AN VITA;

Divina. Adfulgente. Gratia!

DISPUTATIO

PHILOSOPHICA,

DE

EXAMINE VITA;

Q_U O TI DIE

Inftituendo,

Quam,

Ex confenß Ampüff. Facult.

in

Regia Academia IDpfalienfi, PRjTSIDE

CELEBERR1MO PIRO,

Mag. AN D R E A

t £ 91 3 $ 2/

Eth.

Polit. Profess.

Sc

Reg. & Ordin.

Pro Gradu

Magilterii,

Publice examini modefle fiftit

PETRUS O. WALDNER,

Apolog. Schol. Geval.

HELSINGUS.

In Audif. Guft.

Majori,

ad

April,

Anni MDCCXXXVII.

Herls ante meridiem fo litis.

UPSALIFE _, Literis Höjerianis.

Sr« R:« M:tis

, MAXIMA FIDEI

VIRO,

Reverendtffimo

Patri

ac

Domino,

Dn JOANNI

STEUCHIO,

S.S.Theologie DOCTORI longo

CekberrimOjRegniSveciae ARCHI-EPISCO-

PO

Excellentiffimo, Academix Upfalieniis

PRO-CAN CELLARIO

Eminentiffimo,

Ven.

Confift. Ecdefiaftici PR^ESIDI

Graviffimo,

IVLecenati Maximo.

TEnerrimm

^inbArens9

ille, beneficiorwn fenfm animo loni cujmvis efl

res adea

Joltieiti timom plena, fi ulla

prAtermittatur occafioy

am

vtderemm PatronU

er

Ma-

& Macenatibm

A

Magnit noßra ßudia,

p tet

dt

em

ac venerationem vel

aliqua

ratione pro

b

arc

poffey

metus

ßatim

^men

t

em

jubeat

^,

fufpicionem Ufa pietatis incurrendi. Quare

cum

&

egogratis-

Jima devotisfimaque

mente

recolerem fummum

ilium

favorem

^, _quo

Tuus, Reverendiflime ArchiEpifcope, Pater ab

^{eo usque} tempore, quo in numerum docentium in Schola

Gevahenji ad-

optarery me

complexm fmt, cuique Tu poßea

cumulum

addidißi longe maximum

^y quoti

esfup- plex ahqua de caujfa hmina Tua accejjero

⁵

hac qualicunque occajione oblat

a^y

licet multa quid

^em

diffvaderent,

^non

uti mihi

per

pietatem

non

licu-

it*

Dißvadebat enim

^,

vel deterrebat

_potius,

concatenata illa

occupationum feries

^y

quibus Te

in

amplisfimo

^y quo

emines

munere y

adeo diftri-

Bum vetomnes norunt_y ut

vihbm hisce

chartis Te

interpellare nefas quodammodo videretur

^$

debortabatur

etjam

magna

Uta chentum

copia, qui certantes

quaß quotidie^ officia Qf obfequia [ua tefiaturi, Tuas

tantum non

obtundunt

auresynu- neris

dentque hujm{vel mumiscuh

potius,tenmtasy nullo

facundia apparatu ornanda* Quamvüau-

tembac ömma tantt

ejjent moment

1, ut

interffem

&

metum

conßitutm diu

^a

propofito

ve

Hem de-

ßßere

^y

alterum

^tarnen

affeBum prior t andern vi¬

sit*

cit.

Vicit, inquam, fummi illius favöris fidu-

cia

0* recordatio,

_{quam nu^er}

depradicavi, 0*

depradicarem adbuc amplius, ni periculum ef)et, infantiam oraüonis

^{mca non}

vileß

^er

et

ma¬

gis

^> quam

exfplendefcereL Ad pedes üaque Tu

os,

Keverendislime ArchiEpifcope, nihilominus

nunc

depono, fumma,

qua par

eß, animi fubmis- fione, basce qualescunque

^meas,

de

examme vi>

U

quotidie inßituendo

^,

meditationes, humilltme

petens ^,

patiaris,

wow

folum

eas ex

fjplendidisftmo

Tuo Nomine

lucem^

_quam

ipfa

non

babent, foenerarifed vel leve etiampignm, bis oblatu^ Tibi oßendi ^tum gratisßma recordationis favorpsjmbi

jap

t pps

& abunde praßiti, ^tum fumma ilkus,

^qua

tnme

eß>

^erga

Tuum Reverendiffimum No¬

men venerationis: _{qua cum}

calidußmis

^{pro pe-}

renni Tua incolumitate votis ac

Jufjmis conjun*

Ba₃ nunquam

prim deßnet,

^quam

ßpiritus bos

artus

reliqueriL

Reverendifllmi Nominis Tui

cultor & chcns devGtißimus,

PETRUS WALDNER.

f.N.

7.

S. i.

Egula? logicas permittunt,

ut

vocabula metaphorica, ufa fre- quentiori familiaria fada, defi-

nitiones ingrediantur.

Ergolice-

bit etjam nobis vocabulum illud

examen,ininfcriptioneadhibitum,

in fenfu metaphorico fumere pro

judicio de fa&is & faciendis. Li¬

cet vero vox altera vita fumatur aliquando pro vitave¬

getativa & fenfitiva, quarum prior cum

plantis, pofte-

rior cum brutis animantibus homini communis dici fö¬

let₃ conftat tarnen, intelligendam heic efle vitam ra*

tionalem _, homini unice competentem, & in relatio-

ne ad normam _, moralem vocari folitam» De necefiita-

te autem & utilitate ejusmodi judicii, vitae huic defU- nandi, varia apud varios

legas. Phocylides fertur do-

cuifle homines, ut

quotidie

coram

tribunali fuac

cön-

fcientiae fe fifterent, & in fuarn vitam inquirerent a).

