa forma}

quali-tåtes _{df« provenru feecundiilimo}

beduceren-tur, & cuilibet form« _{pkirimse quålitates} adicriberencur, qu« attractrices, expukrices, intenrionaies virtuales &'c. _{nuntupatae funt.}

S_{itilqué iibi felicirer}

negotium

confetiife

Vi-debantur vecerum _{fe&atores Sc interprets,}

dum pet virés _{hujuicemodi iniitas} llaturam

torporum _{explicare poifent. A:qué}

_fi

contin-geret _{aiiqiiid ulterius objici, ut Certe cir¬}

ca _{refponiiones adeo obicuras iion}

poiuit

noa _hen

, ultimum erat 5c certitümum

refugium qvalitaturti oceukarum

invo-iuens _{ignofantiam iuam}

obtegere, Qvae

tarnen via a curiofa _pofieritate

nunquam fuiflet _{damaata nifi rem}

aliquam

^4) S'3·

tivam acrealem in _corporibusfinxiiTent_prio* res _{llli, quam percipere arduum mmis erat}

nedum demonitrare. Th. iV,

Inter Ariftoteiis _{interpretes Alexander} Aphrodifieniis qui xaf o

tfyw]ης

elf

appeliatus, ferrum cxiiiina»; naturali ponde-re di interna virmce feie movere ad

Ma-gnetem, nec trahi a Magnete niii ut a fine«

Qvam ejus opinionem re)ecit Albertus Ma¬

gnus cum düeipulo Thoma, ilatuitque

Ma-gnetem impnmereferro qvalitatemmotivarrt

qua lliud ad fe trahat 5 quam fententiam

ample&icur divus Auguftinus , &: plerique

omnes ex Scholailicis_{j qui quoque}

Magne-tis vim _{participationem coeleiiis proprietatis}

afferuntj variaque

adferuntproMagnetisope-ratione in diilantia. Pauca é multis obler-vabimus : tam _{proje&ionem quam}

traäio-nem fieri _{per certam aliquarrt qualitatem}

im-preifam, fed impuifum tarnen imprimi per

immediatum conta&um _{quantitativum, nori}

vero _{qualitatem attra&ivam : rationetn}

red-dit Suarezius _{difp. i8< fe£t. 3. quia}

videli-cet irirticutae funt ånatura ad contrarios

eife-öus. _{Magnetem autem imprimere qualita¬}

tem illam ferro _{per alterationem medii}

uf-que adformam, & tarnen in illa alteratione fervari modumefficientis caufae. _{Neque enim} obftare _{quod medium ipium non trahatur}

*3 <5)

ad _{Magnctcm,cum aliud}

_{fit quaiitatem}

dif-ful'am coafiderare in_{medio, aliud in}

diftan-ti _paffo.

Th. V.

Ceterum haectalia ad naturam Magne-tis _{ejuique operationes explicandas parum}

faccre _{ipla ratio faciledi&itat. Etiamfi enim} aliquid hiice teiminis exprimatur, quod iie

qui _{dogmatice tantum lcientiam tra&ant} ,

latiitacere _{afiquo modo poflit : certc iisqui} exper.cnciam _{agnoicimc ducem, naturaeque}

arcana curacius rimantur feie non probabit.

Ibi _{cijun parum imereft anqui interrogatur}

nißü _{relpondeatj anita rclpondeat ut}

mcer-t-una _{dimitrat uuerrogantem: Sepofitisitaquc}

non fme _{juftiftima cauia hoc}

innegotiove-terum _{placitis, aiiam viam}

erimus'ingreffu-ri, qvae plenius ad optacamnos

metampof-fit _{perducere. Cui fini nec operae}

arbitra-niur _{pretium, veterum piures adducere}

opi-»iones _{quum earum nuUam derendcrc fimue}

paratijinrefeliendis vero parum glorbr po-fitum _{exiiiimamus, cum ea tempora potiu«} cxcufare conveniat _{quam perftringere.}

Un-de non immerito male auditAriliocelcs,qui

nonnunquam plus operae pofuit in fenfibus & _{opinionibus aliorum rcfuiandis quam in}

ipfius veritatis _{inquifitionc:} cum illas igno-raffe _{unicuique fine ja&ura fcientiae non}

_fit

jndecorum, hanc verö turpe non inrelligere.'

it (t) it

Th. VI„

Quanilibet autem hicavetcribus faeia-mus feceiTum non tamen adeo nova fünf

qua; heic adducere decre'vimus. Secuium e-nim eit & _{qupd excurrit, ex quo naturalis}

