Dissertatio de fundamentis et adminiculis scientiæ legislatoriæ. Quam venia ampl. fac. phil. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu philosophico exhibet Johannes Holmbergsson, stip. Stiegl. Angermannus. In audit. Gust. maj. d. XI Junii MDCCLXXXVIII. H

DISSERTATIO de

FUNDAMENTIS

et

ADMINICULIS

SCIENTIAs

LEGISLATOR!^.

^Jb— QUAM

VENIA Α ΜPL, FAC. PHIL.

ρ« i:smt

ΛLa

DANIEL

_BOh'lHK),

ΕΤΗ. ET PO LIT. PROF. REG. ET ORD. PRO GR ABU PHILOS ΟΡΗICO

Exhibet

JOHANNES

HOLMBERGSSON,

-Siip. Stiegt. Angenn/iiinus,

in audit. güst. _{maj. d. xi junii mdcclxxxviit.} Η. Α. M. S.

UPSALI Al ,

PROSTEN och

KYRKOHERDEN

I RESELE _FÖRSAMLING

HÖGÅREVÖRDIGE OCH HÖGLARDE

HERR MAGISTER o

:l

o jf

o

je

m.

s

jet

jbl

SAMT HÖGÅDLA FRUN

GJETMTCSTTJNJL

JflOJEjMOBJEMG-född BERLIN Mine

_Hutclafle

Så/om

offer nedlägges får Eder FSrßlingen afett

mina _{Academijka förfåk. Får de heliga känflor af}

iackfamhet och _{vårdnad, hvarmed det frambäres, mäm}

ße Eder godhet fatta derpä ett värde, fom det ifig

fjelf

icke äger. Under de ifrigafle ånfkningar, att

ingen ting i verIden, att aldrig Edra barns upffi¬ rande, mätte _{gifva Ederannat,än hugnad och}

_glädjey

framhärdar

EDER

lydigite fon.

DE

FUNDAMENTIS

et

ADMINICULIS

SCIENTLE LEGISLATORS.

5. l

Ja&itantur

de _corruptione

quotidie Sermone

_{indolis humanae}

Sc

Scriptis

_querelae.

vehementes

_Et

qui-dem haud _{diffitendum, non iine ratione queri viros} bonos & cordatos. _{Ö ρtandlim tarnen foret, ne viri}

ifti, dolori fuo ab hujus corruptionis confideratione

moto nimium _{indulgentes, vel infanabilia prorfus}

exi-ftiment, _{quibus premimur, mala, & adeo} natura

no-ftra adhaerentia _{vitia, ut vi} tan tum & metu

quodam-modo _{posfinc coerceri: vel Divinas tantum gratias}

om'nia _{agenda relinquentes nihil noftris viribus}

per-misfnm esie exiftiment. Fuit _{priori illo errore}

corre-ptus Hobbefius, cujus _{quidem fententia jam dudum}

eft _{exploia. Pofteriori vero adhaerent multi Sc qui¬} dem venerandi viri. Videntur vero mihi hi boni

homines, parum confulendo .experientiam, rem cerco refpe&u veram nimis extendere. Etenim fatendum eft, corruptam esfe hominis naturam. Videndum ve¬

ro, ne idearn vocabulo _{corruptionis jungamus qua:}

experientiae repugnet. Errant homines, labuntur,

vitiis feie _{polluunt. Sed nec virtutes magis ab}

eorum

natu-4 De Fundameniis zf' Adminiculis

natura _{abhorrere, teftari videtur} tam _quotidiana

ex-perientia, quam Hiftoria..

Sapientius igitur esfe mihi perfuadeo, causfas

ex-quirere, cur vel labantur & in devia difcedant, vel

cur re£ta incedentes virtutem _{fe&entur &} veras fuae

felicitati fundamenta adftruere nitantur. Sic enim

per-ipe£hi nobis facile erit, quibus vel impedimentis

cor-ruptioni prxveniatur vel quibus remediis adferatur

niedela..

§. II.