Pythagoram ipfum, qui nunquam

fomnum

capere

foli-

tus erat ante peradum examen,

etjam difcipulis hunc

A morem

z 4K Jo(

morem inftilläfTe, vel ex carminibus aureis, qua: no-

men ejus ferunt, colligere licet b):

Mvj$' V7TV0V fJLUÅClXoTciV ^gV 0(JLfXUCl

7TgOC$S%(XcSai,

Hglv t&v ypsgiväv sfycov tglg sxutov

stsåÖsTv:

nfi

Kuqsßrjv;

ti

^ egefyt; ri

fxoi $sov ax

iirstéaBr);

A^dfxsvog <t duo

7rg'jjTX

JtisfyBi

xj

(ASTinsiTa*

x.t.a.

Neque fomnum in mollibus oculis capitis,

Friusquam diurnorum operum fingula'ter (animo) percurras.

IIbitranfilii? ffiuidfeci?fifiuid ,quodmedecuitynon ejfefiumefi?

Incipiens autem a primo commemora, (fi deinceps, (fic.

Socrates quoque praccepta quasdam de hoc examine inftituendo, difcipulis tradidiffe creditur. AoKi^atrtetv

autem rys rwsiiycreus fepius inculcat & ipfa Scriptura

facra. NecDodores ecclefias _fuo heic defuerunt offi¬

cio. Pulcra etjam in hane ^rem funt verba, utexiflimat Fronto Ducasus, Chryfoftomi: ax sysig

ß&Xiov

sv Ty

cix/m, xett

ygdtpsig

tov Xoyov rov

xct&/)(jLsgivov; 'sys

ßi-

ßX(ov

sv TW

avvsiJöTt

_{xoå yqa(ps} tu

dfjLufj}j(jLct]u

^tu xu$*

yjfilspivd.

ciov ti asyu. ro]uv

dvunscyg

sig ty}v xåivtjv

ca, xeti

fi.Yj$s{g

coi

fiisvoyXfj,

7Tfo ta

stsåösTv

tov vttvov uyuys to

ßiOfiov

^{sv tw} (jlscu, xoå

dvctXoyicdi

ca tu

dfxufjyj^uju,

Xéym

sv suvlu. aqu pirj rjpuflov

ctjpsfov;

jU,y) EV Xoycp, Y) SV Sgycp c): Annon codicem domi habes,

in quem quotidianas rationcs referas? Habe (itaque parit er) confcientiam pro codice , in quo peccata quotidiana fcribas.

Verbi gratiai Cum leBumpetiifli, nec quisquam efi, qui te turbåt_y antequamfomnus oculis obrepat, Iibellum (confeien»

tid) in medium produc(fi peccata tua ita tecum reputa; num-

quid hodierno die^, velfermone, veloperepeceavi? Anto¬

nius quidam, fidei Chriftianae affertor, hoc conlilium illi, qui fände vivere cuperet, dare folebat, ^{ut tum} di-

ligenter in

opere vocatiohis fu* verfaretur, tum accu-

rate

4M ) o C y

rate apud animum fuum perpenderet& reputaret,

quid

nodu, quid interdiu feciflet: quod fi quicquatn admi-

fiflet fecus, quam debuerat, ut id tabulis fuis infcribe-

ret, & hac ratione futurum, ^ut fibi a peccato melius

caveret, tum ob pudorem, fi multa fcripta confignata

talia videret, tum ob metum, ne memoriale iftud for*

te in alienas ^manus incideret, adeoque ipfe abaliis ^pro improbo, ex proprio teftimonio, haberetur d). Ego,

haec confiderans, qvum in formandis adpietatem&ho-

neftatem juventutis fcholafticae moribus, hoc dodrinae moralis pundum difcipulis rneis diligenter foleam ^m*

culcare, non exiftimavi alienum fore a vitae meae mu-

nerisque genere, fi in rationem hüjus examinis quoti-

diani accuratius inquirerem. Quod dum, pro tenuita-

te virium , facere ^conor. Sumnii Numinis auxilium

imploro, Tuumque, B.L. expeto favorem.

a) Brexel. Trismeg. libr. /. c.3.pag.564. b) Verf.4$.

&feq. c) Homil.z. in Pfdlm.jo. d) cfr% Theodor.Libr. /.

c. ij.

§. 11.

Antequam longius progrediamur, confiderare de- bemus, quis (it, qui ^examen inftituet. Quocirca, vel

ex fuperioribus patuit, hominem efle, qui rationem

vitac reddet. Homo certe, qui quidem incultu & fo- cordia non poene obbrutuit, in fe ipfum defcendens,

facile deprehendet, varia, eaquepraeclarain ipfo dona efle, inque iis, facultates judicandi & eligendi, qui-

bus bene adhibitis, poflit ad

felicitatem

pervenirej qui-

bus vero negledis, vel & male ufitatis, eo non detur

aditus. Qvum tarnen naturalem boni obtinendi appe- titionem habeat, foleatque, ^eo obtento, laetari, ^na¬

turalem quoqueamaloaverfationem habeat, foleatque,

eo premente, affici taedio : qvum infqper poflit ^con-

A i tingere,

4 ) ° C S^l"

tingere, ut bono, quod putavimus, praefente, non ta¬

rnen oriatur laetitia , vel faltem non fit diuturna, &

malo, quod putavimus jam quidem premente, oriatur quidcm aliquod tatdium, fed quod vertatur in laetitiani majorem : hinc diligentius circumfpicere incipit ^> ut

eonfequatur veras boni & mali ideas ^, quibus difcat apparentia a veris fecernere, quarumque ope videre

queat, quemadmodum ad fcopum optatum perveniat.