Philoiophia eriger« lapertos ccepit y cui iub

Schplailicis tenebris laporaiui _magna

quas-dam _{ingenia' iubvenere, quorum operarn in<}

defcßarn in veritatis

_{in.veiiigatipne,}

_{Iii poiTetÄ}

vetuftas _{ipla, maguis laudibiis extolleret, Sed}

miftis _{reliquis, de Magnete noftro tantutn} erimus _{foliciti, in cuju6 fcrucinio Giibertüs,}

Verulamius, Carteiius, Cabceus, M.eri?nnus Fournierius, Grandamicus, Kirkerus

magua-que alia nomina iurrima cum laude occupati

iuntjevidentiilimilqieviceriint rationibus hoc

in genere formarum fubitantialium qvalita-tumque fuppelle&ilem prorfus eile otioiam· Quod h iraquenobis aliqua hic adferre

con-tigeritj difquihtione ukeriorenon indigna^ta-libusea nosdebere _{magiitris libentcsaegrati}

ccnfitemur-yconfitebrmurque_porroii_peralios item _{profipere licuerit. Id tarnen benevolum}

Jeftprem in anteceiTumvelimus _mpnitum^ne

quidem hic nps_{fpipilegiumtentare,cum} tora

«a _{opera jampene nohis perierit, laboreadeo}

indefeiTo _{praecedentium,& in primis Kirkeri,} qui in vailo illo opere _Magneticocongeliit,

quiequid ufpiam haberi pptuit poniideratione tah _{dignum; fedtautum curae efte ut}

exem-plo

l:V\

(7) 3»

plo aliorum vires noftras periciitemur, pub-iiceque defendamus ea quseémucis

hiicema-giftris doftorumvidelieet virorum

fcrijptis

&C operibus utcunque hauhmus.

C A Ρ. II.

Th. L

A D rem _{proinde iplam propins acceiiiiri,}

*·*inter _{duplicem Magnetisafteftionem, quå} & Éerrum crahic , βζ ad polos iole mundi convertit_{jpofteriorem primo Iqco exariiinare}

placet, quippe quod fine ea prior reäe

ne-quear_{explicari, Ad fidem itaque}

exprimen-t°rum licehit nobis arbitrpr adferre _qu«dam

Phaenomena _{qvae apud Carteiium habentur}

parte princ-4. f. 145. I. QuedMagnes ha'oeat

polos,qui ubique locörumfefe ttd polos mundi

con-verum!. II. _{Qui, tarnen deverfis in locis mclinent}

fe verfus Centrum terra. III. Quod du» jpbmci Magnetes eodemfe medo convertant ergafeipfos, ae

quiiibet _verfaterram. IV· Ita converfi ad tnvi-cemaccedant. V. Si dmdatnr_{Magnesfecundum} quatorem_{fuumpartes junftaprim ferefugitnt.VI.}

Si _{fecundum polos diwditur,fragment* diveifå fiunt}

virtutis. VII. Eadem vis _{efl infragmentisMagnetit}

*c _{intoto. VIII.}

Quod vires rubigine}fm atque

ignefucceßuque temporisamitterepoßit. Qvse

pau-ca _{pro afte&ione pofteriore}

quam hic

expii-care _{aggredimurfuiücere videntur}

,neque

e-nirn nobis _{animys eil} nunc ornnia & _iingula

huc faciunt excutere, quod ccrteotiam

inftituto npftro minime convemret,

«8 _{(8) &}

Th. II.

In caufam horum effeituum

inqnifitu-yis* ex aluore prmcipio _quaedam reperenda

videntur,negratis aftumpia vtdeantur ea qua:

demonitrariom debent ioco ifundamenti iub-iterni. Etfeitus _{generalis cerie hoc tempore}

lippisδζ tonioribus innotuic, cauias vero qui

atiignavere veras, auc nulli auf pauci reper-εΐ lutit.Fix* _{effeäiortü, ak Scaligerexercit. 13.} De _{Magnete, fixam quoque oportet canfam cjfe.}

