D. j r ,
H I S T O R I A
V E C T I G A L I S Ö R E S U N D E N S 1 S ,
Q U A M ,
y E N I A A M P L I SS. F A C U L T . P H IL . UPSAL.
PRÆSIDE
M a o .
ERICO
H i s t o r . P r o f . R e g . e t O r d . S. R. S. M.
FUBLICÆ CEKSURÆ SUBJICIT
CAROLUS JOHANNES REHN,
St o c k h o l m i e n s i s.
T X A U D I T . G U S T . M A J . D. XVI I D E C . MDCCI . X X X I I I .
U P S A L 1Æ ,
Ap u d D i r e c t. J ohan. E d m a n.
In Siam R ;am M ;tem
M A G N Æ F I D E I V I R O ,
A D I N T E R N A R E G N I N E G O T I A
S T A T U S S E C R E T A R I O ,
REGIORUM ORDINUM P R Æ C O N I,
E Q U I T I A U R A T O D E S T E L L A P O L A R I ,
G E N E R O S O a t q u e
D o m in o
ELIS
SCHRÖDERHEIM,
M Æ C E N A T I SUO GRATIOSISSIMO D a t, D i c a t, De d i c a t
AUCTOR & R E S P OND ENS
A
M O N S I E U R
Le s e c r e t a i r e ,
O L A V E R E H N
E T
M A D A M E
A N N E M A R G U E R I T E S U N D 1 U S ,
p e r m e t t e z , Mes cher s Par ens, que f o f e Fous offrir cet Efiai de mes Etudes Académiques, comme un gage de ma pieté filiale et de la reconnaiffance , due a Vos foins et a Vos bienfaits. J e chercherai de les meriter en profitant des Le
çons et des exemples de vertu, que Vous ne ce fiez de me donner, ayant Phonneur d'etre
Votre
tr'shumhle i f trésabeisfant fits C h a r l e s J e a n R e h n .
H I S T O R I A
icet vaftior ille pelagus , quem , fub Oceani no
mine, terreftrem orbem cingere novimus, a J u ris Gentium Scriptoribus communi velut confenlu inter res communitatis, feu tales, a quarum libero ufu nemo merito prohiberi potuerit, fuerit relatus;
accidiffe tamen hepenumero confiât, ut commercia exercentes populi certos ejusdem tra&us fibi vindi
care atque ab eorundem vifitatione alios excludere fuerint c o n ati, quin et , ut ejusmodi poftulata , vi atque felicibus armis luffulta, publicis traflatibus agnita fuerint et Habilita. A tempore dudum Re- ginæ E L IS A B E T H Æ popofcerunt A n g li, ut omnia aliarum gentium navigia in Oceano Septentrionali, freto Caletano atque mari Aquitanico vela demitte
rent in lig n u m , quod illi fibi tribuerent, in has aquas dominii, fub Gallico titulo, Droit de pavil•
Ion , juris publici feriptoribus notifïîmi. Occafionem hæc prætenfio quoque dedit p lu r iu m , cum Batavis potiflimum, bellorum, C A R O LO I, C R O M W E L L O atque C A RO LO II Magnæ Britanniae imperantibus, quae tandem an. 1674 pace Weftmonafterienfi ita compofita funt, ut armatis Anglorum navigiis vela
§. I
A 3 de
demitterent Batavi integro maris tra& u, qui a terra fic difba Statuum in Norvegia ad Caput Finis terræ in Hifpania ufque decurrit. Quo jure hanc plagam fibi tribuere potuerint populares, peculiari traftatu, qui Mare Claufum inferibitur, expo fuit juris peri- tiffimus Anglus Job annes Selienus, oppofito et illo famofiffimo Batavi Hugonis Grotii libello, quem Mare Liberum appellitat, licet hic potiffimum fpe- ftet gentis fuæ in Indias Orientales contra Lufitanos defendendam navigationem. Eadem ratione Vene
torum Rempublicam in vicinum Adriaticum mare dominium poftulare, ex Bulla Pontificis A L E X A N DRI 111 de anno 1167 derivatum, res eil: tam nota, quam ille annuus ritus, quo Venetorum D ux, jacto in mare a n n u lo , illud in fignum veri perpetuique dominii defponfat. Medii quoque aevi temporibus univerfim ufu' receptum fuifle novimus, u t, qui r e giones Senioris cujusdam vel Domini Feudalis , five terra five m ari, transveheretur, certa ibi, tam pro perfona fua , quam rebus et m ercibus, tributa pen
deret. Atque hinc veftigal illud , in freto Orefun- denfi folvi folitum , primam originem derivaffe eo probabilius e f t , quod utrum que littus, Scanicum puta & Selandicum, hoc temporis fpatio Reges Da- norum poffiderent. Hoc vero tum folis civitatibus Hanfeaticis oneri fuit, liquidem ante G U S T A V I I:mi tempora ultra illud fretum non navigaffe Svionas, neque aliam quandam, praeter Germanicam, gentem in portibus noftris commercia exercuifle, fatis fit co
gnitum.
