D. η. dissertatio de
MYOPIA
MENTJS
MORAL1»
qu α μ·,VENIA ΑMFL. FAC. ΡHILOS. AVAD. UPS.
PRAESIDE
AU
GVSTAVO
AN
t
OK
BOUDRIE,
phhilosoph. ppof. reg, et extra-?ord»
PUBLICO ERVDITORUM SUBIICIT EXAMINI
JOHANNES
JACOB.
LOTTSCHER
<>StIPENDIARIUS possiethianusj stockholmiensis.
in aup» gustav d. xviii junii mdcclxxvi.
Η, Ρ. M. S.
ι
IN
SACRAMREGIAM MAJESTATEM
MAGNLE FIDEI VIRO, .
SUMME REV
DOMINO,
DOM.
D°ct.
O
L
A V
Ö
CELSIOj
PROFESSORI Longe Celeberrimo ,
ΡAST. PRIM. Holm. Eminentissimo ,
Consistorii Urbici PRiESIDI Gravissimo ,
Scholar. EPHORO Adcuratissimo,
Reg. acad. Scient. Holm, et Soc. Litt.
Norrveg. MEMBRO,
IVLecenati
summo ,Commijfarien
i Rikfens Standers BatlCO
Hogädle Herr
JOBAN
GEORG
LOTTSGHER,
Min.högtärade,Farbror,
Kongi Hof·Medlens Hogådle och Hidtberomde
Herr Do&or
CARL
FREDRIC,
HOFFBERG.
Min Högtärade Morbror,
Profefforen
Vid IC:gI. Ritare Academien
Hhgådle Herr
LORENTZ
PASCH,
Min HögtaradeMorbror.
Handelsmannen
eock Kyrckovården
Ädle och HhgaktadHerr
ERNST VILHELM
LOTTSGHER,
Min Gufjßtge Farhor,
Det dr
En vård ochej
vanans
tackfamkraft, fem
jjäl vill vi!anu
min
feg for Ederpenfel leder,
,Och faß emot defs nit, min
. målning blijver [vag ,
Skall dock min vårdnad fes i desfet matta, drag.
Om all denfmak och konßj fem ßorafkaldar voja% Dä de till Hjeltars pris en;ofvad βamma boja, Att värdigtfjunga Er, mitt fnille ftyrka
gaf
§Mon hjertat kunde ja en kånjla mer derafl
Heb! nej, jufl att jag mig uppådet falt begifvit„
Där mäßigen viIfe gått, då han Poet bar blijvit,
Utaf en irrgång förd längt frän naturens
mål,
Tills δrat ufel.vers for lika rimjlut tal;Det vifar, at jag blott af vårdnad pennan [kurit 9
Dåjag af Tackfambet et helgadt offer burit.
Hur Jvag dr ej,min konß, dä jag en Foltair fer/
Men det må bli får mig , blott äran blir för Er,
Så mycken fkugga kan dock ej min målning hyfa,
Αι intet Edra namn i Läjarns ögon lyfa.
Mine Herrars
v/
ddmjukafte tjenare»
HANDELSMANNEN
ÅDLE OCH HÖGAKTADE
Herr
JACOB
LOTTSCHEß
Samt
DFGDÅDLA FRUN
ANNA
DORETHIA
ELISAR
LOTTSCHER,
född
SELLMERN,
MINE HULDASTE
FÖRÅLDRAR.
med välbehag den gåfva jag Er bår;
Faß utan någon
prakt, hon
Eder
värdig
äre
Ach! måtte hon
fä
vtfi ett gilltigt vittne vara$Af
all
dennit
for Er, jag
ville
nuförklara
/
Som hon af Edert namn
fin
ftbrßa
prydnad
får
>Och
för mitt hjertelag i
fåker
borgen
gar.MINE HULDASTE
FÖRÅLDRARS
Lydlgfie Son JOHAN JAC, LOTTSCHER.
*
κ
*
#%
.fA
§. ϊ.
