DE EXPOSITIÖNE FIDEI ORTHODOXIE
AUCTORE JOHANNE DAMASCENO
DISSERXATIO THEOLOGICA DOGMAXICO - HISXORIGA*
CUJUS PARTEM PRIMAM
ΤΕΛΙΑ MAX. TEN. FACULX. THEOL. UPSAL.
PR/ESIDE
CHRISTIAN Ο ER. FAHLCRANTZ
PHIL. ET THEOL. DOCT.
THEOL. DOGM. ET MOR. PROFESS. REG. ET ORD.
PRO CAN DIDAXURA XIIEOLOGICA
P. P.
MAG. CAROLUS JULIUS LÉNSTRÖM
IN AUDIX. ECCLES. DIE XV MAJI MDCCCXXX1X.
Η. Α. M. S.
UPSALIAE
EXCUDEBANX REGIAE ACADEMIAE XYPOGRAPHI.
HIST. LITT. HUM. DOCENS
STIP. OXEMSTJ.
AD ACAD. 1MFEK. ALEX. HELSINGFORS. THEOL. DOGENTI
PIIILOSOPHLE DOCTORI
BENEDICTO OLAO LILLE,
Λ Τη i c o
DE EXPOSITIONE FIDEI ORTHODOXE
AUCTORE JOHANNE DAMASCßNO
DISSEUTATIO.
/. De tempore j vita et operibus Joh. Damasceni.
^aeculo octavo, ingruente jam tristi superstitionis et barbae
riei nocle, artes et litterae per totum Europae orbem pro-f
lapsae sunt. Ecclesiae occidentalis antistites, ineruditi at in¬
solentes potestatisque saecularis cupidissiini, cathedram Pe-
tri non tam jscientiarum cultu illustrare, quam bellis contra
Longobardos gestis, opibusque prava adulatione Pipini com—
paratis, firmare studebant. In theologicis Orientalium dis-
ceptationibus, quae jam in minutias ineptas diflieilesque nu-
gas ierme abibant, lancem tenuit Caesareopapia; versatili in-
genio, aulicis insidiis, tyrannico in aliter sentientes furore,
plebisque rabie fanatica jamdiu infamis *). Ab Iconomachis
transfugae, Arabum castra petierunt litterae, et Antiochiae,
Beryti, Syriaeque in urbibus, quam saeculo mox praecedente
occupaverant Muhammedani, novas sedes fixerunt. Pauci
quidein, neque tarnen omnino nulli, exstant hujus aevi scri-
ptores ecclesiastici, cultus emorientis ultimi tegtes. Emicant,
densas inter caligines, haec lumina, tamquam radii noyissimi
solis vespertini, non suo quidem coruscantes splendore, at
mutuato tarnen et nubibus repercusso; eoque spectantibus ca-
riores, quo certius rediturae lucis testimonium perhibent.
Talis fuit in Occidente Beda; inter Orientales, et quidem.
Saracenos, Johannes damascenus.
Si de vita hujus qusesiveris, paucissiraa omnino restant,
ex quibus aliquid certi erui possit, reruni monumenta 2).
Damasci, unde cognomen tulit, natus est, exeunte forsitan
saeculo septirno 3); quo anno, non liquet. Mansur, familise
noraen, a Leone imperatore in ignominiam Nostro versum
est 4); honoris caussa ab aliis Chrysorrhoar appellatus est ob eloquentiam. Pater, homo religiosus et Chalifae familiaris- simus5), Cosmain quendam, monachum sacerdotem, quem Arabes ex Italia (oris forsitan Calabriae, quas Graeci mo-
nachi iis temporibus frequentes inhabitabant) captivum ad-
duxerant Damascum, in libertatem asseruit, et filii sui ali-
usque adoptivi, Cosmse nomine, posthsec hymnopoetse cele- bris, institutorem fecit 6). iEtate provectiorem Princeps
Damasci Nostrum πρωτοσνμβουλον (StorVizir) invitum creavit 7).