£go vero quid ? Quid aliud ruft verum <· Νos in

lucererum tenui _{cahgare, m medtocn Cacutire, in}

majore cneos e(fe inmaxima wfamre.lngenuA

pro-feito ScCandida confeüio!mterim iufra _paulo

adjicit: Fetrarum omnium omnesfabßantias,

faci-es} vires fibt quamque fimiii pendere yultu, ßve

mundus _{ineepit. quod verum efi, factle} perfvadebt-tur, cum prtmü Ulis momentu infemru natura

rti-dimenra _{confenfijfe : Sive eft aternus, necejfe eß>}

no» fortuitam banc _{rerum dijpoßtionem, fed ordine}

ac _{legefactum adfuperiorem ideamcredere. Cum}

iraque huic

Philoiopho

aliifque reite natura

iibi Concors ftatuatur atque _confentiens,

re-rumque omnium connexionem admirabili ferie Sc perpetua necelfitudinc conjungat j

non fine caula iubftantialem _aliquem influ-xum efle opinamur , cujus beneficio vires

halbe a fixo _{prineipio Magnes habeat &}

exerat.

«8 _{(?) S»}

i Th. HL

Scimus _{tellar^m domtciiium noftrum}

re-fpe&uparciumiuaruin 6c Contentorum

admo-dum valtum eile _{corpus 5 quod tamen nuilis}

futtultum Columnisaut_{balibus, nuilis}

aiiiga-tum_{vinculiaintervortices cceieiies}vieinos

de-prehendimus eiie _{penduium, iocique}quem å

primotemporena&um.eitadeotenax,utnuilä inde vi_{peliiaut dimoveripoifiti Qvare fervac}

telius ab aitris eandem _{perpetuo diitantiam*} eundem ήmm, ineiinationemeandemj

vicif-fitudmes_{nulias temporumiubitreipeftu totius*}

nuilasdirierencias _{agnotcir. Unde pro}

funda-mento_{poniturMatnematicistiineam}

meridia-nam110η _{variare,obbquitatem Ecciipticae fibi}

iernpercönftare5Veuttim circatequatoreineiie

generalem5 quacvoreiiepuncla Cardmalia &

id genusaiia. Quiaautcm circuli mathematici

in_{Cado non}

dantur, iatendum iubinde elt,

naturamad exaftasadeo_{iegesac machematicse}

iunt,aliigari

nonpolte; cujus indicianon levia

moijftranc tabulae Aitronomicse , quae hodie

tautumnon omnes_{qu& ha&snus prodiere, i}

coelo_{diiTentiunt5 non quod111}

arte ipia fit de-» fe&us, ad iUtaenim momenta_{ternpusyeruni}

indicant, motum _{ln.vquaiem reddendoäqua¬}

lem, per _{Eccentricos, Epicycios,}

proitha-phxreles 8c_{anomaiias, hocque modoaut}

de-te&um _{iuppient aut iuperfluum abicindunt;}

led _{quod motumin eoeio revera elliptieun*} haC

(oi) B

iiacratione _{optime poiie expiicari arbiträntiira}

Hsec_{ipia tamengeneralis non iubruunt}

fiui-damenta, cumorbis magausexiguam admo«* dum ad hxarum _{iphaeram habeac}

proportio-nern, adeoque vicillkudines iiquae onantur, iu_{deciinatione, vel meridian« iuieae, vel} eie-vationis _{poii,tautinon iunt ut tingulare alk}

quoddilcrimen pariant inter illaqua: vel olun

fuere velnunciunt, vel _{denique tutura erunti}

Hujus generis aliqua erudito orbi propofuiffe meminimus P. Petitum Mathematicum

Pari-iieniem 111 diiTertatione de latitudine Lutetiae & _{Magnetis deciinatione qua: magnoperé}

probamusj ita tamenutin ejuimodi obierva-1

tionibus_{operadeturquamdiligentiüime ne}

in-eert«aclubricaeünt& in _{magnos nos errores}

inducant.

Th* IV.

Qyod ii itaque tellusinrer vorticesfeliquos in_{aequilibrioluo continetur}, fieri llkidex

am-biente_{aliqua & circumfiuente materia neceä-'}

fumeil. Ad hoc Üatuendumeo_proniores

me-ritoiiimus, quodeonitet indices

anemologi-€os _femper

ventorum iequiduitum, eoidem-queåpartieularibusvariafi, ågeneralibus,

ii-eutin _{aequatore, ne tantiilumquidem}

immu-tari, Erit_{itaque procul dubio térreilrium}

et-fluviorum _{fluxusquidam ordinarius,}

quiter-ram iniku fiio _{continet, hbraique tellus ipfa}

jfam inde å primoortus tempore habeac his

wo

Ob

fluviis _{recipiendis idoneas.}

_Fibras

_ejufmodi

non tantumin tellure ipii fedinreliquis

quo-quepJanetis, magni

nominis

Aßronomus

joh.

