To prepon in oratione, dissertatione graduali exhibitum; quod, venia ampliss. facult. phil. in reg. acad. Upsal. præside ... Matthiæ Asp ... publicæ bonorum censuræ modeste submittit Johannes Lithzenius, Ostro-Gothus. In audit. Gustav. maj. d. Junii. anni

Q. F. F. ρ. S.

to πρεπον

oratione,

dissertatione _graduali

Exhibitum ₅

Quod,

Venia Ampltff, Faailt. Phil. in Feg.

Cslcad. _Upfal.

PR£SIDE,

VIRO ddmod. Rever. & Celeberrinto,

Mag· Μ

Λ^Γ T Η IA

Éloqv. PROFESS. _{Reg. & Ordin.}

Jam ddignato S. S. Theol. Proféss.

ut & Facult. Phil. Decano,

publicee bonorum cenfurλ modefie fubmittit

JOHANNES LITHZENIUS,

ÖSTRO

GOTHUS.

In Audit. Guftay. Maj. ad d. junii,

ANNi MDCCXXXVIL

Horis Ante meridiem folitis.

ilPSHLlA;, Typis HojÉRJANlS.

S:/e R.ve M:tis

MAGN£ FIDEf VIRO,

Reverendiflimo

Patri ac Domino ,

Dn. Ε R I C O

BENZELiO,

S. S.Theologis DOCTORl

CeleberrimQ _y

Inclutac Diceces. Lincop.

EPISCOPO,

Eminent ijfim ^o,

Vencrandi Coniiftorii FRUSID!

Gmvijfimo,

Reg, GymnailScholarumq; ^per Diceces.

EPHORO

Adcumtijjimo,

MALCENATI ΜΑΧΙΜΟ.

Reverendiifime PATER»

Lk D pedcs Tuos, Reveren-

** diilime Pater , hoc. levi- den fe opmculum cernum pro- nmque depono, inter gemitm de mceftisfimo obitu b. Ρ ^{aren t} bs mei longe Carisfimi ^, variosque ad- βι&α qoaletudinis mea infitltus,

rudi calamo confcriptum. Q)vam

vcro r0eilem, hccret rnihi ejfe pio

in Te _> Qommunii Ofter- Gotbia Maecenas, ^cm nibil prius nihtl

antiqmm ef, quam inopes ^c hen-

tes monitts, confihis, patrocinio fub-

le v are,me nafcentis fortuna ini¬

tia promovere, adeo /^Generofis-

fimi Fratris Tui filios inea qua>-

licunque difciplina per plures an-

nos addifios ejje volueris! Sed

quoniam

quoniam, -prAtcr [ubmfåam *vötps~

que exafluantem mentem, mhil ^>

quod offeram, habeo ^, paliaris,

Vir ReverendiiTkne, langvidam

TYieam JVLinervam nunc contra*

decon regulas peccare, Tanto^,

Viro, levi calamo ^, leviori ^mu~

nmculo , levisfimo dmique com-

pcllationis genere , obftrepere. De-

m O. M. Te in Ecclefia colu-

men, Reipubltca Liter aria fulci-

mentum Gothiaque noftr& decus

fplendidtsfimum diutisfimefervet I

Reverendiffimi Nomi-

nis TUI

cliens devbtiffimits

JOH. LITHZENIUS.

sTter reliquas illas dotes, quibus Ccn-

ditor hujus univerfi

genus humanum ex- ornare voluit, facul-

tas loquendi infi- gncm iibi vindicat locum: quippc cujus

ope focietas inftituitur , ac inftituta falva manet. Tam arftum enim effe vinculum inter focialitatem _atque fer-

monem arbitramur, ut neque incolu-

mitas generis humani fine focietate,

nec focietas fine cogitationum ^cora-

mercio _{, nec} denique hoc fine fermo-

ne facile fperari poifit. Ta η tum ar- tem Summi Numinis beneficium, ne

inträ fua initia lateat, ita excoii de-

-·.

A bet

2

bet, ut, in quo homines ceteris ani-

mantibus prsftant ^, in hoc alii alias i

antecellant. Quod ut fiat, loqui non fufficit, quod quorumlibet eft, fed e- loqui omnino przeftat : hoc eft, furc

