α β. ν.
DISSERTATIO ACADEMICA,
SYMBOLUM CJESARIS CAROLI V.
PLUS ULTRA,
AD LATiFüNDIA SCiENTIA-
RUM ADPLICATUM,
LEViTER PRÜPOSI'J'URA,
QUAM,
CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN ILLUSTRI UPSALIENS1 ATHENVEO,
SUB MODERAMINE
CELEBERRIMI VIRl,
MAG. Ρ Ε T R I
EKERMAN,
eloqv. profess. reg. et ord.
C AN DI DO BONORUM EXAMINI
MODESTE SUB Mir TIT β
PETRUS PETRI viisTROBO HÖGSTRÖM,
rrmiENsis,
in audit. carol. maj. die xxviii junii
anni mdcclxviii.
H.A.M.S,
f-m-ni—^-i~c" ni nim πιι ππ t
υ p s a l i a f.,
litteris Johan. Edman, reg. acad. typogr.
IN
S:am. K:am M:tem
ΜAG Ν JE FIDEI (ARO,
S. S. THEOLOGLE DOCTORI,
DIOECESEOS HF RN0S AN DEN S i S PR/FSULI,
FEN. CONSISTORU IBIDEM VRJESIDl,
RFGII GYMNASII SCHOLARUMQUE EPHERO
REVERENDISSIMO PATRI AC DOMINO,
D-NO OLAVO
IvIOKNING,
minus Te, Praful Reverendiifime, fufpicere
8z in ocuiis ferre, a puero, didici, Ted pro-
piorem ad celfa Tua iimina dum aditum molior,
reformidat nonnihil & pertimefcit animus, tennis fuae conditionis immemor, Tuam, quas fumma eil, dignitatem, publico in feripro, compellaturus. Ve¬
rum enim vero, rite perfpe&a cauffa, confiliopio
acceffic robur, nihjlqire dnbitavi, quin Tibi te- ftarer omnia, quas a me umquam proficifci pofTnnt,
ftudia atque officia. Placeat modo pietas, nec dis- pliceant, quaefo, obfequia, in pofterura, uberius
F.t
MJECENATi ΟΡΓΙΜΟ
decla«
declaranda, optarem denique, ut proharenturTibi
hsc prima tirocinii Acsdemici rudimenta. Ert quidem Tua, Praeful, Eccleirs Sviogothics poti*
or cura , cujus magnarn, apad nos, partem fa*
pienter moderaris; funt etjam Tua coetus fan&io·
ris commoda, verum, quia iisdem, pro virili, o- lim deiervire conabor, haut dedigneris quidquid,
iub difciplinx tempore, in icientiis eiaboratum
fueritr. Nihil commemorabo nierica Tua in Paren*
tem, vel bentficia, quibos me ipfum ornafti, ne
plura precario jure exportulare videar. Interea,
dum votis ad Deum,Tui & Nobiiiffimae Gentis caus*
iå, excubavero, agnofcas, tupplex oro, me Tuum
ex arte cliencem, eodemque paSto, Specimen hoc
Academicum in tutelam excipias, quo idem Tibi
dicatum Tuique Nominis fplendore decorarum ju*
dicavi. De cetero, averruncet Numen a Domo Tua iüuftri omne mal um, & jubeat TemetSdcris Nor*
landorum diu fervatum au&umque, in dies, omni
falutis & gratis genere; (ic, enntibus cunfåis ad
arbitria Optimi Antirtitis, aliquid boni in me etjam
redundabit, donec ero
REVERENDISSiMI NOMINIS TUI
cuhor is? cliens devotiflimns
PETRUS P. HÖGSTRÖM,
VIR O
jiämoäum Rev er endo £f Pr&chri(ßmo,
"FASTORI Ecclefiac Skelleftenfis Digniifimo, & Adjacentis Diilriclu8
PRiEPOSITO adcuratiffimo,
DOMINO MAGISTRO
PETRO HÖGSTRÖM,
PARENTI INDULGENTISSIMO.
FWunt pore Hißoria, dixijfe folitum, ut, Parens, optitne nofli, fe non minus Ariitoteli Alexandrum debere, fuo quam olim Philip¬ tem¬
pe; hujus enim munus eile, quod viveret, illius, quod honefte viveret.
