• No results found

SIA LI

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "SIA LI"

Copied!
32
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

j2, f. F. Λ

1xercit1um academicum,

De

Ρ A

LI

Ν G

NE SIA

LITERÄR UM,

Cujuss PARTEM PRIOREM,

Eh Sujfragio Atmfliß· Senat. Philofoph.

in lÜußri Academia Vpjalienfi,

Sub Ρ R iE S I D I O VIRl CE LEEERRl Ml,

Mag; Ρ Ε T R 1

EKERMAN,

LEloqüentiae PROFLSS Reg. & Ordin»

Publica bonorum cenfura modefle fubmittis

SVENO WAHLE

ir Ε RM Ε L Α Ν D U S.

In Audit. Guft, Maj. die xix Decembr.

anni mdccxll.

ι Horts , ante meridiem, folitis.

V5>> νίλ ^

UPSAL1/E iropreiTum·

(2)

ΓΑ 1 f\I dt L/\JiV|iL>V/j

Μ

NICOLAO

LAGERLÖF,

Per Wermelandiam & Daliam defignato SUPER¬

INTENDENT! Eminentiiiiino> Ven. Coniiftorii

PR./ESIDI Graviffimo, Regii Gymnafii Scho*

larumque EPHORO Ädcuratiffimo>

MJECENATI ΜΑΧΙΜΟ.

Studiofe. Nationis. Wermelandica?. JuventutL

Dum. HcEC, Felicitas. Illi. Contigir,

Solo, Natali.

In.

Tanto. Honoris. Faftigio*

Reftitutum. Sentiat.

Certe.

Ad. Nuntium, Optatiffimum. Tota.

Laeta-

ova. Lux.

Nova. Lsetandi. Materies.

Non. Potuit. Non.

Oboriri.

Ut.

Te. Reverendiffime. PRZESUL»

(3)

Laetatur. Exfultat. Superbit.

Quem.

Antea. Non. Nifi. Pia. Memoria.

Svaviter. Recordari. Licuit.

Hunc.

Ια. Pofterum, Coram. Inruebitur. Sufpiciet.

Ignofcas. Vero.

Reverendiflime. PATER.

Quod.

Tanto. Nomini.

Tantillam. Confecrare. Opellam.

Suftinuerim»

Quemadmodum. Literis. Olim. Multum.

A. Mascenanbus.

Acceilk. Splendoris. Et. Emolumenti.

Ita. Mihi»

Tenerrimo. Barum. Stipatori, Magnum. Quid. ContigiiTe. Judico.

Si. Favoris. Tui. Radiis, Colluftretur.

Te.

Numen. Aitiffimum.

Tegat.

In. Ecclefia?. Fulerum« Et. Robur.

Tueatur.

In. Tuorum. Decus. Et. Ornamentum.

Server.

In. Clientum. Prsfidium.

Exoptatiflimum. Firmiibmurn.

REVERENDISSIMI NGMINIS TUI

bevotißimiet tultov

SVENO WAHLENBERG.

(4)

VIRO Aåmodam Réverendo tf Prailariffimo,

Mag.PASiORlSVENONIinDiltridus£ol.ne!>ai)l MeritiifimoFLORELIO,, & adjacentif PRdEPOSITQ

Adcuratiflimo.

VIRO Admodum Reverende tf Préclariftmo,

Mag, JOHANN! EDSTRÖM,

Mathci.Laudatifißmo,PASTORISc Hiftor.Confiftoriiinin Gymnaf.ADSESSORICarolftaci.DigniiHmo,LECTORI

#ammardett Mericiffimo.

VIRO Admodum Reverenge & Preclarißimo,

Mag.Log. ScJ OEth.ΝLEGTiE O R IÜLLHOLM,

Perinduftrio,

Confiftorii ADSESSORI Adcuratiffimo.

PATRONIS, PROMOTORI BUS

ff W~ttotletpiaVeftrumre/ufdem Patroni Optimi, in me />.

stque (ub miß"α cßimatie animum

fefiimonium Vobis pageÜAt hajce conftcrat/u uti fcero> compenfdbit, De ceteroVOS diu faivos teüos^

Admodum Reverendorum

Ν Ο Μ 1 Ν U Μ

Cutter el'

SVEN0

(5)

VIRO AAnteAuns Rever enΑο & Praciartßmey

Mag.LAURENT. HESSELGREN,

S. S. 1 heologiar in Regioad Glaram Gymnaiio LECTO«

RI, Confiftoriiq; ADSESSORI Digniffimo,PASTORI in (BrafwaacPRiEPOSlTO Naefenfium Adcuratiffimo.