His temporibus, cum Leo Isauricus imagines sacras extra adorationis periculum ponendas jussit (726), et Gregoriuni Papam aliosque ecclesiarum antistites in suas partes trahere studuit, primam suam pro imaginibus orationem scripsit No-
ster. Quam, obscuritate pressam, imaginibus in universum
éx ecclesiis proscriptis a Leone, et Germano, Patriarcha Constantinopolitano, e munere dejecto (730), antequam Ana¬
stasius in locum ejus esset surrogatus, altera secuta est, Ta-
libus ausis iratus Leo epistolam, Nostri litteris ac sermone
consignandam, sibique inscribendam curavit, quam, aucto-
rem proditionis arguentem, ad Chalifam amandavit. Hic
manum Johannis dexteram amputari jussit 8); dehinc pote-
statem secedendi in aliquod inonasterium segre illi ooncessit.
Qua sibi facta, bona sua et facultates distribuit Noster, in
monasterium sive lauram Sabse prope Hierosolyma se re-
cepit, multa submissae pietatis testimonia edidit 9), et pluri-
ma composuit scripta 10). In his fuit Έχ&εσις (εχδοσις) ακριβής
της όρϋ-οδοξον πίστεως, conscripta non ante 7^, quo primum
anno Cosmas Majumensis, cui, operis conficiendi auctori, id
o
sacrum esse voluit, Episcopus Majumae constitutus est 11).
Presbyter Hierosolymis a Johanne Patriarcha, amico, a. 735 defuncto, nominatus est; ibique, vel, ut alii volunt, in rao- nasterio sno rnortuus 12); quo anno, haud constat. Diem
autem obiit supremum non ante 754, quo anno anathemate synodi Constantinopolitanae est damnatus, neque post a. 787, quia in actis septimi concilii generalis, in defunctis nume- ratus, laudibus celebratur 13).
Operura auctoris nostri pars magna deperdita, alia spu- ria; inter authentica scripta principern tenet locum Πηγη γνώ¬
σεως, sie dicta, ex mente auctoris, eo quod σκοπος ήμιν Ιστι φιλοσοφίας άπαρξασ&αι, και παντοδαπψ γνώσιν όση δυναμις συντετμη- μεν ως ττ] παρονστ) εναπογραψασ&αι δελτω' διο πηγη γνωσεως όνομαζε-
σ&ω. In tres illa diffunditur rivos: Dialecticam, librum dt hceresibuf, et Expositionem fidei orthodoxes, quorum prima pars
philosophica, secunda historica est prolusio partis tertise sive
dogmaticae. Quäle fuerit auctoris propositum, verbis ipsius habeas, ex epistola dedicatoria ad Cosmam latine redditis:
"Primum eorum, qui apud Gentiles sapientiae laude insignes
fuerunt, optima quaeque edisseram; ad apis instar ea colli- garn et romponam. quae affinia veritatis sunt, atque ab i- psismet hostibus salulem accipiam. Quicquid vero pravum,
falsique nominis scientiae corijunctum erit, rejiciam. Mox
infensarum Deo haeresium risenias altero pariter volumine
contexam, quo, ialsitate cognita, yeritati magis magisque
adhaereamus. Atque ita demum Verität em erroris interem- tricem eliminatricemque mendacii, afflatorum divinitus pro-
pbetarum nec non eruditorum a Deo piscatorum, diyino-
rum quoque pastorum et doctorum sermonibus, veluti fim- briis aureis exornatam decoratamque, Deo ejusque gratia adspirante, explicabo. Nihil porro, quod nieum sit, afieram·
sed quae a probatissimis quibusque magistris elaborata sunt
collecta in unum, quantum per me licuerit, brevi compen-
diarioque sermone exponam."
