0 D E
A R T E P H I L O S O P H A N D I
D I S S E R T A T I O QUAM V E N I A A M P L . ORD. P H I L O S . U P S A L . P. P.M a g .
PETR. DAN. AMAD. ATTERBOM
P H I L O S , T H E O R . E T P R A C T . A D J U N C T U S R E G . SOC. S C I E N T . E T L I T T . H. GOTHOB. MEMBR.
ET F E L I X S J Ö S T E D T s T r r . f l o d i s. OS TJX O G r ‘T H ï . I N A U D I T . O U S T . D I E X X V I I F E B R . M D C C C X X V M . H. A . M. S. V P S A L I A K E X C U D E B A N T R E G I A E A C A D E M I A E T i I OO RA P HI .
DOMI NO M A G I S T R O
F A B I A N O G. E K E N S T A M
T RO FES S O RI . DOMI NO M A G I S T R OJ O H A N N I M. B J Ö R K L U N D
P R A E P O S I T O E T P A S T O R I E T D OMI N ON I C O L A O J. S J Ô S T E D T
S A C R AE R E G I A E A U L A E CONCI ONATORI S A C R U MBenefit iorum Mem or r
Vo l ui t d e b u i t R E S P O N D E N S .
D E A R T E P H I L O S O P H A N D I .
'AXX* p v t ro <yi < L o c X » * r < x o » eux «XXp i té a a t, til l y Z p x s , «Xvt {ÿ * x 5 x g w t r« voti i i Kxt ms (piXoaofflovtri- n i t yxg ttt a X X t f i o l f T i S j
Pl a t o.
( Q u a n t u m sit jn rebus humanij in a n e , quantum adeo in sei- e o u a quoque hu m an a, minime profecto latet e o s , qui ab • m o r e s a p i e n t i a e Philosophi dicuntur. Quin potius pro initio Philosophiae primoque ad eam gradu h a b e a tu r, scir* se n i h i l scire; eaque, quae ig n o ram u s, longe pulcriora essi iis, quae adspicere et perspicere videmur. Haec vero igno rantia ipsa P hilosophum com pellit, ut viam *’ex tenebris, ad lu c e m , per umbras*’ inveniat. Immortalis menti m ortalium inest adfectus amoris et adm irationis, qui objectum itidem im m ortale am fide infantili c om plec titur, aut studio virili quaerit, n e , quod amplexus est, in umbris p e r d a t, sed ple na suique certâ cognitione denuo teneat. Atque hoc O b je c tu m , q u o d , ut unicum A e te rn u m , ita unicum V e r u m , « quia Verum a m a b i l e , unicum P u lc r u m , quia V erum a p
-p e t i b i l e , unicum Bonum est, revera in intimo mentis n o strae sanctuario reconditum vigere; id divinando praemonet actio quaevis ingenua, vel Voluntatis, vel Cogitationis, vel ambas conciliantis Sensus tum aesthetici, tum religiosi. Idem vero sanctuarium mentis menti recludere intendit Philosophus, ut m en s, quoad conditio humana permiserit, plane conscia evadat et compos r a t i o n i s sui i n t e r n a e et a b s o l u t a e ; rationisque simul rerum cunctarum, quae illi subjecta est, ta m quam centro ipsi circumferentiae Universi. Ut autem ad hunc fi nem Adfectus et M oderatio, Instinctus et Judicium in philo sopho una conferunt; sic etiam in omni philosophia incor rupta duo exstant elementa, quae una vim ejus efficiunt: A m o r ct Cognitio. Ubi am or sum m us, ibi etiam cognitio summa est, ibique objectum utriusque; q u o d , ut fiat nobis utrimque com m unicatum ^ et d e s c e n d e n d o sortem naturae humanitatisque assu m it, et e l e v a n d o ad ideam Sui pro pius usque reducit. Ibi tantum Sapientia, qua talis, exsi stit: quid enim Sapientia, per s e, nisi Amoris et Cognitionis identitas? Deus solus Sophus est: n o s, quia sapientiam q u a e r i m u s , Philosophi sumus. Quidquid ex sapientia illa in nostrum cadit ambitum modumque cognoscendi, id s c i m u s ; atqui p er E um solum.
Quandoquidem vero Sapientia id ipsum est, ad quod nostrum qualecumque Scire referatur, ut eam cum cognitione, tum vita, quamquam approximante solum imitatione, ex prim am us: via et ratione, quod quaerimus, quaerendum est, ne nubes p r o Veritate amplexemur. H inc non tanttnn s c i e n t i a est Philosophia, quatenus cognitionem adsequitw ex illa sapientia suprema emanantem; neque tantum v i r t u s ,
quatenus ct sensum et intellectum mentis purificat : sed etiam
a r s q u a e d a m , quatenus ad effingendam tendit fo rm a m ,
quae v i v i d a m sistat, atque ab omni parte com pletam , et a- moris inspirantis et cognitionis inspiratae imaginem.
Q uod autem in philosophica rerum contemplatione a r s est, seu arti c o n g ru u m , id necessario, perinde ut ars quaeli bet, proprium sibi habebit organon vel instrum entum: hoc de m um recte u ti, artem ipsam efficiet. H anc sibi opella prae sens in disquisitionem vocare proposuit. Sed quoniam om ni bus de causis res est maximi m o m e n ti, altius eam repetendam esse censemus. N am in cognitione philosophica nihil om nino profeceris, nisi antecesserit o rg a n i, quo cognoscis, dialectica investigatio. Ita vero mirabiliter constituta est haec cognitio, ut ab una parte reflexionem ad nihilum redigat, i. e. ad con scientiam inanitatis o m n i u m , quotquot in reflexione s u n t , cor- r e la to ru m ; ab altera tamen reflexione carere nequeat, quo niam et ipsa est reflexio, et quidem a capite usquo ad cal cem. Si ergo reflexione, ut instrumento cognitionis, utaris : •quomodo?
Primum constat, of f i ci um, quod reflexioni philosophan- ti ante omnia - explendum in cu m b it, id esse, ut stationem vere speculativam ea suam faciat, et quidem distincte pro- piiam. Contemplativa rerum meditatio tantum m odo aeterni, quod quaerit, Veri percipere valet, quantum percipit per in tellectum mentis plane sui consciae, h. e. per dilucidam m- telligentiae evolutionem. Hanc autem non perfici posse nisi per seriem notio n u m , quae reflexioni, justo o rdine, omnia sistat et quasi fixa reddat principalia ideae evolvendae mo
m en ta, in propatulo e s t ; neque ullo p acto, nisi per sysfema cognitionis c o n su m m a tu m , in s c i e n t i a m emergit immediatus ille realitatis absolutae conceptus, qui *et essentiam mentis et actum intellectus primitivum constituit, ja m ergo quaetirur r a ti o , co nditio, via, quam ad stationem vere speculativam reflexio ineat: quaeritur acies, cujus ope discernar, cum sta tionem ipsam , tum omnia quae ex eo culm ine, ad intuitum plene intellectualem evecta, conspectu libero lustrare possit. D e specie cognitionis, quam dicunt e m p i r i c a m , tacem usj parum enim in scholis philosophorum versati sunt ii, qui ne sciunt, quam curtå haec supellectile gaudeat ad veritatem re tegendam. N am in sensu isto hom inum co m m u n i, quo sub nixa est omnis empirica notionum retum que peritia, n u llu m , dum scientiam adfectat, nisi mere rela tiv u m , habitum induit. M a teries autem cognitionis, relative concep a i. e. intra relativi« tatem reflexionis ab Idea Absoluti divulsae, phantasma indivi dui cogitantis aut e s t, aut saltem esse potest. H in c oripo Scepticismi; quem sensus iste co m m u n is, qua t a lis , fiustra debellare conatur. Quae o m n ia , tamquam antea demonstrata satisque explicata, heic ut concessa sumimus. — Quid vero? N u llas, praeter dialecticam, veritas absoluta habebit manife stationis formas? n u lla s , praeter sysrematicam, vias com m uni cationis? — Habet q uidem : sed heic de u n a , etiamsi non u n ic â , lo q u im u r; de s e i e n t i â videlicet ejusque conditionibus»
Jam quod ad n o t i o n e m Scientiae attinet, facile intelli- g i t u r , e a m , si cognitioni philosophicae ullo m odo conveniat, amplissima solum significatione id efficere. Principium et es sentiam rerum exploratura, Philosophia, quatenus scientia»
sine quo nil solidi, nil certi cuilibef earum subessef. Quod sane aliae tacite agnoscunt, aliae expresse p r o f le n tu r ; quae vero id palam negare sunt ausae, non sponte insaniverunr, std impulsu cultorum q u o ru m d a m , qui , nimio partium stu. dio abrepti, vel hoc ipso m irum in m odum com m onstravere, quantillum de notione Philosophiae perspexerint. Etenim si consideraris, quid ab empirica cognitione philosophica diffe r a t , aut nihil inter eas intersit necesse est, aut haec sit cogni tio e a , quam de se ipsâ habet ratio quaedam quâcumque ratione subjectivi superior. Ecquid vero de rebus universis singulisque rationaliter praedicari posset, nisi esset p r i m i t i v a quaedam praedicandorum r a t i o , vi suâ propria se r a t a m faciens, et quidem perceptione suimet ipsius absolute affirmativa; cui rerum et spiritualium et naturalium r a t i o n e s cunctae inessent, essentiam sub unaquâque formâ communem tenentes? Hanc autem rationem ultim am , quoad in intellectu mentis humanae se patefecerit, s o l a , quam isti carpunt, in quirit docerque Philosophia. Quod si verum est vetus jair, a d a g iu m , artem quamvis vel scientiam nullos habere osores, nisi ignorantes, — neque m irandum d u c im u s , P hilosophiam , prae ceteris, veritatem hujus tfFati esse expertam : non tamen im pune ea sp ern itu r; et disciplinis, quae nexu intimo conjun ctae cultum animi liberalioris efficiunt, male omnino consu lu i s ti , «i primas, quibus inter sorores Philosophia eminet, partes , huic abrogatas, inferiori cuipiam agendas imposueris. Nam utcumque se habent hae cunctae vel humaniores vel se veriores disciplinae, r a t i o n a l i s oportet omnes e««e indolis, ideoque ita institutas, ut tum dem um pro certa et objectivi veritas uniuscujusque sit statuenda, si principiis legibusque ra tionis ipsius, iisque primigeniis et im m utabilibus, innitatur.