VIRO AämoAum Reverenäo & Pratlariffima,

Mag. NICOLAO SPAK,

Grace, & Bebr. lingva- ibidem LECTORI Soier·»

tiffimo, Corffiftorii ADSESSORI

Laudatiffimo.

VIRO Admedum Reverend« & Preclariffime ,

Mag. ΡΕ TR Ο STROKIRCK,

Eloquent, ibidem LECTORI Dexterrinao & Confifto-

rii ADSESSORI Laudatiffimo.

atque FAUTÖRIBUS ExoptatiiTinifS.

terem plane fngutarem reeerder % tetles nen pete/f nen

wteum fubire, Patjamini itaque% nt in gratiffimn mentie

mittamy qnarum tenuitatem efferentis reveretitia akunde,

*ffe epeaty vevety precatur, dum vbity

& Praeclariflimorum VESTRORUM

fervtntißmur WAHLENBERG*

(6)

Mttoneé SonWmeft

Uti 0}orfcmarftf £&at>/

SSrcborne οφ 2ΒάΙαφ!α&

ert NILS

WAHLENBERG,

SSftm j£>0gtål)K>i>e f. 5atw.

[Ut mänga är/ min gar< jag et>ergolvet ttufii

£ur fä(G f)Ut l)(ettané glatt jag i (?t (lugga

fUtit;

2>ef fan jag täncfamål/ men ej (jeffrifwa rätts Zy tanfan Ijögre gär/ än alt mitt tlrifroefätt.

£il prof af mörtnafc mtn jag ttejfa &iat»en fdnbec Oc& fafiar mig οφ alt uti mtn galtens (tdntter,

(?r åmfjet for QFr ©en ger mig Det fafla fjopp,

Sit 3 mtn gäfrna ilen l;dr tagen gttnftigt op^.

SPtin änffan mara ffal/ (ä långe Nottet röretf,

©ä länge något ort> uppä mitt tunga forest/

Sit untter ptmlené ftägn 3 får lefroa nogp/

Οφ feoan flytta in i ewig i)tmmel|l frägtt!

9)ϊίη Jp)6gfflt)rat>c l gafcerö

ioMgfft' Coit \ SVEN WAHLENBERG.

(7)

st

ett RE&TOmENTEN.

|||||0ΒλΪ) fyefiigf giör ef folef ocf ianb/

.spmat) fdgna fan et finne /

■Stbqb racfa fan en l^tcipfam battb

5lt qrcift förfidnb ocb minne/

$bct rodrbaö/ acfiaö bör/

$bet bör i marmor ffdraé.

0i! '«Sofroett Detta giérf

$t; bör tbet giömmaä/ df>ra$.

3 förra n>ev(ben Cicero

3 öoftvett fant fin trefnab>

Οφ en Philofophif? tro

£n Plato flöt jut lefnab.

%\a / Ariftoteles »

SEfteb flera tina rodnner/ 3a/ ©ubben Socrates,

Öttan ocf för SSofidrb fidnner.

Wltni Sdrbe üttdn/ i förra ba'r

f>ur*onft ^ab1 incjctitebbetf fram beber^ qroar/£r tara t

Siar waptten tog' ftg dbra·

£rt 35ofn>ett mv ett liuéj SOien itufef ficf ef brinna.

CPtt frtg böb Scholae-§UÖ/

Οφ fonflen £r förfminna.

φοη frcann / -£on albePé för fin foö.

3 afian ingen rotfle

ilpleta b^arefen <£bart roé/

gli* fonfien / fom man miffo

$dr blef en farlig tibi

Latiners (dtba (Tara/

£>φ Graekers fniöetf ib

©fan fåg cj ntefjca »ara·. Sb

(8)

£n falfrdngb bop (Itg dnbtlig fram/

Com trobbe/ at beö minne SUJar nocfel för bei åbla fram/

C>om 25dcfren gidrnbe inne.