§. IL
Podquam autem Rex CH RISTIERKUS II, et legitimi et illegitimi connubii vinculis cum Belgarum g e n te conjuratus , illam fiium in regnum invitare occeperat atque non tantum Heiïingôræ , verum et Hafniæ integram illius coloniam figere ; fenfim Lu- becenfibus reliquisque rebuspublicis Hanfeaticis eri
piebatur ex Septentrionalibus commerciis lucrum.
M ig rav erat C H R ISTIERNU S an. 1517 ve&igalis Oerefiundenfis penfionem Helfingôra Hafniam, un- de tam en pod ejus infortunium pridino loco redi- t u e b a t u r , quum diditus nimis hic locus iure meri- to q u e judicaretur. Erat autem hoc vefih'gal illo tem p o re modicum admodum, atque exigua qua
dam pro quovis navigio pecuniarum fumma abfol- vebatur. Unde nec m irum, quod G U S T AVUS I, de commodis fibi fubditorum alias fatis circumfpe-
£tus R e x , alia ratione huic indituto obviam non i v e r i t , quam quod veterem Ledefe ad novam, ho
dierno G othoburgo vicinam an. 1545 migratam vo
luerit. P rim u s, quem refiduum habem us, de hoc v e & ig ali, tra&atus Spirenfis ed de anno 1544 in
t e r C A R O L U M V et C H RISTIERNUM III, in q u o tamen nihil definitur aliud, quam quod more (olito illud exfolvi deberet. F R E D E R I C U M II C H R IS T IE R N I filium et (ucceflorem illud immu- taffe a tq u e , ut non ratione habita navigiorum, fed m e rc iu m , quas p o rtabant, expenderetur, auQorem fuiffe condat. Conquedi certe funt an. 1562 Hilpa- norum L e g a ti, non veteri ratione hac in re progre
d i ,
di , cum quibus etjam fuis remonftrationibus idem fecerunt Nuncii Belgii Fœderati. Exorto autem cum Svecis bello prohibere non potuit F R E D E R 1- C U S , quo minus praepotentes Regis ERICI clades vectigal hoc in ipfo freto Oerefundico a navigiis fu
m ère n t, quamobrem poftmodum , ubi inita fuerit pax Stetinenhs, C ronoburgum validum Caftellum an. 1574 fundavit, ut jacta force iterum belli alea, Svecos in alienam meflem falces mittere denegaret.
Cui ufui dein etjam in pace hoc caftellum infer- viit a).
§. III.
Liberos autem fuiffe Svecos ab oneribus, qnæ reliquis gentibus hoc fretum trajicientibus impende
bant, ad fidem proximum eft exinde, quod neque inter causfas belli 1563 , neque in pace Stetincnfi 1570, neque denique in Knårödenfi 1613 ulla hu
jus veftigalis injicitur mentio. Quin potius in con
ventu Ulfsbackenfi an. 1580 inter gravamina Sve- eorum adferebatur, quod de mercibus Svecanis in freto Oerefundenfi fumtum fuerat veftigal />). Solli
citus tantum fuiffe deprehenditur Rex CARO LU S IX de fundando G othoburgo an. 1607, atque inter IV illa gravam ina, de quibus ante b e llu m , quod
eru-
a) C f r de his Holbergs Da nma rk s Riges Hifforia &
Konigs L år d o m s Ofn. palîim.
b) Æ g. Gers Cbren. J O H A N N I S III. ed. v. Stiem- man, pag. 78.
eruperat an. 1611, amice cum C H RISTIERNO IV convenire voluit, fuit quoque aliqua de injuriis Sve- corum navigiis in freto Oerefundico illatis querela.
