Disputatio politica de qvibusdam boni consiliarii virtutibus et indiciis. Qvam ... præside V. Cl. M. Martino Brunnero ... publico examini submittit Elias Iser. In auditorio Gustaviano ad diem 20 decemb. anno M. DC. LXV

η

^

Β. F. F.

β.

S.

DISPUTATIO POLITICA DE

_{Qff IBPSO}

ΒΟΝΙ

CONS1L1ARII

VIR TUTIBUS

ET

I Ν

D

1

C

1 I

S·

Q^V

A

Μ

Cum

_confenfu

_Jtnplisfim*

_Facultatis

_Pbilofiphica

in

_Regia

_j4cad.

_Vpjalienfi.

PR/ESIDE

V. CL

M.

MARTINO

_BRUNNERO

Grxc.

_{Lingu.PiOfeflTorc.}

_Ordin.

fiiblico examini _(ubmittit

ELIAS3@g%

In Audicorio Guftaviano ad dkm _{zÅ. Deccmb.}

Anno M.DC.JLXV

U Ρ S A L I _ΛΕ,

Excudit Hfnricus _{Curio, S. R. M.&} Aeaderaia:

_UpfalicüBs

_Bibliopola.

1contineri

_fua

_fponte

_inträ

_finesjußitU

_po

_(fet

enus humanmn _{, non}

_Jupervacua

_modo

>

fed &

injußa

ejfent

y

qualia

nunc

funt

impe-ria ₅

_quaciyesjam

_fponte

_aqutsftmos

_ad

_inutile

_adi?

gerent

obfequiu

m.

Sed

cum ex"Vitus

mortalium

y

hac

_fahcitas

_fp

_erar

_i

_non

_poßit,

_regimine

_opus

_eß

y

quod

homines

"vetet

extra

yiriutis

leges

exerrare.

Qmmvis

autemomnes

retle

conjlituurerum

publi-carumform#

,

fuasjampridemd prudentibm

obti-nuerint laudes: uniustetmen

_{imperandi poteßas,}

in-ter citeras eminet.

_Quam

_cum

_quidam

_expugnare

tnolirentur,

interalia

7

unius

mentem tant#

molis

ca-pacem

_efe

negarunt.

Ht

jußiorem

contra

difpu~

tandi

_caufam

_{haberent, β}

_{princeps "viros}

_prudentes

nonaudiret,

&

eorum

auxilium

,

humana

oblitus

fortis

cum

faßu

fperneret: fuamque

crederetminui

aufloritatem

_ßff

_prudtntiam,

_β

_ad

_eam

_interdum

mutuatitia

_{quadamfapientia accedat.}

_Verum

_folent

principes

tantam

utilitatem

non

neghgere

y

fed

cum

conßltarüs

fidis

Qf

peritis,

curas

&

negotia

reipubli-ji c<#

ca

eommunicare,

Quo faSto nihil

fummjtprinct-pts

poteflati

decedit.

Imperat

enim ommbus

7

licet

confiliis

[ni

fenatus

locum

det,

Q? fapientior

β,

cum rationem

confiliis

pluxium

_injlruBam

_gerit.

poie/ί

igitur

non

fruBus

multouberrimus

ad

principem

re

dire,

cum

ejus Curiam

complent

uiri

y

qui

falutaria

Juggerant

belli 0Γpacis

temporecon*

βha.

Brevem

differtationem,

utinamnonplane

in-feliccm,

de talium

virorum

neceffariis nonnullis

con-ditionibus

_&

_indiciis

_confcripfi;

_{non edmente}

7 ut

cuiquam

polliceri

anderem

perfeSlam hujus

materia

txplicationem

y quam

Uli

foli dabunt, quiyelomnis

eruditionis

_{funtprincipes, uel pari}

_mufarum

_Ö?

_nego* tiorum

_{fludio inclaruerunt; Jed}

_ut

_propiorem

ple-nioremque

ab eruditis

pkra

dijcendt

occafioncm hoc

faBo

inyenire posfem,

/?.