& emendate loquendo^verborum eleganti atn ferfequi a)K In hoc perfpicitur dexte-

ritas ingenii & follertia ]ingv£,fi ora-

tio _, arte & induftria elaborata, po-

lita atque concinna proftuat. Scopus

orationis

ad quem orator omnem

intendit aciem

eft hominum tempe*

rare anirnos _, quod aeque arduum eft,

ac illuftre & magnificum. Plerique

enim,pervcrfis opinionibus affe&uum-

que nebulis abrepti, ratione & luce

veritatis non femper duci poftunt, fed

his aliisqueperturbationibus impediti,

quid reftum, juftum ^, falutare ^, aut

minus perfpiciunt, aut fi perfpexerinc

quodammodo, in transverfum tamen

reruntur. Quapropter in oratione ne-

ceflarium , omnia ad perfvadenduna

idonea prudenter perfpicere , ac eo-

rum, quae traftanda fint, indolem at¬

que intimos quafi receftus expiorare,

Ut decenter & apte dicendo, omnia

favore audientium excipiantur. Eft hic

campus %

campus, in quo prseftantiflima quz- que ingenia exfpatiantur, qvum qmnia»

vel faltem pleraque,rhetorum _praecepta

huc poftint referri. Ceterum _, quid

ro ττξέπον, ut in omni vita ^> iic in ora-

tioiie valeat _, rudi penicillo , fpe be- nignaa cenfuraa, breviter fum adum- braturus»

a ) Gieer. ad Attic. Libr. /. Cap. ivt

§. IL

Tradatiaanimorum,nön vi fufiä- pienda , quippe qua ii invadi fe fenti-

ant auditores) dedignantur, difficilli-

me poftea reconciliandi, fed apto o- mnino fermone. _Rede itaque Cice-

ro b):· ln omni re pojfe, quod deceat, fa-

cere, artis ($ natur & efi.fcire, quid· qu an*

dique deceat, prudentia. Rerum enim, quibus inferviendum, ftupenda ^varie-

tas eft, nec minus perfonar, locus &

tempus aliud atque aliud fvadent &

imperant, Quapropter caufla, de qua

agendum eft, quantumvis bona, unius

faepe cireiimftantia? negledu,vix ullius

penes auditorem erit momentb Nul- lum itaque artis hujus pracfiditifn ^ma- jus nec fortius efte poterit, quatrt au-

ditorunl ingenia & mores indagarb, &

A % illisa

Ar

illis, quantum fieri poifit, orationen!

accommodare. Verum cum in animis 1

hominum tanta; iint latebrae, taritique· ι

receifus ₅ ideoque intelligere, quo pro-

pendeant , deque iliis certo judicare, |

res eft fagaciffimo cuilibet Oedipo vix pervia. Quod tribuendum varietati ingeniorum, quac iipiiTime fkftuntur,

immo in horas ferme permutantur,

cum tamen externas hominum fpecies,

non nifi perfpicuis temporum interval-

lis variari conftet. Hinc illud *):

Mille hominum Jpecies , (d rerum dis co hr uftis.

Velie fuum cuique efi : nec voto vivitur

uno.

Unde liquido cpnijat ^, qua fagacitate

ac fcientia pollere debeat Orator-, ut

tantam ingeniorum varieuitem, qui-

bus figillatim orationem conformare

difficillimuin , conjungat, & lingula-

ri prudentia ^, velut iface quadam prae-

lucente _, auditorum animos fibi con- ciliet. Hoc fuit ftudium Ciceronis, qui ita de fe d) \ Equidem ^, cum aggre-

dior ancipitem caujfam & ^gravemy ad ani.

mos judicum pertrattandos , omni mente

in ea cogitxtione cumfy v erfor, ut odorery

quam

s quam fagacijfime poffim ^? quid fentiant,

<juid exijliment, quid velint, quo deduci faciUime po/fe videantur. Hunc Alexan¬

der Magnus prudenter fecutus eft,

cum

iriilites ad fortitudinem in prce- lio ad IiTum, ad ver fes- Darium ineun-

do ,incitaturus, diverfarum nationum

inclinatiorii oratiönem fagaciter at-

temperavit» Mäcedonibus enim glo¬

ria

farna celebriteter» ; Graecis ^> inju-

riam fibi a Perfis illatam : Illyriis &

Thraeibus, aciem boftiumj auro purpuraqf fnlgentem , pr&dam non arma geflantem

profofuit ey.

b) Lib. j. de Örat. c. fj, c) vid. Huartii

Seruttn, ing.p.m. ig. d) De Örat. Lib. z.

c, 44. e) GL Curt. Ruf. Lib. III. c. 10.

§. u&

Etiam hic Nofter fei ipiius ratio-

ne-m decore habeat. Perperidat folli-

cite, qiio ipfe fit ftatu, conditione &

digriitaté, cui converiienter & äecom-

mödäté oratio (it inftituenda. Ipfam

coUditiohem dicentis orationem affi-

ce^re ftefhö negabit, qui coniiderave-

rit, eanäm maturitatem, plus habere

au&oritatis, plus promittere fapien-

tiae, & experientiae, longo ufe firma-

A 3 tae.