Söen för en term, fom »er

Jnfdjtab t £r Idra

φη lifa mörbnab bar/

Com för fin egen dt?ra-

görjtånbigt foicf fom liftt>dl fen/

0om e/ få biinbtmio fpåbbe;

Üften i at Φγ fonrt mar btup οφ re» /

>35emtfa råte förmåbbe.

it; / efter banö / man fett/

Jpur' |Tugre fniflen bunnie *

Uptdcfa meb (tit meit/

jfpmab alfcrig Φγ( b<w funnit.

Sftu dr en gpilbnc tib / fan (ro i

Apollo bar be mdnner/

Com (drbom jtn meb mujl οφ ra -

Utbcla til Jjanö ftodnner.

Idretf tnebr / ån alt/

J^mab förra tiber prifat;

£tt bättre miöbomö fatt mj / dtt be förlifaf.

mifar 3 / £err WAHLENBERG, 9?dr ftudier marit böbe/

?0?eb moget mett οφ defta fårg/ Dep broab be baft för öbe:

Οφ bet en orfaf dr/

2lt fmdnnen betta ffrifmitj

Φη bmar/ fom Idrbcm bdt\(

Cer|flart/ 3 Idrber blifmtt.^

ANDERS

(9)

ι. Ν. J. Q

$. I. *

Erlern & ordinem rerutn humanarum contemplaturus,

facile deprehendet omtiia*

fenfibus noftris obvia , per- petuam non peile non agno«

feere mutationen*», adeo qui«

dem , ut ad vertices o aris

quemadmodum aquse modo abforbeniur , mo¬

do evomuntur, ßc humana quaelibet contmua, eaque triftiilima, vieiffitudine iurfum, decrium,

ultro citroque, volvantnr. Haec rerum diverfi-

tas plerumque ex diveriltate fenfuum & ingeni-

orum, quam ubique cernere licet admirandam,

nafeitur. Tanta enim eil ingenii humani varie»

tas , ut quot capita , tot fere reperiantur incli-

nationes de ftudia, fingulique morraüum tacito impetu Sc occulto quaTi ftimulo , ad diverfs le¬

re tendant; ne dicam , quod mus idemqué fco-

Λ

(10)

* «β ;<>(8*

mo fa?pe fui dliTimilis quam maxime evadat. Et

quoniam liters ex vario hoc genio & inclinatio-

ne mortalium potiflimurn pendent ; neque eil mirandum, artes has, etjamfi excellentiores,

eidem viciflitudinis duriflimo telo fubeiTe. Vix dum icilieet ad iupremum pervenerant culmen

ac faftigium literarum ftudia , cum in deteriorem fortesn verti coeperunt, tandetnque , neicio qua interitus & frägilitatis lege , ad imum funt detru·

fa. Unde feite atque eleganter Bodinus: eft Ii-

„terarum (ua quoque vieiilitudo, ut primumqui-

busdam in locis,'ingenioiorum hotninum & ex-

3,perientia, & labore , artes oriantur, deinde in-

„crementa fufcipiant, poft aliquantum in ftaru

„vigeant, denique fenfim emoriantur & oblivio-

,,ne diuturna fepeliantur vel bellorum diuturna nca!amirare, vel quod nimia copia fatietatem le·

„vifTimo cuique adferre foleat > vel quod juftas

?,Deus poenas expetat ab iis> qui fcientias falu-

,,t3res in hominum perniciero convertunt a). Äft quorium ddabirnur ? Nonnulla de Palingenefia ,

five reftauratione literarum > qus poft diram &

lu<ftuofam earum cladem, feculo XIV & XV f

contigit, implorata prius B.L. mitiori ceniura, pro ingenii noftri tenuitate, tradere conftituimus.

a)Method. Hiß. C. 7.