'Τ Η I SIS I·

Vm mutuatitia_prudcntia

quando-ueprinceps opushabeat, niiiipfc

majorequamquarinhominemcadat >r*ditus fitj Scejuscontradtcerejufi?

cives _{wietuant, quem} fiiuntomnia \cutnconfiltoprudentum agere.(a) prac-Icereanullufit_regit

exifitmat/ontsfun-iamentum_{folidius,quamflfarna}

incre-refcat adconßietatn primipis

intelli-9gentiam, gravitatefideque confptiuam

(SnftUarmuntmanum _adjunäamefife; _(b) adfcifcereomn.no

principi convenitadjutores, quiprudentiapolleant &

virtu-te. Tales inveniet , ficognitis confiiiarii virtutibus eoriim

quoqjindicia,quatenus fieri idpoteiCcerta habeat. Deprinci¬ peloquor, quia contra principatum difputantium argutias

meinhas _{cogirationesadduxerunt. Nequetamen nego,imo}

diferté_profiteormeeatra&aturtim3qusc &adconfiliariumla«

titisconfideratum_fpe&ant.

λHipp,åCollibuscons. brhilippusHonoriar.mTh«f Sap. pol.C«2e

II- Inter_{virtutes, laxiusaccepta sroce}, primumcft inge*

nium: _{inquodprincepsinitioftudioféinquiret, cum}

ingenio-rumin _{hominibub magnatit diverfitas ,Scproutin ipfiscorpa*} ribus_{magna disfimihtudinesfunt» fic & in animis}

_{exijlatitetiam}

majores varietates. {c)caufasfcujus diverfitaiispetere

prxcipw-asfolent_{illi,quide iis}

exprofeflbdifpurant,exfituterrarum

xtate,fortuna,educatione Sic. Nos caufisiliis omiilis

3cum

ad _{propofitum noftrum eximié nonpertineant, primum d«}

ingeniis,quxconfiliis dandisapta Tunt agemus.

cCk. deoff. Jib. i.

III. Cum multa fint_{negotia, inquibus]princepsconfilio} opushabeat;Quorumaliaaliquoddeliberanditcrrpus indulgent»

alumeram _{patinequeunt: illisadhiberi poflunt ingenia}

, quas non nifiienta confilia_{fusgererevalent; bis idonea funtacuta}

illa Si fervidiora i fed _quximmunia fint å_{vriis, quxnimif}

awutis & fervidistribuuntur. H*c

_{nimirumfemper}

_mmnt

quid,

&

nee

quieta,

quietafinutit

(d)

novandis

rebus

quam

ge-rendis_{aptiora. Eadem necdubtjs &peruulofts expedtendis tie}

-gotiis adhibenda, Inprtmts autern ab

mperiismale

ajfiettis, vel

nondum_{confirmatispromlbabenda funt.(e)}

d_{Lipi. inNotis ad lib,3»pol.c. 4· t Forft in Not.ad Tacit.lib.4,}

I V* _{Ingeniaqu<Ein belhs eelebritarem invcnerunr}

_ad

to-gamtrinus apra eile qiudam itatuunt; inter quos

eftapud

Livium _{(/) conful L. Volummus. Necinficiasimusίΐeri}

pofie,utalitis adbellum,adciviles res

alius

natura

apt^or

fit.

Eteftcerte non_{exigua prudentia,umimquemque}iis

adhibere

negotii? , ad q se natt ra & inftitutioneapt^s

eft.

Ita

dif-pati ingenioRomanorumreges Numa

Pompibus,

&TnI-lus Hoftilius erant. Belonem _fignat Curtius , quod fuerit vetusmiles_{>pacisartium & civilis babitusrudts. (g)}

_{Vix ig}

_tur Be-lon, conftanti mentis habitu, falutariadaturuseratconfilia inillis_{negotiis,quaead pacistemporapertinent.}

_{Tog« enim}

confiliarium_{peritumeileoportetciviliumrerum,}

_reipublicas

notitiam interioremhabere, &rerumomnium, quse pacem non bellum concernunt. _Qui autem inbelloconhlium dare volet,inftruétus eftedebeteafcientiå, quaead bellumdextré

gerendum requiritur. Reperti tamen

Tunt, qui&

iago8c

|oga inclyti fuere, qualis apud Romanos Pompejus erat ; quodquanto eft rarius, tantominusin

ordinarie

dele&u

re-quiripoteft. Cum igiturtantafitingeniorumnegotiorumque

▼arietas,_{princeps potiusingeniaquseretnegotiis,quamutne¬}

gotiaomninoingeniisaptec;quoniamexÄT®" κζ/νπκαλώς

de_{yivarKetiKi&lw}

_idiv

_{αγα*βςχα/της.}

_unufquifque

_{de iji tefie}

judicat, quaperfpeäa habet,atqtieetrumbonusjudexeß.h.

