Μ
I. Ν. J.
ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ
TEMPORIS,
Quam
Ex Con/enfu Ampltß. CollegiiPhi¬
lo/. in Reg. Acad. Upfal.
Sub PR^SIDIO AMΡLI SSI MI VIRI
Mag. PETRI ELFVII
Mathem.Profeit Reg. & Ord.
ί Pro
SolitÉ in Philofiphia honoribus
breviter delineatam Publico Bonorum examinidefert
S:x K:x M:tis
A Alumnus
PETRUS RYDHENIUS
Veftrogothus.
In Audit.Gußav.Maj. ad d. XIX« Junti
Anno MDCCVI
4 horis ante meridiem confvetis.
UPSALLE, Typs WERNSRIANIS.
REVERENDISS1ME inCHRISTO
Dn IliSPERK
S. S. Th^ol. Doctor Celeberri
peEmmentiflime, Confiftorii Pra;
viiiimc , Moecenas& Patrone fulpiciendc)
SOUicitusPerfcopuloSf fyrteis,remexventojaffatustf undis&faxa minacias?
gaudet,
Cum tandem Uti tangit confiniaportus
Errabunda ratis: cum turbidapraliatniles
Fortis confecit, potuitque acquirerepacem·,
Mollia fecurus peragit tuncotiagaudens:
Gpmfoditatiflgravifulcumdeducitaratro
Solefubocciduolongisq-cadenti usumbris>
Defeflos geftit mulcere quietelaccrtos.
Eflquffuus finisgratuscuicunque labori,
Quodummensfruitur-,placidijflmagaudia
fentit.
Si PATER, adfeelusTuttsExoptande*/<*-
tefcatf
Invenientnoftra^litusportumque^jarina»
Tumercedepotesvigiles maldarelabores?
Utfruttusopem,poflcurasotiaconfient.
Danoflrü tgitur, quafo,daMaximePRJE-
SUL,
Puppibusaccejfusfacilt*} &fronteflerettaj
PATER ac Ό0MINE
me,DioecefeosScarenfisEpifco-
fes & Reg. Gymnafii Ephore Gra-
omnianimi reverentia, aetatem devenerande.
Accipe,qu<epropero calamo de TemporC-*
fcripßi
Atque aliquodTempusnofirishoc Tempore
triflt
Uttribuasrebus,fubmijfavocerogamus;
Certe ego cum nequeam condignas reddere
gratet Auxiliis tantis; donecß>irarelicebit,
Ut TIBI contingant in TemporepröfterA
v cunEla,
OmnipotensvotoveneraborfuppliceNumen:
EtcummundanAs dijjolvent Temporar«-
ras,
SanEiamanimamcapiant aterna regna/x-
lutisj
£$ueisTempusnullumy queisfeculanuUa^>
nocebunt,
Reverendiffimae Paternitatis Tuae
cultor dcvotiiümus Petrus Rydheaius.
Max.Reverendo atqueTr&clarifjimo
DOMINO,
Mag. MAGNO
Tempil Cathedralis Scarenfis
PASTORI &ARCHIPRAiPOSITO meritiffimo,
PATRONO Optimo,
quovis officiorum & obfervantice
generejugiterprofequendo.
PLReverendoatqueDeäijßmoDomino,
Dn. GABRIELI TIMELL,
Paftori in 2£atöla meritiffimo, A- vunculoutOptimo, itaojiovis
honore obfervando."
Breve hoc , quod cernitis , de Tem
ti &grati anhni pignus , pro
lidijfimts adDEumpro Veßra m
D. D.
P.
A. &
t^Admod. Reverendis & Clarijfimis
DOMINIS,
In Reg. Gymnaf. Scarenfi.
LEG T ORIBUS
Dcxterrimis & Coniiftorii Ad-
feiloribus sequiffimis , Promotori¬
bus, Affinibus Sc Benefa&oribus, quovis honoris obfequio per-
petim colendis.
PL ReverendoatqueDofliffimo Domino,
Dn. PETRO UNDENIO,
Paftori in Äidfribi) digniffimo, A-
vunculo dile&iffimo, &multis nominibus honorando.
pore conamen c-Academiciw in devo-
multis in me collatis beneficiis cum ca- columitateJuJftiriis ,
D.
R.
R.
Prafatio.
Ihilferé in hominwmfermo-
ne tempore frequentius eft.