Diabetica maximnm partem desurnta est ex Aristotele, cujus philosophandi ratio theologiae cum systematice expo-
nendae, tum polemiee ädversus haereticos defemJendae visa
est aptissiina, et ab Oriente ad Occidentem paullatim trnns- Jata 14) utrobique platonismi locurn occupavit 15). Hujus pliitosophiae usum in disciplinis theol. Noster suo coramm- davit exemplo, quo factum est, ut non modo Aristoteles in
ecclesia graeca surnmarn obtinuerit auctoritatem, verutn.etiam Noster, quem phi'osophorum grsecorum ultimum haud in¬
juria appellamus 16), meritus sit, qui graecorum Thomas et
Lombardus paterque Scholasticorum nominettir 17). Gerte
constat, expositionem suaru de Ilde ortJiodoxa iisdem fere temporibus, quibus Lombardus opus suum et lebratissimum confecerit, a Burgundio Pisano, hortante Eugenio III (ii45
—
55), latine redditam esse, posthaec manibus Scholastico¬
rum tritissimam scriptisque nobilissimam. In diabetica por-
ro sive Logica Porphyrium secutus est in enarratione qnin-
que voeüm sive universalium, et Aristotelem in tradendis categoriis aliisque, de quibus Logici disputant; ab ntroque
tarnen discedens in propositionibus nonnullis, quae vel ad rnysteria fidei explicanda pafum idoneae, vel etiam iisdem repugnantes deprehenderentur, quasque ex auetoribus eccles.
emendare sategit. — De heeresibuf epitomen novam non con- didit, sed integram synopsin sive άναχΕφαλαιωσιν Epiphanii, quanta in scriptis ejus reperiebatur, transscripsit, addita vi- ginti quatüor sectarum posteriorum historia, e Theodoreti, Timothei, presbyteri Const,, et Sophronii libris concinnata,
admodum manca, perbrevi, neque in omnibus fida 18).
Exporitio de fide orthodoxa ab auetore in centum capita, ab interprete latino in quatuor libros, interrüpta rionnumquam inepte orationis serie, divisa est. In bis libris, theologiam
Patristicam quodammodo conjungentibus cum philosophia
Aristotelis, quo duce materiam dogmaticam, a Patribus äc-
ceptam, in formam systematis redegit, "non ex Scriptnra
solum, verum etiam ex conglobatis sanetorum Patrum sen-
5
tentiis, ea, qua par prat, tura perspicuitaté tüm brevi-
tdte, inexhaustuni tradition is promtuariurn protulit, in quo
nihil reperire sit, quod ved ab oecumenieis synodis sanci-
turn non fuerit, vel a probatis ecclesioe magistrrs acceptum.
Gregorii Nazianzeni libros ea legerat avidilåte, ut oranes
fideli memoria romplexus videatur. Quocirca in hoo passim
o[>ere non tant Johannen! Dam. quam Gregorium Naz. or-
thodoxee iidei mysteria edisserentem audieris. Ad hsec Ba-
siliuin M. adscivit, Gregoritjm Nyss , et imprirais eorundem
amicissiinum Neraesiunt, Emesae in Syria Episcopuin, Cy-
rilluni itidem Alex., Leonem M., Leontiura Byz , Maximum
martyrem; Atlianasiuni quoque, Chrysostomum, Epiphanium,
atque, ut alios taream, scriptnpera il 111 m, qui Dionysii Areo-
pagitöe noraen åssumsit" (Lequien) ,9). Opus 20) symbolica
quasi auetoritate valuit usque ad réceptum conféssionis ec- clesiae graeese symbolum, in quo dogmata singularia baud
pauca ex illo repetita invenies21).