Imperante fcilicet C H R IS T IE R N O IV in immenlum excreverunt pro hoc tranfitu pendendæ pecuniæ.
N o n tantum enim quaelibet in mare Balticum ten
dens navis ; fed et rediens ab uno ufque ad tres Nobiles Anglos ( Rofenobler) erogaret; dein pro quolibet Nobili unum thalerum imperialem, atque de
m um pro quolibet thalero dimidium, et nihilo mi
nus de ipfarum mercium pretio, aliquid, quod in
jungeret R e x , folveretur. Hac ratione tres millio- nes librarum Gallicarum ( Livres ) annis 1629 & 30 in Regis Danici aerarium per hoc veftigal illatas fu»
ifte tradit Gallicus Legatus de Heye. Atque unico tantum anno fexaginta auri tonnas , ut loqui mos eft, expendifte Batavos narratur. Unde etjam hi an.
Î 6 4 0 nvifta in Sveciam legatione de hoc veftigali graviter fuere conquefti atque, ut Gothoburgo per terram in mare Balticum tranfitus aperiretur, fua- dere voluerunt. Quod licet effeftui dari nequive
rit , T raflatu s tamen ad minuendam Danorum vim d. i Sept. Stockholmiæ Svecos inter et Batavos con
cludebatur. Quum vero an. 1644 fubditis Sveca- n i s , ex Livonia et Narva potiftimum fretum Oere- fundicum tranfeuntibus, dupplicem, tripplicemque Rex Daniæ imponeret ve&igalis fummam, multaque alia in Svecos hac ex parte injufte geftiftet, eru
pit tandem bellum hoc eodem anno c ), quod fequen-
B ti
0 In litteris Regiis ad Regni ordines de hoc anno
I O Viift or id
ti per pacem Brömfebroenfem componebatur. In illa autem cxprede ffatuitur, quod omnia Svecorum navigia, five propria live mercede condudfa, immo e t , quas in aliorum navibus habebant, partes, libe
rae atque ab omni tam vifitatione quam vectigali im m unes, fretum tranfirenc, litteras modo falvi pas- fus a Magiftratu urbis, ex qua profe&æ, telonii mi- niftris monftrarent. Armatae naves vela coram Ca- ftello Cronoburgenli dem itterent, atque duplici fclo- peti i£hi (alutarent, eundem honorem a tormentis Caftelli adepturae §. §. IV. V. d \ Quae omnia in pace Rofkildenfi an. 1658 §• IV. atque Hafnienfi 16Ö0 §. III. poftmodum fuere confirmata.
§. I V .
int er alia ex flant : Svcnfke Skepp, fed an de baj va m aß mot bemalte Ri ken es affkeder oc b föreningar g i f v a a f Svenfkt gods Tull och A ccis, bnfva a f Dnnfka be/hkare b lifvit befigtigade & c. Cfr. Puffeudorf de Rebus Sve- cicis Lib. XI §. 83. & Lib. X V §. 86.
i ) F r ed s f ö r d r a g emellan Dr otn. C H R I S T I N A och K.
C H R I S T I A N 4 i B r o m f e b r o d. 1 3 , Aug. 1645. § 1.
Emedan farten och feglation genom Ore fund och B alt utur Öder i F aß er- Sjön %fc. dr fuller bufvud orfaken ti l deßa närvarande motus och hr lig - - § 3. Så ß o la ock alla Hennes Kongl. M aj\ts och dejs un detJdt ar es och inbyggares i S verig e, Pinland , Ingertnanland , E d land och Lifland Skepp och gods , a f hvad fo r t de ock vara ku nna, fantt deras /jofolk , köpman och andra paffageers, hvad heller fkeppen åro aldeles egna , eller Svenfka un derfdt are haj va der part uti , vara fr i och tb ej varade i Örejund och B dit for all T u ll, Accis, Itn-
Ve ci ig a lis urejiit n d e n'fis. U
§• IV.