Hane curam eo magis

neceflfariam

jam exiftimat, quo Certius videt fuarum inclinationum varietatem, & ex-

perientiamconfulendo,de aliis id llatuere cogitur, quod

totfenfus, _quotcapita. Cernit autem,cum tanta diverfi-

tate inclinationum, in dies, prope&momenta fingula, mutabilium, _a?queaccumiftavarietate judiciorumdeiis, qua:adfeliciorem&infeliciorem pertineant ftatum, non

copulari poffe veram illam, cujus inftindu naturaliter tangitur,felicitatem. Kationis vero loculos fedulo ex-

cutiendo, & miubfidium adhibendo fuam aliorumque, quibus cum vivit, experientiam, mox perfpiciet iftam

affeduum & cupiditatum colluviem, nimiam e.gr. ha¬

bendi libidinem, ambitionem, gloria: cupiditatem, in- vidiam, «emulationem , & caetera his fimilia, feliciori- bus adfcopum defideratum progreflibus omnino obfta-

re, licet, _quae .noßbrarumjaunc eft ^rerum ratio^{, mon-} ftrofarum harum inclinationum feminibus & inftindi- bus non careamus. Sed quia deprehenderit quilibet, qui attendit ad ea, qua: in ipfo contingere poffunt &

eontingunt, fieri poffe, immo non raro fieri, ^ut licet meliora videat, deteriora tarnen fequatur , agnofcit quidem imperfedioaes, fibi adharentes, Tedtarnennon

defperat rde generofo quodam ad meliorem frugem re-

ditu,, ii nqn folum pergat difpicere, quid ad finem ob- tinendumvere.pertineat, vel fecus, eaque conetur fa-

cere,

) o C Hl* T cere, haec vero omittere$ Ted etjam ^, poftquam vitam

per diem produxerit ^, ope memoriac vitam diurnam rcfumendo, cam rigidac, & ab aduhtione fui alienae,

cenfurac fubjiciat, ut vellaetitiam percipiatexfenfuper-

fedionis fuae, qua ad mctam tendit, vel tacdium fenti-

endo ex ils, _{quae a meta} abierunt, in pofterum fibi ab ejusmodi morfibus caveat.

§. III.

Vidimus hadenus convenire homini, ut ejusmodi

examen inftituat. Sed an is, folam intuendo utilitatem fuam, vel, fi amabiliori nonnullis nomine uti velis,

folam perfedionem fuam, dici pofiit feipfum ad ejus¬

modi examen pofle vere obligare , non fine ratione

addubites, nifi abfurde ftatuere velis, non elfe alium,

praeter hunc, homini praeclarum magis pofitum finem,

féd efle hominem fui

ipiiusidolum.

Ponamusvero, elfe hominem, _qui rigidam ejusmodi cenfuram omittereve-

lit,& fuam fibi imperfedionem maximo elfe probro in- geminet; anin ea hypothefi, rede omiifurus (it ejusmo¬

di examen? vel an nihilominus ad id inltituendum te- neatur? Refpondebis» nifi voce obligationis abutivelis,

fuaderi eum ad boc examen, & contra rationem agere, fi illud intermiferit. Ego vero urgeo, maximum efle difcrimen inter faaderi & obligatum efle, &infuper ^ur¬

geo, quod in pofita hypothefi, homo fupponebaturra- tiones, ex intuitu fuae perfedionis delumtas, neglige-

re velie. Si itaque rationalis efle velis, fateberis,quac-

rendum efle alium, qui & jus & poteftatem habeat, ad hujus examinis inftitutionemnos

obligandi,quiqueper-

fede nos obligaverit,cui proinde ratio vits noltraeno-

bis fit reddenda. Nec difficulter inveniri potefl: obliga¬

tionis hujus audor. Nam _prcterquam quod propria eujusvis confcientia teftetur Deum efle, ipfa Scriptura

A 3 Sacra

•m ) o ( *m>

Sicra atteftante, Rom. I. & II. etjam argumentando

ab

exiftentiae noftrae contingentia, non

inventuri fumus

ra¬

tionemfufficientem contingentis noftrae

exiftentiae

in

ul¬

lo contingente, fed abeundum

nobis erit ad

EnsNeces-

farium, cujus exiftentia quoque fit neceflaria, id

eft,ad

Deurm Qvum vero oftendi pofiit,

illud ipfum

Ens

effe

perfediflimum, independens,

beatiffimum, fibi fuffici-

entiflimum, nullius alius, praeterfe, rei

indigumj

con- cluditur rede, arbitriidivini fuifie,exilieret ne,annon cxifteret creatura rationalis. Exiftimusvero. Ergo per creationem, tanquamftringensvinculum,tenemurquic- quid horum beneficiorum

fuerit,

Deo

tribuere. Quin

etjam, ob nihilum noftri radicale exiftere defineremus,

nifi beneficio divino, confervatorio nempe fuo influxu,

exiftentiae noftrae continuationem impertiretur. Hucac- ceduntalia dona & muncra animaepartim, partimcor¬

poris , partim rerum aliarum externarum ,

larga Dei

manu in nos quotidie effufa. Annon tantus tantorum beneficiorum diribitor jus perfedum habeat, quo obli-

get nos ad cenfendum vitam

noftram

? Annon rede

reddas rationem Domino & Patri benigniflimo 1 Obli- gatione exfolutum te non credas, nili tua a Deodepen-

dentia, quod tarnen fieri nequit, te exfolutum ftiteris.