Cetera scripta sunt: tres orationes pro sacris iniaginibus,
harum caussam superstitiosa religione et arte sophistica de-
fendentes 22). De reda sente.ntia, brevis tractatio christolo- gica, Daraasci ad amicum Petrura Metröpolitam scripta, an- teqiiam auetor monachus lleret. Contra Jacobitas^ iis tem- poribus adhuc vigentes, libellus; contra Manichåos, instaura-
tara forte sectara Paulicianorura, JYluharnmedanos in Citri·»
stianos concitantem. De authentia ltujus scripti dubitarunt
Jacobus de Billy, Combeflsius, Oudinus, ea rafione moti, quod ignis infernalis in eo dicitur imrfraterialis; qüod auterii placitum cum neque a Patriim nec a Damasceni séntentia
valde abhorrere videatur, a Lequien aliisque opella Nostro
vindicatur. Disceptationis cum Saraceno fragmentum, ex ore Nostri a discipulo Theodoro Abucara in litteras translatiim 23).
De draconibus et strigibus, contra ejusmödi stipérstitiones;
quam tractationem aliis Nostri seiitentiis non repugnare pro-
bavit Neander, K. G. III. 2S9. De trinuate. De hijmiio
trisagio tractatio probatura, locum illiim V. T;i, quo Deus ter
sanctus invocatur, singulas ss. Trinitatis personas distinguere.
Epistola de sanctis jejuniis. De octo spiritibus nequitice com- pendium ethicum, ex effalis Cassiani, Nili all. redactum.
De virtuie et vitio. De institutione popnlari, prseparatio ad
cornmentationem de fide orthodoxa. De duabur voliintatibus.
De natura composita contra Acephalos. Contra Nesiorianos.
Fragmenta, Canon Paschalis. C ar mina religiösa, pretii magis dogmatici, quam poetici 24). Excerpta e Chrysostomi inter- pretatione Epist. Paul 25). Sacra Parallelcollectiones e S.
S. et Palribus, in diversos locos digestae. Homitice complu-
res, ut: de Domini tr ans figur atione, in ficnm arefactam, para- bolam vinece, parasceven, crucem, sabbatum, Angeli annuntiatio-
nem; duae in diem natalitium Marice, tres in Maria dormitio- nem; in laudem Chrysostomi, in laudem Barbarce martyris: tot-
idem uientis piae ac devotae testimonia, at oratoriis referta
floribus fabulisque superstitiosis, ideoque ad rem dogmati-
cam nihil aut non multum facientia 2(i).
NOT iE.
*) Gieseler, K. G. IL i. p. 11, 12. Münscher, Lehrbuch d. christL Dogmengesch. Dritte Aufl. von Coelln, Cassel i834. IL 1. ρ. ι. Eich¬
horn, Gesch. d. Litt. 2 Aufl. Gott, 1828. 1 ß. s. 5o6. Rotteck, Allg.
Gesch. Freib. i835. IL s. 2o5.
—«In der griechischen Kirche halte sich weit mehr gelehrte Bildung als in der lateinischen erhalten; aber durch
den politischen und geistlichen Despotismus war die geistige Entwicke- lung längst unterdrückt worden. Es fehlte der lebendige, frei sich be¬
wegende, schöpferische Geist, welcher die todte Masse des gesammelten
Stoffs hätte beseelen können. In der Auslegung der heiligen Schrill beschäftigte man sich grössentheils damit, die Erklärungen der älteren
Kirchenlehi'er zu sammeln und nach den einzelnen Schriften der Bibel
zu ordnen, aus welchen Sammlungen nachher die sogenannten Cateneri (tretpixt) über die heilige Schrift enstanden. Die monophysitischen Strei¬
tigkeiten hatten zuletzt besonders dazu gewürkt den dialektischen Geist
■anzuregen, der durch die Beschäftigung mit der Aristotelischen Philo¬
sophie neue Nahrung und durch die fortgesetzten Streitigkeiten mit den
Monophysiten neue Uebung erhielt. Eben dadurch wurde eine abstract
1.