&

ta?, quam juventutem admodum im- puberem. Hmc -plus tribuendum efie videtur perfonae peroranti ^, fi magi-

Idratu fuerit confpicua, quam ii fuerit privata. ^Orit.ori itaque,vel astatevel

munere pra?fulgenti., _{competit argute,}

fubtiliter & nervofe dicere, totumque orationis fuae habitum ad docendum, ajguendumque componere, imprimis

ii ad inferioris conditionis homines ^ea iit habenda. InJuvene autem elucere debet pudor ^, moderatio & follicita reverentia _{, ne} viros fe longe fapien-l·

tiores docere, vel cfficii iui admone-

re videatur. Optimum hujus artificii exemplar ipfe eii Svada? Romanae in- terpres, Tullius, quippe qui modefljcC

ac decori, immo gravitatis ubiquefuit obferyantiilimus. Hinc ad fortunatos

& potentes fubmiffe & reverenter ejus incedit oratio., non veitita durioribus formulis> mordacibus invedlivis? iro- niis, jocis, unde faci]e; oriantur fpfpi-

cio petulantia?, odium ac denique in*

dignatio aliorum. Adeoque non pa-

rum refert, quis dicat. Ut enim jacu-

la vehementiiis e pharetra, quam nu-

da _manu emittuntu ^r ; iic cfficaciui a-

nimos

nimos audientium movent verba, ii a

Scipione ^, Viro illo audoritate & gra-

vitate confpicuo ^, quam fi a Bambilio-

ne, omnium contemtui cxpoiito, pro-

ferantur. llnum enirn verbum viri,

audoritate gravis, plus efficiet,quam longiiiimaj obfcuri hominis oratio-

nes f). Sic M. Scaurus verbofk Va-

rii Sucronenfis orationi, qua prodi-

tionis accufabatur, non niii fimplicem

fadi hujus negationem oppofuit. In-

terrogatus autem populus, utri ma- jorem haberet fidem? rei indignitate,

pariter ac audoritate tanti viri per-

motus 9 hunc ftatim crimine, cujux accufabatur, abfolvit g). Quod li ne- que ea muneris neque actatis audori-

tate fi £ munitus audor, non tameti eapropter de omni defperabit fuccefiu»

modo apud auditores gaudeat opinio-

ne ingenuae probitatis morum, & in-

nocentis vitac* Nemo facile aures a- nimumque ei permiferit, quem falla-

cem _, fceleribusque inquinatum judi-*

cet : hunc enim hiftrionem potius,

quam oratorem, omnes funt habituri;

yires _quoqj probe excutiat,ut videat:

Ghiid valeAnt humeri,quid ferre recufent,

A 4 J?roin$

8

Proinde iis fe non ingerat, neque ea afFedet> _quae vel invita Minerva, vel

rerum fublimitas ίρίϊ deneget. f

f) Vid, Cau(fini Eloquent. Lib, S. c. 4.

§*4i g) Vid. Elin, de Viris illuflribm.

$· IV. j

Ncc folum ad indolem auditorum

conditionemque fui ipiius attendiffe

oratorem fufficit, nifi fimul ad rérum, de quibus agendum ^, diverfitatem cogitationumque ipfis conforman-

darum modurn follicite refpiciatur.

Quod ad res, nemini

nifi in hujus

univerfi theatro hofpiti ^> plane po- ierit eiTe ignotum, quam infinita pse-

ne fit harum varietas. Experiuntur

id imprimis Philofophi, quorum in his rimandis,atque ^a feinvicem difcernen- dis, occnpstur _opera, eaque laboriofa

& molefta futis. Immo rateri cogun- tur, majorem heic obvenire melem&

amplitudinem ^, quam ut eidem perfe-

de exaequandae,· uila ratio finita fuf- fecerit. Et Jicet haec omnia, nomine generali ^{rerum a} nobis indicata, 'fint

iri fe, vel nemine cogitante, diftinda, quippe quorum unum revera non eft

»lttrum _{j non} tamenulterius nobis co·

gno-

gnofccntibus erunt talia, quam quate-

nus totidem diverfis atque diftinftis

ideis eadenl· repraefcntare valemus.

Nempe ideae in mente noftra funt ima- gines & iigna rerum, adeoque hae il-

lis non conformantur, fed illaehas,

tanquam fui menfuram,agnofcunt &

^efpiciunt. Liquido hincconftat,quan-

tam rerum

tantam & cogitationum

dari varietatem, immo, facile dixerim, majoretru Multae eriim rerum relatio-

nes noftro obverfantur animo, unde

exfurgunt ideae, ex. gr. magni, parvi>

fuperi & inferi &C. _{quae, utrum men-}

ti non magis, quam rebus iniint, ^me-

rito quis dubitet. ^Sunt quidem in,

rebus ipiis harum idearum quaedam quafi femina, quarum tamen a&ualis

in mente efformatio* majori ^ex parte, admirabiii mentis vigori eft tribuenda^

Quid autem eirca haec oratorem dece-

at, nemo non videte Intelligitur hoe

ex fine,quem iibi debet habere _propor..