Et β praterea, bette nafci, ae rite inftitui, fulcra funt felicitatis humana,
non infelicem ute pradicem in forte natorum, qui abs Tc, Parens, non mo*
do naclus futn lucis ufuram, fed, owni condhione nafcendi eß mnjus, optima vita inßttuenda pracepta, Tun enim me pufionem fovit ad Mu- fas falutanias prndentior allexit cura, alleclum ds? provecliorem inßruxit gravior difciphna, fc* tantum ahfuit, ut minueretur hac fida mei inßi-
tutio, ut eum, fuccejfu temporis, augetidam curares , non finc gravioribus
Tuis impenßs, Quid plura ? Inter maxima diT3 vix enarranda meritorum fpeci-
rnina, tefietur pra fens Dijfertatio, qnatn, Te duce & monitor e, elaboravi, e- laborntam eo majori jure Tibi confecro, ^ko certius conflat, eam totam,
memetipfum d2* cunctn mea Tibi accepta e/fe referenda. JFV/ζλγ ego, /i quieveris in tenuibus hifce primitiis, 4^ pnriter ßveris, ^oc dicendi ge¬
ttus exflare pignus Tut, apad me numquam pereuntis amoris d9* reveren- tia, quam, vel tacitis viribus prima dir* optima rerum natura, pietatis ma-
gißra, peclori meo alte defixit. Infuper, quia Plus ultra non vires tendunt,
inharebo votis proTc, Pater, jugiter nuncupandis, ut bene fuperßes ßs Ec.
cltfia ac rei litteraria, ds^ tam diu floreas familia noßra praßdium,
donec latam a Numine percepcris mejfetn btneßciorum, qua in tios per- Uberaliter contulifli. Futurus, dum fpiritus adeß If regit artus,
PARENTIS INDULGENTISSIMI
Filius obfequentißhnus
PETRUS P. HÖGSTRÖM.
D.D.
§. L
ominis efle fapientis novimus, o-
ptimam iemper fequi agendi ra- tionem re&amque fibi conititue-
re metam,ad quam omni ftudio
contendat: nec negaverit hujus
rei veritatem, nifi ievioris quis- piam animi, qui diiciplinte omnis impatiens, ad varia, fine modo &
ordine, quemadmodum eum agitent cupiditatum furia?,
dilabi ivevit, nihilque adprobat ac perfequkur, quod
non titillec fenius & guftui ejus deperdito conveniat.
Verum, uti tota ejusmodi hominis vita fluåuat & va¬
gatur dubia fpei & finis, navi haud abfimilis, qua? fine
ayxide magnetica, fine gubernatore, & clavo, flucti-
3us aefluantibus, inter faxa & fyrtes ja&atur, donec quas- äta demergatur & pereat* ita, e contrario, fapientia
duce, qua? propofitis finibus praeitantifllma adplicat fub-
fidia, lästum attingimus portum, & tar tum abeil, ut haec prudentior vivendi difciplina ie ullis moleftiis retar- dari, aut voluptatum lenociniis impediri patiatur, ut, inftar cynoiura?, inter tot errantium fiderum volubiles
curius, immota fibi conftet. Nihiio tarnen minus e-
A rit.
• ) a ( ·
rit, ab altera parte, valde infolens & temerarium, fuos juilo
ar&ius contrahere conatus , atque cogitationum a£tio-
numque defideria certis circumfcribere limitibus, quaii
eosdem prafixos iupergredi non liceret, quos alii in¬
genio polientes determinarunt, vel ipfi nobis prsefiden-
tes judicavimus fequendos. Certe dici vix poteft, quan*
tum detrimenti omni xvo adtulerint prsepropera judi-
cia et), quando non fobrie dubitamus, ut ajunt Phi- lofophi, vel judicium tantisper non fuipendimus, quo- ad, adhibita adtentione, rei veritas plene planeque fue-
rit cognita. Tum, data occafione a feniibus & imagi-
natione, praeceps ruit anima in objefta quajvis, übe¬
rall fpecie repraefentata, qute item, veluti grata ample-
ftenda , fvadet fui inordinatus amor, unde vitiorum
non modo teterrima lues, ied horrendi etiam errores
dimanant. Nam, quamvis prajudicatie opiniones fon-
tem agnofcant intellé£fcum, earum haud minorem caus- fam, five pr^judicia dixeris au&oritatis, five praecipi- tantice, Tibi vindicat voluntas#), qua ut plurimum oc- cupata ambitionis, avaritiae, voluptatis fenfu agit tan- toque fuecumbit oneri, immo, accedente inertia, vo¬
luptatis filia, impedit, quo minus operoiiori & mole-
fto inhaereamus labori, iatis habentes in eodem vel a- liis inferiori gradu fubfiftere, dummodo otio frui liceat.
Sic, pro ratione increfcentis defidias, langvefcit emer- gendi iludium, perit nobilior ambitio,&, omnis con- tentionis semula, virtus minuitur, cujus beneficio mul-
ti eminuerunt, & ad iummum honoris gradum adicen-
derunt, uti," ferax exemplorum, Hiftoria edocet. Lar- gimur ftrenuos Herculis alumnos, fautrice natura, tan-
tos devoraile labores, ied, uti illa fine pertinaci opera
& exercitatione manca eil, ita contendimus, au&ore,
Cice- fl) Conf. Senecnm de Vita beata, c. i.
b) Jo. Fr, Buddei Element, Philoi, luftrum» p. 131.