Varias ctjam Daniam inter atqne Hollandiam circa hoc vettigal fattæ (unt tranfàttiones, quæ tandem an. 1649 Tractatu lic ditto Redemtionis fi
niebantur , vi cujus p e rX X X V Ï annorum decurfum hæc illi annuatim folveret trecentos quinquaginta mille F lo ren o s, atque fie per Oerefundam liberum haberet tranfitum. Exfpirante autem hoc tempore ite
rum revivifceret T ratta tu s Spirenfis ; verum an. 1688 ille redemtionis in IV annos prorogabatur, atque an. 1701 in T r a tta tu Commerciorum Daniam inter et Hollandiam conditiones demum illæ ftabilieban- t u r , fub quibus adhuc laudatum vettigal pendent
B 2 Ba-
poflcr, umgålder , elhr bvad annat namn de nu bafva, el/ev framdeles kallas och updiktas kunna , under bvar- jebanda p r a te x t det ock fke må eller ka n , fa val me
dan fkeppen ligga i (jr ej und ocb Hå I t , fom når de gå dar igenom fram eller tilbakas ; Men böra /keppen aide- les främmande t i l , eller främmande bafva dår part u ti, ocb år 0 af Sven fke underjåtuve hyrde, dd nid ga de av
lägga i Örejund ocb B alt t i l Hans M ai:t i Danmark den rä ttig h et, Jom de efter paSla ocb fedvana äro fkyl- dige , anten a f hela ß e p p e t, om det främmande belt til- bör er , eller a f defs anpart proportionale r : all i detta jhrdrag befkrefven fr ih e t, rä tt ocb im m unitet pä Sven • [ka fkep p , folk , ocb gods i alla måtto oför kränkt —- Men for Svenfka eller Sven/ka under (dt are tilbbrigt gods uti främmande fkepp betaltes enligt följande §. §.
ingen t u / l , enär vederbörliga Certifie t r därpå ripvi- fie s , quæ o mni a in pacificationibus Rofkildenli «Sc
Hafhienli verbotenus confirmantur.
Batavi ?)* Cum Anglia etjam T ra& atu Weftmona- fte-
r) I n d e x v e r o , fecundum quem hæc ve£tigalia n of tr o t e m p o r e a commer cant ibus p en d u n r i i r , annum 164J h ab et natalem & editus eft n u p e r r i m e lingua p a tri a , fub titulo: Orefunds Tull Taxa efter den be
f a n d i g t gallande T a r if af år 1645 jd m te åtfkillige ddrtil börande Kôpmans underråttelfer, Srockh. 1783-»
pagg. 40. 4:0. Singulae in hoc m e rc e s, p r o quibus ve&igal f o l ve nd um , or di ne alphabetico cum adje&a f u mm a , r ec e nf en tu r ; a d illas v e r o , quae in illo n o n f i f t u n t u r , unum p r o centenario praeftant gemes fic di£tæ pr ivi legi atæ, ( Gynnade N ationer) j reliquae v e r o una cum ipfis Regis Daniæ fubditis 1* pro cen t.
Ill arum autem n u me r o v en iun t civitates Hanfeaticae, Bat av i, Gall i, A n g l i , Lul itani, N e a p o l i t a n i , Hifpa- ni & Sveci. A d haec p r o pharis fuftinendis {Edk ocb L ykt penningar) quodlibet o ne ra t um navi gium 41ha!.
I m p e r . , n o n onerat um aurem duo t a n t u m , fine g e n tis dif cr imi ne , folvere tenetur. Reliquas impenfas i n h o c tranfitu faciendas verbis laudati fcripti e n a r r a b i m u s : H va rt ocb et fkep p , utan affeende på N ation, mäße betala t i l T ull - Dire fleur en \ R :d r , 4 yljfefforer i R:dr fpecie ocb Tull - Skr i f varen 12 Skilling. i Kronor.