§· Η·

Ad ipfum anteqiiam nosaccingamus propo·

iitum , de facie & conditione literarum , reftau·

ratione non dum inchoataj leviter quasdamprae- mitcenda

(11)

•4M ) o( Μι· i

mittenda duximus. Notiffimum eft, témpefta-

te medii avi, cuius terminos a fine feculi V.

ad exitum feculi XIV fere extendunt certioris fi·

dei Hiftorici, artes politiores tantum non omnes in exilium quah fuiile ejedas ; quare hunc tem¬

poris tradum non male vocat RolandusMarefius interregnum , ac literarum veiut deliquium å)i Praeterquam enirn quad irruptiones hoftiles in Italiam, illud bonarum artium domicilium, haud

parum ad everfionem literaruna conculerunt, un- de Bertramus b): invoiabant, ieculo V, in ter-

ram italicam Gothi, Hunni, Vandali, Longobar u

di & qi?®vis alisE ex ultimis Seythias ac iepten-'*

trionis finibus, accite, feroces, & inconditae"

gentes , morum pariter & linguas barbarie hor-u

rentes; ex quibus afflida fuit fanior dodrin3,^

protrita libertas, everfa ipiiilima Roma, & pro·"

pulfus omnis liogus & literarum decor : ccepie etjam human® mentis acies adeo hebefcere, tantaque perverfitas mtrtalium animos opprime^

re , uc cerni & judicari facile non poilet, quan-

tum (alls in literarum ftudiis eflet (itum , quan*

tumque proinde pretii eisdem rnerico tribuen·

dum. Hinc cum omnis fere literarum faporin·

genii humani ienium fugeret, fua quoquefpon-

te omnis earum amor extindus eft, omnisque

laus & honGS ita evanuit, ut priftina digoitas

ac rnajeftas in fervkutem abiret atquedeipedum.

Haec vero infeliciiftma tempora iuam potiilimurn

debcnc originem monachis eorumque antiftiti^

A 2 bus

(12)

4 *8P ) ° (

bus^ quorum (ubdola fa&um eil arte , ut infra r.epagula mohaileriorurn -qüicq.uid eilet eruditum,

deiire/cere ccge retur; Dixl mona&eria, qua? ut-·

>,ut omnium primo», tefte Rev. Benzelio c),

??rsnt. gymnaiia pietatis > & liberalium arcium nfeminaria; tandéfri tarnen fbgs'tiofiffimorum ex utroque lexu hominum evaiere recepfacula. Vi··

delicet luafk horum perverfitas tum in obcurran-

da vera reügfone tum in detorquendis bonis

moribus , ut fdencia? optima? penitusjacerent at-

que opprimerentur. Etenim erant monachi in-

ertes atque ignavum pecus, qui, voluptatibus &

vitiis feie obleéhndo, de Muiarum facris tra$an- dis ne minimum quidem cogirarunt, quippequa-

rum cultura ve! turpis, vel non iatis digna eo~

rum perionis videretur. Nec id adeo mirandumj

„quippe, Ufrjoquitur Sjpanhemius d)\ in Epifco-

„pis & Sacerdotibus non peritia requirebatur ia·

9,crs Scripturs, multo minus linguarum, diici-

„plinarum & antiquitatis nofitia, Ted modo ^ut

„legere, ut cantare, ut orationem dominicam

„Symbolum, Pfalterium, Computum recitare va·

„lerent 9 nec nefcii eflent Canonuro» Sic docec Heumannus,, ipium jus Canonicum graviifrme prohibere,. ne quis preibyterorum 8i: Epifcopo»

rum barbariirnos ac foloecifmos irrideat, quia iub

r gulas Donati lanétos ilios vjros reftringi, effet temge indigniilimum e). Quum tanta in Iis, qui?

capita erant & prsfules, exilieret fgnorantia, fa-

ciiis eil conelulio ad interioris ordinis homuncio·

nes 9t

(13)

«SU ) o ( ρ* r

nes , quororn Γι quls oficium illud vivendi ge¬

nus & adteéfcatäm ifåarn inertiam detéitarerur*

honisque artibus operam däre ituduerit, is norr potuit non in reiiquorum odium pius quam Va·

tinianum incurrere , perinde ac ii optimarum re-

rum cognitio improbiratis flagiciique nomine <3c

poena publica eiler notanda. Rem totam expo»

nit Jofeph. Clauderus , dum f) oftendit, plus

quctri Scyrh cam barbariem univerfa non iolum,,

ftudsa Tneologica, fed etiam omnes omninoh

humaniorum lirerarum iirnites , inftar diluvίίίβΛ cujusdam? incoltis & horridis iftis feculis in-4<

undaiTe, quibusne ipii quidem praeceptores pri-tc

ma Grammatices rudimenta cognita hahuerint:a

monachi ac iacnßculi ejusdem anis nomen de*c;

clinare non poTU-rint, multi nomina nec reöe4i legere , nedum redle fcribere aédidicerint, ine»'4 ptiilimas etymologias effinxerint, fic prorius,<É

ut β quis omnes barbariimps-, ineptias omnes,"

quibps fingula? artes, qua? ad humanitatem per-<4r

fixiert, per barbara ifta fecula, fcediiiimo qua*"

fi ca?no commaculafa* fint<5Vbbdufev coiligere"

vellet, laborem iuiciperet, quem examlare non"

valeret.