Φ ) 3 ( Φ
Cicerone c)> "cum ad naturam eximiam atque illu-
■"ftrem acceilerit ratio qua^dam conformatioque do&ri-
"nte, tum iliud, neicio, quid pr&clarum ac iingulare
"folere exiftere, Ha&enus diiputata confirmat,niihicrede, Symbol um, capiti Diüertattonis prsefixum, cujus am-
pliorem explicationem, dum, Speciminis Academicilo*
co, adgredior tra&andam, Tuam, B. L. mitiorem fpe praecipio cenfuram, ratione habita ietatis, cui indul-
geas, rogo, praeeunre quidem Horatio:
Eß quodarn prodire tenusy fi non datur ultra, d)
§·
Plus ultra fuit, ex annalium monumentis, Impe-
ratoris Romano - Germanici Caroli Quinti Symbolum
e j, quemadmodum Ciceronem lectitamus identidem
uiurpafle illud Horaericum/):
'Αιεν άςπευειν, xcpj εμμενοα άλλων, h. e.
Semper fortiter agere & aliis praß are.
Superiedemus vero de hujus auguitiifimi Cajfaris excel-
A 2 len-
c) Orat. pro Archia Poet, c, 7»
d ) L. I, ep. I. v. 32*
*) Hybners PolitiicTie Fragen pag. 1021» Sic apud Morerum in Di&io-
naire Hiftorique p. 123, Charles V. portoit Plus outre en faDeviie.
Idem alibi 0t quidem p. 22i.haec obfervntu digna in medium pro- fert: Colonnej d' Hcrcule ont été deus Montagnes ainfi mominées,
parce qu' étant hauts & efcarpées, elles paroiffens de loin å ceux qui
viennent du grand Ocean pour entrer dans la Mediterranéé, comme
deiix hautes Colonnes; ou parce qu' Hercule étant parvenu jusques
a ce lieu la, δζ croyant qu' il' n' y avoit plus des terres vers le Cou-
chant, il y pofa, dit on, deus grandes Colonnes avec ces mots pour
Infcription: Non ultra. Surquoy il faut remarquer que 1' Amerique
ayant commencé d' etre découvert du tems de Ferdinand & d' Ifabel¬
le, l3 Empereur Charles V. leur fucceiTeur au Royaume de Caitille&
d' Arragonj f' avifa de prendre le contrc-pied de cette Infcription pour in Devife: Plus ultra, voulant faire connoitre, ou qu'il pouvoit aller
bien plus loin qu' Hercule^ ou qu' il ne vouloit point mettre des bor-
nes å fes conquétes όζο*
/) üd Famil. Lib, XIII* ep. 15* ad Quintum Fratr. L. III. ep* J,
Φ ) 4 ( Φ
lentiis, potentia ac rebus geftis quidpiam comraemo-
rare, utpote qua?,a noftro propofito aliena, fpedabunt
ad illuftriflimi illius, quo vixit, feculi Hiftoriam, quam alii iatis digne expofuerunt g). Interea certo augura-
ri licet Imperatorem hunc Germania?, natura? dotibus, fapientia & meritis vere magnum, hoc fuum apo- pbthegma, non animi caufia, aut fola confvetudine re- cepta, adoptaile, ied potius -, ut iilud memoria? infixum
animo femper verfaret & iuis aåionibus exprimeret,
tamquam regulam preilius iequendam, five domi five
foris ageret. Patet hoc ex ardentiJfimo, quo flagra-
bat, Audio penetrandi non modo fingula rerum mo-
menta, Ted & eadem perficiendi conatu, quem adeo
non retardarunt ulla? fuicepti negotii difficultates, ut ex- citarint pertinacem ejus in magnis moliendis indu-
ftriam eumque ad heroas primi ordinis extulerint b).
Sic fe gerendo Carolus noiter, five iecum ipfe verfia-
tus fuerit, five cum aliis publice, vel privatim, con- traxerit, per omnem vitam re ipia probavit fuum Plus·
ultra tentandi propofiitum; interea refragari non pos- fumus, quin, hoc didto , potiffimum oculos intende¬
nt ad omcia, Principe populi digna, ita quidem, ut
Patrem agerét patria? fciretque non minus, atque Rex
•
Al-
g j Carolus V. Germanorum Cajarum vix ulli virtute is? -potentia fecun-
dus, Holb. Svnops. Hift. Univ. pag-, 82. conf. 90. Fuit Carolus V.
heros incomparabilis, dr" omni um fui temporis Principum potentißlmus:
fufiititi, animi magnitudine , prudentia,-pietate, dementia, fcf toleran-
tia , retqtte militaris peritia, plurimarum item rerum geßarum glo¬
ria lange därrfjbnus; quem ob inßgnes ifins virtute?, optima jure, CA- ROLÜM ΜA G Ν UM appell ar is, Hieron. Megiferi Theatrum Crt- faréum Hiftorico-Poeticum. p. 348» Vid. Difp, fub Ampi. Praefidis
inei duetu, A. 1743. de Favore Imperatoris Caioli V;ti in lite¬
rns (St literatos.
b) KeyferCarl der V. iß von den Deutfchen der gro/fe, denen Frantzo- fen Hercuks, den J-Velfchen David, den Siciliern Scipio Africanus,
denen' Türken Julius Ceefar, ja von denen Moren Hannibal genen-
net vorden. J. Stjeffleri Thefaur. Hifh Cap. 3!. §. 18* P· 2063.