dialektische Entwickelung der Glaubenslehre und der einzelnen dogma¬
tischen Begriffe befördert, welche mit der Dreieinigkeitslehre und der Lehre
vonden beiden Naturen iu Christo sich besonders beschäftigte,
und das praktische Moment der Glaubenslehre weniger beachtete. Auf eine Formelrechtgläubigkeit wurde zum Nachtheile des praktischen Christenthums zu grosses Gewicht gelegt, und neben jener konnte eine äusserliche sittliche Werkgerechtigkeit oder eine in äusser- liche Religionsübungen gesetzte Frömmigkeit oder mit dem Aber¬
glauben verbundene und dadurch gestützte Unsittlichkeit hergehen.»
Neander, K. G. Hamb. i834. 3 Th. s. 236.
—2) Fons principalis bio- graphias est vita, dictione verbosa et oratoria fabulam referens, a Jo¬
hanne conscripta, Hierosolymitano Patriarcha, qui, Nicepboro Phoca imperänte (963—970), a Saracenis vivus combustus est. Vita arabice scripta, quam memorat Johannes, deperdita est; ipsi non nisi in iis, quas aliorum testiinoniis firmantur, ßdes habenda. Fit autem, quam- quam paucis verbis, Damasceni mentio in actis concilii septimi genera¬
lis, Nicaxe a. 787 habiti; commemorant eundem Stephanus, inonachus Byzantinus, in vita Stepliani, Noslro familiaris et Conslantino Copro-r
nymo imperante martyris facti, quarto post obitum ejus anno (circiter 796) exarata, — Nicephorus Constanlinopolitanus in Historia, Theo- plianes in Chronographia, Basilius imperator in Menologio, Menologia qiuedatn temporis posterioris, Byzantini Scriptores, aliique. Cfr Lequien,
in sua editione Opp. J. D., qua usi sumus, T. I. pag. I — XXIV;
Leonis Allatii Dialribe de J. D. ibid.; Du Pin, Nouv. Bibl. des Aut.
Eccl. VI. 101
—io4.; Fabricii Bibl. Gr. VIII. 772.; Oudini Coram. de
de Script. Eccl. I. 1715.; Rössler, Bibl. der K. V. VIII.; Pade- broch, in Actis Sanctorr. mensis Maji, II. 111. seq.; Schröckh, K.
G. XX. 222—226.
—3) Jam ante a. 700 ea fuit ajtate pro- vectus, ut publica Saraceni principis negotia obiret, et de fide ad-
versus hicrelicos et iconoclastas scriberet.
—4) Mansur arabice si- gniffcat euulsum, secatum, separatum. «Quare tyrannus eo nomine in- nuit, Johannem ab eo dissentientem, neque una cum eo imagines op- pugnantem, a communi fidelium fide fuisse avulsum et separatum.®
Leo All. 1.
c. —s) Verisimile est, illum fuisse eundem Sergium,
Mausuri fil i um et quaestoris generalis munere functum, de quo exponit 'Iheophanes ad a. 6. Justiniani Rhinotmeti (691). — 6) Quo tempore adhuc impubis Noster fuisse videtur.
—■7) Quanta auctorilate in aula
imperatoris Saraceni valuerit, videtur ex actis synodi Vlhce, qua3 lia- bent: μιιζονχ πλοντον yyyiroc/uivos των iv 'Apußtx 5ησχvgwv τον ονα^σμ,ον τον
Xf«rrov. — 8) ßiographus fabulam narrat: peliisse Nostrum veniam
humo rondendi manum arnpulabim, qnsc sub dio ppponderaf. Qua si-
bi data, iuiaginem b. Virgiuis in teaiph» vprsibiis Auacreonlicis obse- cravisso, et sorano obnituin vidisse Maria tu numum sanaiitem. Heinde txjieirectum hymnos in landein Maria; cojuiidisse. —- 9, Seni oiudain
Uiuttacbo primuin trauitiis est, mortui) acerriino censoj'i et eastigatori.