iitum _, primario _nempe perfvadere.*

fecundario docere _^ jkleétar e & mo- vere. _lud Quomodo vero perfvadebit ^

negotium, cujus Idhuc mente cfa-

ram atque diftinftam iibi tion efFor-

i -a ma«^

10

ma verit ideam , hoc efl:, quod ipfe

nondum fatisintelligit. Immofeipfum

cum omni fuo artificio oratorio,

quantumctinque magno, ludibrio ^ex-

ponet, ii e. gr. aéturus dtinjuria, hu-

jus ideam juftis limitibus non habuerit

circumfcriptam, adeoque fub hoc no-

mine quodcunque malum, quovis vel·

juftiflimo titulo alteri illatum, damnet

atque profcribat. Confufa quippe ^,

itnmo fere nulla eft idea injuria, quac fimplicem tantum conceptum mali illa-

ti involvit, niii iiinul conftet, efle ma*

ium ilLud indebitum, alteri invito illatum.

jVel hinc patet, vix quenquam, niii

!ope logices adjutum ^, in officio ora-

torio feliciter poffe verfari, Atque

hoc ipfum, quoque obfervafle Orato-

r-um Principem Tullium, ipfe in fuo

Oratore docet, ubi b) fic de fe> ^Torn,

anquit, mihi caujfa pro C^rinnay de ver"

bis interdiäifuit. Ra involutas definien*

do explicAvl**™, ju* civile laudavitnusy ver*

bd ambigua diflinximus &C.

b) vid. c it. Fojf. in infi. Örat, [Lib, Fl*

$. V.

Deinde requiritur omnino* ct ^

dca*

II

deas rebus conveniéntes verbis décen- tibus exprimat. Scilicet, quemadmo-

dum ideae mentis funt digna rerum, i-

ta & vocesjarticulato fermone prola-

tae, funt exprefiae imagines idearum.

Et licet illa non natura, fed ex arbi- trio & libera impoiitione habeant vim

Certas atque diftinctas ideas

iiis-

que mediantibus, res diverfas deii-

gnandi ijjhxc tamen, ufu & diuturna confvetudine firmata, fit quafi ^natura-

lis atque ita firma , ut vix quidquam magis circa verba, quam circa i-

deas atque res ipfas arbitrio oratoris fit relidum. _Hinc eft,quod in ipfa o- ratione, vel fcripto, vocabula imme- diate pro ipiis ideis, mediate _pro ipfis

rebus fupponant atque iignificent.

iTalpå itaque caeciorem elfe _oportet, qui ^non viderit hinc _atque intellexe- rit, quemadmodum ideac rebus, iic verba & ideis & rebus eile conforman- da. Quod ^{autem verum eft} hac in parte de verbis, idem neceflario vale¬

bit de oratione ipfa: quippe quae tota

non niii verbis conflatur. HincQuin*

dilianus k), Verba, inquit» rerum gra*

fia funt repertu \ quarum ^ea funt maximt

\t

frob/tbilla y qu£ fenfum Anlmi noftri opti-

me promunt, atque in animis judicumtfuod

volumus, efficiunt. Ea debent pr<ejiare fme dubio & admimbilern & jucundAm om-

tionem. Eft _nempe oratio interpres a- nimi , isque eo evidentior & laude dignior ^, quo clarius cogitata ani-

mi depinxerit. Jam diximus , re-

rum diveriitatem eiTe innumeram. E-

videns quoque eft illud ^ex diverfo ha-

bitu, quem ad mentem & cogitatio-

nes noftras illas habere,ipfa experien-

tia edocemur. Aliarum rerum ideae

& cogicationes funt tranquillae & qua-

fi humiles: aliae iterum celeres, acres,

grandes: aliae ardenti fpiritu concita-

tae. Hinc & ipfae res non immerito

has omnes fubeunt denominationes.

Itaqj ex his inferre iicet, minime dece-

re oratorem,iisdem verbis, eadem Ko¬

rum celeritate, motu, impetu eodem,

ci rea res plane diverfas uti. Ipfa natu-

ray hac de ^re in coniilium ädftibka,do-

cebit contrarium. Videmusne, non modo plebis homines * fed ipfos

etj im infantes ^;, ad variarum rerum cognitionem ^, jam laeros blandiri, &">

verborum, vocis, geftuumque feftivä»

alacri-

*5 alacritate vigerej jam triftes & vere- eundia pudoreque fuffufos langvefce-

re 3 jam iracundos exclamare ^{, con-} fternatosque vario impetu in his omni- bus ferri?Quanto itaq; magis in pero- rando hane reru varietatem obfervare

eidemq} fefe accommodare oportebit

oratorem, qui ^non rudem, fed poli-

tam rerum repraefentationem molitur.