& ) 5 ( Φ
Alphonfus, Γιιο emblemate: Pro lege pro grege, fe u- triusque cuftodem* vicem Dei gerere in terris. Indu·
cimur ad credendum ex jurisjurandi formula ipfi, tam-
quarn Iroperatori, praefcripta, quam, fecundum regni
itatuta, fub a£tu coronationis, die 20 Oclobr. i520,re-
citatam exhibuit, & cujus fan&itate, haut fine piaculo violanda, obligatus fuit ad confervandum in flore &
dilatandum , quantum umquam poifet, Romanorum imperium i). Hane Noftro legem, per dotes natura:
& doctrina: iervatu facilem, fände quoque ab ipiö fer~
vatam judicamus ex pietate ejus, amore in cives in- comparabili, juftitia & reliquis virtutibus, quae iuis ,
omni tempore, numeris abfolutum Principem fecerunt,
& noitri item firmarunt asmulationem in cauila civium tutanda. Profe&o, fi exceperis alia, documento nobis
erit ingens ejus itudium pro religione Romano-Catho-
lica, quam in gratiam fuorum defenaere voluit, licet
"non abhorreret a Lutheri do£trina, qua aboleri poterat
"jugum, ac tolli vitia, qua:, eo tempore, fub flagitio-
"iiilimis ac turbulentiilimis Pontificibus, Alexandra VI.
Julio II. ad iummum faftigium pervenerant, ut ait,
Liber Bara de Holberg k). Quid multa? Adfunt ra- tiones non ipernendae, qua: declarent, laudatum Caefa-
rem, religioni Lutherana: tandem addictum, fub utra-
que fpecie facram iynaxin frequentafle, & falviiica fi-
de, a Confetfionario iuo Conftantino Poncio aliisque, probe imbutum, in Coenobio San&i Juiti in Fxtrema-
dura, placida morte occubuiile A. 1558 , ita quidem, ut
Poncium enndem,Lutheranismi accufatum,in rogum im- poiuerint cremandum Inquifitores Ha:retica: Praviratis
/). Quicquid eft, opinamur primarium in Noitri cha- Aj
j) Teile J. T.ud. Gottfridi Chronic, Hift. Ρ, VII. p, 826, 828·
Ä) L. c. pag. 83.
/) Praeter Btelinm, & Thunnum Hiftor. Libr, XXXIII. confulatur Pera Juve¬
nil» Wagenfeiiii p. 543 ad feeul, XVI. Rango in Svecia Urthodoxa p.
β ) 6 ( ®
rarere fuifle animi fervorem & conftantiam, eamque iimul cauiTam praecipuam, cur nemo, fucceiTorum, me·
ritis fuis utcumque fplendentiiim > parem ipii coniecu-
tus fuerit audoritatem.
5. nr.
At vero, in prsienti, noftra in eo verfabitur ope¬
ra, ut oftendamus, quousque hoc fymbolum,ad Scien-
tias adplicatum, earum deferviat incremento, & omni- bus, quo demum cunque in flatu & vits genere, u- fui fif,adeo quidem, ut cjusdem negleitus & intermis-
fio Reipublicae & litteraris, & civili, ultima minitari
queat. Quam dum ingredimur viam, &, per capita eun- do, ea tantummodo adferemus, qus iufficiant rei co-
piofius illuftrandae. Hoc paåo litterarum cultura,
quae, dicente Cicerone U ), "magiftra eft morum & di¬
sciplins, vitsdux, virtutis indagatrix &: expultrix vi'
"tiorum, ii exordiamur, facile apparebit, earum örtum,
progreiliones & decrementa adicribenda efle ingeniis humanis, & quemadmodum illa fuere comparata, fic
ad eorum indolem vehementiori ftudio concitatam, aut torpentem, iiorentes eciam iletifle Scientias, aut cecidis-
ie aemortuas, pro gentis cujusque diverfa conditione
& fatis, Comprobat hoc ipfum omnis svi Hiftoria
litteraria m), qus nec reticet gentes, ita ab humanita-
te & politiori litteratura alienas, ut ne prima quidem do-
ftrinarum rudimenta, longiori tempore, arripere potu- erint, unde ob inertiam,' quam deiignarent alis mora-
tiores, Barbaras easdem vocarunt, titulo fåne parum
62. & 208, DilT. DocL Jo. Frid. Mayer A. 1682. deMorte Ca-
roli V. Evangelica ρ. 109, nec non Difp, Tub Prseiicie meo, Upf.