T ill en Translator fôr öfverfattning a f Connoiffementcr- ne på Danfka 32 [killing. om de åro 1 till 4 ; men om de åro jHere , 8 f ö r bvart. Får öfverfåttning a f pafs , a ttefler, Z f c. ç fa llin g , fly e k e t, da de åro flere ån 6 ; men 3 2 fkilling. et för alt> da de åro far re. Skepp, fom åro under kafl ade vifit at ion , betala In fpe floren : F ran fy [ k a , Danfka ocb tlollåndfka i Kronor 1 Riksd.
12 fkilling. Englåndare s Riksd. 7 fkilling. Svenfke h Riksd. 7 fkilling. eller i kronor 1, Riksd. 6 fkilling.
fterienfi an. 1669 de eadem re fuit conventum f ) . A d Sveciam quod adtinet, peculiaribvs ftatuds d. 29 Apr. 1680 g) atque 1 Aug. 1681 cautum fuit atque provifum , ne concéda ei immunitate per fraudem uterentur aliæ nationes; verum evanuit quoque hæc, c um , poft infelix illud cum Dania bellum, pace Stockholmienfi d. 3 Jun. 1720. §. 9. ad redimendas
B 2 Stral-
Spaniorer ocb alia an dr a Nationer i kronor 1 Riksd.
24 /killing. Till Injfie&orens fkrifvnre betala alla Na
tioner 6 (killing. Danfka. Qrlogs fregatten , /orn lig
ger (om vagt fkepp i Sundet, fa r a f bvart Skepp 4 /killing, H ilja Skeppen expedieras på Son - ocb Hög
tids dagar eller orn frcdagarne under Gudstjenflen , få de betalii \ Rik*dal. i kronor. Dlu vanliga tiden till expedieringar år frå n få /k till Micbelsmåffa f. m. frå n 8 till 12 ocb e. in. från 2 till 7. Från Micbelsmåffa ocb till Påfk f. vi. [om fö r u t, men e. m. frå n 2 till 5.
Commifjarierne i Helfingbbr råkna fö r ett fkepp 1 R:dlr, eller 24 f killing. i kronor , alt Jom de baft tner eller mindre be/vår. M yn te t, hvarmed denna Tull i gamla dagar fkulle betalas, var /llberts eller Specie Riksdal.
Sedan dejje för/vunnit ur ban delen > fkedde betalnitigen i kronor , med upgåld af 6 /killing. Liibfk på Riksdalern, D å de (fe fednare nu åfven begynt blifva /ål/fynte, bar betalningen i D anß Courant b hfvit antagen, dock med ytterligare upgåld af 3 [killing.
f ) V. Königs Lå rd o m s Öfn. T. V. p. 105. 269.
g ) E x t r a f t utaf d e r , fom emellan Kongl. Maj:t o ch K r o n a n S v e r i g e , och Kongl. Maj:t och Kronan D a n m a r k , angående farten genom Orefund och Balt år afhandlar, Kopenh.. d. 28 Apr. 1680 in C o l
lect. v, Stiernmann.
Stralfundiam , Pomeraniæ partem et Marftrandiam , c e d e re tu r, atqiie fimul ingens (limma erogaretur pecuniae b). Ita autem omnes in mare Balucum tranfitus occuparunt Dani, ut nulla, qua hoc vecti
gal evitetur, aperta (it via. Jutiam fcilice: et Fyo- niam infulam interjacet Sinus O ceani, qui minoris
ma-
b) F r e d s f ö r d r a g emellan Kongl. Maj:t o ch K r o n a n Sverige och Kongl. Maj. t af D a n m a r k , flutit i
S t oc kh o lm , d. 3 Jun. 1720.