De tempore omnes loqui-
mur : in tempore nafcimur, vivimus, decedimus;adtem¬
pus a&iones noftras & opera fingula
examinamus & metimur, ut fingulis
rebus & negotiis fuum fit tributum.»
tempus. Quid autem fit tempus, &
quae ejus indoles & natura, pluresfci-
re negligunt, ahi non invenerunt, pauci perfpexerunn Hincphilofophos
circa ao&rinam de tempore indiver- fifilmas abiiiie fententias, eorum mo- numentä pervolventi fatis fuperquo
Conftat. Quid? quod aliorum inge-
nia adeo vexavit abftruiiiilma tempo¬
ris natura, ut fertefcire quid tempus fit, ingenue fint confefin Sic Simpli-
cius in IV Fhyfi Text: 87· tefopus quid
Λ fit
ßt & fapientes ignorAre dicit. EtAuguft*
Üb. 11. Confeffi cap. XIV. Si nemo a
me quarat, quid ßt tempusffeto ,* β qu£-
renti explicare velim, nefcio ,· innuens
rem adeo notam & familiäremeile,ut
annos, menfes, dies, &c. numeremus
promptiffime; tempus longum & bre¬
ve concipiamus diftinftiilime,· fi vero generaliter & abftraftiverem confide-
rare vclimus, in Labyrinthum incide-
re·, ex quo fe explicare admodum fit
difficile. Arrogantias igitur & teme- ritatismeforfe quisiniimulaverit,quod
arduum hoc Sc perlpicaciam magno-
rum virorum fugiens argumentum^, mihi pertradlandum fumferim, & ju-
dieaveritme, inftar Phaethontis,habe-
nas paternicurrus regere volentis,*»^
g na nimispetere·, & qu<e non viribus iflis
munera conveniunt. Ceteriim,cumve-
ftigiis pra^ftantiilimorum philofopho-
rum infiftens, pro ingenii modulo, in
temporis indolem ac naturam inqui-
rere, Sc ex iiderum motu periodorum
tempora definirc, Sc annorum, die-
rum , menfiumque rationem rimari
conftituerim, veniam mihi å boniso- mnibus polliceri pofife videor. Quin
3
&tanto confidentius adpropofitummc
accingo, quanto certius fit, Deum,te¬
ile Mofe, luminaria condidiiTe , utfint
in fi'/na t empora. & dies &annos: iuä-
que aucloritäte & voce divinaTncJTt^,
libus priecipiiTe, ut caslum contemple- \
mur,m >tus fiderumfcrutemurjdiinn-
élas corporumccelefliumconverfiones : inveftigemus, metasquc & curricula_,
temporum , qua: eorumdem penodis I
deiignantur, fedulo notemus. llndc*
liquet,quanta iit temporis dignitas &
Utilitasj utpote, quod divinitus fanei-
tum & muniturmadeo eil necefTarium generi humano, ut ejus cognitionc
carere haud poilimus, niii in dénfiifi-
mis tenebris, ac rerum maxima igno-
rantia & confufione a&ionum nego-
tiorumque y ritu beftiarum vivendutrL»
fit. QuantaenimefTet confufionego¬
tiorum t contraftuum, padlorum, ju-
diciorum ? quamdeniktenebrae,finul-
la efTet annorum ac menfium diflin- ftio? In hiiloriis quanta caligo efTet ?
Nihil de mundi jetate, nihil de maxi-
mis regnorum fatis aca^volutionibusu
certi conflare poiTet, fublata temporis adnotatione; omnia quippetum fabel-
Iis invoivercntur & corrumperentur.
In mechanicis motionibus quamaccu-
rata^fit habenda ratio, ut machinae o* 1
i)tatumpeftümedanthäbént,effed:um,.iiqui harumprobererumco-per-
• gnitioneinftructi funt: multique cum
• aamno expenfarum iuntexpertb Ve- ,
rum enim vero dum animum propius
ad confiderationem temporis adplico,
6c fublimitatem argumenti altius me-
cum reputo, doleo me anguftia tem¬
poris ita circumicribi,uthocargumen¬
tum pro dignitate fua, faltem exvoto
meo pertraftarehaud potuerim. Ad-
fliftus quippe rerum mearuminpatrio
folo habitus, invitum me opiniono
eitius a Camcnis Upfaleniibus avellit,
ut de Tempore fcripturo , parum ad-
modumtemporis fitreficfrmi. Te ita- que B. L. perofficiofe rogo, ut, quac
breviter heicfeftinanti Sc frafto cala-
mo oculis Tuisfubjicio, proTuofavo-
re sequi bonique coniulere digneris*
Ad argumentiitaque traclationempro«
gredicns, eandemin duas fectionespar- tior, quarum prior tejpporisnaturamin genere,pofiermr varias ejuspartes, tarn
ex motu fiderurrnquamex arbitrio hu-
mano ortas?contemplatur Sc explicat,
Se&io I.