habita A. 1761. de Mercurino Gattinara, doehinae per Lutherum repurgandse, faventiffimo, Auft. Jacob. Forfsluud V:do.
i/) Tufcul. Quteft. Libr. V. c. 2. Co η fr. Chr. Aug, Hevmanni ConfpecL Reipubl. Titrer. Cap. 5. §. 52. p, 306. ieqq.
m~) Dan, Georg. Morhofii Polyhift. Litt. Tom, I. C. 22. §. 2^, 2,6*
p. m* 263. confr. Fr. Qentzkenii Hiftor. Phil. Prolegom. 1.2.
• } 7 ( ·
honorifico η). Immanem ejusmodi & diuturniorem, qui
bruta magis referat animantia, fluporem adfcribendum
putant multi veterum pariter, ac recentiorum , deterio-
ri cuidam temperamento & organorum ftru^urae, qüa;
formaret genius quidam feculi, influxus fiderum& ae-
ris iub frigidiori coelo & alia o ); fed prsterquam quod
has phyficas cauflas conne&ere non poilumus cum effe-
£fcisintegrte nationis,cogimurex cauffisMoralibus&negle-
du inftitutionis, prava confVetudine,& neicimus,quaalia fupina incuria potius derivare hoc ignorationis Vitium.
.
§. IV.
Animos varie quidem difponit natura tempera¬
mentorum in corporibus, pro diverfitate officiorum,
nemini autem, quod opinamur, fuit adeo parca, ne di-
cam inimica, quin praepolientem cuivis in aliquo in- genii munere obeundo adfignarit facultatem, fecundum
icita prifcorum: "Trahit fua quemque voluptas: Quot
"capita tot ienfus: Natura reddit habilem,ars facilem,
"ufus prasftantem ρ)j ex quibus tota res confici vide-
tur ingeniorum fcrutinio,aaplicatione & ufu. Sunt nam- que difciplinae 3 decora ifta hominum, fimul altrices ac
pabu-
«) Nobis perinde erit, Chaldaicum, five Arabicum, five a fono factum judicetur vocabulum, Barbarns, certo tarnen conftat, illud per contemtum äjiis, extra Gra&ciam, gentibus, antiquiori tempore, tri- butum iuiiTe ad indicandam earuin lingux ftribliginem Sc incul-
tnm, ex quo demum apud Philofophos invaluit ufns barbariei de
infcientia gentium ratione intelle£tus Sc voluntatis, quie, litreras Sc
altes non excolunt, fed moribus horridiores funt. Vid. Jo» Ge.
Walchii Lexic. Philof. p. 177. Fr· Gentzkenii Hift, Philoi. p» m.
6, Sc Jo. Fr. Buddei Hiib Philofoph. p. m. 30.
«) Gälenus de Temperament«, Sc generatim dixit Ariftoteles "Euro,
"pseos, quique in frigidis regionibns degunt, abundare animo, at
•'purum ingenio valere Sc arribus. Confr. Scip. Claramont. de con-
Je&andis moribus, pag. 42, Sc 64. Jo. G. Walchius inLexico Phil,
quem refutavit Jo. Fr. Krüger in Unterfuchung des Temperaments
einer gantzer Nation, Cap. 2. & 3.
j>) Huarti Scrutin. Ingen. C. 4»
@ ) 8 ( φ
pabula animorum, & velat ager fterilefcit non cultus
aptoque haut fparfus femine, ita ab ingenio, quantum- vis praeftanti, fructum eraditionis fruftra exfpe&averis
fine £uba£tione debita & fatu artium ingenuarum, qua-
rum de cultura Cicero 7;: Suba&o mihi ingenio opus eß^
ut a gr o non fernel aratOy jed novato cT it erat o, quo me Ho¬
ves fatus poßit Ef grandiores edere. Confiderarunt Phi- lofophi animam, ut cabulam nudam, vel rafam, cui,
occafione rerum obvenientium, imprimendae vel inde
eliciendae ellent notiones, & quatenus, per naturam fuam ipiritualerDj eit vis quaedam repraefentativa agens, fuas
temper habebit occupationes , eo ftudiöiius curandas ,
3uo i crafla deniioribus ingenia Sirenum involutaeft tenebris, & plures cantus follicitanc ad turpia & ejusmo-
indecora. Simulatque, inquit Tullius r ), editi in lue em Ef fujeepti fumuSy in omni continua pravitate Ef in Jtim¬
ma opinionum perverfitate verjamur: &c uti communis, hoc paSo, mortaiium pe£toribus infidet labes, mentem vi-
tia vexant, morbi affligunt corpus5 ita omnibus incum-
bet y fi deprehendantur fubfidia, quae expurgent ani-
mura, corporis aegritudinem pellant, contra improbo-
rum impetus tutentur, domeftica vitae inflituta perfi·
ciant, nosque liberent ab omni miferia , eadem avi-
dius anquirere & in ufus convertere. Haec cunåa prae- ilat litterarura folidior cultura, fed quia non omnes
fingulis congruunt artes, fvademus fapientem dele£tum,
& praeterea devitentur, quae ludicra & aliquo modj pcenitenda, quae ambitionem alant, nosque molles at- que effeminatos reddantj ea autem exerceantur opor¬
tet dorixinarum genera, quae, ambitu fuo, continent re¬
rum Divinarum humanarumque notitiam, & veram, fi-
ve generatim, five in fpecie, confideratam eruditio-
nem abfolvunt, ad communem ufum atque felicitatem.