füb. 10.c. 12, gL,6.CyIi. feArift.l. i.Eth.c. i,

V. Prudentiaautera idinconfiliarioeft, quod incorpo¬

reoculus,fol inmundo.Hanc hominipoftnaturalem ίνφνίχν,

duo_potiffimum

_conferunt,

_Doänna&

_{IxperietitU♦}

Doåri-naminconfiliarioeruditirequirunt. Nam hsecexmonumen·

tislirerarum omnis«vi_{exempla,&verae.prudenti«prseeepta}

colÜgit:&ad hancremetiam Sacra;literse multumconferuat* Namfine_{pietate nulla fecura .eil&}

_{ftabilisFelicitas;}

η

lemveronon_{aliunde,quamexhis librisrede petimus.}

Prz-rereainillis mu/ta, ad prudentiam civilcmplaneeximia

con-tinentur. Namutde librisaliis nihil_{dicam, illiquiåSamuele}

& _{Regibus nomen habent,}

quam

mulca

ad politicas

obferva-tior.es_{egregia continent? utgnonimmcrito dixeritolim}

» (Sc

dixit_{fepe, utåfide dignisaccepimus) Regumomnis sevi5c}

patriaefua?seternushonos GUS TAVÜS MAGNUS,

in-comparabilis thefauri fe habiturum loco, fi iftoslibrosetiam

jutfo commentario _{politico illuftratos haberet.} Etnotifunt

illoruin_{conatus, qui doetrin# Politicsequoddam ijftema}

,

ex Sacris literis_{concinnareaggrefti funt.}

Quiautemdataope¬

ra j illas ignorantvel

contemnunt, a_pietatevera,Scpietaris

frudibus, ipfiquidem perfe abfunt. Iidem & decantatam iftam rationem_{flatus, faepe in idolumyertunt,&}

quam fa-lutem _{populijuftius interpretaturierant, publicarumin}

ge¬

nushumanum_{injuriarum, Sc privatorum fcelerum}

prsetextum faciunt.unde fit,ut_{quiinhisfuntaudaeiores,etiam} icriben-tes_{docentefque fceleratainculcent. SaneMachiavellus,}

Ro-tnuli cadem _{fraternam& Titt Tattinecem, t.inquamtiecejfariam}

tonflituenda Romana retpublica excufataut defendit:itnpiel fce*

le/ic1 verbisutor_{Amplilfimi Forftncri(i)} »Not Pol. ad»Llb.i.An. Tacit.

VI. Prudentia_{quacliterisbumanisoriginemdebet, plurrtmim}

& illa confiliarium_{adjuvat. Quamvis}autem non omnes

o-mnium fcientiarum minutix Sc fubtilitates confiliario

con-ie&and* _{fint; tarnen} ex _{unaquaque difciplina illi tantum,}

quantum adtiriutis ufum & gubernatricis fapientia difciplinam anferrepoteritfumendumefl.k Nonigiturcognitis, quantum

res

_{poftulatdifciplinis}

inftrumentalibus

> planenegligendaeft

pars illa , quacå Pcripateticis contemplativa diciconfuevir.

Parsautemilla_{a&iva,proprius ejusquaficampuseil,} prsefer-tim_{qua&illampubliciuius prudentiamexplicat. Etvereillud}

fludium _{longelateque difiufum eftjutmultumerrareneceife} fitillos, _{qui ad /uftam dodrinacpolitic® notitiaro fufficere}

tumiibi tum aliis quantum_{poffunt,perfuadent, fi}

paucasquaf-dammemoria:tnandent_{definitiones, tumdiftin&ionumquaf#}

damformulasteöeant8ctermmorum.·8c foletinium qu*ftio-.

num,rrirarummagisq^amutili

im,indifputandi

orbemrede-iintemienem , 8c inhis taaquam in metaultima meliorum

incuriofifubiiftunt.

k, Bcrneg» Quaett.Mifcell, i74. exTacit,Ger.&Agr.