Morales hominum a&iones ab affeftibus &

defi-deriis _{originem ducunc Quae: igitur hxc excitant,} il-larum etiam causfse funt. Defideria vero connata no¬

bis non funt _{, fed a rebus in}

Organa noilra agenti-bus excitantur _{&, pro earundem diverfa natura,} va-rias fubeunt modificationes, In rerum _{igitur harum}

nos _{cingentium diverfitate gravisfimas quaerendas funt:}

causfas, cur tam diveria fint in diverfis hominibus

de-fideria & _a&iones, cur alter vitio, alter virtuti cuidam

magis fit deditus: Harum rerum quasdam ab homi¬

nibus _{dirigi posfe experimur — & quidem nonnullas}

conjun&is eorum in Civitate viribus esfe

iubje8:as—a-lias _{privatas hominum poteftati}

_fubesfe.

_{Neutram harum}

rerum dire&ionem,_{..interfaciliores ponimus artes. Mul·} ta enim _{obfervarione & multiplici fcientia inftruftos}

esie oportet illos, qui illam in fe fufcipere, vel qui

fufcipientibus regulas & normam agendi praslcribere;

flbi in animum inducunt.

Cura illa. hominum, _{manudccendorum, quae}

Seientice _{Legiflatoricc:* r}

vatis viribus _{exferitur, Educationis nomine prscipue} ihfigniri folet. Hase uc rite periolvatur, dirigentes

Seientia _{Philofopbica inftruöos esfe oportere non tam}

demonflravit, quam felicisfime indieavit Illuftris Rous¬

seau, quem delicias bumani generis vocabnnt cmnes,

qui veram virtutem amant, fi μίσαν&ξωπ&ί deteftabilem

notam vel maxinie iili innrere tentent hiflriones &

coniici noitri _temporis».

Altera illa hominum ad veram felicitätem du-cendorum cura, qux ipeiatis hominum viribus effc

periieienda, Legiflationem nuneupamus. Sunt quidem

praeter leges muluE alias res, quae per

conjunÄas

ho-mmum vires adhiberi _{posfunt ad homines}

dirigen-dos, quaeque effeblum produnt in mores hominum

liaud levern: quum tarnen legibus maxima Harum

re-rum _pars abiolvatur,

_haecque

_{inter adminicula leges}

primo hominibus innotuerinr, jure quodam iuo

ignofeendum fibi esfe poftulare posfunt ii, quibus

de-nominarionem _{hujus Artis, ut in multis aliis fit rebus,} defumere _{plaetierit a potiori. Hocce inprimis} fa^cu-lo multa ad hancartem _{perficiendam feriptis iuis}

con-tulerunt Viri _{fagaeitate, Philofophia atque}

eruditio-ne inelyti, _{quorum opera extra dubium pofitum efts}

hanc artem fcientifice _{pertrafitandam & Theoria}

ful-eiendam _esfe, ut _metam, ad _{quam tendimus,}

felici-ter _attingamus.

Mihi vel unum alterumve Horum Audtornm per-legenti, vel de hac re peritisfimos viros difputan-tes audienti , in: mentern venit perquirere, qua

tis-6 De Fundamentis & Admmlculis

lisfimum _{cognitione & quibus fci'entiis ornatum} es-fe _{oporteat illum, qui ejusmodi icientiam (ibi}

fumie-rit condendam. Inter eas fciencias, _{quarum ope}

e-gent hujiis cultores, quaedam mihi tarn necesfarias

vifas _{funt, uc fundamento fcientias Legiflatorias} infer-viant _{principiaque fubminiftrent, quibus cetera niti}

debent; qusedam vero ejus esfe indolis, ut _quse

ge-neralia _{praecepta iliae iubminiftrarunt, quomodo in}

iinguiis cafibus adpiicanda fint, doceant. lilas _igitur

Fundamenta Scientise _{Legifiatoriae, hasc vero illius}

Adminicula dicere Vellern,

Quae de hac re meditatus Tum, _{publico examini} fubmittere _{jam conftitui. Ttiam vero, B. L, mino¬}

rem cenfuram tanto confidentius mihi _{polliceor, quam}

to minora a jejuna _{& raptim hinc illinc decerpta}

ju-venili Scientia _{exfpe&are ipfe confvevi.} §. III.