At ubi veritas in genere, u.iica rerum essentia et substrntis, investigetur, tractetur, demonstretur, non habem us, nisi hoc in peculiari quâdatn fiat discipliné, quae naturam Mentis p ro priam et puram cognoscere stu d eat, ne lim pidum , quod in nobis ipsis gerimus, mundi cuin externi tum interni specu lum , nostram per incuriam obscuratum, imagines rerum di vinarum hum anarum que falsas reflectat. T a l e vero sciendj gen u s, p e c u l i a r i t e r r a ti o n a l e , solum m odo in Philoso p h a invenies; quam idcirco reginam esse scientiarum s e m p er agnoverit aequior quisque ju d ex , etiamsi angustioribus, quam fas e s t, finibus provinciam cognitionis philosophicae circumscripserit. Nam si cx. gr. recepto m ore Criticismi, ideas Absoluti et Divini (aeterna o m n iu m , quae ”n a tu :à fi u n t , ” exemplaria verasque substantias) contemplativo cuivis conamini inaccessas esse decreveris; si to ta m , quae in disqui sitionibus theoreticis collocetur, operam in parcum quoddam facultatis, quâ cognoscimus, examen lo g ic o -p sy ch o lo g icu m restrinxeris, eoque meditationem philosophantem , in ipso li mite campi quem sibi emetiendum proposuerat, gressum in hibere jusseris, primo vixdum pede pro lato : ocius tamen seriusve in illam , quam forsan aufugere velles, necessitatem incutres , ubi vel invito tibi fatendum sit, nexum scientiarum organicum solâ ejusmodi mentis investigatione contineri, at- que sic insociabile ipsarum fieri divortium , si haec exploratio tamquam inane coeptum cessaverit. Hanc vero explorationem, qualiscumque sit, philosophicam quodam m odo esse, ideoque et speciem philosophiae plus minusve perfectae, quis non p ri m o cernit o b tu tu? Quid ergo, philosophia subiatâ, reliqua cognoscendi genera praestabunt, siquidem certae horum ra tiones ita aut firmae aut dubiae su n t, prout ratio mentis plusve
minusve certa habetur? Fac ig itu r, nullam d a r i, nisi logicam vel p sycbologicam , speciem philosophicae investigationis ; fac p o r r o , P hilo so p h iae, ultra propaedeuticas ejusmodi p artes, nullas omnino esse suscipiendas : nihilo tamen minus aut u-n u m quodque geu-nus scieu-ndi u-nota delirii, hic (ut iu-n Physice E xperim entali) vagi, illic (ut in Mathesi) fixi, ubique vani l o q u i , vexabitur; aut i d , quod in qualibet specie cognoscen di rationale ideinque fundamentale est, altiorem praesumtam habebit cognitionem , quae unica doceat, quid de viribus in tellectus, de scientia in universum, de conditionibus sciendi, sum m atiin sigillatimque sit censendum et sperandum. Quam- ob re m principatum quemdam munusque quasi centrale inter ceteras omnes scientias Philosophiam tenere, fiustra negaveris.
Nec videmus, si concesseris vera esse, quae"hactenus in transcursu attulimus, quem adm odum inde aliquid oriatur in
ju r ia e , in ceterarum, quibuscum ad cultum animi Philosophia c o n s p ira t, doctrinarum detrectationem; praesertim quum ita hae omnes sint constitutae, ut eo ip s o , quod ad sensuum re gionem plus minus pertinent, Philosophiam quodammodo an tecellant. Vividioris enim cognitionis prae se fertint speciem, quippe vicina phaenomenorum «videntia manifesfam et concre tam realitatem idearum tractant. Naturalis demum ea est Philosophiae cum sororibus conncxio, ut realitatem e a m d e m , quam hae tenent m o d o p r i n c i p ia t a m , illa sola teneat p r i u - c i p i a n t e m ; ceteras autem , quo propiores adstent indoli co gnitionis philosophicae, eo aptiores efficiat ad veritatem abso lutam in i m a g i n e , vel quasi symbolic#, exprimendam. D is jecta hujus imaginis fnembra in relativo quovis cognoscendi ge nere occurrunt ; e sparso quocumque fragmento T o t u m orga-]
niciim , velut cx ungue l t o n e m , animo repraesentare, |joc o - p u s, hic labor est; quod plene facere, soli contemplationi p h i losophicae est datum. N :q u e tamen hoc im pedit, quominus et sensualior ille intuitus mentis, cujus finibus omnis reüexio non speculativa vel invita term in atu r, in ingenio divino gene- rosoque pectore per se instructus esse possit viribus, quae i- inaginem Organismi Absoluti reapse capiant. De a e s t h et i c i s loquim ur repraesentandi viribus, quae vice sdialecticarum viti um usquequaque explent) ubi sensibus ipsis effgiem s u a m , in objectu quodam d a to , obviam tulerit Idearum Idea. Q uin etiam specialis quaedam inventa est de fo tm â hAc sensibili, Ideae (quoad fieri possit) adaequata, sive de P u lc ro , do ctrin a , summam hanc intuitus sensualis virtutem explicatura et c o n servatura; quae autem disciplina sic in philosophicam cito transit. Etenim nusquam , extra. Philosophiam , de essentiali bus et idealibns apte disputatur; in aesthetic is vero disquisitio nibus quaeri ante o m n ia , quid de essentia P u l c r i , d e idea ejus aeterna sit statuendum , id neminem fugit vel m ediocriter ia
his rebus versatum.