^VII.Quodfuprainufconiiliarioperutilis,imo

neceGLria eft

hißoria,qua;iineira,adulatione & odio,veritatis imped.mentis maximis libere&bonafidedocetea,qu3econfiliariuqua

maxi-roe didiciiTe_oportet. Ex hacenimperfpiciuntur_mores populo-ru,acrerum»mnium^uhiicaruminitfajncrementa*flatus

uonver-fiones,exitus.(/)lurifprudentiam,Itnguarum cognitionem,Latin£

pouliimum 8c vninarumgentium, atque eloquentumquae

ad

civdemufum _{compofitafit, utilitatifjepius jundtaneceifitaS}

in con.liario requiric. Cartera omnia _{enumerare netento}

quidem, ne rei tamfublimis notitiam plenam

prjemefer-revelie videar. Hec deConfiliarii erudicione, per quacta¬

rnenj necplusautmitiHS_quamoportettribuimus illis

, quae

de haceadernrefcribit_magnusllle Lipfius. _m l.Bod. indcdic. meth.Hift.m3 _pol c.4.

VIII. Etquamquam prudentiam iilamnatamexnatural! iolerta , au&am cura &le&ione, eriam nudamfolamque

plurimi facimus : quamdiu tamen illa Experientia deftituta

elt, aliquid ipfain fedefiderare, nonfinecaufacteditur.·

fic-iit _{copix qua; magna: 8c valdas, adverfum hoftemtamen} non dum_periculumfecerunt virium. _{Etenimvitshuman»}

Calus_{multaadmovent, qua: ledlio 8c fiotvoi» politica,velnon}

fubjieitanirao» velnonfatisasftimatatranfmittit. QiiaHs

au-tcm,quanta quoruplexilla experientia eile debeat,mihinon

fumo edifferere.Excufat idomittentc nonnihilbrevitasinfti*

tuci, raultoautem_magismodeftia, per quam inexperrus de

tamnobili_{experientiaverbofuseflenonfuftineo. Intelligi id} fere_{poteft, quantum ad hujus fcr/ptionismodum fatiscrit,}

exindoleSc varietate _{negotiorum, circa qu*confiliariicura;}

occupari debent«.

1 X. Fides 8cStudium in _{principer» atque rempublcam}

,

/?.

validius harret. Hjnc _{ph;lofophi Sc prudentefotnoej, tarn} folicité reétam ediicationetn Scinftitutionem commcndanif,

ne exilliusnegle&h,pravi piteri, pejoresadolefcentes»

pef-fimi

_{a'iquandovirirempublicam}

_impleant

_{perdantque. Sed}

quiafides latioriconfideratione, pars

bonorum in

confiliario

morum eil, de illa nihiladdoamplius,quamhocunum>quod

abfquehacomnisconfiliariifolerna, do&rina Sc expeiientia»

modeilia Sc morum_gratiaomnis,nihili fit.

χ* Sed Sc atatis indeligendoconfiliariohabenda eilratio,

cujus seftmatio proingeniortim diverfitate non

nihil

variat.

Cicero allatis _{excmplis docet» virtutis eßequamatatiscur[um} celertorem. _{(η) Tutiflimam igiturprudentias& moium} »ili-marionem_{puto; Scißprudenter inconfiliariorumnumerum}

vocatur, inquojuvenilesimpetusomnesbonafide

confenue-runt, Scadolevic i£a*urumrebusJudicium. Nemonegaveric

inienilem«tatem_{plus experientiac}cadere, _quarJudicium

in-ftruitratiombus> firroat exemplis. utquando in ca:terisnihil

Claudicat, _{hujusin hoc negoriovel}prascipuahabenda fitra¬

tio, nequeenimdemhilo funt illa Sc ·ρξχ<η#ςων

Sena-lusSc Senatorumnomina. Sic enimremintelligo. quin Sc alte* rum_peralterumilluftrarenihil

prohibet. Ecquanquam

in

hac

«täte_{plenins reperiunturomnia, qua}

ad conciliandam

auäo*

ritatemneceflaria funt: nihilotarnen_magisfenilis aetasOmni¬ bus caret incommodis. Sc iarpeviri qui^ juventutepropius

quamafenioabfuere, prseclaris fa&is au&oritatern

fibi fat

magnampepererunt,

μ_{Philipp» S.}

ΧI. Cum _ingeniutn

_humamim

_tot

_tantofque

_recefius

ha-beat, utineospenetrarevalde fit

difficile,

merito

fmgulari*

Srudemia

nter alia

requiritur,

_{prineepsnatalium}

ad cognofeendam

_infpetttonem

futuri

_non

confiliarii indolent.