§. 9. I anfeende till alt detta, fom fåledes varder åter- f l a i t , ( en del af Pom m ern, anda till ft råmen P ehne, ftaden ocb fattningen St r al fu n d , Fårfiendomet ocb Oen Bügen , finden ocb f ä finingen M arfirand , [amt anjpråket p å Staden JVifmar ) fam tycker Plans M aj:t ocb /(ronan
Sverige igenom närvarande /I r tik e l, at uti Sundet ocb de tvånne Balter hädanefter icke [kall vara någon dt- fkilnad Nationerna emellan. Ocb i fülje der a f af/lär Plans M ajlt ocb Kronan Sverige Tullfriheten i Sundet ocb de tvenne B alter, bvilken de Svenfka bart i Is å tn ju t i t , i förm åga a f de for detta fiu tn a fredsfördrager ; få
a tt Sveriges Rikes ocb dcfs underliggande provinciers underjåtare (kola hädanefter i Sundet ocb de tvånne Balter årlågga t u l l , till PPans Kongl. M aj:t i D an
mark ocb de[s efterträdare, för fina ß e p p y gods ocb varor i alt på fam ma fä tt y fom Rngländarne, ocb llol- låndarne eller någon annan Nation , Jom nu eller hä
danefter i detta mål af Konungen i Danmark lindriga ft anjcs. oV. §. 10. Hans M a j.t Konungen af Sverige lofvar , a t t , utom Tull - frihetens affiående, betala till Plans Kongl. M aj\t ocb Kronan Danmark i et for alt en fumtna a f 600 000 Riksdal. Courant. Modee U t d r ag af Alliance T r a f t , p. 96, 97.
maris Baltici nomen gerit; Fyoniam et Selandiam mare Balticum majus; atque Selandiam et Scaniam fretum Orefundicum. Iltam qui tranfire voluerint viam ad FredricsOdde in Ju d a , qui illam ad N y b org in Fyonia, qui hanc ad Helfingör in Selandia tributa fua folvere tenentur. Q uum vero ultimo loco profundifiimum (it mare, pleræque naves eo transvehuntur; led Daniæ oræ propius ob vada et {yrtes, quæ Svecicam periculi plenam reddunt. Hic ab antiquis retro temporibus Ca ft ellum fuit Flunder
b u rg , dein munimentum Krog live Orekrog atque ultimum arx Kronborg , quæ a Svecis infidiis fuit capta an. 1659. Eft quippe Orefundium liaud di
midio milliaris Germanici largius a d co q n e , ubi ne- cefîàrium (it Danicum littus propius fubire, facite etjam ab ejusmodi caffello tranfitus prohibetur.
Anglicæ, Hollandicæ, Svecicæ et Gallicæ naves, ubi legitimas produxerint litteras fulvi paffus, haud vi- fitantur ; verum pro (ingulis , quæ in regiftro vefli«
galis pendendi ( l u l l - T a r i f ) m em o ran tu r, mer
cibus quatuor pro centenis de illarum pretio fol- v u n t, pro reliquis autem, quarum non exftat men
tio , tantum unum. Reliquarum gentium navigia vilitationem f u b e u n t, atque pro illis, quæ in lau
dato regiftro non offenduntur, mercimoniis J pro cent, pendunt. Omnes vero hæ Nationes (uos Hel- fingôræ alunt Legatos five Confules, qui navium hac in re negotia procurant /). Quot autem ex
qua-
i) Büfching Erdbefchrcib. T h . I. p. 164,15,0. 7fim lds Sv. G e o g r . D. 1. p. 505.
qualibet gente naves quotannis hoc fretum tran- feant, ex Indice quodam Ham burgenfi, in Novellis Stockholmienfibus , ( Stockholms ? oft en 1783 •»
5 6.) quem coronidis loco adponimus, conftabic:
Å r 1781. Å r I782.
Svenfka — — 2212. — — 2114.
Preufilka — — 1507. — —• 1912.
Danfka — — 1588- — — 1633.
Engclfka — — 2021. -— «— 1 267.
Ifrän Oftende. — — 9^. — — 507.
Bremen — — 231. — — 242.
Danzig — — 226. — •— 236.
Rylka — — 116. — — 145.
Ifrån Lybeck — — 90. •— •— 100.
Meklenburg — — 89- — — 94*
Oldenburg — — — — 13.
Venetianfka •— — 1. — — 3*
Curlåndlka — — * — — 3.
Summa 8230. 8282-