Maximi potius beneficii loco id habendum eft, quod Ii-

ceat nobistarn benigno Patri efie obligatis, qui in iis,

quae injundurus erat, noftrae etjam

felicitatis

&

falutis

rationem non exeluferit: noftri proinde officii eft,glo-i

riam divinam inomnibus adionibus femper fuperiorem

facere finem, cui dum ftudetur, noftra quoque obti-

neatur utilitas & fumma perfedio. Qui vero haec &

aliaad animum non revocant diligentius, & proinde nécDei, neevirtutis amore dueuntur, eos videbis Ii- centiofam, ac finibusjuftis contrariam,vitam ampledir

„ ' ^, & ^ne

4M )*> (

& ne intercapedo quaedam exiftat in voluptatibus appa- rentibus percipendis ^, non admittere folere ejusmodi

vitae cenfuram, nifi quod nolentes, etjamgraviusquan- doque, urgeatmetus vindidae,aNuminejuftifiimo^con-

tumacibus & rebellibus olim infligendac. Et rede me*

tuunt. Natn quemadmodum tota eftentia divina eft in- finita, & proinde attributum ^, juftitia , ad eftentiam pertinéns, ejusmodi erit; Sic acterna non tantum po*

ftulavit acquitas, ut, fi exilieret rationalis creatura*

creatorem fuum ipfa agnofceret Scveneraretur, acper- fediones ejus in fui imitationem proponeretjfedetjam

eadem aeterna aequitas poftulavit, ^ut juftitiae rigor non

inult^os efle fineret, fi qui contra eam delinquere,eam-

que contemtui habere contumaciter & proterve aufuri eftent. Quam vero inficetum juftitiae divinae documen-

tum föret, fi cfeator adionescreaturarum, fuae gloriae

Sc juftiftime pofito fini contrarias, lineret effe inultas ?

Et ut omnia in Deo attributa perfeda funt, fic & po- tentia eft, qua pcena eos compefcat, qui contra juftitiae regulas peccarint, & rebellarint, nifi interveniat alia quaedam fchefis, quae reatum culpae tollere queat.

S- iv. '

Sed dixeris: An Deus ipfe rationem nobiscum imme- diate conferat ? Et,(i non ita fecerit, _quam habituri fi-

mus normam,ad quam vitam noftram in reddendarati-

one exigamus? Perfediones quidem divinas cognitasin

noftri imitamen nuper vidimus commendari; fed ^exa- diftimam harum cognitionem vix millefimus quisqne habet, qvum tarnenquilibet, etjamftupidior, rationem

adae vitae reddere debeat. Rede quacris normamplanam

facilemque.

Nec ^e longinquo ^ea petitur. Nam qui¬

libet noftrum habet mküqt _, quod tribunal

quoqué

s )o(

-- quoque Dei eft, in pedoribus hominum eredum, ad

accufandum delinquentes, & excufandum eos , qui

reda fecerint, id eft, ^naturat legem,

mentibus

in- fcriptam, quac etjam,dum ad eam examen vitae infti*

tuitur, vocari fuevit confcientia, cujus vis magna in Utramque partem. Certe ut aeternis aequitatis divinae regulis congruum erat ad nutum & voluntatem crea- toris creaturam ration dem _, (i exifteret, componiiSic coinpofitio illa cogitari non poteft efle poflibilis, ni(i

homini elare innotefceret _, quemadmodum ea fieri

rede deheat. Deus itaque cum homine , pro modu-

lo fubjedi recipientis, communicavit ftriduras _quas- dam veritatum quoque pradicarum ^, qua», (altem in generalioribus, etjam adhuc tantae funt evidentiae,ut

a nemine fanae mentis ignorari queant. Hae autem

veritates, ^{cum a} fuperiori beneficentiflimo, juftiflimo, perfediflimo & potentiftimo originem trahant, & in-

ditac (int fubjedo, ^nec a jure fuperioris exemto, nec

obligationis incapaci ^, utpote, quod & facuitate judi- candi, Sc Jibere eligendi gaudeat ^, & infuper innu-

meris _ornatum (it beneficiis _j omnino (ic induunt na- turam legis & normam conftituunt, ad _quam vita

noftra examinetur. Ut adeo inter obligationem , le¬

gem & legislatorem mutuus (it refpedus, mutua re- latio _, quorum uno fublato, reliqua (imul tolli, ne- ccfle (it. Quemadmodum _quoque impollibile e(t, (I-

ne lege conltare nobis pofte ^, _quid (it juftum & in- juftum, bonum & malum , cum obligatione hoc fu- giendi, illud agendi, ita ^(ine fuperiori legem commi-

nifci abfurdum eft, cum a poteftate fuperioris lex, Sc

a lege ipfa ^, vel hac mediante, ab illa dependeat o- mnis obligatio feu neceftitas agendi moralis. Leges quoque civiles, legi huic quidem non repugnantes.