Ex iis, _{quas monnimus, patet, Scientiam}

Legis-latoriam ea _{proponere debere adminicula,}

quas

uni-tis fuis in Civitate viribus adhibere _{posfunt homines}

ad hominum habitus efformandos & a&iones ad ve-ram felicitatem _{dirigendas. Felicitas igitur hominum} meta _{efi:, ad quam tendere debeant Legifiatores.}

Pri-mo _{igitur innoteicat necesie eil ei,}

qui Scientiam

Le-gifiatoriam pertexere vult, cujusnam felicitatis

capa-cia fint hominum _{pecfcora, & qua in re illa}

confi-ilat. Hoc vero non _{eruitur, niii iis cognitis defide·}

riis & _{facultatibuSj quibus hoino a ceteris} animanti-bus

Scienticc _{Legiflatorice. y} bus

_{diftingnitnr.}

_{Jam vero novimus, non eam esfe}

humanam naturam, nt _{qualicunque cujuslibet}

defide-rii iatisfaöione contentus fit, ied deleftum _faciat

inter res _{gratas, eas, quae vividiorem}

delefiiatio-nem adfernnt, _{praeferendo illis, quae minus}

vivi-dam, easque, quae perpetuitate fua ieie

commen-dant, prae iis, quae cito evanefcunt, maximamque de-leclationem ponant in facultatum fuarum ufu Sc

exer-c'tio. Pro rebus de cetero illos _{cingentibus diverias}

fufcipiunt aöiones, diveriae oriuntur defideriorum &

habituum _{modificatiories, diverfaeque formantur de}

vita _{agenda ideae. Id vero conftat, felicem nullum}

falutari _{posfe nifi habitus ejus & defideria cum iis} rebus circumftantibus _{conveniant, quse perpetuo}

il-lum _{cingunt & nulla vi humana impediri posiimt,}

quin ad illius vei commodum vel incommodum,

pro-ut ieie _{gesierit, conferant. Si igitnr}

praecepta vitae

morumque praeicribere, five, _{quod idem eil·,} in quo hominum felicitas confiftat monftrare fibi _quis

propo-iuerit, _{cognoicat necesfe eil defideria} hominum

eo-rumque modificationes, facultates, _{quae ad haecce de¬}

fideria _{dirigenda Sc alenda conferunt,}

earumque di-veriam _{culturam, ideasque, quas defideriis dufiti fibi}

formant diverias: _{cognoicat praeterea res in hominum} affe&us efFefihim habentes ut immutabiles _diitinguere dificat a _{mutabilibus. Cum} vero _{paucisfiroae tantum}

fint hominum _{primae Sc immedvatae necesfitates, Sc}

iu-per has omnes dein _{iniurgant cetera permulta}

medi-ata Sc _{compofita defideria;}

quum fuccesfive tantum

Sc certo ordine excolantur iacultates; _{ldeaque akera}

s De Fundamentis zf Adininieulis

ab altera _{dependeac qua genefin: nec vere & fine} er-roris formidine disferrere de illis _{quis posfit,}

_nifi

_hanc

earum genefin _{cognofcat; fequitur, quod vera &}

fo-1ίda hominis _{cognitione inftruélus esfe debeat, qui}

regulas morum prasfcribere & veram felicitatem

mon-ilrare conabitur. Malta _{quidem huc pertinentia}

ad-quiri

posfunt

per attenjtam reflexionen! ad ea, qua;

apud nos ipfos fiunt; augetur vero valde haecce

co-gnitio, fl annales humani generis evoivantur

homl-numque diverii flatus atque progresfus attente infpici-antur. Idearum _{praeterea defideriorumque} funda-menta & _{genefis non rite monftrantur nifi}

adferan-tur causfie

_cujuscunque

_{idearum & defideriorum}

mo-diflcationis: has vero inter causias maximam _partem

occupant homines; illorum igitur mutationum & di-verfarum inter fe relationum _{cognitio maximum in hac}

re adfert ufum. Ex hifloria de cetero _{optime patet}

quae-nam fuerint _{res, quae femper in hominum} defideria

& Ideas effe£tum habuerint, _{ejusque ope probe illas}

diflinguere difcimus a mutabilibus & inconflantibus:

& flc facilius erit metam iibi proponere; _{ad quam}

ten-dere debeant_{defideria, & limites, extra quos} progre-di non debent, _{quaenam fint iura liominum & qu<£} cum ceteris hominibus iilos _{jutigant vincula.}

IV.