De temporis natura
Geneve.
Qcabulum temporisva- rias fignificationesin fcriptoribus? easquc
impropriasobtinere,
nuili non nptunieil;
iilas autem omnes
heic recenfere fupervacaneum duco :
potiorestamen adferam. Tempus figni-
ficat aliqando ftatum & conditionem
reram pr^fentem & faepiufculé adfli-
dtum. Sic Cic. in Qrat.-p. le.g. Manil.
omne meum tempus amicorum temporibusy h, e. difcriminibus,tribuendum putavif item alibi: O temporalO moresl z. Ali- quando xxipov feu occaiionem & Op¬
portunitäten! rei gerendx, quo fenfu djcimur infidiari , infervire temporibus.
3, Aliquando proplaga codi, utapud
•Varronem: vel pro aéns conftitutio-
ne; lic tempus ferenum, turbidurru,
cali
6
caliginofam. 4. Propria & genuina-»
maxime temporis eft fignificatio, qua durationem entium crcatorum majo¬
remvelminorem,idemque quodGran¬
ds γρόνος> denotat; & in hac iignifi-
cationeacccptum,mihi pertradandum
crit.
§, IL
Naturamtemporis, cujus notio no- bis alias eft familiariftima> in fcriptis philofophorum indaganti, tot fenten-
tiarumfefe offerunt divortia, ut quor- fumTe inclinet animus vix inveniat.
Ipfe Ariftoteles lib. 4phyf. cap. 1 o. ubi
de tempore, more fuo acute difputat,
docet tempus ab aliquibus fuiffe defi-
nitumuniverfimotum, ab aliquibusfpha·
ramipfam,quarum fententiarum audo-
res ipfe quidcm non nominat. Verum
Gaflfendus in dodiftimis, in Diog. La-
ert. lib. X animadverfionibus, ex Plu-
tarcho, aliisque, monftrat interpriores
fuifte Platonem, qui temporis eflenti-
am cali motutn dixerat j inter pofteri-
ores Pythagoram qui ambientis spha*
ram, quamvisSimpliciusnon Pythago¬
ram ipfum, fed Pythagorasos hujusfen-
tentiae audores adducat» Idem Plu-
tar~T
7 tarchus refert Pythagoram intcrroga-
tum quidtempus?refpondlife mundi Ληι-
mam. NecpraetereundumPlatonemjj,
ut ex ejus Timaso & Laertio conftat
dixiflc .·. γρονον hvou άιωνος εικόνα Μψ
τψ ^'Τψ tS éjpavS φοράν. Ad Stoi-
cos ve ro quod adtinet, multa & illi de
tempore difputabant, de quibus ita^,
Seneca Ep. 88. De tempore uno, vide_j>
quam multa. quarantur}primum anperfe aliquid, deinde an Aliquidante tempusßtr fi tempus cum mundo cotpit. An & ante mundum, quin fuerit aliquid, fuerit &
tempus? Quid de iingulis hifce fenfe-
rint, exponit Lipfius inmanudud: ad pllyfiol:Stoicam.Lib.11.Differt: XXIV,
& fpeciatim docet eos HatubTe, tempus efje> & quidem perfe intelligi, tarnenidem incorporeum ejfe ficut inane & locum , ö*
vocajfeintervallum mundi motus : Chry- iippum vero definiiEe menfuram celeri-
tatis & tarditatis: parum quoque ab-
fiiiiTe quin dixerint, nulluni feré prx-
fenseffe. Sen.de brev. vit. Prafemtem¬
pus breviffittium eft5 adeo ut quibusdanua
nullum videatur. In curfu enim femper efty fluit pracipitatur: ante deflnit ejfcy
quam venit. Epicurys vero tempus
8
quid fit, nonquamendum operofe exi-
ftimavit , & voce fibi familiari σνμ-
7TWU(X σνμπτώμάτώνaccidens accidenti-
um vocavit. Cujusfententiam éxLaert.