•^ ) ^O ( ₉

in examine hoc rede adhibentur. Et quia inter le¬

gis naturalis praccepta etjam id eft, ut legitimis im- perantibus pareatur, confequitur, vitam non efte con- forrnandam legibus civilibus ^, velut ex nudo ^metu paenae, Ted ex intrinfeca obligatione per ipfam legem

naturalem confirtnata. Chriftiani _vero, uberiores in.

hoc examine progreftus confecuturi ⁹ inque via ad ae-

ternam felicitatem informandi, adeant etjam Scriptu-

ram Sacram , & ex ea artificia examinis ineundi Sc

perficiendi conficientes, Theologos Moraliftas, veros- que Afceticos.

§. V.

Sequitur nunc , ut difpiciamus ^, cujus rei exa¬

men inftitui debeat. Quocirca mox obfervamus* vi¬

tam noft_ram, ad normam relatam, confpicuam fe fi-

ftere cogitationibus, didis & adionibus. Nec repu- gnemus, fi haec tria uno adionum nomine compre- hendere quisquam voluerit. In adionibus vero di-

fcrimen illud negligi non debet, quod fint earum a-

liquae naturales, a caufa neceftaria profluentes ^, quae in quantum naturales funt, & in quantum nobis in

eas non eft poteftas, nec normae funt capaces , nec

proinde examin i huic per

fe fubefte intelliguntur.

A-

liae vero libere a nobis fufcipiuntur, quae proinde ^ut agnofcunt ^{normam ,} fic examini erunt fubjiciendae.

Si quoque intermiferis quidquam agere, quod tarnen debuifti agere , & potuifti ^, & ad quod efficiendum

occafionem habuifti _, evadunt etjam ipfae omifiiones

normae, confequenter & imputationis ^, ac proinde

examinis capaces. Solennis alias

eft diftindio

adio¬

num normae & examini fubjiciendarum in internas,

fub quibus comprehendunt cogitationes, & externas, quo referunt quoque dida ^, quatenus externe pera-

B guntur*

IO ) o (

guntur. Et _per adiones internas intelliguntur _qui-

dem cogitationes ^, non tarnen qua ipfarum natu-

ram & efientiam _{, quo} refpedu non funt aliud, nid ipfa fubftantia aduofa ad hoc ordinata ut cogitet.

Hacc vero arbitrio noftro non fubftat, nec proinae

examen admittit. Sed internarum adionum nomine

intelliguntur ipli adus cogitandi, qui etjam rede co-

gitationes ^{vocantur ,} quique a mente tanquam prin- cipio profluunt, nec tarnen in dieta aut fada extrin- fecus apparentia erumpunt 5 potius vero inträ linum

mentis orti _, in ipfa peraguntur , inträ eanderii vol-

vuntur _, agitantur ^, fubfiftunt & terminantur. Qui

tarnen adus, _quatenus eo , quo non debuerunt vel debuerunt fledi, diriguntur, imputationi, & id;o et¬

jam examini fubftare judicantur. Facilius vero jam percipimus ^, adionum qtfernarum nomine indigitari ejusmodi adiones humanas , quae quidem in mente, ut principio fui, folo vere adivo, radicaliter funden-

tur, fed in ipfa tarnen non fubfiftant, verum mentis

imperio eftedum aliquem extra eam relinquant. Qvum

autem vaftifiimus fit ille adionum internarum live

cogitationum campus , nec minorem amplitudinem

habeant adiones externas, didis & fadis confpicua:,

patet omnino ^, quanta fit copia rerüm , fub examen

revocandarum. Certe, fi cogitemus officia noftra, Deo, nobis & aliis debita , & difpiciamus, an pne- ftita ea fint, _nunquam defutura eft nobis examinandi materia» Addas quoque peculiaria illa officia, tibi,

pro ftatu & munere, injunda: Addas _quoque, in dies

non tantum, fed in fingula prope momenta , emer-

gentes cafus plurimos, in quibus tibi verfandum erit;

& deprehendes, nunquam te minus otiofum elfte de- bere _{, quam cum} fi§ otioftjs, Usque adeo materiam

habes,

•m ) o c ⁱⁱ habes, in qua induftriam tuam , feria fufcipiendo a- clionum examina_{> exerceas.}

§- VI.

Habemus jam paratam examini materiam, & mo- limur mox ipfum procefium modumque, Is autem deducitur in adum ab intelledu _, qui non tantum habet facultatem apprehendendi res, judicandi de iis,

fed etjam ratiocinandi, id eft, unum ex altero colli- gendi. Nec habet intelledus folum adum directum,

fed etjam reflexum ^, quo adiones reciproce ^cernere

queat , & de iis Cognitionen! inftituere. _{Atque ut} quilibet examinator ^, antequam egerit, ope idearum

innatarum de turpi & honefto, bono & malo, acce- dente debita induftria & meditatione, cernere poteft, quid fieri a fe, quidque omitti debeat; Sic nec diffi- culter videre poterit, poftqUam jam egerit, an fece- rit, quod debuerit, vel non 5 an omiferit, quod noti debuerit omittere _, vel non. Fideli heic _opera de- fungi debet memoria, adorum confervatrix, _quaeque