_{plane negliget»}

cumvalde fit_frequens,ex

virtutibus vel

viriis_,q»xin

paren-tibusfuerant,filiorum_{qtioquemoresaf}

_{ftimari. Ineftquoq;fim}

Iiisan-ttura_{quafiftudtum mitandieaqua}obfervant_in

parentibus

₉

fveqmajtaiim abatatefrma yident

aidtuntque

,

five

quia

nihil

futamtcäms,quamquodfactumparenttt,(o)Romaninon

pfiidentes ingeniorum seftimatrtres, inter afia Tiberiumcen* febmtex vetert_{atquelaßeλ Claudiofumilufuperbia♦ (o)Quia} tarnen Sc vircutes & vicia fuas _{quafi periodos habenr, Sc a}

majoribus tanderapoiteriinutramq, partemfscpe dcfle&unt, nemini_{majorum vitia perpetuo eile prjejudiciodebenr.Nec}

longa virtutum propagatio, itafecurum reddercprincipen* poteil» ut in futuri confiliari* dotes proprias noninquira''·

Et quamquamficferat multarum rerumpublicarum

conftitu-tio,utinhuius_{dignitatisfpem multi nafeantureriam,quae ra¬} tioubi_{inyaluic,nunquamprincipitemerenegligendaeric:ta¬}

rnenintjniverfumloquendo* faepe_{incidunt cafus, quimagis}

folertem_{ingenio, Sc ufu}rcruraprudentem , quamfolisnata#

libus illuftremvirum_{requirunt; qnandonemoinpromptueil}

in_{quo haec utraq; concurrant. Atq;h*cdcnatahbut}

&fami-lia. Ad _{primam originem pertinet etiam Iducatio ex qua} etiam non contemnenda fumuntur indicia , quando _non

conlat_{fequentem artatemnotabili aliqua rautationevertiffe} in concrarium. _{Itaque juventutis ftudie9cmores,indiciorma} parrem noncontemnendara faciunt.

eSchefF. _{Exer.pol.4·i"ί-ivium ρTacic. i.Ah«Cj4,}

XII. Nec _{parura ad hanenotitiamfacit, fiprincepsno®}

opinantemiispraefecericmuneribut &Cne^otii$i iisque objecerit cafibui inquibus quantum habeatprudentiae, induftriaeSc

fi-dei neceffariofe_{prodet.Si hominisnovitas, & notitianupera»} & _{jurefufpeélus principi anirausq tum neceflitas ejusmhi#} lominus utendi_{jubeat: fubornatis exploratoribus forfannihil}

prohibebituti·, modofic adornetur fabula,utfyeophantis_Sc

delatoribus adverfum iramerentemnihil licea . Et committi

omnino_{exploratio debethomini&perfpicaci& cordato:ut} Sc re<äé itlerem _{penetret, necab aleerocailidiore eludatur:}

deindeutnec ex_{gratia vel odio, falfa, infraudemvelprinci#}

pis velexploratireferat. Quid fi Sc oblatis perfubornatum

muneribus, fidemviri_{princepstentet? autinfecreto aliquid}

defejacere fertnonibus alicui_{perrairtat de}iis, inquibus/u-fpicioeil fa&a vel inftituta_{principisema-iefideriisSc moribus}

quammaxime adverfari. Sed iiin his locusnon eit principi

η

Sc_{rernmpiiblicariimre&oribus alns,}

ita fe

_{gerendi,ut nemo}

j re occ nnere

poffit

divinum

iilud

ex

litcris facris:

tion

fuvt

fdciendamala, utevcniant bona: hacquidemviaenndumnon fuerit: _{qu η potius exploranti videndum neinfidiofanimis} Sc extra honeftialeampofita fimulatione & cxploratione uta-tur. Omnis autem illa percommiiia vel_muneravel_negoria

explorandiratio,omnidiligentia&honeftisartibus tegi debet,

neid_{quod agitur}alter_agiientiat. Alioqiii fi iubolfaciet,

dif-fidentiae_{fufpiciofortefidem minuet, autfi fubdoluspravusq;} alle_{fuerit, facileprofundiliima uteturfimulatione: videlicet}

quando intelligit brevis contineniise vel filentiimercedem

rare_plenam,adhonores_{Sc reipublicasadque} confiliorum fc-creta admiflionem» in _{quibusdeinccpsalio atquealio hämo}

pifcaripoterit.