a) Lib, 21 Ef)ift. ult* pag; b) Meietem, liter, fag. 185. o) ΙΙΦ* EccLpa?>m* 198. d) Com »

pend* Hifi-, EccL fec.%,p,i 9. ej Cwjfi, re/p. ht p.m·

^90. f) in orationeJecnlari de tncuita & horrida ju- perions Porttifici#, excultctque &" forida noftrq Lu.·

tberan& ettaus Latimtate

fc ut

(14)

- $ -«K ) Ο ( i®.

$. III.

Horum temporum ratio fetis fuperque

confirmat. eam eile humana fortis iragilitatem

atque inconilantiam 9 ut medium vix poffit te«

nere, fed huc atque illuc, errore nefcio quo, va- getur, modo inhiec, modo in alia defle&endo devia. Efenim ficut hujus xvi homines artes

plerumque liberales reipuerunt atque ceu pe-

ßem funt averfati ^ ita mox alii furrexere, qui fuperftitiofe quadatn cupiditate eruditionem fto·

lide aifeåarunt, dum opinione fua miferrime de- lufi , nubera , ut ajunt , pro Junone amplexa-

rentur. Turbam loquor Scholafticorurn, qui de prasclara 5c profundiflima, imaginaria tarnen, in*

epte gloriabantur do&rina. Hi enim Phiiofophi-

ca Ariftotelis fcripta avide arripiebant, eisque

enucleandis fe totos tradebant, omnes animi

ingeniique vires eo intendentes , ut fublimem ,

quam fibi finxerant, inde compararent ftudio-

rum fupelie&ilero. Ceterum, dum iliotis veluti manibus fmgula adgrederentur > adeo iefe non

expedivere , ut vanis Sc infinitis propemodum implicarint laqueis. Nempeomnis in eoillorum coniiftebat contentio , ftucfium 5c opera omnis ,

ut nugas , 5c tricas difficillimas, nodosque mi- nutifiimos neåerent; quibusexplicandis ut pares

eOTent, voeabula cudebant nova, barbara 5c ob- fcura. Ne dicam, quod prodigiofas loquendi tormulas, prout ventofum eorutn tulit Ingeni¬

um , identidem adhiberent, maxlmeque de eo -labora·

(15)

«β ) 0 ( Ρ* 7 faborarent, ut ucramvis aurern novis fententia-

rom monfiris implerent, quänrumvis earum fenfus minime extricari arque enucleari poiiet.

Quid? quo quis minus intelligebatur, eohabe-

batur doäior, eoque majorem Tibi inefie ingenii

vim 5c acumen gloriofe jaälrabat. Verbofi enim clamores, fonitusque inanes, ad honeftam 8c prasclaram viäoriam, felicifiimo aufpicio obtinen- dam, abunde ipfis iufficiebant. Et quum litern periodigno horurn fubefient iraperio , facite efir judicatu, afperrimam fervitutem, vel gravifil*

mum potius exilium ilias fat diu fuiile perpefTas»

Addo aurea veterum fcriptorum monumenta vel tineis blattisque in alimentum cefiifle, vel plurimis viti Is 8c erroribus ita efle deformata, uc

in ipfis nihil fere fani , integri nihil remaneret.