Qiantumvis
ralis nonapud
minus,Dolores
quam in communiPhilofophiac Mo¬
homi-ηum converfatione tritum folet efle
pro-verbium, quod fibi quisque
ßt
proximus, ita qui·dem, ut Tu® inprimis felicitatis fit cupidus, atque adeo quidvis potius, quam vel ab aliis decipi vei fibimet ipfi fraudi eile, malic; fieri tarnen fub-indc
deprehendimus, ut homines non aliorum modo
ir-retici laqueis dolisque correpti, miferum in modum
peffum eant: verum eriani fibimet imponences
ipfi, refhm, qua itur ad felieitatcm, deferanc viam,
Experientia
quotidiana,
optima illa re um magi*ftra, edo8:i s fatis fuperque novimus, hominem
faepius judicii incertitudine labi, ingenii imbeciU
Jitate errare, voiuntate ancipici in transverfum
abripi, perturbationum
quafi
fluüibus
agifari at¬que a vero
felicitatis curfu
averti , induci am·bitione, concitari iracundia, fpe allici, aliisque o* mnibus commoveri adfeöibus« Sic non una nos mifelli homunciones decipimur fpecie
failaci,
fedmultiplex datur pereundi ratio.
Ferimur
quidem
omnes & finguli naturali
quodam
nifo ad
felicita-tem fe&andam atque fruendam, quem
inftin&um
ne-«S& Λ « ( cSßi
) a ν ^s3
nemo non in fe optime perfentifcit: fed haulluci-namur fepenumero & in contraria ornnia ruimus
priEcipires; quod quidem malum in maxima illa
hu-manae naturae imperfe&ione , quam Myopiam
men-tis moralem antiquiores dixcre philofophi, rationem
habet, quae facit, ut ad ea pnecipue, quae fenfum
titillant, fe adcommodent homines fine adcuratiore
rerutn , caufarum aöionum & confe&ariorum exa»
mine. Atque hoc argumentum brevi diiferratione enucleandum fumiimus , tuam , B». Lo faventiorem,
nobis expetentes cenfuramo. IL.
Mvopia proprié oculorum denotat infirmitatemj,,
quae efficic v ut homines hoc vitio actfeQi, rem
ali-quam, nid propius oculis admotam, haut videant,
cum obje&a , longiuscufe-difllta, aciem eorum
fu-giant; Hinc quid fibi velie haecvox, ad mentem
translåta, facile conftarv Scilicet fenfu
Philofophi-co, Myopiam mentis Moralem vocamus, dum quis
nexum & confequentias a&ionum liberarum non
per-fpicit, fed ea rantum, qua? primo quafi imperu men¬
tem fuaviter demulcent, magni facit
atque fe£tatur, & quae fenfum minus gratum prima ftatim
/experi-entiai gdferunt, fugit ac deteilatur; fed ad come&a-ria paulo poft exfpe&andå vel metuenda,
quae per
comparationem plürium cafuum &- fenfationum in-notefcere folent, non attendit. Homines tali vitio
labornntes, primis fenfuum imaginationisque
reprae-fentationibus nituntur unice, nec altius mente
® ) 3 C #
fcendunt, fed dele&atione tantum aut taedio fenfa·
sli omnem a&ionum moralitatem meciuntur,
idque
avidc arnpiunt fugiendumque exiftimant, quod fuaviori fenfione fe commendat; illud vero averfan-dum vehementiffimeque depellendum putant, quod tsedium vel tantiUum creat, nihilque auc parum cer«
te fiatim adfert jucunditatis;
§. III.
Qui naturam Seiende Moralis perfpicit, negareo»
mnino non poteft, boni vel mali moralis notionem non
aliter acquiri, quam attendendo ad a&iones
fingula-res
percipiendo
gratamvel
ingracam fenfacionem,quae partim
fub ipfo aQ:u
, partim in confe&ariis abactione dependentibus obfervari fölet, eodem fane
modo, quo bonum quodlibet phyficum cognoicere & explorare
folemus, ubi fenfuum
indicio unicedeterminatur, utrum fapor e. g, fit dulcis, an
ama-rus; utrum fonus fit harmonicus, an ftridulus & ad aures demulcendas ineptus. & fic in ceteris.