Hoc ii neglexerit, non poterit pervi- dere, ad quod genus cauifarum ejus pertineat thema traftandum. Sic au- tem ignorabit, ^num ipii fit,vel docen- dum, vel laudandum & vituperandum,

vel fvadendii & diiTvadendum &c. Ccn-

fequenter nec fciet,quo fermonis cha-

ra&ere iibi (it utendum, qui pariter

pro diverfitate rerum omnino debet effe diverfus. Eft enim cbaraffer diffio fimilis rci, cujus ^nota eft IJ. Ab aliis ^vo-

catur rei imago & quaii pidura. Pro-

ut vero diverfis rebus non eadem con-

venire poteft pidura j ita nec diveriis materiis idem dicendi genus competit, quod apta orationis forma dicitur Ci- ceroni in Tr, de Oratore. Et quem- admodum > ut loquitur Vollius, alius

ornatus Principi, alius piivato, con-

venit

τ4

venit &c.; ita nec omnis materia> ^eo-

dem tracftanda eftmodo: fed didionis charader attemperandus eft qualita-

ti _^ aliaq; fublimi, alia humili, alia ^me-

diocri exponenda funt ftylo *»). Hinc eft,quod ^non femper ad fummam dicen-

di vim affurgere debeat oratio, quod

fät in charattere _, ut VOCatUr , fubiimi·

Nec ab altera parte,humi ubique fer-

pet, comraunera loquendi confvetu«

dinem fpirans, ut folenne eft in cha~

rattere humili. Immo non raro ea ho-

rum temperies requiritur ^> ut inter

vim prioris, & remiftionem pofterio-

ris, medium quafi teneatur, id quod

obtinet in charadere me diocri. Nempe

primo utendum,in rebus majoris pon¬

deris, cauftisque gravibus, ubi motu animorum _magno eft opus. Alterius

vero ufus maxime ad docendum eft accommodatus, adeoque in iis cauftis

adhibendus

quae motum non adeo

magnutn requirunt, Temperata ve¬

ro oratio circa res mediocres, adeo¬

que in conciliando & deledando ma¬

xime verfabitur. Nec femper per o- rationem integram uno eodemque di-

dioais charadere iijcedendum, «t

Cornift·

CornificiUS ait , figuram in dicendo ^com~

mutari opörtet, ut grav em mediocris, me- diocrem excipiat attenuatn. Deinde iden-

ti dem commutentur _, facile facietas

varietate vitetur. Immo _, ipfe Cicero

a triplici hoc charadere eloquentcm

definit > & fubtilia humiliter y (i

magna graviter , ö" mediocria temperate

poflit dicere.Atq·, in his omnibus oratio-

nem rebus conformandam eflfe _patet, in _quo negotio quantum fit difficulta- tis, quantumque requiratur induftriae,

haud facile dixerim.

i) uid,Ariflot. ae Interpr, Cap,I. feqq.

Conf. Scbeib. Metapb. Lib.I. Cap.zq.p, ιοι*

feqq. & Logicos pajfim. k ) vid. Jguint.

lnftit. Örat. Lib.VLII. in fine _proaem. IJ

vid. Vo(J. Infi. Orat. L. VL C. /. m) Part*

Qrat. loc.cit· _p.qzy.

VL

Conftituto .iic futurae orationis themate _, cauifa, certis circumftantiis debnita, decretoque eidem conveni-

enti charadere

proximum oratoris probi eft inunus , circa argumentaj

quibus iinem bbipropobtum obtineat^

excogitanda, orani folicuudine verfa-

Vli

ri. In hoc negotio commendantuY

maxime loci topici, feu inventiones.,

Hinc rationes , ad propoiitae quacftio- ^

nis confirmationem, defumendae, per quas, ii dubia (it, firmamentis folide»

tur $ (i inculta , amcenitatibus orne-

tur 5 ii exilis, ämplitudine augeatur j

ii anda, uberior reddatur. Nec cer-

te in arte oratoria quidquam fplendi-

dum eft, quod locorum radii non col-

luitrent, nec quidquam aduofum,

quod hinc non lucretur majorem mc-

vendi impetum. Vanus quippe erit

omnis in charaélere orationis fplen-

dor, niii in rationibus atque argu- mentis, quce rem praefentem evincant,

exornandis, fuerit occupatus. Heic ^.

vero delebtu maxime eft opus ^, quo

videatur probe, ex quibus potiflimum

locis iit argumentandum, & quae in 1

praefenti tnaximam habitura effe effica-

ciam, ex circumftantiis iit vero iimi-

le. Multa faepe poiTunt dici, quae ta-

men, utpote aliena & longe petita,

caullar perorandas magis funt obfutu-

ra, quam profutura, Nempe non vi

atque coade tra&anda, fed fua quaö

fponte in operis focietatem argumen-

ta funt

ta funt deducenda. Neque in håc mi-

litia femper multitudine armorum ob-

tinetur viftoria. Si adfuerit copia, eadem, expendendo iingula, pruden-

ter utendum. Nec femper omnibus

in cauifis eadem argumentorum mo-

menta valent. Sic judicium adhiben- dum _{, ne} iis utatur argumentis, quac

adverfario, _quam ipii, plus prodeffe poifint, neve, validioribus reliifbis, in.