Sed problema Philosophiae ut rite solvatur, quis nescit, prim am solvendi legem a philosophis compluribus ia sevocan d o intellectu ab omni sensualitate positam esse? — Sensuali tas, ajunt, per se semper est dominio mundi externi submissa; ni plena intellectui vindicetur libertas, quo pacto discernamus vera a falsis, spontanea ab obtrusis, ideas absolutas, si sine tales, ab affectionibus et opinionibus extrinsecus animo im pressis? U t nulla ulterius vincula progressum naturae h u m a
n a e , ad rerum cognitionem nitentis, retardent; ut lib e ra a d p re - hensionum notionumque investigatione perscrutem ur, quanta
et qualis veritas impressionibus istis sit tribuenda ; ut vis men tis in se conversa, sive reflexio, cui opposita et alienigena exstat multiplex phaenom enorum congeries, ante omnia sui« m et ipsius naturam virtutemque sibi sistat explicitant: quid prudentius, quam ab universa sensualitate reflexionem avelle r e , saltem dum p h ilo so p h em u r? quid consultius, quam ab ad- prehensionibus istis m entem avocare ad actum ipsum reflecten di p u r u m, originalem , ibique vires cognoscendi, quid sint et quid valeant, perquirere? Q uod fastigium si cogitatio tandem contigerit : quid philosopho magis perniciosum, quam recidi va quaelibet pristinae imbecillitatis contagio, ubi mens nil e- rat nisi passiva sensationum receptrix; ubi anim us, praestigiis fascinatus, causas argumentaque operationum intellectualium aut spectro Externi cujusdam imminentis impellentisque adscri- b e b a t , aut somniis Interni cujusdam rationum stabilium nescii ? A g e d u m , reflexionem s e n s u a l e m e medio tollas, ut locus detur superiori, quae certam captet rerum cognitionem; sic Scepsin, quae nil est nisi reflexio illa de se desperans, debel labim us, siquidem debellari possit; hoc vero ut sciamus, ab illa reflexione, nostra, jam pure intellectualis, immenso spa tio distet oportet. Sic etiam M y stic ism u m , quae venustior eoque periculosior forma sensualitatis est, cum suis qualitati bus occultis, et quae cetera sunt vel physicae vel religiosae superstitionis com m en ta, om nino valere jubemus.
Haec omnia firmissimo sane talo staren t, si notionibus justis et Sensualitatis et Intellectualitatis essent fundata : sed de reflexione sensuali et intellectuali antequam disputaretis, accu ratius fo rsa n , quam a vobis hucusque factum est, natura et
Sensus et Intellectus perlustranda erat. Ambo sociantur vin culo non m o do strictiori, quam quod argutiae vestrae dissol v a n t, sed simul am icio ri, quam quod a com m uni vestrâ phi losophandi ratione um quam divinetur. Aut quonam loco i n t e r n a m Sensualitatis in d o lem , duplicemque inde oriundum Sensus conspectum , quis vestrum u m q u a m , ne dicam explana verit, sed ad ten tio n e , qua par est, observaverit? Annon ambi guitate vocis et notionis obcaecati, primo s en su m , qua entis s p i r i t u a l i s , cum sensu, q u a entis m a t e r i a l i s , commiscu istis; dein vim etiam, quae illi inest, animantem et individu- an te m , perverse omnino interpretati estis, in sensu nil praeter facultatem mere passivam cernentes? Postremo v e r o , quum in h âc regione semper restiterit aliquid clarissimis vestris notio nibus im p erv iu m , — annon hanc animi provinciam , ob ni m iam ejus obscuritatem, perpetuae voluistis dare oblivioni, simulque in eam id paene o m n e , quod in natuiä hum ana e- gregium est* ab intellectu et systemate vestro relegare? Nana h u c , ex m agna saltem et (si ita loqui fas est) radicali p arte, pertinent a m o r , fides, vividus rerum naturalium intuitus, et* qui optim o cuique cordi e s t, pulcri, b oni, sanctique pius ar dor. Haec autem om nia, si verius s e n t i u n t u r , quam para g r a p h s explicantur: num ideo e philosophiâ, ut facilius digni tatem scientiae c o n tin g at, sunt ejicienda? — Novimus tritissi mas istas distinctiones psychologicas inter facultates animi su periores et inferiores; nec dubitam us, quin partitio quaedam sensus in superiorem et inferiorem vobis ad manum sit : quare forsan adfirmetis, vos neutiquam priorem e philosophiâ abire jossisse. Q uidnam vero, et q u a le , illud in distinctione vestiâ » u p t r i u s ? —» V idebim us, quom odo rem vulgo gessistis.
Ut ad m unus philosophicum subornetur r a ti o , in actum p u ru m reflectendi, vel cogitationis ab omni materie cogitandi abstractae, mens quasi extenuetur; s i c , scilicet, certam adeptu ra veritatem. Q uo longius in hoc abstrahendi opere progres sa fuerit reflexio, eo infestius speciem reflexionis anteceden tis im pugnet necesse est. E t quidem minus hostiliter in d o g m a t i c â Rationalismi istius abstracti fo r m â , magis vero in c r i t i c â , maxime tandem in s u b j e c t i v o illo i d e a l i - s m o , quo sum m um adsecuta est evolutionis suae stadium« N e c m irum ! Omnis enim Dogmatismus ex parte nititur fide sensualis experientiae vel adprehensionis; in propriis quidem cogitationis determinationibus veritatem, i. e. idealium et realium identitatem, quaerens, sed eam ut relationem pra edi ca torum quorum dam usu fix o ru m , ad substrata quaedam ex- tra haec praedicata m entem que ipsam sita. Sic leges, ex re gione empiriae desumtas, ad res absolute substantiales adpli- cat. Contra in eo praecipue vertitur cardo Criticism!, ut le ges intellectus, quâ tales, etiam esse leges experientiae u ni versae com m o n stret; principia sensualitatis et empiriae p r o r sus ” a p r io r i,5* ut au d it, examine subtilissimo expositurus. Verum ista ratio eum habuit e x itu m , ut crassiorem quidem naturae hum anae sensualitatem de s u i mundi objectivitate fecerit c e r tio r e m , legibus eam fulciens ratiocinandi onm in o in dubiis; nobiliori vero sensui, rerum D iv inarum , quantumvi* hic se immortalibus adfectibus et imaginibus manifestet, n il veri reliquerit praeter notiones istas jejunas, quae nomine #5fi- dei rationalis’* et ” postulatorum rationis pra cticae’ satis super- que sunt pervulgatae. In has nem pe migraverant ideae mentis aeternae, e regno cognitionis theoreticae ejectae; v el,
quod eodem re d it, in ” res per se" commutatae, quae nec ullo mentis actu co m prehendi, n e e , utrum reapse sint an n o n sin t, internosci possent. At practicâ fide aliquid pro vero i m p lecti, quod theoretico judicio incertum et incomprehensibile d u cas, id non lo lu m absurdum e s t; sed ne fieri quidem ul lo m o do potest *). Omnium vero specierum R ationalism i, cum vulgari hom inum sensui, tum aesthetieo et religioso, infen sissimum se gessit filius ille Criticismi bellicosus, Idealismus subjectivus vel relative transscendentalis ; siquidem relictum si bi a patre dualismum inter subjectivas et objectivas Exsisten tiae formas non aliter exsuperare valuit, quam Kantianas illas ” res per s e ,” objecti viratis rw Ego oppositae vim et funda m e n tu m , in larvale quoddam N o n -E g o transform ando, jam ipso ortu defunctum, in a n e, reque vera non exsistens; om n em vero exsistentiam positivam et absolutam in speciem
com m utando relativam tö E g o ejusdem, quod sane prim ario
intellectualitatis actu se posuisset, sed eodem actu etiam N on- E g o istud genuisset, sine quo ipsum , qua Ego , nequaquam exsi stere posset. Q uum nempe t o E g o , ipsum qua tale, esset vis in infinitum agens, actus putissimus, nec quidquam prae t e r e a , limitatio quaedam ei requirebatur actuositatis, ne se in indefinitum extenderet, eoque potestate careret reflexionis et entis individui: ejusmodi vero limitationem, licet ea originem