Atque ideo
hoc
vitionobis
in morum & a&ionumaeftimacione vertendum non eft, quod ad fenfum &
imaginationem provocemus, cum fine hifce admi-niculis non magis ullam moralis bonitatis aut pra·
vitans cognitionem eflemus habituri, quam cetera«
rum fcientiarum peritiam.
Senfus enim moralis a&ionis bonas aut malas
notionem primam nobis fuggerit; comparatio au«
tem plurium a&ionum cum fuis momentis
circum-ftantibus & eonfe&ariis, quae absque
imaginatione,
) i K «as»
res antsa perceptas ad novum quafi feηΓαum exa¬
men revocante, infiitui non poteft, generales for¬ mat r-rgulas in fimili rerum cauflarum nexu nobis,
facienda aut omittenda determinaturis ,
maximope-re proiuturas,
ς. iv.
Interim Myopia Moralis illfs exprobratur me· rito , qui ranonis moderamen parum morati, fen·
fationes, fine juila obje&orum aliorumque agentes
circumcingentium momentorum penfitatione & com?
paratione., primas unice fequuntur, nec bonum
quodpiam aut maiurn judicantt faffum, niii quod ve! fubitanea vpluptate, vel praefenti dolore fuerit
Gonfpicuum. Quamvis enim afliones bonas in ftatu
hominis ordinario & tranquillo indolem fuaro n o? ralem fen ccnvenientiam cum agentis & iliorum fe·
licitate (larim prodanc; & malas itidem fenius ipfe
ingratus, fi non (latu quodam turbido atque prag-ternaturali impeditus fuerir, illico difcernar ♦ fit
tarnen perfiepe, ut homo , vel rerum, in quibus fruendis aut evitandis aftio verfatur , ignarus, vei
falfa monditati? perfvaiione imbutus ,
vel
perturba?tionibus-exaeftuans; non fatis adcurate, ad vocem
naturae fenrienris & de qualitate affcus moraÜ teftan?
tis, aftendat, atque adeo a£cionem minus honeftam
meliori pr&ferat. Qui enim rerum in vita commn-ni obviarum &, pro difpari adpiicatione, ufom aac
noxam adferentium, debita ac fufficienti cognitione non eil praeditus, in ipfis fane trafclandis mulcipli·
<$$3 Λ £ f
w ) 5 v. w
ei error! eil obnoxius. Qji praejudicio quodam* niorali captus eil, ut a£lionibus boois aut innoxiia
damnandis, malis vero vel inucilibus laudandis ίίε
adfvetus, non multam a fenfu moralicatis naturali in caiibus explicandis moralibus lucem exfpe£hre
pocerif. Multi enim fuperftidone fafcinaci, ut hoc
inprimis exemplo utar, homines innocentes non modo iine horrore, fed laeti admodum &
exfultan-tes rrucidarunt; quia Deo rem gratam taliibus in humanis a&ionibus fieri, iplis fuit perfvafum. A-lexander Magnus Macedonum Kex, vitiis non mi¬
nus, quam multis vi&oriis cumulatus ac confpicuus,
quando Clitum amicum fuum convivio exeuntem
gladio transfixit, non ienfum moralem, mehora u-tique fvadentem , fed iram, qua flagrabat, immo·
deratam in confilium adhibuit. Maxiirmpere igitur commendanda eil prudentia, quae in a&ionibus ίιι»
fcipiendis non prtFfentia tantum , Ted futura eriam
ponderec mnmenta rerum , atque adeo impetum
cii-piditr-ttim rationis. ex inflitutis obfervacionibus di<
ligends, imperio fubjiciat.