iis haereat, quae, parum rem ipfam pro- moventia, fatius föret omitti, _quam proferri. Non omnis hac in re im- probatur copia ^, qvum non raro,

quod iingula per fe non poflfunt, con-

junéta efficiant. Hoc tantum volumus, quod non laborare debeat in eruendis

argumentis, ex omnibus locis, fed ex iis tantum _, quae cauiTae fuae, bis vel illis circumftantiis definitae, maxime faveant. Itaque reje&is levioribus in- commodis,multas inftantias admitten- tibus _^ pradtat in paucioribus, immo

vel in uno exaggerando omnem cu-

ram intendere. Qua in re iterum il-

luftre praebet _exemplum ipfe Cicero , tum in variis orationibus aliis, ^tum praccipue in ^ea pro M. Mar c ello habi¬

lt ta

ta, in _qua gratias vicftori Caefari a<ftu-

rus _, quia videbat nullam hujus lau-

dem bellica efle majorem, in hac ad

ccelum usque extollenda, atque omni-

bus imperatorum aliorum rebus geftis

praeferenda, totus eft occupatus , cui

tamen,ut hane eo magis extollat, prae-

fentis gratiae atque manfvetudinisglo-

riam longiftime anteponit. Nec pa-

rura in eo momenti eft fitum, ut vi-

deat orator, iitne caufla peroranda

favorabilis, an odiofa i manifefta, an

anceps & obfeura. In cafu priori con-

fidentia majori eft utendum : In po-

fteriori vero ea opus eft circumfpe-

tftione, ut quas fibi obftent, prudenter

diflimulet, & ab iis animos audienti-

um fenfim abducat. Hoc Cieero ao- fternonmodo pluribus in orationibus

obfervavit, fedetiam praceptis η) in-

eulcavit ^: Mea

inquit, ratio in dicen'

do hac ejfe fölet, ut, boni quod habeat

tAuJfa , id amplettdr, exornem, exagge-

*remi commorer, ibt habitem, ibi hé'

team : λ malö Autem viti q % cauffa rccedam, non ut id me defugere appareat^

fed ut totum bono illo om an do, & augendo

dijjimuldtum obrnatur.

n) De Ontt, L. ζ. C, 72. §· VJJ»

/

19

§. VII.

Elegans non minus, quam verum, eft illud Athenaei, viri judicio praeftaii-

tis r κΛλον kufi/poaruvfj, tii%(>ov h eitufyct,

hoc eft: puUrum eft ornattu & cempofi*

tus rerutn habitus, focdnm autetn cenfu·

fio perturbatieque. Et certe , non mi¬

nus in oratione,quam in arte militari,

ordo eft fervandus: fine _quo, ut hc-

befcit telorum acies, & bellantium ar- dör infringitur 5 ita vis orationis &

pulcritudo deflorefcit· Quis non ma-

lit modieum Cyri pugnantis cxcrci-

tum, ordine benc compofitum, ^quam ingentes vecordis Xerxis copias? Ille exigua ^, fed ordinata militum manu,

ingentem hoftium multitudinem fu-

gat, vincitque ^ hic numerofo exer- citu, fed pcrturbato, pedeftril?us co-

piis, infinita prope navium multitu-

dine, fternitur ^a paucis& opprimitur*

Quid humani corporis conftitutione

venuftius, _{quae töt} hominum fagacita-

tem in ftuporem hucusqueconvertit?

Erige pedes in fublime & folo caput affige j averfabuntur oculi tale fpe&a- culum, qui prius ordinatum miraban-

tur. Quid iine argumentorum pru-

B ζ den-

10

denti difpofitione oratio , niii quod reprehendit Horatius de arte Poetica:

-

ve lut agrifomnia, ^vana Rihgcntur jpectes, ut nec pes:nec caput uniy

Reddatur forma? * - - Scilicet fine redore fluitat, nec cohae-

ret _, multa repetit , tranfit multa ^,

vdut η ode per ignota lo ca deerrans,

nec initio nec fine propofito , cafura potius ^quam confilium fequitur, nec propofitum afiequitiir. Itaque pruden-

tiae oratoriac eft, non eodem femper

ordine argumenta difponere, nec ea- dem temere fpargere, fed cum arte

certis fuis in locis collocare. In quo bonus orator optimum imperatorem

imitatur , qui fuam aciem quadrato

nunc inftruit ordine

nunc finuat in lunam, modo porrigit, modo denfat, aperit ^, glomerat, in cornua dividit,

prout res poftulet locusque patiatun

Sic orator argumenta , nunc hoc,

nunc alio difponit ordine, ^tum cauf-

fae, tum auditorum ratione habita.