Linguam Hebrasam & Grascam noviiTe, pro hse·

refi 8c mera iuperftitione habebatur. Biiloria-

rum cognitio piaculum erat, incetadio prope di·»

gnum. Idem de poefi etjam dixerim , hinc ni¬

hil tum erat frequentius, quam eum , qui poe.

tica tra&aret, magum, fortilegum, 5c pefiimum

h$reticum proclamare; immo, Atheorum gre- gi, indiäa cauila, adicribere a). Quo bäum

eft , ut omni Philologias iludio fusque deque ha¬

btto, non potuerit non ipfa Theoiogia miierri-

me depravari Sc in meras traditiones, nugas at- que ineptias tränsform ari, Porro , cujsq omnis

facultas jodicandi, omnisque fanse rationis uius

p«ne ad orcum eilet profcriptus, nec mitiora

me·

(16)

48 ) o (

rrtelloraque ipfi Philoiophias expe£hnda erant fa· ta , qui.ppe qu e ineptiffimis roemlroiisque vo- cibus referta,vtiil nifi (pinas & jejunäs (ubtilita-

tes redoiehar. Verb©: omnis literacura? fuavitas.,

omnis icientiarum decor exolevit, penitusque e- -vanuif, En! atra ignoranti® nox,-quäs orbi Ii.

terato tum incubuic; en! crafliilima barbaries

barbarieique caligo , qua; adeo ubique fere ter'

ra rum gentiornque eft dominata, ut in ifta (ecu·

la nihil tam abiurde drei poilit, quod eororn ftultitra & infulßtas non longe exfuperaverit.' Ve-

rum enim vero, quemadmodum ccelum tam den»

fis circumfuium tenebris vix deprehenfurus es ,

quin aliquid faltem iuminis oftentet; ita inficias

eundum non erit, fuiiTe quosdam, utut paucii- ilmos, qui ernendatius genus icribendi frequen·

tarent, quive meliora fapere (luderent: verum eorüm conatus infra operis molern fuit, fatente Borrichio. Tantum itaque äbfuit, ut haec lu-

mina literaria fatales iftas ignorantis difeute-

rent tenebras, ut, denfa caligme oborca, vei i- pia occidere tandem neceffe habuerint,

a) cor/f. Bertr. in Melet. Ut. p. 207·

5. iv.

Ceterum inftabat jam tempus, quo lite-

rae, longa veluti no&e fepulta?, prodirent or- bemque exoptata colluftrarent iuce; quove non

intra monafteria capriva; veluti detinerentur, fo-

lisque refervarentur facrificulis , fed benefieio

^orum, qui iummam tenebanc rerum, latius feie

(17)

w ) o r ^ 9 feCe diffunderent. Etfa&umeft, ut hic, flllc

altius caput erigerent viri, quibus rnitior natu¬

ra fortem tribuerat faurricem , quorumque in·

genia Minerva acriter limaverat. Hi e fpelun·

eis prorependo , dum periniquam conditionern

fcientiarum propius intuerentur ; dum cun&a ®-

qua penfitarent lance , non potuerunt non vicem

earum furnmopere doiere. Numerus horum pau- lafim au&us, barbariei primo aliquantulum ob- fiftere, deinde vires illius imminuere , poft-

ea aperfam eidem vim inferre, denique penirus

eam fubvertere non dubitavif, fcientias lic divi-

n as , pariter ac humanas, qu®, per multa fe-

cula , in claurtris, ceu in pulvere & iordibus, deli-

tuerant, fenfim fine fenfu, luci publica? vindica-

turus. H®c itaque fcena ert:, qu® apud h ftoriae

lirerari® fcriptores παλιγγενεσία literarum audit,

qu®que άνάςασις item adpeilari (ölet. Per hane

autem Pahngenefiam, (omiila hujus vucabuli e-

volutione, quippe qu® neminem, Gr®cis literis tinéhim , fugere poteft) feu reftaurationem,

in totius veluti orbis theatrum revocata func ftudia linguarum & hiftori®, qu® circulum ab-

folvunt literarum , quas vocant humaniores a)9 quarumque indolem juvabit heic paucis tetigifle*

Eft ad eruh'tronem primus grädus, ut fedulo di-

icantur lingu®, alioquin videberis ad apicem

fine fcala velie adfcendere. Verum enim vero non nuda vocabulorum cognitio & fignificatio,

non fimplex eorum conjunäio fufficit, ied adfie

B perfpi-

(18)