§· v:
Neque a Myopia Morali iongius abfunt, qui
ex nuda exfpe£tatione cafoum iimilium
atque
exem-plis aliorum fuas contormant aQiones ,. gregemque
antecedentium , more pecudum, fequuntur, & quia
nullas ipii certas norunc vivendi regulas, fervili tan¬
tum imitatione mores aliorum referunt,
atque adeo, quem admodum Seneca ioquicur, non, quo eundum
«BS* -/ ° I
eil, ambulant, fed qua itur. Hi enim non perpen«
dunt, minimam haut raro circuniflantiam rem & a»
ftionem variare & velut aliam facere; adeo quidem, ut multi, dum idem efficere videntur, non tamen
eundem praeftent effettum. Quod vero rerum di-verfitati haut adtendant, id vel ipfa tefte
experien-tia, duplici potiffimum ex fonte promsnat. Sunt nem-pe, qui adtendere non poflunt; iunt, qui non vo· lunr. Illud quidem perfaepe tum ab intelleclus qua« dam ftupiditate provenit, qua quis , fenfualibus & confulis adiuetus reprasfentationibus, interiora
paul-lulumque a feniibus remota , iigiilatim, aut plane
non, aut difficulter carte, repraefentare (ibi poteft,
tam a mentis diitra&ione, qua quis impetuofo af»
feftuum concurfu abreptus, cognitione fua, parti¬
bus rerum & notis immorari nequit. Hoc vero,
ii
quis fcilicet adtendere non velit, vel a
fupina quadam
projeflaqne
negligentiaproficifcitur, vel
ex eo,quod rem quis fibi, aut vilemnimium cognituquc
indignam , aut minus necefTariam repraefentet»
Atque hinc eft , quod accidat, ut
aiios
reQe
viventes & iuo ceteris exemplo praslucentes (ine e-xamine & difcrimine imitentur fimpliciores; un-de haut minimum bonitatis Divime eft indicium, ii
bonos dederit fubditis in republica moderatores ,
quorum tuto premere
poflint veftigia.
Regis
cer-te ad exemplum folum haud raro
orbem
compo-ni videmus; immo & Cives pauciores, optimis prae» diti moribus & praeclaris ornati virtutibus, ad pro¬
statem comraendandam & vitia cohibenda plus
va-cSMj Υ μ f cS&
) Ί \
vaient, quam ingentia prseceptorum moralium vo>
iumina , omniaque vel maxime facunda hortamen*
ta , fi exemplorum vis & prsilantia fuerit
intermis-fa. Verum enim vero quoniam coeco tales impetu
fequuntur aliorum exempla & rationes, cur hoc po-tiu5> , quam alio modo , fit agendum aut vivendum,
ignorant; accidic quoque, ut eadem, qua virtutis exempla funt fe&ati, facilitate pravis etiam aliorum
exemplis abduci &. vitiorum iordibus confpurcari
fe; patianttir. Atque hoc ipfum adicribendum eil
myopia» mentis morali, ut, diverfis exifientibus
cir-cumftantiis, cafus rtihilo minus exfpeclent fimiles,
ficque dolo capri errorumque velut flu&ibus
in-voluti , turpe profe&o
fatisque
funeftum fusefelici-taris naufragium Haut raro faciant. Hinc adeo ve« rum, quam quod veriflimum, quem admodum com*
ni fertur proverbio : eventus fluliorum magifter.
Lareimur quidem bonam indolem benignam·
que multum plerumque efficere\ quod fi autem de· biris illa regulis & cautelis deftituta fuerit
, faeile
in fuperftitionem aliamque ftultiriam degenerat;
ac
vero ubi bonam proclivitatem ratio exculta
dirigit,
tum praclarum inde quoddam
atque eximium vitae
emendätionis decus & magnum felicitatis fimul
con-ftantis ac florentifiimae tailigium merico
exfpeffore pofiumuSc
§ VI.
Qu i turpi fervitute premuntur morali, fuis·
que adeo cupiditatibus pravis, longa; confuetudine
fp ) 8 (
#1
firmatis, refiftere non valent, fed vitia, qoibus in·
quinati funt, quavis
data
occaiione,a&ibus
prohi-bicis produntatque
exferunr, myopiiE
mentis
in
mo« ribus formandis gravia fenciunt incommoda.