XIII. Moresad honeftatis normam_pulchrecompofiti_ut

inconfiliario_{requiruntur,ficSc ejusindices funt. Nam literis} multam_{dedifleoperam 9Scnofie quid illasinreceffu habeant}

parvi refert,nifiinde etiam rettitudmcm voluntatis &vitas

confiliarius hauferit. _{Inprimisaffeäusinpoteftate haberefcia^}

Μ,_{quiubi officiumhaudfacile animus}verumprovidet, (q) Vi¬

ta niilio fcelere contaminata _{probitatis indicium non leve} eft. _{Saspeautem iolet frönsabanimodiffidere}

, Si nequitiam

per virtutum _{imitamenta tegerc. Sedinomni vita, fi}

perpe-tuum_{ejus tenoremaifiduéacquéacoccultéobferves}

,ipfe vel

peralios fidos, fransornmsmulto pellucebit plenius, quam

ii nihil_{fpe&es, nifi quod}

_verborum

_{Sc geftutimceremoniis}

tegitur. Viva in Deum pietas fuaperoperafeprodit: multi

tarnenSchic ovillam_{vulpinamveinduunt. Fittarnen}

difficul-terutnon _{aliquando aliquid male tegatur,etiam in aftutiffima}

fimulatione. De Tiberio fcribit Taciuis» _{quod eflent ei} etiamin_{rebus quasnonocculeret,fettnaturafivcajfuetudinefufpenfa}

femper&_{obfcuraverba. (r) Sedquidquid fitquod unofeorfim}

indicio fieri non _{poteft» jun&ispluribus,fietmelius. Solet}

etiam atnuus _{effe vita: &}

ingeniiindex. Naturaenim

homi-numfic_{comparataeft, utfacilis &}

gratefit converiatiointcr

50S»quiad ingeniurafeciorucumquibuiviyuntuna,quam

ximeaccedtint. Nobile illudCaputde confiliarn Iiiertdtt

prz-tereo,quoniam illud,nruhi quidem,. nimis alt« piolixsequeeil

indaginis. Etvixunotali, qualc

hoc

meum

eft, inftituto

pro

dignitatc attingi poiTettemferamentumillud Iibertatts,quodia principatuinprimis inter adulationcm Sc

inconftantiam,

ri-gidamque pervicaciam , Sc fi qua hic

id

genus

alia

,feryare

coniiliariusdebet. SilentiumneceiTariam eileconfiliarji dotcm

per fe credo evidens

eiTc.

Sed mihi,

quod

etiamab initio

proie/TusTum, fasποπeft in

hac

materia omnia

expendere.

ySalluft, inBelloCat. rι.Ann. c.ι x.

XIV. Addo tandem aliorum de futuroconfiliarioTefti~

mcniaSc _{fdmam nominis. Sedhicctiam}atqueetiamvidendum, quod Scfupra adjeftum fuit, neveritati officiatvel error

ju-diciiinxftimando, velteftimonium_{perhibentium odium}aut

gratis. Si infam« theatrum jam ante

futurus confiliarius

venit,fallere_{quidem illanonrarofolet:ubitarnenin} longitu-dinem durat,autattendentibusaliquomodofe proditvanitas,

autapparet tandem denihilo remnonefle:

ficut fumusqui

continucafcéndit, fineigneeilenonpotcft. Propioratamcn quamcommunisfama*indicia» horum taliumdiligensexactor

libenter, nifallor,requirer. Atque haecinpracfentia quidem

afterre _{potui: cxterorum qti# non potui,}

_humanus

_le&or mihi_{,Scdifficilismateri«,Scartatis conditionisq.} me«,

Scbrevitarem amantis

_{exercitiirefpeäufacilc»}

fpero,gratiamfacieu