ί ο *Ιφ·!» ) ° ( m-

perfpicuus, aptus atque pro argument! cujusvis dignitate compofira verborum, fententiarum &

periodorum nexus arqüie concenrus, quod mu·

nus ars oratoria, tum loluta, tum iigata,fibi vin- dicat. Ne aucem oratio languida evadat & ina·

nis , requiritur, ut hiftoriam probe calleas, quip-

pe qua? variarum rerum copiam fubminiftrat,

unde oratori, ceu ex area, depromere iicebit id, quod in fuos converrere poiTit ufus. Hiftoriam

fibi reddirurus familiärem, obfervnbit juxra ie- dulo , ubi , a quo , & quo potiflimum tempo¬

re, res faéta fit, nec ne , unde quantum Geo¬

graphie , Genealogi« & Chronologie, tanquam hiftori« cognofcend« adprirne defervientibus ,

debeatur, fatis potent conftare. Huc Mytholo- gia3 ars Heraldica, ftudium Anfiquifatis & Nu·

mifmaticum referri iolenc b)♦ Ha? fuere inpri-

mis litera?, qua? Romanis ialutabantur humani·

ores, propterea quod pueros acjuvenes hifeeru·

dimentis atque artibus primum inftituerent, in-

ftitutosque adeuratius perpolirent, quo animus humanjor, h, homine dignior evaderet atque

convenientior c)< Ecenim , ut ludit Ovidius d)\

mgenu&s dtdicijft ßdeliter artes, Emoüh mores f necfinit eße feros*

Ethaec videtur fuifie ratio, cur item apud Ro¬

manos nemo adiublimiorem vel .eruditionis, vel honoris gradum potuerit adfpirare , nifi his ar¬

tibusprobe iuiflet imbutus, quippe quibus, tan¬

quam clavibus, ad iecretiora icieutiarum adyta /

aperiun-

(19)

) © c »i

aperfunda,Föret utendum e), & per qu® ad altio·

ra public® fun&ionis faftigia adfcendendum e).

Hinc propter eximium, quem adferebanr, uium &

honorem , non tantum literas dicebantur huma-

niores, ied artes & difciplin® liberales? fed inge-

nu®, do<ft®, elegantiores , fedmeliores, man- fuetiores , politiores , bon® & honefta?. Nos proinde in h®c iludia oculos animosque potiftl-

mum intendimus, fata illorum, Tub reftirutione, generaliora & communia brevicer ftridimque a-

nimadveriuri. Singuia enim momenta ad un- guem examinare non licet: etenim opus föret

longe eos transgrefturum cancellos, inträ quos

& per inftituti rationem , & virium imbecillita-

tem,nobis fubfiftendum erit. Ad ftudia Theo·

logica & Philofophica, ftriåe fic diébi, quod ad-

tinet, fatemur nonnullos eorum reftaurationem

iumma ope adgreftos fuiffe, quamquam debita

ratione non excoli potuerunt,neque exculta funt, quamdiu ipfae adhuc jacerent & defpicatui habe·

renturliter® humaniores , unde i is non nili in- fequenti tempore Ja?tior adfulferat fpes /).

a) Hert. introd. in Hl hum. Cap. 2. §. i8.

b) Bert, introit\ m biß. Itt, cap, 3. memb, 2. § 4 &*

33. c)cotif. Bert. int. in Ht. hum, C. 1.§. 6. d)0-

vid. ex Pont. lib. Il, epifl. IX\ t) conf. Bert. int. in

A b,c, 2. j. 5./equ. /) Heum. cmfp.p. m. 130.

§. V.

Sunt ftudia illa humaniora, quibus futura

inftauratio reliquarura difciplmarum, ceu funda»

B 2 mento

I v. ·

m

(20)

ιι «ö ) ° f ϊ>

menfo, fuperilrueretur, ex orco quaii inferisque primurn revocafa. Etenim Franc/fco Petrarcha ,

omnium fere Hiftoricorurn confenfu

, refiore- fcentis Iiterator& honos defertur pra?cipuus.

rat, ut illud etjam adjungam , natus Petrarcha Aretii in Ducatu Hetruriae Anno 1504,

obiitque

Arquai 1374» cujus epicaphium hoc eft :

Frigida Francifct lapis hie tegit oßa Petrarcha : Sufcipe vtrgo parens animam, fate Virgineparce;

Feßaqne jam terris coeli requiefeat in arce, a) Viros autem dere hteraria bene meriros poftquam longa ferie eaumerafTet Heumannus , hujus lau·

des ita celebrat.ad) :unus (upereft metioris nota?,

„qui onus ex ifto feculo viri erudite (apientisno·

„men meretur. Francifcum dico Petrarcham,

„novum oib?s literari lumen, &c. Eidem ienten- tiae adllipolarur Jovius: fane , fub Caroio IV

„Imperator??, ftudiorum humaniorum & diferta?