*) Hinc robur insuperabile pugnantis in Criticismum J a c o b i i . ' Confer e, gr. ingeniosissimum Viri judicium U e b e r d a s U n t e r n e h m e n d e s C r i t i c i s m u s di e V e r n u n f t z u V e r s t ä n d e z u b r i n g e n ; in collectione operum ejus T. III
impulsui cuidam inexplicabili deberet, sponte tamen sibi procu raverat ro Ego ipsum , Non- E go isto assumto. Sed eam ob cau sam idem illud N o n -E g o , in reflexione theoretica, necessario cogi tandum erat rcc E go ut aliquid et a se determinatum et sibi terminos constiiuens, in reflexione vero practica, ut aliquid a se absolute determinandum. Si ergo liberum se esse et m o rale probaturum erat principium Egoiratis, cum N o n - E g o sibimet a se opposito usque ad internecionem erat bellandum; quum autem in hoc caderet Naturae universae vita et pul- c r itu d o , Natura ipsa intelligenda erat ut implacabilis spiritus liberi inimica, per se verae cujusvis divinaeve vitalitatis ex pers. N e tamen in hoc tam aspero bello ro E g o omni spe victoriae destitueretur, ’'moralis'* quidam erat statuendus ’'o rd o m u n d i , ’' seu adhibendum numen quoddam nece&sariâ moralita- tis ratione expostulatum. H oc autem n u m e n , sicut nulla ne cessitate nisi illâ subjectiva, seu ” Ude m orali,” percipi poterat, ita ipsum in se prorsus nihil erat, praeter m erum ens cogi ta tu m , abstracta ratione pro g e n itu m ; quia individualitas et personalitas ad empiricum solum m odo Ego pertinebant. Sic vero h o c erat Ego proprie re ale; illud autem ideale Ego nil nisi conditio libertatis et m o ra lita tis, realis reddenda per actu vitatem ra E g o em pirici, praetereaque nihil. P ro in d e , ut in contemplatione Naturae ipsa N a tu r a , sic in contemplatione Divinitatis ipse Deus ut umbra evanuit; vanaque sensualitatis superstitiosae phantasmata erant e a , quae vulgo his notionibus inesse credebantur. — His ita peractis, novum — prim o ad- spectu — videatur, quod hujusmodi speculatio de universitate r e r u m , etiamsi sum m o ingenii acumine dem onstrata, ad ca ptum hom inum umquam p o tu erit quadamtenus a de om m oda ri:
praesertim quod radicitus non ram Du«lism i, quam Nihiiismi systema est; quaenam enim realitas adjudicetur Egoitati super N o n -e n ti {rea N o n - E g o ) fundatae? N ihilo tam en minus h a bet aliquid hoc sysfema, quod laudandum et commendabile aestim am us; notionem videlicet Libet tatis altius atque explica t i us , quam in praecedentibus Philosophiae f o r m is , conceptam et perceptam. Neque negam us, quin adm iratione dignus en- thusiasmus ille s it, quo in practica systematis p a rte , ut cete ra o m n ia , ita et nihilismum partis theoreticae subigere tentât austera haecce et quasi s p a r t a n a Fichtianae speculationis li bertas. Atque hoc idem genio tandem saeculi quodam m odo arrisit, nec p a r u m ; quam quam intentione F i c h t i i haud p r o be intellecta.. Enthusiasmus enim libertatis c u m enthusiasmo eg o ism i, spontaneitas voluntatis absolutae c u m spontaneitate voluntatis subjectivae, quo m o d o in hoc system ate no n verbis, sed re co a lu e ru n t, sic a contemporaneis n o s tr is , apertius ta rn e n , in usu quotidiano vitâque publica miscentur. H inc e a d e m , cujus argutissimam et honestissimam speciem in syste mate Fichtiano *) con tu em u r, philosophia E goitatis, quamvis systemate ipso e x p lo s o , in plurimis nostri aevi sapientibus etiamnunc viget, diuque vigebit. Unde exortus est r a t i o n a l i s quidam rerum hum anarum divinarum que conspectus, qui s e n s u a l i isto m u lto est aridior et sterilior; siquidem simplicitatem et innocentiam amisit huic g e n u in a m , profun d io rem autem Veri cogn itio n em nequaquam acquisivit. Nara
*) Quutn systema F i c h t i i dicimus, de primo et proprio lo quimur; non de adcommodatione, quam postea tentavit, do ctrinae suae ad doctrinam S c h e l l i n g i i .
fantum abest, ut sensuali, quam c o n te m n it, reflexione sit rc ipsa su p erio r, aut explicationem phaenom enorum solidam atti g e r it, ut potius C o m m u n e m , quem explicare vellet, Sensum funditus ev e rterit, vel saltem nodis inextricabilibus implicue rit. — Ni verus igitur Sensualismus, tamquam fundam entum , Rationalismo i. e. Intellectualismo abstracte concepto subjici a t u r , hunc nullo pacto in realitatem, in succum et sanguinem redigas; neque theoretico respectu, neque p ra ctico, ab eo quidquam speres ideae Philosophiae consentaneum.
” Quid e r g o ? Etiam sr concessum e r it, quod innuere vide ris, jam in S en su , ut individuante principio adprehensionum , eum d e f a c t o Menti com m unicatum esse veritatis absolutae co n c e p tu m , quem Intellectus, p h ilo so p h an s, sibi explicare c o n a t u r : annon tamen e conceptu isto im m e d ia to , et (qua tali) indistincto, ch a o tic o , in fo rm i, per strenuam sensationum n o - tionum que a n a ly s in , quod Verum sit, eruamus? Annon ipsa m ethodus sciendi nos com pellit, ut t h e s i n realitatis obje ctuum exsistentium in a n t i t h e s e s eas, quae in thesi latent, reflexione dissolvamus? Q u o m o d o , nisi per indefessam opera tionum pure intellectualium analysin, reserabimus imum quasi penu entis cogitantis, unde s y n t h e s i s p rim a ria , cujus ope disjuncta realitatis expetitae membra rursus in unum coalescant, dep ro m a tu r? Quae res si bene successerit, ecquis negaverit,. V erum a e te rn u m , antea in persuasione fluctuanti sensus reci
pientis o cc u lta tu m , vi cogitationis p ro p riâ repertum iri? E x arbitrio ipsius individui cogitantis edi r um, conscientiae refle ctenti Verum patescat; ita demum justa ratione pro Certo ha bebitur. Quid enim alioqui s c i e n t i a ? — Quod si reflexio ne essentias om nium n o t i o n u m , vel modificationes omnes en*
tis intelligentis, in primitivas categorias, in prima sua elemen ta resolutas tenebimus: quidnam impediet, ne indelebile sci entiae systema construatur? Systema volumus i d , quod nullo m o d o experimentis vagis fallaciisve ratiocinationis empiricae conflatum sit, sed ” a p r i o r i / ’ vel a puro ipsiusmet rationis principio, arte sibi constantissima ductum.’’ — T elam sic eauidetn semper de integro exordiuntur ii, qui veritates aeter nas tamquam reti subtili expiscari didicerunt. P rocul dubio genuina esset eorum speculatio, si e s s e n t i a s notionum re vera com prehenderet; laudanda est etiam , ubi perspexerit, s y n th esi, h. e. unitate organica, non tantum modo terminan dum esse o p u s, sed incipiendum. At omnis V eritas, qualis- cumque sit generis et speciei, eo realis est, quod exprimit absolutam idealium et realiutn C o p u la m , in M ente originitus reconditam. Haec a u tem , quando mens se sibi recluserit, h. e. in ipso actu cognoscendi, per copulam Intellectus et Sen sus enuntiatur. Q u a p ro p ter, si philosophari volum us, incho andum erit a profundiori Mentis investigatione, quae indolem viresque cum copulae, tum membrorum copulae doceat. Quam dum om ittunt viri immortalis memoriae K a n t et F i c h t e ,
relapsus est uterque ab ipso limine speculationis in reflexio nem imperfectam : quamvis ille verum speculationis princi p i u m , detecta ’’synthetica apperceptiouis primitivae identitate,*’ ipse, instinctu sublimi, praesagiisset; hic autem principium i- d e m , ut ” actum productivum entis absolute spontanei,” p r o pius et significantius indigitasset. Unde pariter criticismuni Ka n t i i, ad novam dualismi dogmatici speciem revolutum,
et idealismum F i c h t i i , dualismo faventem artificiosiori, in
formalism um plane abstrusum vidimus desiisse. Neque m a . gnopere ead em , quae apud Ka n t i u m de scientia Idearum de
speraverat, cognitio profecisse existimetur, si apud F i c h t i u m