Sc Empirieo exponit GaiTcnduslocofu-
pra adduclo, docetque cum velie*ni¬
hil aliud de tempore requirendum, quam quod mensflathn de eo concipit, confiflen-
tiam nempe feu perfeverantiam,■moramvé
aut longarrt aut brevem utβ quis requi-
rat quid βt tempus, exemplo foluni allato
reßondeat cum Dcmocrito; tempus eßtx>
quäleßatium diei nottüque apparet. Ad
Ariitotelem vero ut revertamur,opi-
nionem eoruni, qui spharam ipjam ieü
coclum,efie tempus commenti funt, ti¬
dens, eodem cap. text. 94. adeo ftul-
tam pronuntiat, ut iupervaCaneumdu-
xerit,abfurda,qüat inde feqvuntur,exa-.
minare & refutare. Ipfe vero text.
ico, de tempore ita mentem fuairL»
prodit: Ttflo γαρ, εςιν οχιόνος, dpi-
&μος κινήσεωςχα]ά το Trqolspov τε και
νςερον. Hoc enim tempus eß numerus
tnotus per prius &"pofierius. Definitio
htec Ariftotelica, diverfa, pro variä a- nimorum in audoreminclinatione>eX"
perta eft judicia , aliis eam tanquaitL«
ma-
maneam, &illüd, cjbod quaeritur iion
exprimcntem cavillantibus: aliis vcro
eandcm,tanquaomnibusnumerisabfo- lutä defendentibus. Siquodfentiatndi«"
cendum; exiftimo philofophum clari*
ws rem expofuilfe , cum paucis inteiv je&is iubjeccrit; Aft tempusfane cognö-
fcimusj cum motumdifiingvimus,prius poflerius dtflingventes, &tunc tempnsflu*
ijfle dicimus, cumprioris & pofierioris in
motu fenfumhabemus,difiingvimusautem*
quod alind& aliudca, (f aliudqutddam
medium inter ea ef[eputemus. Cumenim
extrema λ mediodivcrfa intelligimuSf duo~
que momenta anima dicit, aliudquidem prius aliud poflerius: tunc etiam hoctem-
pus efife dicimus, quodenim ?nomento di-
ftingvitur,id tempusejfe videtur. Unde
liquere arbitror philofophum potius
heic oftendiife, quomodo notionem.»
temporis formemus,quam quidfittem-
pus, accuraté nobis expofuilfe, cumj
tempus adquietemsqueacmotiifitin-
differens;fed debisplura, infra. Quan¬
tum veroexveritatehaeccephilofopho-
tum placita trahant, nunc nön licet operofé difpicere, cum ex infra dicen- dis# fatis manifeitum fore putaverim,
B quid
ίο
quid de iis fit fentiendum. Proindo
pedem ulterius promoturus difquifitio-
ni ipfi propius me accingo.
§. III.
Dixi me vocabulo temporisintelli-
gere durationem entium creatorum.
Durationem autemEnds afleclionibus
unitisannumerantMetaphyfici:inquo- rumcailra, fubtilius in abilrufa haecce inquirentiii, pauliipermihi defcenden-
dum, ab iis nonnulla mutuaturus,qua;
in reu) noilram cedent. Cum mani-
feftum fitres naturales exiliere,neces- fum eil eas, eo quo exillunt, durati¬
onem &permanentiamhabere. Exi-
flentiäenimduratiofequitur,necabilla
realiter differt, ut egregie docct,An¬
ton.LegrandInfi:pnilofipag.2p4.Hinc
definitur Duratio quod fit,affeklioEntis
realis·)qua inejfenelopermanet· Haeccum
dividatur ill <etermtatem, &vum 8c tem~
pus , vocant aternitatem durationerru
permanentem fimpliciterinterminabi-
lem , qua; foli Deo convenit: <evum~,
durationem fucceilivam in fe finaliter
interminabilem , qua; ihtelligerttiis
competit;tempusvero durationemfuc-
cefiivam fimpliciterterminabilem.vid.
celeb:
celeb: Dn.Prof.B.M.Aunvill.metaph.
cap.ΧΓ. Ubi diilingvit porrointerdu^
rationem, qua? eil tota fimultk fuccejji-
vam, quas prius & poilerius admitdt:
illaw duplicem facit, infinitam, qua! fo-
Iius Dei eilfeuEntis infiniti,&finitamy
qua uno momento feu h νυν ab-
folvitur, & diciturinilantanea feumo- mentaneaj eamque diilerre ilatuit 4
fucceifiva , quod non fucceilioneirL»
plurium momentorum habcat, utharc.