^orationis honos reftaurari eeepit. Laus fmpri»

„rois ea eximio viro, Francifco Petrarcha?, ha·

„betör, qui eloquentiam Jepukarn e tumuliis e-

„rumpere, irerumque ex cineribus renafei exem·

„plo fuo proeuravit b), Neque aliter duumviri ilii rrsaximi, Julium Ca?farem Scaiigerum infel·

ligo & Qefid, Erafm.Roterodämum; quorumPe·

trarcha fllius judicio etc lutulenta barbarie os ccelo

atttiaollere aufus eil» hujus vero refiorefeentis Moquert' prineeps falutatur c), Nec puicerrjrno huic operi perficiendo impar erat» Quantum enitn in hoc eilet ingenii judieiique acumen, quanta- que

(21)

•m ) o( m- μ

qué a#fttiéia lirerarurh naturalis propenfio, ve!

inde haud obfeure judicabicur, quod in Cimme·

ria velutj infcitiarum caligine, foltdiori aliorum

informaeione deftiturus, eo ufque tarnen emer- geret , ut vel a rigidioribus iequentium leculo·

rum Critieis primus cenfeatur, qui poft barba-

fiem Lacine 8c fcribere, & dicere pocuerit d)\

quique toti choro Hteratorum facern & accende-

rit , 8c pr^tulerit fulgenriilimam. Quid mul·

ta ? Eioquentia Latina, in quam omni fere-,

batur induftria , huic iua, cum initia , tum incre-

menta baud exigua gratiilimo utique accepta re·

fert animo. Scificet, fpretis vilioribus , inque foedifiimis Scholafticorum fcrmiis latifanubus,m*

hil aditiiic ille, quod non iapientias 8c venultaris

fale erat conditum. Itaque cum nonnuila vete¬

rum Au&o.um monumenta in manus ejus inci»

dérent, partim quod fua quafi fponte (efe erof·

ferebant, partim quod ab ipfo monachorum

ciauftris erant (urrepca, eadem incredibili ardore

Sc diligentia evolvit, ut nihil ipfi eilet prius, ni¬

hil antiquius , quam frequentiiHma Latinorum fcrfptorum le&ione oble&ari , dulciiftmumque ex Ulis capere tum oculorum , tum animJ pabulum.

Hinc cum ipie ad fcribendum ingreilbs eilet,

tantum abfuit, ut horrida qusedam vocabulorum

monftra irreperenc, ftilumque ejus redderent

informem , utibi cum gravkat^ conjunåus can-

dor, puritas 8c ekgatftia, fupra quam dici, 8c ,

iis prcefertim teroporibus, exfpe&ari poffet, ubr-

que

References

Related documents

Order enligt undertecknad anmälningssedel ger H&amp;A fullmakt att för undertecknads räkning sälja, köpa eller teckna sig för finansiella instrument enligt de villkor som gäller

licet caufla nnitae litis fuerit, quod alter-!. ntra pars controverfantium aut nihil, aut

qua ceteris antecelluiflet. Licet enim veriffima fint ifta, quum tarnen fubflantivum quod ejus notionem reftrin-. gat, addatur nullum e. peyé&amp;t?/, cujusmodi adponi folent, dum

dianos; ubi tarnen monemus, quod fupra etiam indica- viraus, nihil nos definite dicere: quis enim rem tarn vetuftam tantisque involutam tenebris pro certa

innen, habet SV.ECVS interpres.· in qua veriione nihil, quod jure reprehendatur, invenimus, nifi forte dicere velimus, το φαίνεται in forma eile media ilgnificatus re-

§. Till dett Tredie , Efter dy flor Le macht påligger, att ,,h:te Stadh Nohra blifver med nödiga ämbeten val forforgd , dy iko-. ,,le deife efterfolliande der blifva håldne och

circa tarnen obfervandum t. Quod radii penidllorum provenientium ab objedis paullo remotioribus, fine fem fibili crrore poilint heic haberi pro parallelis. Quod licet horum

itimati-o. In eo tarnen deteriorem dixeris milicum naucicoriim cooditioném, quod il li, ut haben t la pi- des, svo Domitian!, a) militäre deberent viginti l quinque annos,