Kepplcrusagnovit &

demonftravit in

erudito

operc qnodAftrönomise

Copernicae

£pitome

inlcribitur, quo benevolum Ledorem

abic«

garnus»

Th. V,

Εvidohocmottt_generali3

necciTe eft

omnia

^Corporamundanaqua; eidem motui

obfecun-dant, quoadinternam

ftruduram

non

adnio·»

dum inter fe difterre, _{Agnoiciturilla in}

qui-buldam_{corporibus, benehcio}

_{Microfcopiorunv}

linde_{praxlaramultainnatura}

_hoc

_fecuio

_ante*

ignota funt deteda. Qyia vero

nondüni

ad eam perfedionem redada

funt

_{, neque}

forte uiKjam erunc , ut

omnia

quse

deli-deramus _{expiorare liceat j}

_ad

_analogiam

pororum _{qui inveniuntuf in}

Cauiibus

w.liis herbarum in mineralibus, in infeäis, aliilque pallim obviis , ignota

aiia

conii-1

derare natura; conientaneum eft. Et cum

naturam_{femperaequaliter operari}

exindc

cof-ligiftuis, principia Mehanica

omniu.m

utilifH-nna_{cernimus ad operailla}

demonftranda,

_quas

finonomninotaliafuérint _{qualia lupponimus,}

nonmultii tarnen ab illa diipofitione abludere

poiTiuic, Hac operalciiicec

cvitare

licet

«3

flémilkmforrnarum & _{qualitatum, quarum} notitia obfcurior eit rebus _{ipiisqui per\illas} folent demonftrari.

Th. VI.

Poil Gilbcrtunvnoa niediocri cum

eraclu-mento icienrix naturalis in _experimenris

ma-gneticiscxcolendisnon paucioccupati irmt,ut exlaborioiillima corundem colledhone _apud Äthan: Kirkerum cftenditur.Vixtarnen _quis·*

pinmeft iriventus quifei.icii.is fundamenta iiuic experientkeponeret Renaio Carteiio,·qui hr

cuc_{ingenio pollebat: itaeertam ipeciem Eler}

mentiiui_{primiiuppoiuititriatam,qu2e} particu-laemeatus permearent teliurisaxi ejulidempa¬ ralleles, &abuno venientes polo ad alterum

libere tranhrent: &cumad inltar _cochlearufri

eiTent_intortae,nonppflent ingredi _eåpartequå

cgredereutur, propter differentes

ipirarum

extramitates å meatibus alio in_{polo aiiter} ex-cavatis: _{iequebatur itaque part.culas eafderri}

iitegreffa?eiient ab utroque terrae heraifphxr

rios viamfibiquxfituras per xrhera donec ad

polum redirentper quem anteaintramnty

hac-querationevortexfa&us edmotus earundern,·

quemitu redituque nuncper corpus teliuris,

nunc_{perathera confecerunt. Uberiorem qui}

defcriptionem defiderat & Schema ipfurri adeat Autorem _{parte princip. 4.' f.133- &c}

feqq:

$$ _{(Μ· St}

Th. VII.

Ηχς. _{hypothcfis pmnibus quidero yifa eft}

fpeciola3iedtamen nonornnibus perinde

cer-ta _{&;natur« conformis,}

quarealu

aliaratio-»e _{illam emendare iunt}

conatij Gaiii

equi-demUlimaximam _{partem iicuc & SyAemata}

lua _{magnetica patrio}

iermoneconlcnpierunt,

quaeipla nunc non vacat examinarcj fed nec

admodum neceilarium _{exihimamus, cum} quiique hut faveat hypotheii; hic particulis iuis illam det _{figuram, illofqueporos telluri,}

illealia comminilcatur. _{CianifimusHugenius}

magnumBatavicae gentisdecus,in

cxphcatio-ne _{magnetica cochleas vel helicesnpn} admit-tit_{jin Magnete autem tales fibras}

fupponit,

quarum meatus_{diiponuntur in modum panni}

ferici, quem idiomate noftro _appellamus

0emmet· unde efficitur. _{ut materia illa}

efftu-viorum _{Magneticorum, quaiiscumquedemum}

e3 _{dt, villos ipiosdeprimat, qui eidem} ma¬

teri« obfUrent _{quominus hac via redire} pof-lec. Sed _{quoniam arbitramur publicani}

ali-quando luceni vifurum _{ejus Syjftema,}

quali-cunque hac traditioneinterea _{ipem noilram}

iolabimur. Iiludautem_{pro certo non veremur} a _{lerere, neminem}

amplius invcntum iri qui

quidemMathematicafundamcnta _{intelligit, å}

quo formas & _{qualitatesin hocopere} expli-«ando _{Übet expe&are,}

<8 (14) &

Th. VIII.