Prae- Libr. V. de Finib. B. & M. p. 135»
r) Tufc» Qyacih L. III» p, m, 207.
i® ) 9 ( Φ
Praeter utilitatem vero, habent res ipfae, a nobis addi- icendae, quidpiam jucundi &praeclari, quod iimul al-
liciat ad ejusmodi dignam hominis ingenio culturam;
dum enim cetera animantia cxco feruntur impetu ad prtefentia , adpetitui grata, concludere potert bomo a
prteteritis ad futura, boni maliye 9 iibi oblati ponde-
rare momenta, & cum ratione atque confilio perfice-
re fuum ftatum, cujus ardentifFimuna in fe ilmui ien-
tic defiderium. Tantus, fcribie Tullius s), efl innatus
in omnibus cognitionis amor & fcientia, ut nemo dubitare poffit, quin ad eas res bominum natura, nutto emolumento
invitata, rapiatur. Heic maxima naturae & prasmiorum
adfunc invitamenta, ergo miramur, qui potuerit bar- baries, colluilrato jam Occidente litteris, invadere &
etjamnum retinere multas in orbe Orient» partes f),
Sc quoniam, ut oftendimus» rejicere non licet cauflam
in Minervam, ipiis populis inimicam, vel alia , quas vinci nequirent, impedimenta, refideat necefle eft cul¬
pa in eorum regiminis forma, inftitutis & prava educa«
tione, qua? defiderii naturalis fcintiliulas, deiides labo- risque haud patientes, in ipia veluti herba füpprimant
Sc fufFocent.
§■ v.
Gentes, barbaris moratiores, qua? Mufas dudum amplexa? funt, videntur Dea? Vacunae non litafle, aut
vanae paruiile conftitutioni, attamen, aliis praepeditae
rationibus, fuum Plus ultra non melius forte procura«
runt in aamittendis hifce Gratiis. Ne quid loquamur
de integris in orbe litterato familiis Anabaptiitarurn, Qvakerorum, Schvenkfeldianorum, Weigelianorum a-
liisque , iuis qui in delinis & ineptiis Camenas pror-
B ius
s ) Libr. V. de Fin. Β. ν. Μ, ρ. m. 152,
/) Heuman. Conipect» Reipubl» litt. p. m» 23a. Ejusque Poecile, Tom*
III» p» m. 304»
) ΙΟ ( @
fus depulerunt Jf), easdem debita usquequaque non excitarunt praemia, neque propius invitarunt Ma^cena-
cum ac Principum faventiora femper judicia. Pen- det enim a Statoribus litterarum fortuna , & uti
frugum copiam, dicente Plutarcho t ), bona temperi«
es ac tenuitas äeris gignit; ita artium & bonorum in- geniorum incrementa benignitas, honor & humanitas Regis efficit ; & ubi contra bello vel ignavice ie man-
cipant Principes, tota concidit res litteraria , nullum doctis ftatuitur pretium,& optima follertium ingenio-
rum monumenta peflum eunt. Quia componitur Re¬
gis ad exemplum orbis, & ejus vox fit populi totius, ferpens ad omnes, ut vitio verfum, vel arrogans ni-
mis vifum fuerit, quidpiam ultra tentare & magno-
rum virorum cogitataiua vincereperipicientia.Sicinvaluit
fenfim ab auctoritatis errore opinio, univerfalis de-
mura facta, & temere inconfulteque adprobata in prae-
judicium litterarum ; quorfum. referenda iunt Decre- talia Pontificum Romanorum ConciHorum, quae fide,
ut dici fvevit, carbonaria excepit vulgus, licet illa, fimpliciter fpe£tata, veritatis nec Logicae, nec Meta- phyßcac conftituant fundamenta, ied dimanent ab nu- da auåoritate humana u ). Has & pares ftabilitas opi-
niones qui rejicere & impugnare fuftinuerunt, fkpi-
us male habiti funt, immo nec filent acta Philofopho-
rum tempora,in quibus piaculo dignum fuit iapere w\
&
Jf) Hen. Com. Agrippa de incert. (Sc vanit. feienr, & ort. Cap. I, Weigel. in Poftiila, Ρ. I. pag. 93.
t ) Orat. hift. T. I. poih de L. fortit» i, C. & virrute 2. p. m. Alexandri, 17. citante Morhofio Poly-
» ) Vid. Dod, Ν. Wallerii Metaphyrt 717.