edocta sit audacius ineram iis tribuere legum sollicitationumque m oralium dignitatem, om nem que praeterea et N aturae et Deo exsistentiam positivam denegare. Quae sane ra tio , no n minus ethicae et historicae, quam dialecticae et physicae rerum con tem p latio n i, gravissima damna intulit. Q u a m o b re m , si hit remedia inveniri p o te ru n t, ut clarius tandem illucescat et ab solutum rerum principium et organon quo vere cognoscatur, novam stationem reflexionis Philosophia conscendat, eamque tum s e n s u a l i vel e m p i r i c â , t um r a t i o n a l i vel l o g i c i reflexione superiorem. Q u o m o d o ad i d , quod in C o p u lâ , — sive Id ta Absoluti, — verum est ut actus originalis, re spondeat i d , quod in Phaenomeno verum est ut actuç im itans: hoc ut o m n i, q u i decet, sollertia eruatur, propositum sibi habebit superior haecce vertque s p e c u l a t i v a reflexio; quod tamen adsequitur n u m q u a m , nisi t o t i vi mentis capiat, q u o m o d o duplici sub f o r m i , i d e a l i in apperceptione sc ju dicio subjecti contuentis, r e a l i in exsistentia objecti reprae sentati, i d e m cognitioni retegatur d i v i n e P o s i t i v u m , q u o d , u t aeque substantiale ac intellectuale, ipsum se menti n o s tra e , per a e t e r n a m i n e i p o s i t i o n e m S u i , communicat. I- taque non sola ptccat ea, quam ’'’sensualem” nominavimus, ivflexionis f o r m a , dum rationes re ru m inquirere cupiens, non viribus, sed m eth o d o in o p s, ipsa tota quanta circa superfi ciem rerum versatur. Peccat haud levius altera, cui ortum debet non m o d o disciplina Logices (ut vulgo haec accipitur et tractatur), sed etiam ratio universa tner« formaliter p hilo sop h an d i; i m i n o , gravius quodam m odo p ec cat, quandoquidem eâ se fiducia illuserit, posse ex synthesi formali essentialem obtineri synthesin, eoque vices speculationis impleri. F orm
lis quidem est etiam haec ipsa; quid enim essentia sine for« m i ? Sed a b s o l u t e est form alis, i. e. o r g a n i c a ; sive con gruentia vivida notionum et rerum. Quae p ro hac solam o b tinet congruentiam notionum inter ipsas, m e re , ut diximus, "logica'* est reflexio, neque ulla conditione cum reflexione speculativa confundatur. Nihilo tamen secius debitas illi, quem percensuimus, Rationalismo gratias agamus, probe me m o r e s , quantum utilitatis systematico Philosophiae opificio at. tu lerit, quantâque dignitate rem totam philosophicam ornave r i t , postquam ad id fastigium pervenerat, ut in externa e4 necessitate, quae animo incutere videbatur objectivitatem omni no alienigenam, internam agnosceret necessitatem spiritus li beri ; qui objectivitatem istam sibi pro termino actionis oppo suisset , ipse rebus cunctis major omnique fato sublimior- Q uapropter in notatam jam philosophandi rationem acerbiu« justo invehi haud videamur, si contendimus, tam longe illam abesse a p roposito, a penetrata nimirum superficie r e r u m , ut ne n o t i o n u m quidem supeificiem penetrare valuerit. Quod in Philosophiâ quaeritur, quodque per facultatem speculatio nis percipiendum est et explicandum, i d e a est objecti per cipiendi y vel divina essentiae formaeque identitas et configu
r a tio , in objecto perceptionis individuata» Ab hàc igitur aeque distat utraque reflectendi species, quarum altera immersa hae ret realitati ut singularitati cu idam , altera idealitati ut gene- ra lita ti, p ari utrimque ab Idea spatio relicto* Si vero refle. xioni p r i o r i , vel sensuali, tantum inest essentiae, quantum in i n t u i t u quovis (etiam inexplicito) viget: haec posterior, quae Philosophiam moliens desinit in Logicen, foret cujua- fiunque realitatis plane exp e rs, nisi idem ille intuitus nudo«.
quoque sctus reflectendi clam pervaderet animoque subjecti »a- tiocinantis subesset, quamquam eum sibi obscuravit phantasma- tibus variis et paralogism is, ” difficili stultitia1* confictis. Io facultate scilicet mentis i n t u e n d i , id tenemus omnis reflexio nis fundam entum , sine quo neque de cognitio n e, neque de constructione systematis mentio ulla sana moveri queat. Ia- tuitus vero per se quoddam ”sensuale11 esse videtur : idque ita esse, cuncti te Logici et P s y ch o lo g i, quotquot consulueris, edocebunt; neque nos id infitias imus. Q uod si ita est: quid est ig itu r, quo distinguitur intuitus philosophi ab intuitu eo r u m , qui aut non aut perverse philosophantur?
F i c h t i u m u tiq u e, virum sagacissimum, non fugit, in intuitu solum esse organon rite philosophandi; quem , ut huic fini accom m odaret, et dignitate liberum suique arbitrum de
crevit, et nomine i n t e l l e c t u a l i s decoravit; quum e u m , qua ta le m , ita definiret, ut esset activitatis intellectus prim itivi, »tu t ö E go intelligentis, d i r e c t a s u i , sed in intellectu ipso, eoque sui conscia sibique fixa, p e r c e p t i o . At quia n otio nem intellectus conceperat im perfectam, necesse erat, ut etiam intuitus hicce intellectualis, qui cognitionem speculativam ful c ir e t, abstractum quoddam schema sui evaderet; ut potius di cendus sit adum bratio, et quidem m a n c a , intuitus, quam ve rus intuitus ipse. Si autem intellectus reverâ est actus, quo substantia, non T 8 Ego reflectentis (q u o d , ipsum q u a t a l e , extra substantiam est), sed Divinitatis in r*> E go reflexae, ia raente continue posita continue semet menti adflrnrat: quid sit intuitus ille intellectualis, nisi substantiale id veritatis ab solutae o r g a n o n , p e r q u o d , tamquam lumen per o c u lo s, haec
ex supra allatis patet, vel ipsam reflexionem sensualem tan- tum Veri tenere, quantum ei inest potestatis ad i n t u e n d u m , quâ scilicet in eâ reflexione perceptio objectiva ni t i t ur ; sic etiam , reflexionem rationalem tantum Veri te n e r e , quantum et in eâ inest de câdem potestate, quae scilicet rationem item aliquid subjective percipiendi constituit. P erse quidem intelligi- t ur , utraque haec genera V e ri, si separantur, s o lu m m o d o quasi particulam veritatis h a b tr e ; ideoque, quoniam divisa et veluti dimidia veritas nulla est, reipsâ utrumque veritate, qua tali, esse destitutum. Inde necesse Scepsis p ro g ig n itu r, seu genus reflectendi s c e p t i c u m ; quod medium aliquid inter empiri cum et logicum , sed prorsus privativum e s t, vel judicium de quolibet m olim ine cognoscendi desperans. Ergo aut philoso p h i a m omnino deseras , aut rationem perspicias, cur vana sint haec diversa cogitationis molim ina. Idcirco vana s u n t, quia V e ru m absolutum quaerunt a lib i, quam in V e r b o ilio seu F a c t o D i v i n o , quod per ideas Ideae su i, sive formas, sui aeque substantiales ac intellectuales, in mente se sistit menti r e v e l a n d u m . H oc v e ro , qua tale, absolutum illud subjecto-objectum est intuitus speculativi, cujus n o tio n e m , partim (ut apud Philosophos) antiquatam , partim (ut ap u d Mystico») degeneratam, primus iterum detexit S c h e l l i n g , vir
et ingenio et animo antiquos philosophos referens; q uam quam , ut invidia et arrogantia scioli saeculi, sic laudibus quoque n o stris longe superior, Ilie autem universae rei speculativae r e f o r m a t o r , si b revius, quam e re f o r sa n , in disqui sitionibus dialecticis circa prima Philosophiae elementa fu erit com m ora tus, excusationem in eo justam habebit, quod ad summa festinare coactus esset x ne tempus illum deficere*