Quod licet a circumftantiis pendeat*

neque dari pofiit in fingulis cauifis ea-

dem difpofitionis ratio; tamen hoc in

genere inculcare folent cjoquentiac

magi-

thagiftri, ut qui ord o in cauita difpo-

nenda, idem quoq$ in argumentatione

I fervetur, utque validifiima qu^que primum 6c ^{extremum agmen} tencant,

infirmiora in medium rejiciantur. Ubi

fimul id agendum, ut validiora argu-

menta fufe & aperte tradentur ^, ma- ximoque impetu in hoftem vibrentur:

quod fit, ii tropice efFerantur ita ^, ut

vis verborum vim argumenti comite-

tur. Et quemadmodum non folum ar- gumentis , fed etiam motu perfvadet

audor _; ita hoc ipfo prudenter uten-

dum _, leviori nempe in exordio, ad gratiam conciliandam , graviori ^au-

tem in peroratione , ad audientium a- nimos concitandos. Licet praecipue

& proprie in his partibus iit motuilo-

cus 5 faepe tamen & gravior quidam

narrationem excipit ^> argumentis no- ftris confirmatis, aut contrariis reFu- tatis, vel expoiita re, de qua agitur,

aut ii ne crimine enarrata. Familiarc hoc fuit Ciceroni, tum in aliis ora-

tionibus, tum frequenter in Verrinis,

quae,propter varietatem gravitatemque

criminum, maximam habent invehen-

di, deplorandi, acriusque urgendi co-

piatxu

ζ ζ

piam. Vcrbo ^: quid primum, quid poftremum dcbeat efle in orationc, quid adhibendum in fingulis cauflis,

non facile definitur. Unum, quoad

fieri poteft, nafcatur ex alio, iitque

jnutua, inter orationis merpbra, con- nexio : quod fiet , fl fervetur ordo, qui propofitus eft , atque in divifione promiflus. In concatenata enim ferie

rerum & verborum , iniigne oratio·»

nis iitum eft _ipomentum, VIII,

-

Fini orationis felicitcr obtinen*

do _, nihil _sque obftat, ac in dicendo obfcuritas. Vidimus antea ineptum prorfus efle oratorerr?, qui ipfe, quid

fibi dicendum, non perceperit clare, quique cogitationes fuas _{rebus apte}

non habuerit conformatas. Ubi au- tem hae in mente ipfa funt tenebrar,

non poteft aliter fieri, _{quam ut} ideae

in fermonem quoque & orationem,

ideis alias ordinarie _conforman- dam, transfundantur. Si difficile fit,

rem _, animo clare _conceptam, rebus

convenientibus atque claris exprime-

re 5 quanto erit difficilius, de iis lo- qui, quae uitelleftum adhuc fugia^t-

Nec

Nec tamen ex hoc fonte _{omnis pro-}

manat obfcuritas. Dantur homines

fummiingenii, qui, quoniam non mo- do aliorum obfcuriflima dida intelli- gunt, fed etiam clareadeo fua, ut ni-

hil obfcur© loqui fibi ipfis videantur 5 hinc alios fuo pede metientes ^» pariter his omnia fore clara iibi _per- fvadent, Eft hacc obfcuritas involun- taria, inque eo cönfiftens, quod ora- tioni fubtrahantur nonnulla vocabu- la _, fine quibus non poterit intelligi>

quem defedum putant, aeque facile a-

liis, ^ac iibi fupplendum. His ^autem fa- lubre _dat

przeceptumQuindilianus o):

Studeant nempe & curent > non tam ut

auditores illos pojjint intelligere, quam ne cmnino non pojfint intelligere. Qui enim

non dicit, quod alii ma intelligant,

ille non poteft, quod delcdet, dice-

re p). Hac multo deterior eil obfcu¬

ritas affedata nonnullorum, alioquin induftriorum, _qui perfpicuitatem, ut

abjedam & plebejam, defpicientes,

non niii ea dicere avent, _quae fupra

aliorum vim atque ingenium aflur-

gant. In hunc finem, non niii ^me-

ros tropos atque catachrefes _crepant,

omnes*

24

omnesque periodos crebrioribus me- taphoris , catachrefticis locutioni- |

bus, allegoriis, pröverbiis, aenigma- f

tibus & iimilibus tumidas reddere

allaborant. Horum omnium ufus

moderatus & conveniens, quam lau-

dabilis fit , tam abufus cil turpis,

atque oratori, nifi fuo deerit & mu-

neri & fini, fugiendus. Et cum in eo

tenere modum res fit dijficillima ; hinc et-

jam facile in tumidos ^, alienos ^, frigidos-

que fienfus grolabuntur ? quos ne c vulgtis

intelligat , nec eruditi atque prudentes

facile probare pofiint q). Sic Ctiam ob-

fcura redditur oratio, ii phrafibus

eonftet ineptis & antiquatis, pariter- |

que ii fynonyma & aequivoca ad taedi-

um usque coacerventur. Nec folum

per voces , fedetiam per fingularem

& inordinatam ftru&uram lumen o rationis obfufcatur. Confundendo

enim obfoleta novatis, grandia tenui- bus,trajiciendo voces ex uno membro

in alterum , mifcendo verba multa,

res diftindiflimas iignificantia, qui ali-

t^r fieri poteft? Pertinethuceffufa pro- lixitas, qua non modo fubjedum pro- poiitionis a prxdicato, per coacerva-