lüde Daaiasctim missus est, spurtas vendendi caus*a, «indutus cento-
lies
squalore et iiluvie obsitos, qti.i prins in «a urbe iiinstiis et spien»·
didtfs eg'rat.» Dehinc Clin) contra smis praecepta versus aliquot pe- pigissel, ut amicum cousolarelur, e nionasterio ej'ctus est, hac poena Ii 11
asene iiuposita, ut universum lauiaa atubiiijru obiret oumiaque
excvmenloruni et sordium iora suis ipse manibus cxpiuguret. Gbe-
dieutinni et Immiütatem ejus senes adiniralus est. ßiogr. — IO) Maria
seni visa dixit, INostrum litleris-iucninbere d< bere. ßiogr. — XI) ( o-
smas
Episropus fa.clus est, cum Valid linguam Pelri, JNoslri ann'ci, am- putasset ipsuruque in exsiliiun ejeeissct, quia isla inilas et Maniclueos
redarguerat. Theophanes. — 12) Forle in monasterium non reversus est, cum ipse in liomilia 2. in dormilionem Marke dical: «nos Jenuun
in dicendi hieme flores regime oHerentes et seπeseentern loquelam ad laudationum certaiuina instruentes.»
—l3) Magna Mensea Gr.Teojutn perhibcnl : «in senect'a vitam finivisse, cum eani ad annos supra cen-
tnra produxisset.» Si présbyler factus esset circa 7 4o, natus esset 676,
denalus 780, secundum Latinos 6 Maji, Secundum Gragcos 29 Nor. Ii.
e. 4 Dee. Posterjoris auteni letalis sunt Laie martyrologia. — 14i In
Occidente linguac, philosopbiie et Ibeologké gneirc stienlia bis tem- poribus non ita rara fuit, ut ρΓύπηπ perhibent. Conlrarium dmion-
stravit ßernhardy, Gründliss der griecli. Litt. Halle )836. I. 475. ßoe-
tbius et Cassiodorns Aristotelem exposuerunt, Johannes Erigena scri¬
pta Dionysii Areopagitie transtulit, suminamque totius philosopbiie
gtrcciö cognilionein babuil. Beda Venerabiiis (Η. Ε. IV. 2.) dicit: «11s-
que hodie supersunt de eorum discipnlis, qni latinam gnecamqne lin¬
guam seque ut propriam, in qua nati sunt, norunt.» AKa ad litteras
gisccas cognoscendas patebat via per Arabes in Η i spart i a 5 et sie conji-
cere licet, Jobannem üamascenum jam ante Burgundium in Occidente
band ignoluni i'nisse. — 1 s) «So t heilte nach dem vierten Jahrhundert
bey den Griechen anfangs noch Plato die Herrschaft in der Philoso¬
phie mit Aristoteles, bis Justinian dem letzlein das Gebergewicht
zuwendete, weil man ihm seine Philosophie als der Theologie zuträg¬
licher geschildert hatte. Darauf machten die Streitigkeiten mit Nesto-
xianern, Arianem und Eulycbianern Uebungen zu einer Streitlheologie
nothig, und da Aristoteles dazu besser als PlatQ diente, so gelangte
9
erslerer deswegen unvermerkt zu einem Verzuge, und seine Anhän¬
ger zu Begünstigungen des Byzantinischen Hofs.» Eichhorn, Gesch. d.
Litt. I. 568.
—I5) «Mit Johannes PhiJoponus ("f 64i) schloss sich
im VII Jahrhundert die Reihe der Philosophen. Höchstens konnte mat»
noch den Vater der systematischen Theologie unter den Griechen in VIII Jahrh., J. D., hieber rechnen, in so fern er die Lücken seines
theologischen Lehrbegrifls durch philosophisehe Betrachtungen', bey de¬
nen er von der peripatetischen Philosophie ausging, nicht ohne eige¬
nen