Jam cumMagties

eundem

fetvet

cum

tel-Iure _{fitum, eandem} declinationem, dubits-r

re nos rei evidentia ηan permittit , pro¬

prer di&a

effluvia

utrumque

contingere

j

quhi etiam

poftquam

experienria

duce

cer-tumfit, Ferrumquoque non tantum Magne¬

te _{ta&um, verum eriam} diutino fitu polis

mundi _parallelo,eandem

conrraxiiTe

affe&io-nem_{j quid prohibat}eofdem huic

metållo

in~

ciie poros&meatus, eandem

ftru&uram

par-ticularum. Imoverb ii aliquando alia

corpo-porafuerint inventa qux

idipium patiantutj

hiieeeadem annumerare vero conientaneum

eil. Qyia tarnen Curiofitas humana ha&enus

praeterferrurn StMagnetem

nihil

deprehendit

huiceffeftioni _{iimile,quid in}

pofteritatefedu-la expe<ftandumerit,ipfa feiet,

Teftaturequi-demRob: _{Boyle qui in experimentis}

natural'-bus _{magriumeft a,deptus nomen,}

_{fe in}

_certo ©ehrae_{anglicanx generevim}

_magneticam

per-cepifte, poftquam igni exempra

ad lineam

meridianamfub idonea_figura

_{refriguiftec.}

_Ve¬

rum trtbui fortaffis hoc _{poffir ratnentis iive}

ferreis live _{Magneticisinilla materia}

delite-ieofttibus,quarum ope illa

operatio contigit,

Th. IX.

Rationes _{qu.e Gilbertum}

_compulére

_ut ter-ram _{ingentem faceret Magnetem}

praeeipuaj

fuerunt: i.Quod Magnetem é

fodi'na

♦5fi5)S#

£tum eofdeη fervare polos obiervaverit quos

infodina,polismundi obvertif. 2,

Quod

can-ceilt ferrei qui diu terrae ad

pcrpendiculum

iiiibtére, iibi deinde reli&i, vi terrae

Ma-gneiica adpolos

tele

converterent. 3.

Quod

virgi ferrea éfornace

edufta,

ii

fecundum

Ii-neam _poneretur meridianam_utin

illofitu

fri-gefceret, vim

eandem

effet

contra&ura,

8c

veriorio_{adplicata magneticoeaidem}

exhibitu-raelTet _{operationesac}

fi

_Magneteta&a

fuiiTer,

4. Quodaqus ad

libeilamcompoiita,

magne-te tin&a _{aequilibrium fuurn amitteret, &}

cufpisauftralisquxadpolum

tendit

borealem

deprimeretur magis & minus pro

elevationc

poiiin qua experimenra

habentur.

Quod

ex? perimentum nemini famili^rius

eftquam

nau-tis_{qui ad divcrias}

_{poli altitudines}

_curfum

in-ftituentes, oppofitx cufpidi

pondus

cerae

ad-dunt _{quo aequilibrium}

_euipis

_{tueatur \} exper-tique iunt circa

loca

polis

viciniora

illamadco

deprimi, uttuto aiTeri

poilit iub

ipfis polis

il-lam futuram elfe perpendicularem, inaequa-.

toreaiitern conftat illampolis planeeile paral-.

lelamhic

_igitur

_xquilibrium

_{ipfa ii}

_ne

_ullo

ponderetuetur: Jbiverouius

pyxidis

pene

fu-turuseilinutiliscumeffluvia magnetica acum

iniitu _{perpendicularem detineant.}

_Confirmat

porromotumeffluviorum magneticum

Scobs

ferrea_{inquatalesvias}

_agnofcere

_licet,

_ut po-lo _proximain

_diverlas

_abeant

_partes,

divilio-que

«Κ'Οί»

queibi bat in linea re<fta, circa lateravero.ii*

annuios quaG feie coiiiolm$r, Qua? eriam eil tatio mvciiiendi polos magneucos j

(jbi

enimvortices maxime å liooaretta abeuneibi

gequatorem.ejus eile couiUtj ubi vem reCtam

lineam reférunf polos habemus«,

CΑΡ, UL

Tb. _J.