adiones non minus internas, quam externas, prout

eas fadas reperit, intelledui, tanquam domino, fi¬

ltet. Quo fado ^, prodit fyllogismus quidam pradi-

cus _, in quo prsceptum aliquod legis naturalis ^, ma¬

gis vel minus generale, praemiflam unam facit, alte¬

ram vero praemiflTam conftituit adio illa individualis,

quam , ut fuain agnitam examinator jam menfuran-

dam & ponderandam fumferat ^, ipfa conclufione-*o- ftendente vel confenfum adionis noftrac cum praece-

ptoillo, vel diflenfum. Lex naturae per rationem in- notefcens, poftulat e. gr. ut vera Dei cognitione ani-

mum imbuamus, atque infucatum & fincerum Ei of¬

feramus cultum _, eumque tam internum ^, quam ex- ternum. Atque dum Eum non pofiumus ^non, modo

B ² vere

11 )o( »»•

vere cognofcimus, cognofcere ut Sumrnum Bonum ,

noftro amore digniflimum, inferimus mox* quod nec

quicquam cogitare , nec loqui, nec facere debeamus, quod cum amore Dei ullo modo _pugnare poffit. Ad

nas regulas applicemus & exigamus adiones noftras

has & illas. Mox vero videbimus earum vel confen- fum vel diflfenfum. Quetnadmodum rede largior ,

eumr qui in Deo cognofcendo & colendo rite verfa-

tur, non pofte ^non attendere, quomodo ^ex legis ^prx- fcripto animae fuae culturam in ceteris fufcipiat, & quo¬

modo rationem ferv ndi corporis rede ineatj Sic de-

tnonftrari poteft, eunlem etjun heic vigere proceftum

examinis_{, quem} explicuimus. Qaii vero noftri con-

fervandi caufa aJiorum offici.i poftuhmus, ^non tan- tum fequitur, vitam focialetn elie colendam> fed etjam jntelligitur, id pra?ceptum in ea colenda eile praccipu-

uin : Quod tibi vis fteri, alteri facies, ut etjam per-

cipitur in vetitis efte : Alteri ne facies , quod tibi

non vis fieri. Ad hane regulam ^, tanquam imam

bahn _, examinands adiones, eodem, quem praefcri- pftmus, modo examinantur. Nec in fpeci dioribus &

ftifficilioribus calibus alius eft adionum examinanda-

jrum modus, licet laboriohori _opus ht argumentatio-

ne, an hsc, vel illa adio ⁱⁿ hoc cafu fada, ad illud generale praeceptum pertineat, ut ex eo deduci _que-

åt adionis cum praecepto vel convenientia ^, vel dis- convenientia. Haec autem intelledus noftri operatio, cujus proeeßum recitavitnus ^, a Moraliftis fölet infi-

gniri nomine Confcientiae , quam proinde definire folent _per judicium intelledus pradici de adione a-

liqua patrata aut patranda, ex legis norma reflexum, conftans argumentatione pradica. Confcientia autem

pegulae, teftis, judicis, accufatoris, ftefenforis&c. ra¬

tionem in omni fuftinebit examine. VII.

<m ) o r Mi-

§. VII.

Sed non paucis hic locus opushabet

cautionibus.

Diflenfus quidem , qui in conclufione pradica depre-

henditur inter noftram adionem & legem , malos

nos efle detedurus eft. Sed ex nimio illo amore ,

quo nos noftraque folemus probare, & ampledi, ht,

ut nolimus aut videri, aut efle mali. Hinc, in exa- mine inftituendo _, rigorem fape dulci quodam dece- ptionis ^genere effugimus, vel vitam noftram, quoad

externum folummodo decus fpeciemque, cum vita a- liorum _, pejorum nonnunquam , comparando ^, vel,

prae impatientia, pergendo ad alia, quamprimum e- xaminis proceflus culpam aliquam ^, aperiendo pluri-

mos illos receflus & labyrinthos ^, quibus antea con- teda & fupprcfla jacuit, in nobis inceperit reclude-

re. Si quidquam igitur praeclari hac in parte efte-

dum cupimus ^, Serium erit propolitum, animo ^con-

ftanti continuandum_{j nec} deliftemus ab examinando,

licet cenfura taxaret durius turpitudinem afFeduum

iftorum, quibus diu Forte adfuevimus j licet quoque dulcem domefticum hoftem, adulationem noftri, tur-

pitudims argueret maxima;. Seneca egregrie , nihil, inquit ^, mihi ipfe abfcondo ^, nihil tranfeo ^{, quare} enirn quidquam ex erroribtis meis timearn , cum pojjim dicere : Vide ne ißud amflius fattat ^, nunc tibi ignofco e). Sed poterit

propofitum

efle firrcerum ^, quod camen ali- quando

defcedetur.

Scilicct, dum in examine depre- hendimus, nos Conatos fuifle fingulis objedis perfo-

nalibus fua tribuere ofticiaj poteft ^tarnen contingere,

ut in iis praeftandis noftrse folum utilitatis ratio ha-

bita (it. Itaque in proaerefi exigendi adiones noftras

ad legem natura?, non primum id intuebimur, quod ejusmodl examen nobis utile futurum fit^, fed cogi-

B 3 tabi-

14 4M ) o r

tabimus, illam noftram utilitatem fini ultimo efle fub-

ordinandam; ut ctjam Deus, audtor legis, non po- tuit non utilitatem noftram fuae gloria fubordinare.