Sed, quod pace tanti philofophi fiat?
cum philofophis antiquis pariter ac rccentioribusexiilimamusnullam dupa- tionemfinitam feu Ends finitiadeo e,xi-
guam ab hoiTiinibusintelligipoile,quin
prius & poilerius admitt^t. Quemad-
modum enim minutiitimum qqodcurir
que corpus, tribus dimenfionibuscon-
ilans, eil in indefinitum divifibile, ita
in quacunque durationis particula,et-
iammomentanea,continuationem re-
periri neceiTum eil, cum nullunimo-
mentum adprehendi queat, quodpar¬
tes non habeat & in alia momentan non fit divifibile. Notifiima eil bac
res Aflronomis, qui temporis quodli-
bet minutum primum, quod eil fexa- gefima.
ii
geiimaparshorae,in60 fectinda5 fccum
dum in do tertia, tertiumquodlibet in
<5o quarta&c.partiuntur. Quamvis vcro minutiilims illac partes imaginatione noncomprehendipoilint; intelle&uta¬
rneniilasclare &diftin&éeoncipi certii
eft. Quarum minuriflimarumpartium
in Aftronomicis tabu]is condendis,nifi habeatur ratio, inutilesmotibus lumi- mrium determinandis proceftutempo*
ri^reddi conftat. Verum,licet in mo- mento fucceilivam durationem aflfe-
ram* inde tarnen inferre non licebit durationem aeternitatis feu Entis infi- fiiti efle fucceifivam, quippe quod a- deo fimpjex eft &pura, utnullamfuc-
ceftionem admittat, nee ab homino
poftit intelligi: rede igitur dicitur De*
um permanere durationeaeterna,&in- effabili,quam finita rationemetiri,nos homuncionesneqnicquamadnitimur.
$. IV.
Diu & ad naufeam fere å veteribus
philofophis agitata fuithxccontrover- fiadetemporis aeternitatisque difcrimi-
ne,· qui dum multa in h11jus reiexpli-
cationem comminifcuntur, tempus&
geternitatem confundunt magis,quairu diftin-
diilifigvunt. Dogmata illorutfi ad vi-
vurn refecare propoiita vetatbrevitas.
Paucis tarnen rem aliquatenus aperire
conabimur. Plato sternitatis & tem¬
poris difcrimenineo eile putavit,quod
tempus fecus quam ateriiitas ßt effpntia tranßtoria, vita interminata quidem, fed
non tota fimulj velinterminabiüsvitafiu-
xa & imperfecta pqffcffip. Qua: verhaex PiatonisTimjeo defftmta Boetius üb. s confol. 6. profert, cit: GaiT: in lib.X
Diog Laert: de phyiiol. Epicuri. Ubi
obfervandum vitam & animam Plato^ .
ni fynonyma eife,eumque inculcare^,
effentiamfeu vitam, quae a:ternitasdi%
citur, efle ipfum Deum feu animam..»