Meta _{cognita, ad quam tendere debent fuo}

la-bore _{kgiüatores, cognoicenda lunt, qux ad illam}

per-tingendam conferre posfunt, adminicula. Fieri vero

nequit, ut qui folida & natura humana fundata ju-rium

Scientltf

_{Legißatoria.}

_$

rium & officiorum _{cognitione imbutus eil·, fundamen¬}

tal! non inftrufhis _(it earum rerum _cognitione,

quae ad hominum habitus & _{defideria formanda conferunt.} Illam enim _{cognitionem nemo habet, ni(i qui causias}

defi-der iorum _{concretionumque idearum fibi}

perfpeftas

r'eddiderit. A rebus enim _{circumifantibus componuntur} ideae hominum _{iique excitantur affe&us, quibus}

alio-rum jura _{fervare & comrnoda provehere nituntur.}

Cum _{igitur iftarum rerum, quae hunc in homines}

ef-fe&um _{habent, quaedam ab hominibus mutari &}

di-rigi posfinr, certisiime patet, eas fcientias, quae

inftru-menta homines _dirigendi

proponent, obfervationibus

ni ti debere de iis rebus _{infHtutis, quibus generaliter}

defideria hominum & habitus _{formantur. Alterum i*}

gitur fcientiae Legiflatoriae, quod in praeceptis gene*

ralibus _{proponendis corfifl·it de vero homines}

dirigen¬

di _{modo, eandem, quam quod priori loco}

propofu· imus, _{requiric fcientiam. Cognitionem igitur hominis}

ejusque _{idearum & defideriorum, conjuntfcam} cum

hißovia hominis, qiaum & metam, quam ii b i pro·

ponere debent legiilatores & inflritmenta gemraihra

ad illam obtinendam facienda _{iubminiftret, maximo}

jure funäamcntum dixerim Scientiae _{Legiflatoriae.}

Per-gimus jam ad ea _{proponenda, quae Admintcula}

hu-jus Scienciae dicere voluimus.

§. v.

Hoc _{putamus esfe Legiflationi com ceteris ho¬} minum artibus _{commune, ut, licet multae &}

quidem

fundamentales _{regulse ex cognitione indoÜs eorum}

jeffo-ίο De Fundamentis If _Adminiculis

je&orum, circa quas verfantur, conjunOra cum jufiä coniideratione _{finis, quem hacce arte obtinere nobis} pollicemur, hauriri posfint; diverii tarnen cafus , in

quibus adplicari debent iftas _{regulae generales,}

diver-iam _{requirant illarum praxin, Habenc e.}

g. fuas re·

gulas mechanici, ad quas conftrui debet macbina

Hv-droftatica; haec vero pro diverio fitu ioli, pro aqu«

cadentis _{majori vel minori vi, in diverfis locis} diver-{is modis erit conftruenda, Sic _{etiani, hauftis ex The¬} oria mentis Human« _{pr«ceptis generalioribus,}

iecun-dum quas dirigendi funt homines, ex rebus

circum-ftantibus difcendum _{eil, quomodo ea in}

fpecialiori-bus cafibus fint _{adplicanda. Facile quidem}

e. g, di-£hi eil·, illam _{regiminis formam, optimam esfe, quas}

iummam civibus adfert felicitatern. Inde vero falio

concluditur.j unam tantum omnium esfe veram &

optimam. Si mores hominum, inclinationes &

habi-tus _{eorumque res circurnftantes nobis licitum esfet}

ad ideam in mufeo noftro formatam iubito _exigere;

facile omnino unam _{regiminis formam & uhum}

le-gom codicem omnibus _{prasicriberemus} civitatibus. Quum vero leges ferendas _{fint hominibus, non ut, pro}

opinione noftra, esfe deberent, f^d ut revera funt;

diverfis necesfario _{gentibus diverf« dabuntur leges,} eaque civitas optirne dicetur conftituta, de _{cujus legi¬}

bus dici _{potefl· id, quod de Athenienfium Solon: ο·}

ptimas fcihcet esje^ qu<? ißi civitati dari _potuerint.