Sit _{porro ,} quod ^, inter menfurandum adtiones no-

ftras ad legis ^{normam ,} gloria? divina? promotio fit

n_fiöfter finis; fitquocjue, quod actionem prosere.ticam, deprehendatur mala fuilfe, non amplius Iiabeamus

pro imprudenti, nec fpontaneam pro invita ^, ne vi¬

deamur velie delidta excufare _{3 non tamen aut} fola intentio _{, aut} ha?c confelTio rem conficiet. Multa enirn opera , qua? audtoribus fuis placuere ^{, normte} diligentius fubjedla, per omriia cum illa non conve- nerunt, Quia itaque minima circumftantia rem ipfatri

vitiare poteft ^, quia _quoque morum noftrorum defe- etus emendare non pofTumus , nifi conftiterit _, dum examinentur _, in quibus deficiant , examen adtionum

bis metiri debemus Quis? Quid? Ubi? Qui¬

bus auxiliis? Cur? Quomodo? Quando? Sic fiet,Nut probaturi fimus nullas adbones, nifi optimas, id eil, ejusmodi, ut pratftantius & melius _opus fieri non pos- lit. Quo refpedu non male dicitur, bonitatem _adio-

num rooralium confiftere in pundto ^, ut ^, fi vel mi¬

nimum a lege defledtas ^, non amplius fit bona adtio,

fed evadat mala f). Dixeris ^: difficiliorem _fic & fcru-

pulofiorem fore hujus examinis rationem. Fateo'r _, ita eam efife debere; & aperietur §. IX. quaritum ea

opera praeftare _{queat ufum. Cavendum interim}

tamus, ne examinis difficultas, _quam nominafti, ^no-pu¬

ftra ofcitantia _augeatur & pallietur.

e) de Ira Libr. III. c. 36. f) efr, Budd. Ihil. _pratt,

P. I. c.IV. §.LIX. ^.

§. VIII.

Ex §. I. percipimus, verfibus Pythagora? juberi,

ut e-

)o( S# U ut examen crebro, ^ac certo tempore ^, eoque vefper- tino, fufcipiatur. Eandem _quoqe confuetudinem te- nuit Seneca, qui , utor, inquit, hac poteftate, & quo-

tidie apud me cauffam dico : cum fublatum ^e confpcclu lu¬

men eß^ &conticuit uxor, morisjam melconfcia, totum di-

em mecum fcrutor ^, fabla & diclo, mea remetior. Unde

etjam laudavit idem P. Sextium his verbis : Faciebat hoc Sextius ₅ ut7 confummato aie ^{, cum} fe ad noblurnam quietem recepiffet⁵ interrogaret animum fuumj quod hodie

malum _tuum fanafii? tui vitio obflitifti? ^ua parte me- Hor esl g). Si exemplum ^{, e} Scriptura Sacra defum-

tum _, petas , fuggeret illud David , qui non tantum

ipfe vefpertinum ^, vel nofturnum _tempus huic dele- gafle examini j fed etjam alios ad id faciendum ^mo- nuifle legitur b). Quod vero ita vifum fuerit Chry- foftomo, ^e _{I, p}:tuit. G)ui quotidie ^, inquit celeber¬

rimUS Fechtius, peccat, quotidie in fe redire & pecca- tum Deo deprecari debet i). Si ^au-tem rationis iocu- los, ut omnino in materia morali fieri debet, ex-

cufierimus , deprehenfuri fumus ^, requiri ^, ut ten>

pus , idque ceteris occupationibus ^vacuum, examini huic tribuatur. Poftulat id cultura , quam anima:

noftras debemus, & reverentia _, confcientia: Domi¬

no debita, id efflagitat. Ut id etjam generatim efflagitat noftra ^a Deo dependentia, &: bonorum ^

quibus ma&atnur, prafflantia, poftulans ^gratum ani¬

mum 3 quem optime declaramus, h difpiciatur & cu- retur, ut vita noftra Ejus nutui, per legem patefa-

<fio, hat conformis. Et quia ratio non multo cona- mine agnofcit praeftantiorem efle animam, quam cor¬

pus, cui tarnen confervando multas horas impenda-

mus, necefieeft; etjam inde concludit, re&e omnino

fieri, dum crebro ejusmodi aftionum noftrarum cen- furam

16 4W ) ° (

furam ineamus. Quin ^, fi paterfamilias jus

habet

ab operariis poftulandi ^, ut laboris diurni

quotidie

reddant rationem, ut omnino habet3 erit utique Deo, qui praeter innumera alia bona , etjam ipfum diem

dedit , majus adhuc jus poftulandi idem. Sunt pro- fedo multa, quae in fingulos dies incidunt,

&

a

nobis

committuntur, quorum memoriam, die uno perado,

difficulter fiepe fervamus. Quid fiet, fi multorum

die-

rum ada cumulari fineres, non examinata ? Ut ta-

ceam , nos diutius differendo examina, vires interea majores fumente adulatione noftri ^, in iis habendis frigidiores ac remiftiores reddi. Rede ergo quotidie

rationem reddimus Bene quoque agis , dum etjam ipfas illas horas, quibus laborem perferimus, hoc i- pfo examinandi conatu, quantum fieri poftit, inter- aiftinxerimus, ad adiones noftras refl dendo. In di-