Tt>) Xiphii. in Epir. Dio. in Domit. narrat eum Caefarem capite trilA*
candum juififle Pompufiatium, virum do&rina & viitute darum, quod haberet orbem terra? pirtuin in parietibus cubiculi, quodque
conciones regum & principum, apud Livium, fedulo evolveret.
© ) il C.Φ
& qui peritiores myfte abditas naturac latebras rimari vellent-,a magias ac veneficii fufpicione haut liberari po- tuerunt χ ). Sic, prxclufa fäpientiaj via, confufa omnia patent levitati & praecipitantis: quisque fuam
de a puero , defponfam, adamat Helenam,quia vivi-
tur exemplis pecorum ritu, Jequendo antecedentium
gregem, per gentium, non qua eundum eft, Jed qua itur y ) ,
&, ficubi fuerint correpti ob negle&um judicii, iefe de-
feniitare conantur fatua, & trita Symmachi voce: fequi-
mur majores noßros, qui feliciter fecuti funt fuost Quae
omnia fubiidentis inertiee indicia produnt partim veia-
niam, partim indolem pravam hominum, fibi non modo errantium, fed qui aliis etjam, erroris auctores ,
data opera, obfliterunt, meliora docentibus, unde pres- fa ereftiorum ingeniorum induiiria , quod experientia probavit, diu fuccubuit veritas jugo adfe&uum odii &
amoris, nec eminere potuit» Qyocirca eamiem bei-
lam in omnibus Γι probatam velimus, praejudicii o~
mnis monftra debellemus, parentes rationi, quae , fe-
mel emota iede, turbidarum, ad mentem Spenceri 2»), cogitationum centuria: ie infinuant. Largimur quoque,
intelle&um humanum, utpote circumicriptum, fuos in
B 2 cog.
* ) Exemplo fint Rogerius Baco Anglus, Thomas Campanella, Theo- phraitus Paracelfus, Albertus Magnus Germanus, Epifcopus Ra- tisponenfis, & alii, quos videas in J. Fr. Buddei Hift. Philof.
p. m. 71. confr. Morhofius 1. c. T. 2. L. I. Gap. 12. p. m.
68* & p, 250. & in epiit. dedic. prief. clavi Philos. Natural.
Johan de Raej hsec habentur verba: Tanta feculi ifiius, quo $cbo-
la a Carola Magno primum aperta, erat ruditas, ut Clerici, te-
fie Campanella, vist jam legere fcirent, ipfique Cardinales, Ponti·
ficetn-, qui Sylvefier Secundus putatur, fepehre nollent in facris , pro- pterea quod invenerant in ejus cuhiculo librum mathematicis figur is
exaratum, putarent ejfe Necromantiam.
y ) Seneca De Vita beata C. I.
% ) In Cogit. de Mirac. Secl. 2. p. m. 41.
@ ) I» ( @
cognofcendo habere limites, ultra quosnon progredia-
tur' interea, uti nullius eil, niii rationis fublimioris,
eosdem determinare, ita quovis ColoiTb Rhodio fir-
mius manet, nosmetipfos poffe coarclare circulos, &
ita in anguilum adducere cognitionis noite campum, prave hauftis ab educatione , auftoritate, exemplis &
confvetudine opinionibus, ut in luto heerens yis in- genii ie no η exierat & Plus ultra nitatur.
'§. Vi.
Quod haut temere fufpicamur, fuere omnes fci»
enda;, initio, veritates qusedam fparfae & fimplices re-
rum, facile obvenientium animo, exiguisque firmata:
experimentis, quibus fl contenti fuiilent mortales, di- fciplina;, quotquot ad άχμν,ν fere cultas babemus, rü¬
des adhuc & inconditx jacerent. Verum libera & ad- fidua indagatione ab adeo exiguis principiis fenfim ac-
crevere in juitam form am, eamque obdnuere eminen-
tiam , quam gerunt in fyflematica veritatum fuarum
connexione. Quantasne accepit Metaphyfica accefllones
ex colladsinter fe veritatibus cognids, quarum inde dedu- fegenerales,& fpeciales, notiones multum profuerunt
concluiionibus rite formandis? Prseterquam enim quod
veritates abflraftiva?, heic tradi folitac, judicium acu- unt, exfpatiatur haec Princeps & Regina fcientiarum ad
totum difciplinarum orbem , & fuis diflin&ionibus
ac terminis lncem omnibus fere adfundittf). Obfervarunt eruditi^), Phyficam, quae corporum naturalium cauiTas
& agendi modum ab effeclibus demonilrat, in anti- quiffimorum fyflemate corpuiculari fuum babuilTe ör¬
tum & infantiam, fed non adoleviile obtricas & abs-
tra&io-
a ) Vid. Georg. Bernh. Bilfingen Dilucidar. Philof. §. a. confr. Fr.