Exemplo quodam hanc noftram _{opinonem illuftrare}

juvabit. Barbar« Gentes _{juvenem fequebantur in}

bel-iis _{gerendis vel vitue adminiculis}

conquirendis

Seientitf _{Legiflatori<e;} // um & robore confpicuum, _eumque Seniores coniiliis

iublevabanr. Poll: rem vero _{geftam nullum erat in}

iilo _{priftina? fuperioritatis veftigium. Nec negare quis}

potefi, optimam

fuisfe

hisfee temporibus hanc

regimi-nis formam. _{Jam tum enim non opus erat contmuo} & non _{interrupto iupremae poteftatis exercitio. PIoc}

magis necesfarium evadit, quando, fcabilito jure

donii-nii, _plures ortse fuere & civibus & exteris nocendi

occaßones. In gente, ubi divites cum pauperibus funt

mixti, invaluitque divitiarum cupiditas, mifere

exer-ceretur _{inprema poteftas ab illo, cujus confifia}

aeque

ac fubfiftendi adminicula a divitibus _pendent.

Ad ftatum _{igitur populi, cui leges feruntnr, ad} diverfa vicium & amiörum _{quaerendi adminicula, ad}

diverfos, _{quibus opes diipertitas funt, modos, ad mo¬}

res, ad opiniones veras, vel falfas, ad _{Religionem, ad}

eam, cui adiveti _{iunt, fubordinationem, ad Climatis, in}

quo vivunt, naturam, ad diverfam cum finitimis re¬

lationern, ad regionis extenfionem, hominumque _ma¬

jorem vel

minorem

numerum,

attendere

debemus

in ferendis _{legibus & pro diverfis hifee rebus circum·}

ilantibus diveriis modis _{regulas e cognitione naturae} humana? hauftas _{generales adplicare. Hae enim}

o-mnes res fua _{pollent ad hominum adfe&us &}

defide-ria _{effingenda vi: iisque omnibus leges adremperandae}

iunt, vel quia mores & adfe&us hominum _jamjam

ef-formaverint, vel _{quia ita (int dirigerdae, ut noxios}

Sociecati in _{pofterum non adferant effefåus. Status}

igitur illius populi, cui leges iunt ferendae,

perfe-Öisiima _{cogmtio maxime necesfarium eil Scwntice}

η De Fundatn.♦ Aåmin♦ Scient. Legiflätori_je>

§. VI.

Quemadmodum vero omnibus partibas

comple-tam faciiius conitruxerit domum, _{qui plura viderit}

a-dificia _{eorumque exflruendi rationem, qaam qai}

prin-cipia tantum artis architeQroram optime cognoverit;

ita _{Hiftovia Legum antea latarum earnmque in}

Civita-tes effe&us eo _magis Scieatiam Legiiktoriam

perfcri-benti eil _{necesfaria, quo certius fcimus, deiideria}

ho-minum tot fubire _{modificationes, resque in ea virn har}

bentes toties aciem mentis _{noflrx, propter itiam}

mul-titudinem, _fugere, ut peritisfimus fsepe de i,Iiis (o-leat errare. _{Quo politiorern nacla} fuit _hominurn foci-etas eultum, _{quo plures artes cogniföe & icientias, eo}

pluribus opus eil legibus, tam Civilibus &Crsminalibus, quam Qeconomicis, & eo difficilior labor ita eas

con-cinnandi,ne vel fibi repugnent iuvicem, vel civitati no~

xiumprodant effeclum eoque majori & ampliori opus

eil _{legum in hifce rebus latarum cognitione. Qu« ab}

antiquis legiilatoribus humaniE indoli & temporibus

convenientes lat« fuere, erunt nobis· imitandfe: _{qu« mi¬}

nus bon« fnerint, nobis erunt _{tamquam fcopuli ibper}

maris _{fuperiiciem ere£li, monentes,.tit naufragium q-}

i-temus. _{Hijioria igitur politica alterum effc Scientice}

Legißatorice aåmimmlum.

Sunt _{quiaern, prseter hafee feientias, malt« alias,}

quas ignorare nequit, qui omnibus numeris abiolu-tam

Legiflatoriam

condet fcientiam. Qaum _{vero eas}

fint, ut non magis necesfariae videantur hane Sciea¬

tiam, quam aliam quamcunque pertråQraturo;