äta tis tarnen legis naturalis ^non reperies quidquam,

quo afteras, hoc praecife tempus prae alio, huic exa- mini efte deftinatum, adeo ut, fi illud migrare finas

in jus naturale pecces. Licet autem ratio non cer-

nat ullam moralitatem inefte huic tempori, prae al-

tero _, cui proinde examen noftrum naturali ratione

e-ftet dedicatum & adftridum ₃ quia tarnen fapienti i- pfius naturae inftituto fadum eft, ut

i>v%%/Liegov,

^com-

muniter quidem, labor & requies animantium diftin-

guant 3 quia quoque dies ipfe laboribus communiter

deftinatus cenfetur, & vero examen illud , quotidie

inftituendum , tunc neceftariis laboribus interrumpi-

tur j videtur quidem tempus vefpertinum, ftrepitibus

diurnis vacuum, antequam fomnus nos feftos invafe- rit, neceffariae huic occupationi, eo refpedu, ceteris

efte aptius.

g) loc. ^cit. h) Pfal.IV.j. VI.?. LXIIL 7. e) Pbil.

7beß\ mor. §. 21. p. /77. §, IX.

4M ) o C M». *7 S. IX.

Opportune jam defcendimus ad hujus examinis effe&a, quae etjam ufus vocari pofiunt. Et quemad-

modum funt, qui bona fua ignorant, & funt quoque multis partibus plures, qui defedus fuos ignorant:

Sic hoc examen ferio inftitutum, ad utriusque hujus rei, cognitionis nempe noftri in utramque partem-, certitudinem, nos deducit. Vidimus _, in conclulione

illa pradica, ^aut confenfum elfe cum praeceptis legis

naturalisaut diflenfum. Ut itaque difienfus infert

noftros defedus & mala, fic confenfus arguit noftras quasdam perfediones & bona. Quia vero folatium eft, carere culpa ^, etjam confenfus adionis noftrae cum

lege parit confcientiam tranquillam pacatan que j dis-

fenfus vero admonet nos tempeftivi ad meliorem fru-

gern reditus. Hinc in verfibus Pythagorae legas:

AeiÅä _{pisv ,} s7rLTÅrja-(T£o, ^ _TtfMS*

Mala fi perpetrafti, perceliere} fin bona^, latare, Utrumque effedum infinuat etjam Seneca: Qfi}d er¬

go pulcbrius hac confuetudine excutiendi totum diem? Qua-

Iis illefomniis poft recognitionem fuifequitur? Quam tran-

quillus , altus ac Uber, cum aut laudatus eft animus, aut

admonitus, IS fteculator fuir cenforque fecretus, cognofcit

de moribus fuis k). Rede omnino Ovidius^:

Confcia mens, ut cuique fua eft, ita concipit inträ

Peclora pro meritis, ftemque metumque fuis l).

Quia porro deprehendimus ^, diflenfum illum ex eo

imprimis örtum elfe, quod, ob inlitum mortalitati,

ut loquitur Seneca, vitium fe fuaque mirandi, beni- gni noltri judices (imusj efficit hoc examen

fatpius

re-

petitum, ^ut intenlius ftudium virtutis ardoremque ma¬

jorem confequamur, & inteftinum illud fomentum,

blando quodam alias nos fenfu, titillans > fufpedum

C habere

i« 4M ) o( ^

habere _{, ac contra} id, tanquam hoftem aftutiorern ^,

ex infidiis agentem, bellare & excubare incipiamus >

ut (i deleri nequeat, ita tamen compefcatur , ut ra- tioni in eo pareat, ne turpitudinem aduum ^externo¬

rum procreet. Definet ira , inquit idem morum do- dor, Seneca, & erit moderatior, qua fciet fibi ad judi-

cem quotidie ejje veniendum. Par efto judicium de ^cete-

ris, Utique ex cognitione morbi fit,utquaeratur medici-

na &fanitas. Sed qui accurate, ut fieri debet, feipfum

examinat _{, non} folum reperiet in perfedionibus fuis

efie defedus, fi ad norman exadius attemperentur5 fed etjam infuperabilia fibi objici fentiet obftacula,

quo minus originem mali aut fciat, aut obftruat. Hinc gentilis quidem, rede, inter argumentandum, _pro- cedens, cernit conjundionem cum Summo Bono, in qua veram felicitatem ponit, obtineri non pofle, quamdiu Deum perfediflimum adionibus fuis offen-

derit. Concludit _{ergo , cum} ratio intelligendis &

tollendis malis non fufficiat, & ipfa tamen defiderium

Summi Boni foveat & inculcet, concludit, inquam,

intuendo fummam &' infinitam Dei bonitatem, mon- ftrafife utique Deum tutiorem aliquam & certiorem yiam ad veram felicitatem perveniendi. Huc ducunt legis naturalis didata, dum examinibus crebris ad a*

diones noflras rede applicantur. Chriftiani auteni lumine revelationis divinae colluftrati, & profundam

miferiam mentis nofirae ex ea perfpicientes, devote ^a- gnofcunt & venerantur tantum beneficium, cujus _ope

deducuntur in notitiam verae medicinac , quac unice pofnt tollere metum peenae, quam per rigorem legis, etjam folo naturae lumine ftipati, intelligunt fibi im- rninere, licet quantitatem & qualitatem ejus non tam

perfpiciant, k) loc, dt. /) Libr. Faß,

§< X.