ad opus instaurationis absolvendum. N am eas necesse erat stationes meditationis, quae cum I p s i, tum praecipue discipu lis erant emetiendae, prius p e r c u rre re , quam cognitionem phi loso p h icam , e spatio vacuo reflexionis abstractae, in vitam de integro revocare posset. Vidimus hunc v iru m , ditnidio aeta tis humanae vixdum peracto, prim o Id e alism u m , quem ista voragine deprehenderat su b m ersu m , ad objectivum reflecten di tenorem exsuscitavisse ; mox Realismum oppositum ei tam quam partem physicam systematis organici vivique subjecisse; dein huic organismo cognitionis redintegrato mentem inspira visse speculationis genuinae atque Platonicae, quä Idealismus, jam consummatus et quasi a d u ltu s, in a b s o l u t u m S p i r i t u a l i s i n u m , i. e. C h r is t i a n i s m u m s p e c u l a t i vu m , ten dit et evehitur. Quae cum ita sint, non m ire m u r, cur e x p o sitioni organi ipsius artisque cognoscendi non ita vacare po tu e r it, u t, quam in prima jam philosophiae suae statione suffi- cienrer praestiterat explicandi o p e r a m , eam item ad stationem ejus praesentem hucusque effecerit adaequatam. In illa vero statione p rim â , ubi Verum seu Reale summum no n aliter n i si ut Subjecto-Objectum absolutum erat desc rip tu m , intuitus quoque Veri non aliter fuit descriptus, nisi ut ipsa ejus s u b jecto - objectiva in mente enuntiatio. Et hoc quidem perbene: si m odo enuntiationem eam no n ita intelligrs, quasi sit m e ra aliqua formula log ica' etiamsi per form ulam dialecticam , principium scilicet identitatis et contradictionis, quadamtenus exprimi possit. Ut enim Factum illud D iv in u m , quod per intuitum illum se in mente menti ad firm a t, vivens ipsum est et substantiale a b so lu tu m ; sic eodem Facto intuitus vivens quiddam et substautiale re d d itu r, quo intellectus essentiam su am contemplatur. Atqui i d , quod substantiale e s t ,
nuru-qtiiin capitur cogitatione *ola, sensu detracto. Hinc reflexio rpeculativa, vel reflexio intuitu intellectuali subnixa, id cum reflexione sensuali habet co m m u n e, quod nihil percipit, nisi quod s e n t i t , et id quidem tota vi sentiendi; u n d e, ut illa , sic etiatn haec nil p ercip it, quod non d i r e c t e vel p o s i t i v t intuetur. D x p e r i e n t i â igitur, sed i n t e r n a , insistens, Philosophia et ip sa, «ensu potiori, dicenda est cognitio e m p i r i c a . Si e r g o , ut par est, a reflexione sensuali reflexio .speculativa differt: non in eo differt, quod omnem conce p t u m , « e n s u datum , i n t e l l e c t u i submittit; —* hoc enira («uo m odo) facir etiam illa; — sed quod primo sensum per cipit ut substantiale intellectus ipsius elem entum , deinceps in tellectum ut mentem substantialitatis suae consciam, et s i c sensualitatem universam r a t i o n i , h. e. judicio mentis intelli- g en tis, subjicit, non ut spernendum aliquid delendumque, sed vel m axim e virtute Cogitationis elevandum in distinctas cla- rasque idearum comprehensiones.
Duplicitatem igitur quamdam in se habet organon p hilo sophandi; vel — si mavis — triplicitatem , siquidem vim sim plicitatis internae et originalis incorruptam retinuerir. Ut Ab solutum ipsum,si ad generalissimam ideae suae formam revocatur, in ide.nticâ consistit positione Sui tamquam subjecto-objectivitati« infinite semet adfinnantis: ita in mente rationali-, quae ideam Miam perceptura est, distinctis illius copulae membris distincta respondent organa perceptionis; quorum alterum , quod qui dem principale est et dirigens, plus de subjectivi membri, »Iterum plus de objectivi tenet qualitatibus. U n â igitur et in dissoluta agent haec o rgana, vel potius diversas m odo vire« organi ejusdem se esse scient, si quid ad veram
speculatio-nem proficient. Quas dernutn vires si recensemus, a t I n r e f l e c t u non inepte exordium capi videtur; quippe quum C o gnitionis notionem plurimi citius, quam pro re, absolvant, nil huic notioni subjicientes, praeter evolutionem Intellectu* plusve minusve systematical«. Verum enim vero pro cogni tione id solum systema intellectuale est habendum, ubi essen tiam suam Intellectus ira sibi explicat, ut i d , quod per hanc ev olutionem systematical« explicatur, revera sit illa essentia ipsa; non schematismus aliquis logicus, aut essentiam non tan g en s, aut vanam eius speciem induens. Q uod autem in Intellectu est essentiale, conficitur immediata ilia Ideae Idea r u m conceptione, quae Mentis substantia, vel rectius Men* ipsa est. Intellectus e r g o , — si absolute vera et realia sp e ctes, — quom odo haberi possit organon cognoscendi, non videm us, ni explicatio, quam exhibere v ult, enodata erit per ceptio conceptionis illius immediatae, quae mediante illo e n o dandi actu objectiva sibi fiat pleneque sui conscia. Haec p o r r o explicatio, seu evolutio, progrediatur oportet a sum m o Ideae evolvendae A bstracto, sive Absoluto quà tali, us que ad sum m um Ideae C oncretum , sive Spiritum ejusque fo r m a s ; quarum origo et exemplar Deus, i. e. Absolutum u t S p i r i t u s , est. Hunc vero in finem explicatio, quam dici- Miuj, rationem reflectendi servet firmam sibique constantem, ut singula quaeque Ideae evolvendae momenta consideremus
non
tamquam mera quaedam entia cogitata, sed tamquamve-i c re alve-ia, quorum unumquodvve-is, dum intellectui recogitanti •bjectivum fixumque reddatur, aeque substantialitatem rei de terminatam et concretam , ac notionem rei claram et distin ctam , actu contineat indiviso. Nil enim ut vertun
(h. e. ve»
/
dentitatem intelligentiae et substantiae, exprimit in quolibet e» volutionis universae m o m e n to , sive eâ sub specie, quam vis hujus momenti propria determinat. Sed vis et vita itidem vim et vitam ad contuitum sui requirunt. Neque contendimus, Intellectui vel hanc , vel illam deesse : quid enim Intellectus, nisi actus ipsius Vitae, sem etipsam i n t e l l i g e n t i s ? — Caven d um tamen valde est, ne reflexio sibi persuadear, vires vita- litatis umquam posse intra limites intellectus m e r e reflecten tis coarctari. Omnia e n im , quae reflexio, ut mera operatio reflectendi, notione determ inat, ea quod am m o d o n e g a t ; i. e. objectivitatem sibi o p p o s i t a m , infinite positivam et m u lti p licem , form a notionis tollit, eoque , loco ipsius positivi, us quequaque ponit formam istam, seu (quod idem valet) sche ma unitatis suae abstractae, quo co rrelata, in eodem sche mate non nisi relative opposita, relative conjungit. U nde fit, ut haec negativitas, ne reflexio sit forma om nino v a c u a , in quovis reflectendi m omento materiem aliquam positivam habe at ex integro quasi instauratam. Atque hoc p ro fecto , q u a m q u a m inscia reflexione, in usu vitae com m unis fit q u o tid ie ,
quatenus quidem opinionibus ejus aliquid veri inest; at q u o m o do instauratio haecce positivi in reflexione se ipsam refiecten- te succedat? — U t haec in philosophicam vel speculativam ef fin g atu r, initium sumat a negando negationem ; i. e. perspi- ciat negativitatem, quae habitus reflexionis nudae et abstractae est. Intellectus ita q u e , qui nervus est omnis cogitationis, qua tenus reflexionem illam abstractam in speculativam transmuta- verit, eatenus etiam vi speculativa abstractam deleverit, negan do nempe vel tollendo negativitatem ; quo fa cto , et objecto re flexionis, et (propter copulam identitatis) simul reflexioni ip s i , jam , ut o p o r te t, in ideâ et totalitate co nceptis, ite ru m
naturam positivam restituit*, eam que, in hac
rtflexiöne, tat
a b s o l u t e positivam vindicat. Ut vero itabam inre philoso
p h i c a operam praestet Intellectus, lultro ipse agnoscat,
sc
ease a l t e r a quadam <vi vel virtute contemplandi superstructum« quae complementum ei et quasi victum suppeditet.
iEx prae«
cedentibus autem facile concluditur, alteram hancceorgani
cognoscendi proprietatem , ratione ad C opulam Universi;habi.