m

/

* 9 tas fine fine propofitiones incidentcs, diftrahitur; fed etjam res una eadem-

que, iterads vicibus, ^per arquivalentes

& tavtologicas loquendi formulas in- culcatur, unde praeter taedium audi-

tores haurient nihil. Atque huic vi*

tio ab altera parte opponitur concifa

nimis vel verborum vel rerum brevi- tas,qua vel argumenta, non fatis quo^

ad iingula fua membra evolvuntur,

vel periodi, exclufis ad evidentiam ne-

ceifariis, verbis, quam oporteret, pau-

cioribus, abfolvuntur. Hacc & plura ejusdem commatis, fcopulorum inftar,

ad quos naufragium facere fölet ora- tionis perfpicuitas,maxime funt evitan-

da oratori, fi, cum omine, tam egregi-

um rite tueri velitnomen. Quod enim

lumen folis eft in toto hoc univerfo,

id, fi magnis parva componere liceat, perfpicuitas eft in oratione: quippe fi¬

ne qua omnia, haud sliter ac in mun-

do ante lucem _creatam, latent confu- fa, craifisque tenebris fepulta.

o) Lib. Vill. C. a. p) Cic. LibJ III.

de Örat,, q) Caujf. de Eloq. S. & H. Lib. Il,

C αρ.

IX.

Nec fingula, quas heic dici ^non

mod#

16

modo poflent,fed& deberent,perprae-

fentis inftituti rationem perfequi licet.

Itaqueunum fuperioribus momentum

addidifte fufficiat. Nempe,quemadmo-

dum obfcuritasj ita affinis huic nimis

affedtata fublimitas, omnino eft vitan¬

da. Pulcherrima certe & grata facpius

eft oratio fublimis , quando magnam quandam rei grandis ideam> iimul-

que animi fui fublimitatem ^, verbis

tam fignificantibus exprimit orator,ut

auditores & in argumenti & animi fui

admirationem rapiat r). immo inter-

dum firmiftimis argumentis , cum ea quis jejune&exiliter propofuerit, ob-

lucftabitur pertinax auditor, qui, ubi

fublimioris orationis ardenti quaii fpi-

ritu incaluerit, vel leviftima ratione

fledletur. Heic tantummodo ea quo-

rundam taxatur falfa perfvaiio , qui

apte & eleganter de re nulla, niii

magnifice, dici fibi perfvadent. Hinc

fublimia iibi fedtanda judicantes ^> vel

ea, utpote difficillima, non aftequun-

tur, vel etjam rebus humilibus accom-

modant,utroq; modo fuis auditoribus

futuri vel invifi, vel ridiculi. Tales

laepe bella grammaticalia & dodtorum _rixas

rixas ea pompa defcribunt, ac Florus

bella populi Romani, exigoiumque blu-

violum ita delineant,ac ii in Nili & Eu- phratis impetu depingendo fudarcnt.

Quis asquo ferat animo tantum m? jefta-

tis habere orationem in requavis levis- iima, infantiq;, ^ut loqvuntur,Herculis

cothurnos aptari ? Quid? quod faepe

fublimia non fint, quae talia efic vi-

dentur. Nempe inveniuntur ^, qui

omnem fublimitatcm in obfcuritate ponunt, tanto hi abfurdiores, quan*

to certius fit,non ad mentes obfcuran- das, fed illuftrandas artificium orätio-

nis eflfe inventum. Hinc etjam tene- brae in oratione adeo ^non funt quae- rendae _, ut vix multa opera pcfbnt vi- tari, imprimis ubi grandia grandibus

vcrbis funt dicenda. Huc etjarr perti-

nent, qui, tanquam meteora fublimia,

captant verba quxvis infolentia, rara atque extraordinaria. 3ed

manum de tabula.

r) Werenfelf.Oi([ert. de Me t» er, §<$t

& D. G.

Fr dir i fuo OileSlisfmo

TO ΠΡΕΠΟΝ O R ΑΤΟ RIS

erudite explicanti.

SZTua, ^tni _ceptdy ^Fräter, _decenscpue ^migropra*

lpfamet ejfingit Adufa tenella

fibi,

Da ueniam: praferibe alius: pia

pe&ord noflra

Di&dbunt leges jammodo fela·

lyra.

Nempe lic et tenera balbutio voce:

^

decebit m

$ic etjam Fratri plaudere velie

meo.

PET. GUILJELM. UTHZENIUS.