Mens
enim malis a£tionibus adfueta, confcientis curamab-jicere fölet5 ut neque
ad
fenfum rnoralitatis
inter-num, neque ad judicia racionisinde
formata luben·
ter attendac, ied in diem vivens & fuo indulgens
genio,
illud
unice expetat,quod dominanti
ejus
inclinationi eidemque corruptae
fenciatur adeomrno
datiilimum. Hinc avari divitiis corradendis & cu-ftodiendis intenci, non vidcnc omnem hoc modoperire
laborem
&induftriae
fru&um, & hominum
iimul amitti benevolentiam, iiquidem nec (ibi nec aliis vivant utiles. Qui voluptacum impurarum vo-ltuantur coeno, non animadvertunt fanitatis, opum et exidimationis bonas ja&uram in diiToluta vi¬
vendi ratione prorfus eile inevitabilem. Qui
fuper-biae vitio abrepti, gloriam ambiunt, &
fplendidis
honorum titulis atque iniignibusmirifice
dele&an-tur;Ted alios prae fe concemnunt & fecum nulia ratio¬
ne comparandos judicant, hebetiorem omnino
habenc
mentis aciem, quam ut graviffima dignitatis am·
plioris
pervidere
queantincommoda, &
furentem,
cui exponuntur,
aequalium
&
inferiorum
invi-diam, certiffimo fuo contemtui adjun&am. Qui
pietatis
dulcedinem
vel gudavit
unquam,vel
cer-te jatn guftare
defiit,
fed cultum Dei,
aut pror¬fus negligit, aut
etiam quodam
mentitur fuco,
videtur quideixifibi
fupravaigus
fapere; fed
mira ta·cSfc λ Λ ί
«ss> ) 4 ν w
ramen ac deploranda. mentis
myopia
Iaborat,
quf
non videt, quantis liac faa impietate
fe fpoliec
com-rnodis acdeliciis j & quam horrenda immineant
ac-cufands aliquando & mordends
confeientiae
tormeri'ta. Ipfe vinculis fe reiigionis
iiberatum
ftolide
gloriatur, Ted
compedes
flßgitiorum acdementiarum,
quibus detinetur 5
duriflimas
nonperfentifcit,
ante-quam, iingulariqaodam intervenienie
medicamine,
oculi fjerint aperti, ,& fenius occalefcenti conicien·tiae reftitutus. Quin etiam dum mores" eorum agen·
dique rauonem, qui-vel veneri,
vel guiae,
vel
ludis
iint dediti , attentius pauilo confideraverimus ,
faci-le animadvercimiis, eos harum iilecebris rerurn adeo
ispenumero inefcari, ut, licet nonnunquam, re&a
ranone in coniilium adhibita, plus fatis perfpiciant,
quam dedeceat,
ipurcis
fervire iibidinibus,
quam-que fit exitiofum & torpe,
tands
affeÖruum fraudi«
bus circumduci; nihiio fecius, impotentes fui, & Inconfuko mentis impetu , velut turbine, abrepti, ad illam quam modo,
ufi
ratione, deteftatifuerant,
vefaniam redeant, ipfique, cognito fervicutis dede· core & damno, idenddem dicere foleant, quod ,quantumvis lubentes velint, non
poflint
tamenali«
ter facere. Quae quidein mifera horumhomuncio-num fervitus peccandique neceffitas, incelligitur
nunc, quod ex myopia
mentis
morali
fuas
repetatnatales atque
inde
tot tantasqueacquifiverit
vires*Scilicec ab initio fenfibus perceperunt voluptacem
aliqnam, atque
dehinc
mox imaginatioobje£him,
quod cum voluptate repraeftntabatur antea,
) 10
(
0
dem producit, ut ita demum
voluntas
rurfus gd
appetendum commoveatur,
crebriusque
feniationi-bus repetitis acquiraturiacilitas
appetendi,
quae pro¬grediente tempore , degenerat
im
neseifitatem
quan-dam, cui rentiere ampliusnequeunt*
Sed vero regefteris
forte,
motiva
agendi,
five
fint intelle&ualia, five fenfualia , nunquam
necetli·
tare voluntatem, (ed eam faltim allicere,
fle&ere,
commovere ; unde merito
quxris,
:eurin
determi-natione morali deteriora fequamur; quancumvis
di-ftin&e meliora videmus eaque
probamus
? Ad
hane
vero refponfuri quaeftionem,probe
notemus, opor¬tet, gaudere animam noftram
inftin&u
naturafi
con-natoque nifu percipiendi
voluptatem
&
fugiendi
ts-dium. jam vero bonum
ert vel
pofitivum,
quod
confcrt perfe&iones indeque voluptatem creat,vel
etiam privativum, quodaufert
imperfe&iones
a-deoque privat nos
taedio.