t a , ad naturam membri objectivi propius referri,characterem-que retinere positivum stupendi illius nec umquam plane
ex
plora bilis mysterii,, quo immensum nobis irerum natura /multi plicitatis complexum repraesentat.Haec itaque vis altera, quae eamdem, cujus mentionem ante fecimus, conceptionem Absoluti im mediatam , sed m odo im m e d ia to , exhibet, est S e n s u s ; qui ideas cunctas, sive co m pagem rerum ideaiium universam, numquam percipit nisi ut conjunctas cum objectivitate quada m , quae, utpote non a re flexione d a t a , ex arbitrio reflexionis non pendet. Sic interna eas percipit naturae suae necessitate. Menti scilicet vis pro pria inest, quae ex intimis Substantiae ipsius penetralibus ma teriem intelligendi continue d e p ro m it, depromtamque cuique intellectus operationi subministrat. Facile vero patet, cur hunc actum Sensus nomine significemus: adprehendendo enim n o tionibus, judiciis, .ratiociniis turi ver sim praeludit j coque non tam intelligendo, quam sentiendo, percipit Idearum in obje ctivitate adpiehensa, visibili vel invisibili, praesentiam. Actutn . intellectus, ut talem , ubique Sensus praecedit, adnuntiat, im- m o , quadamtenus antecapit; quia prima praebet exordia et qua si puncta vitalia, de quibus actus ille procedat. Q uod
dem hic num quam re efficeret, ni laterent jam in istis prr- mordiis schemata imaginativa vereque productiva n o tio n u m , quibus realitates idearum se invicem explicarent et distingue* .rent. Intellectualem igitur habet functionem Sensus ipse, sed f u n d a m e n t a l i t e r intellectualem; utpote qui per productu vam intuendi virtutem , mox in potestatem i m a g i n a n d i transeuntem , ideas aeternas non percipit absque sensibili illo h abitu, sine quo et notionem omnem effugerent et in umbras iaanes ipsae evanescerent. Ad hoc porro munus rite perfun gendum duplex requiritur agendi tenor, quo ab altera parto Sensus in objectivitatem adprehensibilem se ex p a n d at, ab aite- ra objectivitatein adprehensam in se resumat e t ad se, quasi t u a m , referat. H in c , ut sursum versus in Intellectum , sic deorsum versus in S e n s a t i o n e n ! se transfiguret necesse est; hanc vero in medio relinquimus. Psychologis et Phaenomeno- logis, quoquo m odo valuerint, explicandam. Obiter tantum admonere liceat, Sensatiouem, cum adfectionibus ejus tum internis vel spiritualibus, tum externis vel naturalibus, nexum- que inter eas ct specialia ista specialium adprehensionum sen** «oria, quae ' ’sensus” plurali num ero d ic u n tu r, a nemine um- quam posse e x p e d ir i, nisi ex statione ipsa Speculationis. H o c loco illud m odo concessum velim us, sicut ab Intellectu o m nem s y s t e m a t i c a m ideas percipiendi contuendique rationem,, sic a Sensu omnem o r g a n i c a m pendere. Sed eo universitas, rerum est systema vere reale, quod Organismus est; quid e- nim proprie hocce vocabulum d e n o ta t, nisi systema v i v u m e t o bj e c t i v u a i ? Objectivum, — scilicet sensu illo vocabuli absoluto, qui et subjectivas et objectivas rerum species com p re hendit; eas om nes, quatenus nim irum i d e a s repraesentent^
penetrans «t stabiliens. Tnde nomen Organismi non t a n tu m m o d o in naturalem, sed etiam praecipue in spiritualem re ru m ordinem quadrare, et notio ipsa et usus jam fere vulgaris lo quendi decrevit. Speculativam ergo qui spirat cognitionem , is ad eam necessario instructus sit organo cognoscendi a qua vis parte integro} quod naturâ quidem d a tu m , arte dem um et disciplina ex c u ltu m , in perfectam effinxeris contemplandi rationem. Integrum autem hoc dicimus, si sensus adest vegetus, viv ax , substantiae rerum absolute objectivae c a p a x , quem in potestatem intellectus explicatissimi, — ipsum nil ni. «i intellectum i n e x p l i e at u m , — altius usque evehere possi«
Illud au tem , quod in quovis objectu per sensum perce pto vere reale est, i d e a est individuafa , seu individua quae dam species ideae absolutae idearum. N on enim ideo, q u o d sensiles s u n t , objectivas idearuin formas realitate carere exi stimamus. Neque ena quidquam e o , quod e x s i s t i t , desi nit e s s e , nec eo substantialitatem absolutam in relativam p er v ertit: exsistentia en im , dilucide introspecta, per se realita» ipsa essentiae est, vel actus ille productivus, quo essentia se- met ipsam s i b i e x se s i s t i t . Qui exsistentiam, ut talem* ideis rebusve divinis, ut talibus, denegant, ac si per se haec jamjam sit ipsa noxa relati vitatis , ii videant, quomodo Abso lutum suum dçsideriis vel Philosophiae, vel Religionis adeom - modent. Nobis quidem ejusmodi ens absolutum , identitas dualitate exsistenti h. e. actu vitave carens, m erum ens Jogi? eum est, summum aliquid abstractum nihilque praetereaj er go revera Nihilum. Si idea A bsoluti, cunctaque idearum re- «litas, eo tibi videbitur minus a b so lu ta , quod sub exsistentiae lorceis eapi perceperis: culpa est non in r e , sed in
egestate
emortuae contemplationis tua«, quae Aeternum non com p r o hendit nisi ut quiddam cuicumque. vividae evolutioni opposi* tum* quum contra, aeternitas, ipsa ni) est, nisi I Mentis Divi* nae vivens evolutio* Sic e, gn ese temporis spatiique notio« nes,, quas vei ex m .a t e ^ i a li- vel ex n e g a t i v . « , i m m . a t e . r j - a d i exsistentiae, conceptu destunseris,. non im pediunt, quomi* nus evolutio illa,.si recte cogitetur,cogitetiuvut sibi^quâ e v o l u t i o et quâ evolutio m e n t i « ) apparens, i. e. s.e s i b i semper re p rae sentans; quod.quidem sine specie quadam, successionis et co tx si- stentiae fieri nequit „ quamquam non ideo, ullo modo evolutio ili«, cura ewolutionc ejus-, quod. Finitura appellas,, confunditur. N a m ad ideam Dei necessario pertinet, ut in singulo quovis vitae suae momento- omnia momenta concipere et percipere queat; ideoque, etiamsi sub- specio continuationis (sine quâ re praesentatio esset no n progrediens, i; a m ortua vei adeo n u l la)', reipssr ubique- p o n it nom tempus ut* tem p u s, sed aeternita» tem. Sic mens quoque humana;, quoties facti» egregiis sensit* ve generosis reflexionem negativam p e rru m p it, toties se aeter* n a m esse sentit et percipit, reque vera in* tempore ipso et te m p u s , u t tem p u s, et ceteras omnes negationes, a reflexio n e ikta p ro f e c ta r , negando tollit*, vimque vitae sibi propriae to ta m u n m m om ento complectitur; Manifestationibus idearum exsistentibus nil' inest R elativi, «— si Hoc vocabulo p r i v a t i o n e m Absoluti interpreteris, — praeterquam i d , q u o d iis ip»e intule ris, p e r contuendi modtim m ere r e l a t i v u m ? i. e« si iii m u tu o e o respectu, qu o se invicem ideae manifestatae di* stinguunt,, id s o l u m contueris, quo d ’ u m b r a relationum ex sistentiae e s t , phantasma quoddam e m p irico -lo g icu m , ex aegris r e ru m adpreHensibnibus conflatum
Hinc in eo perceptionis* genere,, quod Sensu«, proprium ein, perceptionis nimirum inter Sensation«« er Intellectum, me? diarricis, magnopere erit ca vendum ,, ner sjbi s o ji(, t ut. sensu*» lia, relinquatur i auxilio et principatu, perceptionis, intellectual lis aut rejecto, a.ut perverse. adbibito,. Sic enim cito accidat, ut superficiem! r e r u m , qualis per u m b r a m , exsistentiae cerni t u r , pro vera realitalis formst amplectatur; qpo facto, plm. ad ethicen pertinet quam ad metaphysiceq» utrum in sensual«- sm um istum brutum», qui Materialismus vqlgp, audit:, fuerit delapsus,; an in Mysricismum istum spurium*, quii senta* sua superstitiosa divinos afflatus, perhibet« Qui si nativâ indole n obilior videatur, et elatione quâdam animi scientiae Idearum p r o p io r > aeque tamen indocilis est leges, pati laboresque di sciplinae severioris, sine q u à , in rebus philosophicis», nil - um« quam proficitur. E contrario autem nescim us, quom odo sine Sen&u vegeto, quem ordine*, quo. decet, sibi subjectum) Io tel- lectus in. suam redegerit potestatem» Nihilismum eum evite m u s , q u i,, familiarissimus pensitatoribus* rerum adi genium saeculi compositis, nobis tamem p a ru m arridet; H u n e sub ti tulo Cognitionis prom ulgatum usquequaque deprehendim us, dum semper manca quaedam e t h y b rid » speculario habet per-,
cuidam »•#*., ut ait
P l a t o ,debemus.,, cohaereat ingens illud
s o p h i s ma ethicum, quod Malum appellamus;; — id heic
nos perquirere vetant,, et temporis concessi bre.vitas, et opellae
ipsius ratio. Praesumere tamen hoc liceat, Malum, per se, i-
psum Non-exsistens esse, quando nimirum hocce, per imagina
tionem vanam, ad actura, qui Exsistentiam simulat, promovetur.