mundi, prout fecundum fe fpe&atur:
ac rurfus candem animam eileeamef- fentiam feu vitam, qua: tempus voca- tur, prout eftconjun&a materia:$ ita_,
tarnen, ut priori modo prorfiis expers fit mutationis & fucccmone carens $
pofteriori autem modo varias mutati-
ones &iuecedentes partesfufcipiat.Plo-
tinus quoque opinionem Piatonis hac
fuper re expücat & cap. X dicitiilum
docuiße tempus effe quandatn <zternitdtis ifnaginem, quod ita interpretatur;cum
puta·*
Η
putaveritPlato mundum,adeoque et>
iamtempus iineinitio crcatum acper- petuo duraturum, exiilimaveritetiam
tempus JEternitatem imitarij icilicet,
quatenus haec infinita eil verum tota_»
fimul, hadenus tempus infinitum eil,
verumfucceilione8c proportionedun-
taxat. Alii brevius& planiusdifcrimen
temporis &seternitatisfaduri, tempus
& aeternitatemnon alia ratione differ-
re ajunt, quam, quod aeternitas iit in¬
finita duratio , 8c tempusiit certa quae-
dam ejus pars. Inquorumcailratranfi-
viiTe Ciceronem ex verbis ejusLib. i>
Div.cap.37 fatisconilat,ubi itafeexpli-
eat : Tempus eflpars au*dam aternitatis,
cumalicujus annTmenjlrui^ diurηi,noffur-
nivejpatii certafignificatione. PlatO igi-
fUrvult tempus aeternitati & aeternita-
tem tempori coexiilerej poileriores
durare nos particulaaliqua durationis,
qua Deus durat,utraqne fententfa hoc
fapit: ut inter durationem ieternitatis
& temporis aliqua iit analogia. Quo-
modoautemhaec veritatifeadprobent,
non video. Ht enim impoilibile eil
pundum, feu,quodJongitudine caret,
coextendi linecfrj ita nec fieri poteil,
ut
ϊ;
utinftans,quod facceflionecaret,coexi-
ftat rci iucceilivae. Item,utfpirituinon convenithabere partesextra partesj ita
nec fieri poteft, utaeternitas mömen-
torum facceffiones habeat, & tempus
fitparsaeternitatis,partesmomentorum
nonadmittentis. Porro,cu omnegenus five univocum,fiveanalogum, impor-
tet aliquam eflentiae communitaterm,
quam intcr creatorem & creaturas in-
ducere impium eilet, nullam analogi¬
aminterdurationemDEI T.O.M. Scre- rumcreatarumintroducere iuüinemus.
Toto enim genere diftant. Qua! enim proportio interinfinitum, aternum ac
independens, Scfinitum, temporale Sc dependens. Licet lgirurverba aliquan-
do fint communia; res tarnen illis fi- gnificata, plane Sc toto genere eil di-
verfa, Supereminenter enim fingula-
ri &ineffabilimodo de Deodicunturi
, §. V.
Interphilofophosnon heri autnudi-
us tertius difputari coeptum eft, arn*
tempus per fe fit aliquid? quod aliiita
efferunt: Ah tempus fitens reale , an
autem rationis? Ad tres claiTes philo- fophorum opiniones hac de rc ρoHunt
refei-
referri, qtiarurrtSprint* eii eoruftbqui
tempus purum putum nihileflfe aiierunt*
Sic Burgersdicius Infi:, metaph. Iib. u cap. 11.til. IX- Explic-atu non erit dijfi·'
eile quid fit ejfie in tempore■,ficoncipiamus infinitumquoddam fiatiumtemporale^quod
nec prineipium habet nec finem habebit, (Piatonis dogma in eo fcquitur)quod
item nec fubfiantia efi nec Accidens, nec
quidquam aliud, fedmerumnihil,quodtΛ*
menconcipiamus^acfiejfiet temporalisfjUA- dam quantitas. Multa iieic adferuntur*
queeii nie conceptu aiTequi poife nc-
gaverim> nemo> qui claris & diftinftis conceptibus mentem expolitam cupit*
mirabitur. Spatium enim concipero temporale, quod merum fit nihil, eiqi
tribuere ideam quantitatis, quat fiulla
alia eft merepofitiva, qui mc jubet,
idem mihi vioetur dicere* ac qtiadra-
^him eife circulum> aut quadratum tri- angulum. Ut taceam å philofophisad-
curatioribus eviftum efle το nihil Enti adeo eflfe oppontum, ut ejus rtüllam prorius habeamus ideani. Proinde haric
iententiam tanquam nullius valoris
iuis relinquo audoribtis. Secünda eft
.forum, qvji tempus> Ens ratiovis efTo
cöntendunt, quam plurimi ex veteri-17 bus foverunt & ex recentioribus Ant.
Le grand Inftit. philof part. IV. Cap.
XXIV , ubi poftquam de duratione &
tempore quaedam differuit, concludit:
Ex quo fequitur tem'pus non ejfe rerum^a
er eAtarumaffeHionem, fedmerumcogitan- di modum, feu externamin Ulisdenomina-
tionem , quam Ens rationii appellamus,
Nam fiicuti res a mentis noftra eperationibus , cognita , intelleff£,de~
finita nuneupantur, tantum efi refieffuea- 'rum denominatio extrinfeca, & cogitandi modus) duration iexplicanda inferviens^ad- ducens Sc illud Lucretii:'
Tempus item per fe non efi: fed rebus
ab ipfis
Confequitur fenfus, tranfallum quidfit
in avo.