Μ ltera _{Magnetis broprietas, qilod Ferrum}

4-®trahatex_{priofe -luit, licet prior ipfa Grv}

cognitione. Starim enim cum nomine _lapidis

ipnotuiife aiTerit Pliniusiocoanre _citato,cum

pailorisiliiusin Ida montecrepidarurn _ciavis,

bacuiique

ipfius Ferrumiruti cuipidi lapis

ad-b^reret.Parcioresauremerimtisin experimen-tis hiice _{enucleandis, q,uia ex prioribus rite}

perfpe&is, de hiice facillimiim _{Judicium Ferri}

poiTe non dubitamus. _{Proprietäres tantum in}

hoc genere itidem exCartefio nonnulias

ad-férre_{placet nirnirumquod ι,FerrumMagneti}

tantumadmotumvimiilam_{recipit idque} diver-iimode proutapplicatum fuerit, & iemperra¬

men_{Fepundumlongitudinemfuam. 2,Magnes}

vim non amittat etiamfi illumferrocommunis

cet. _{3,Vis illa magis 8c magis in ferro}

con-firmetur. _{4.Chaiybs aptior eithuic}

re^eptio-rii _{quämvilius Ferrum. 5 Terra ficut}

magnes ingens cidemquc vini communicet3 & quo

tf(

b)»

foicior _{magnes fueriteomajorem ferro com»} rnunicet vim. 6. _{Magnesarmatus:} plus ierri

iuftineatquam inermis. 7. Ejuspoliieirivicenl

juverftm ferro trahendö. 8v Et

ferriveiaite-rius_{Magnetis vana applicatione vis augeatur} quam minuatur, 9.Nullius corporis

interpo-fitio vim _{ejustrahendi lmpediat 10. Fortis}

Magnes ferrümå le diitansreuahere 11011

pol-fir debilioris _Magnetis

_contjfa&uj

_{Htc liinc}

praecipua, qui pluradeiitierat adeat Aiitorerrt

ipfum aliofquequi ill hoc argumenta

expo-iiendofüllt _occupati* Th„ ΙΪ.

Äiiimus _{quidem luerat plura adferre circa}

traöionem _{ferri, quam varii explicantj fed}

( propteraiiaimpedimentafilurnabrumpere

co-gimun Qui partieuias folutas, iive ftriatas

iivealterius form#11011_{agnolcunt, fubilanriaé}

dlicujus concatenatam _{nnguntferiem ad}

ma-gnetemexquoegreiTaeilreverti &Ferrum ieü

praedam advehere; alii aliterinreadeo

abftru-fameutern ftiam _{exprimunt, quin& tnultä}

gratis de Magnetedieumui"5quod videlicetSc

admotoAdamante110ηtrahatFerrum_{5& Cep*e}

»

qiioqueac allium _fpolientiplum viribus fuis?, quaetarnenfalfa eile jam dudumdodtorum

vi-rorum_{experientia monfträvinPorroficut}

tem-puseil breve admodum ex_{quo ipeciaiia iljäde}

Magnete cognofcere caepirnus: Itadqäthianl

haue_{aliquando wu/usmcremeiitumhabiturans}

&(«*)!·>

üiuHidubitamus> cum quotidie nova

illii«

phoenomenadetegaiitur^aliqui &totum

aetatis

tempusin illius lerutinio coliocare

voluptati

ducanr. Dececero cum_{jam pene} in

eonfeiTo

fit, exftru&ura tantum corporis& patticuiis

iugredientibusfieri hafce operationes, &

ferri

partes flexibiliores facile per haec

effluvia

de-terminari: _{Magnetemquoque}

_vel

_calorc

_ign'is

vel _{pravo fitu}

_veldrugine

_vimfuam

_amittére

_j

Conciudere licetcumcelebri quodam

Peripa-tetico: _H&cftmnia&aliabujusgenera/lurima

fa¬

cile ad Mecamca _{pr'incipia referuntur : nec}

neceffe

efl qualitatem occultamqua mbH expbeat, aut

for¬

ma',ηfubfiant'ulemobtendere _{, non} magis _quam

in-ielligentiam quandam commmfci: Cum entm

effé-ctus natura_{explicare volumus quantum}

fieri

poteßi

quarenda eß caufa, cujus idea clara

fit,

non

obfeu-rior_{ipfo quod qvarimus. Huié autem}

_jejunäs

&incultx tiaflationi ab aequanimo Leftore

yeniam _{paratarri confido* Nam}

_ornari

_res

ipfa negat, contenta doceri,