Si. ergo Bonum in positione consistitperpetnâ exsistentiae verae,
scilicet suae* nos etiam, quoad in exsistemiâ bâc positiv#, sea
s«
«nasum î se relativam om nem veritatem ita supervolavisse, uç jatiijain in puris absolutis versetur; quum reapse, post deletum ingenuae mentis instinctum, nihil cognitioni p ro fundamento reliquerit, praeter sceleton quoddam nudum et to rrid u m ejus, quod in reflexione est phaenomenon et contingentia; — ne- que eo minus illud exemplar est, ad quod copiam immensam Scientiae, Educationis, Civitatis cet. reformant. At verum sy- rtetna Speculationis, ut jam in antecessum dixim us, aeque ae universitas ipsa realis id earu m , non ejusmodi Mechanismus quamvis subtilissimus est, sed Organismus, vitâ gaudens, vi« tamquc substantiae sempiternae per omne spatium reflexio nis, omnibus itineribus, effundens. Ille igitur modus contem p la n d i, qui i n t u i t u s plene i n t e l l e c t u a l i s e s t , hanc t e nebit perpetuoque servabit in conspectu Universi rationem. J ,
In co gitationem , realitatis plen am , h i c quidem intuitu« q ua intuitus i n s e reflexus — totus abit. Seriem scilicet fo rm a t n o tio n u m , q u ae , ut ex conversâ in eum (eoque spe culativa) reflexione o riuntur, sic etiam systematica totalitato im mensum ejus complexum exprimunt. At i d , quod in eo dem intuitu i n t u i t u m efficit, vel organicam idearum perce- | p tio n e m , subnixum est inferiori quâdam intuendi facultate, in «uperiorem quidem (si philosophabim ur) transm utanda, sed qaae ipsa jàm hanc superiorem, m agna ex p arte , in se con tinet. Quoniam scilicet Sensui, ut commonstravimus, inniti* tue omnis concretior i. e. vivacior rerum c o n sp e ctu s, certe ea intuendi statio, quae Sensum i m m e d i a t e attingit, s e n s u a l i « appellanda est. Quatenus autem hic sensus internus est, originemque spiritualem defendit^ i d e a l e m sequo jure intu itum eumdem dicamus; quia sensualitatem praebét a crassâ
quavis inanique materialitate adeo purificatam, ut divinas id«asr quasi solein translucidus crystallus, populari etiam captui ad- co m m o d atas, in quocumque sui puncto resplendentes praesea- tet. Hinc ab intuitu intellectuali formaliter diversus, re ip si tamen cum eo intime conjunctus, m edium hic intuitus tenet nexusque organicus est inter intellectualitatem et sensualitatem, q u a r u m - p rio r sine eo vacua, posterior bruta foret. Atque hic dem um ille est modiis intuendi, q u e m , sejunctim spectatum, nom ine intuitus a e s th et i c i vidimus insignitum magis quam explicatum. Explicatus v e r o , i. e. in cognitionem versus, cam constituit Philosophiae disciplinam, quae vulgo A e s t h e - f i c a perhibetur, et est organi speculativi tamquam p h y s i c u m dim id iu m , quod in c o n s t r u e n d o p e r p r o d u c t i o n e m versatur. A lterum , quod facile (vi vocis) m e t a p h y - j i c u m ejusdem organi dimidium appelles, dum in c o n s t r u e n d o p e r d i s c r e t i o n e m vices suas expier, jam per se actus ipse cognoscendi est qua sibi objectivus, eamque con stituit Philosophiae provinciam, quam D i a l e c t i c a m vel L o gicen Speculativam nuncupare jam quibusdam ante nos philo sophis placuit. Logicen nimirum loquimur istam vere meta- physicain et transscendentalem, cui, post P l a t o n e m paucissi-
mosque philosophorum tum antiqui, tum medii aevi *), no»
•> E x . gr. E r i g e n a m , A n s k l m u m , A b a e l a r d u m \ qui tamen inter Platonicam et Aristotelicam rei dialecticae rationem p h » m inusve ambigui fluctuabant. Praeterea monendum e s t , A r i
s t o t e l i quoque ip si, etsi ex dogmaticâ philosophiae suae sta
tione Logicam non nisi form alem , eamque tantum
semifactam,
relinquere poterat, rem tamen dialecticam
universam, nomini»
bus multis, in
perpetuumesse obstrietam»
y t
'vissimo hoc tempore prim um ingenia aliquot, S c h e l l w g i o
viam indigltante, strenuam felicemque operam navarunt. T r e s nobis v ir i, sumnrâ veneratione co len di, praecipue nom inandi 's u n tr H ô i j e r nostras, vir memoriae num quam m o ritu ra e ,
qui hanc viam, quam vile ingressus mox acerbissimo fato in- 'terceptus est, horum om nium primus iniit; H e g e l , tenori* Hôijeriani continuator et consum m ator, affinitate ingenii ad (idem fere philosophandi genus impulsus, socialium , ut vide- ‘t u r , conaminum philosophi Suecani inscius; S o l g e r d enique,
nobis ut scriptis, sic familiari quondam consuetudine carissi mus , animo suo ’Platonico nostris amoribus p r o p i o r , — q u e m , "inopinata nimis m orte rebus humanis ereptum, o m n e s , quot- 'q u o t sunt, et Musae et Gratiae unanimi luctu prosequuntur.
Igitur — ut paucissimis complectar: organon philoso- , phandi integrum , dialecticis et aestheticis viribus^aeque vigens, neque, sensualis, neque intellectualis, sed s p i r i t u a l i s intui- . t us -dicatur. Est scilicet in eo t o t a vis M en tis, utpote se- jnet in §piritu , i. e. in ente absolute personali, cognoscens. . Nec um quam , nisi per usum hujusce organi vere dialecticum,
— quem-heic ulterius persequi nimia prohibet temporis angustia , — consummata exsurget M etaphysice, rerum cum naturalium , tum spiritualium , Ipsiusque Divini in utrisque enuntiati, specula tionem continens. Ita demum in conclusionem muneris transgres sa, notio copulae aeternae, judicio firmo sibi vindicata, vera r a t i o ‘est, verämque efficit rationis scientiam. C onsum m ato autem
sy-stematis opere, Dialectica ipsa redit in concretam Dei cognitio nem transmutata, nexuque s p e c u l a t i v e t h e o l o g i c o ethi cas Philosophiae partes cum metaphysicis conjungit. H unc
►
tenorem speculationis, qui intuitum spiritualem non modo p o ten tia, sed actu quoque r e l i g i o s u m esse ostendit, unie« nomen speculationis mereri: i d agnovit vel H e g e l ipse ° ) , philosophorum recentiorum hotKwrnuTUTcs, viitutique lo gicae, ut tali, omnino plus justo tribuen». Iis vero, qui in scientiis u su m , ut ajunr, practicum quaerunt, nihilque supra, Philosophia verbis hisce C i c e r o n i s **) respondeat: ” An tu
ad d o m o s nostras non censes pertinere, scire, quid agatur et quid fiat d o m i , quae non ea est, quam parietes nostri cingunt, sed mundus hic totus, quod domicilium quamque patriam D i nobis c o m m u n e m s e c u m dederunt?"
5
•) Confer e. gr. Encyclop&die der Philosophischen Wissenschaften, ed. I. pa^r. 20, praefationemque ed. ll:ae.