Tum qua res infiat> quid porrö deinde fequatur:
Nec perfe quemquam tem:us fentirtL*
fatendum efiy
Semotum abrerüm
motuplacidaq,quiete.
Ceterum cum nominatus audlormulta preeclare de tempore,hoc eodem ca-
pite docuityfacilepatet eum voct Ente rationis peculiari quadam ratione uti, qua fcilicetquam plurifflä Entia realia,
C ut-
iS
utpote ümverfalia> qiiae ratione for-
.mantur, in claifem entium realiumde-
truduntur. Tertia eil eorum, quipro
rcalitate temporis pugnant7 quosinter
eft Celeber.Aurivill. pag.mihiq-ddubi
tale axiomaproponit: Locus & tempus
ut veram &realemj ita peculiarem quan-
dam habetit quavtitatis rationem. Expli-
cationem fubnecdit & dicit utrumque
veram & realem minimeque fi(ffamat-
que imaginariam habere exteniionem,
ad évidentiampartimfenfus, partimin'
telie&us provocans.
5· vi.
Ne autem nos officio noffro deeffe
videamur, mentern noftram circa dis-
iidentes hafce fententias explicabimus.
EtquidemprimocumCeleb.Sturmioin
Math,juvenili de fcient. Chronol. in-"
genue confitemur rem effe intellc-
<äudiffici]imam,cum noncaufamallqua naturalem mediam, ut iris vel pluvia* fed iminediate unicum creatoris arbi-
trium agnoicaf. Undemirümnoneft>
difficile effe, fiffere plenarium & de-
monftrativum conceptumtemporisjCp-
nabimur tamen, quousque iicebit, in
abitrufohocprogredi ärgumento· Pri¬
mo
mo autem obfervamus tempus effe
inter iilasres, quarum primus, qui fefe
offert menti conccptus clarior eft,
quam, ut aliis verbis & conceptibus
definiri queat,quod iaii&iilimus Pater Auguft. agnovit, cum, ut fupraindi-
catum eft, dixerit: Si nemo exmequ<e-
rati quidtempusfit, fetoj fi quarentl ex-
plicare velim, nefcia. Id autem tencn- dum, in eorum cailranos neutiquarru poffe tranfire,qui tempusnon nifiEns
rationis effe contendunt, & quiderruj
eofenfu, ut idem fit atque nihiljcum,
remota omni ratiocinatione, res ta¬
rnen creatse durent. Unde, quantum ratio circa hocnegotium fibivendicet, difpiciendum eil. Ex infigni illopa¬
rallel Umo, qui eil inter locum&tem¬
pus, res lucem foenelari poteil,dequo B. Aurivill.Metaph. pag.4Ö7 prsclara
funt'harc verba : Locus nihil aliud efi9
quam totum illud creatum finitum ffta-
tium inträ extimos hujus mundi afiectabi-
Iis tertninos contentum, corporibus conti-
gua quidem, fed arftiflima propinquitate._»
eonjuneiis,occupatum&repletum^quodlocü abfolute communemmeritodixeris:Tempus
pero efi totus ille durationisfinita &creata.
dtcur·»
zo
decurfus inde a primouniverfiortu usfoad ejusfinew, Quodtempus abfolutecommu¬
neparimodotf jure appeüarepoteris. Lo¬
tus autemproprius nihil aliudefl7 quatru»
portio aliqua jpatiiiftius magni,hocveUllo
corporey aut parte corporis repleta. Tem¬
pus etiam, putaproprium> nihil nifipor-
tio aliqua longi iftius traftus■> huic autUli finito corpori definite tributa. Eandeni*
viamingredituringenioiiifimusGaiTen-
dus loco fupra addufto* multasque in-
terlocum Sc tempus inftituit compara-
tiones? quas heic adducere vetat im- perata brevitas. Sciendum autem cft fovere illumpeculiarem&Peripateticis philofophis adverfantem de loco fen- tentiam*atpote, quem permanentem*
immobilem& iub nulla Categoriarum
Ariftotelicarum conflitutumcontendit.
Rede vero inculcat tempus non efio aliquid åmotu dependens, autillopo- ilerius.) Ted motu folum indicari* ut menfilratum ä menfura. Quemad-
modum enim ulnx longitudino*
loci alicujus longitudineiiL» me- timur 5 ita folis , \unx, clepsXy-
drie , horologii &c. motu tem¬
pus metimur. Linde colligitur, tem¬
pus.