Hinc
ubi in ftatu
fervicu«
tis moralis non fuppetit vel etiamadmitur
occa-fio, ex confuetudine contraria, parendi appetitibus fenfitivis affe&ibusque ; tum ftatim anima
inde
perfentifcic
tatdium graviffimum.Et quoniam ubi
tsdium iin anima obtinet, nullus fimul
relinqui-tur locus voluptati; fatis proinde
perfpicuum eft
,voluntatem ifthac humanae naturae neceffitate
con-ftri&am, non poffe non deteriora fequi, atque
a-deo in determinatione morali prasvalere bonum pri·
vativurn, ut auferatur taedium, poft habito
omni
bono pofitivo. Atque hinc eft,quod fervi
mora-les id appetant idque fufcipiant,quod
ipfarum
red-β ) II
C
41
dit ftatum imperfe&iorem;
id,
contra ea,averfen®
tur, quod eundemperficit5
&
quodiutius
rebus,
voluptatem in
fenfibus
produeentibus,
fruuntur,
hoc majores dominum
fenfuum
imaginationisque
acquirat
accefiiones
fervitusque
major fiat &
foe-dior, ita quidem, ut
vix
ac nevix
quidem
pro-priis
posfit
umquanrhomo
viribus
ex
fervitutis
fuse barathro emergere atque
ab inveterata
peccan-di confvetudine fe revocare. Hcic
dum
definit
na¬tura atque
hallucinatur
, moxincipic
caeleftis
illa
gra¬
da , cujus meminie
fanctior
illa in
facro
codice
no-bis patefafch
difciplina
,viresque
impertit,
quibus
affeäus coérceamus, temperemus
libidinem,
refre·
nemusavaritiam , cohibéamus
ambitionem,
vincamus
voluptates , ne novarum
acceflu
cuiparum,
veteres
refricentur. Sed non licet nobis in
praefcntia
eife longioribus*Sic
manumde tabula.
s. d. α
& ☆ &
Φ Φ
MONSIEUR ET CHER AMI I
Ti eflβ naturel h un nmi, de fe rejouir des fncces de Son ami, qut
·* vous ne devez.
point étre etonnéde lajoie quef ai rejjcnti, en lifånt
votrefavante dtjfertationfur la Myopie du Sens Moral. Vous avez trau
tl· cette partie, Monfieur, avec tant de profondeur & d'une facon fiL
legante, que le public,y trouvéra autant a Pinflruire qu'a s'amufer; β
vous ne eonnoifez les fentrments qni m'attachent a vous depuis long tern
Monfieur, vous pauriez croire que ceferait par vanité queje mefais
con-noitre ici au public» pour
VO T RF
Fidei Ami
CHARLES ACRELL»
AMICE DILECTISSIME, SUAViSSIMFJ
Ingeniofe fatis
viamque, quafabuiati
itur ad illas,funt
Veteres,
non modo.Mufas in apice montis
arduam δζ afperam,confiders,
verum etiam innumeris fentibus vepribusque refertam* Sic enina haud obfcuieinnuunt, folidam eruditionem non cadere in dormientes, féd perpetuis wigiliis laborumque moleftiis quaeri» comparari, poffideri; iecundum il*
lud Verini.
Noη nifi per magnos ad pramia magna labores Itur, at ignavir nulla.corona datur.
Id ipfum Te, Amice Suaviifime, Fedulo penfitaflfe,ex difpuiatione tua,
de Myopia mtntis morali, egregie confcriptac, plus fatis colligitur. Gra· tulor proinde Tibi, hoc diiigentiae ac dexteritat-is fpecimen pulcerrl·
jnum» Faxit Caelefte Numen, ut ex voto Tibi contingant ornnia,
bonisque auipiciis rem tuain peragas! Atque hoc ipfum eft, quod ex
intimo peöore voveo & vovebo,
Dum mentor ipfe mei% dum Spiritus hos regit artust