Baumeifteri Metapb. proleg. §. 5. Sc 7.
I ) Coudwortb. Syftem. Intelleft. cit. Fr. Qentzkenio ia Hift, FhiloC
p. m. 155.
β ) !3 ( ■«
fra^iones Scholafticorum , qui totum invaferunt or^
bem. Novimus quidem , ad doårinam naturalem f fuis obiervationibus per ienfus rite ditandam, plus,
quam unius hominis ietatem, immo plura fecula re*
quiri ; interim videmur nobis pofle contendere, ii, re-
rriota coadtione, major adfuidet Plus ultra contenden-
di nifus; hane fcientiam, quas inHgnem reliquis difci-
plinis, & prseiertim Medicte, prteiiat ufum, centum
annis & paucorum opera tantos jam non feciile, quan-
tos antea mille annis fecerat progreilus, Hoc mihi cre- de, Scientite Mathematicre, in quibus elaborandis fue-
re operofiores eruditi, & Tic , pro rata parte, semu-
lantibus Plus ultra, latentes & abdittc verifates, in lu-
cem prolat^, majorem ferme coniecuta; funt certitudi*
nem, quam alite, initio vifre clariores & minus ardure
in detegendi & difponendi iludio. Exempli loco, in
rei teftifkationem, attuliile juvabit Geometriam & A- ftronomiam, quarum influxus & utilitas in vita com- muni, ut magis confpicua, omni tempore, allexit cuh
tores, nec potuere non hte difciplina; etjam, antiquio-
ri aevo, aliquid capere fubfidii ex iEgyptiorum Magia
& Ailrologia judiciaria Chaldasorum , tantopere a?iti»
mata Graxis & aliis nationibus, quia ad fuperftitiofam
& vanam horum magiftrorum artem, dum avide vel-
lent alligare Deum certo natura ordini, ex quo cum·
da profieifeerentur, immo fata prteiignificanda per fi-
derum pofitüm, necefle ipfis fuit inquirere in corpo*
rum coeleftium motus, diftantiam & reliquas adfeciio-
nes, Γι eum,quem praetendebant, haberent infiuxumr),
Profe&o lucri & gloriae fpes excitavit erediora qua?que
B 3 ingenia
c Vid. I. B. von Rohr von der kutifi der mtnfchtn getnuther zu er¬
forschen, pag. 105. & 112» Confr. J. Brücken Ηi it. Phil. p.m.
43 , 77, g£. δζ J» Fr» Buddei El» Philos. Theor. c» 3. p. w,
340» feqq»
Φ ) Η ( ·
ingenia ad iollertem ditandum, pro rata parte, & in
juita ajmulatione, qua* mäter eft induftrix, conficien-
dum harum icientiarum decus & ornamentum. Reli- quas vero in orbe fcientias figillatim percurrere, eo forte minus neceiTarium erit, cum locupletior, in re propofita, dicendorum tedis Hiftoria Philofophica me¬
moria prodat, nullum feculum magis peftiferum
& fatale fuifle litteris , quam ubi certa, praefixa &
determinata fuerint cognitionis fpatia, in quibus eilet
fubfiftcndum. Frigefcere tum debuit culturse ftudium ,
quo concidente, cunfta retro ivere; contra autem, vi-
gente Mufis grata übertäte, evigilavit etjam philofo- pharidi ibllertia , nova excogitavit in icientiarum &
artium augmenta, antiqua in ordinem redigendi per-
fecit, nihilque ab ultra conando deterrere potuic per-
ipicaciorum ingenia.
§. VII.
Quod facit prudens Archite^lus, domum asdifica- turus, ante congerendo tigna & neceilariam materiem, quam decentem inde compingere incipiat ftrufturam;
idem lentis quoque obfervatum fuit Philofophis, qui, col- undique fententiis & aphorismis, eosdem com·
ponere & in iyftematicam diiciplinae formam redige-
re iluduerunt, infelaudando quidem propofito, at jux«
ta intempeftivO, & cum fcientiarum non leviori da-
mno. Etenim deprehendimus,non raro, hujusmodi prae-
coces fyftematum Philofophicorum conditores, coa&os fuifle in connexo ordine ac ratione argumentorum de-
currere ad hypothefes, minus veri in fe continentes 5
quod fl etjam contigerit, ut non iatis exploratum es- fet ipfum fundamentum, cui inaedificata fuit doilri-
na; iftius compages, aliter fieri non potuit, quin &
illa tota incerta vacillaret & ienfim collaberetur. Sta-
tim pofl: exortum, quando corruerunt hxo, precaria Phi-
loio.
© ) ι; ( Φ
lofophorum, minus damni attulerunt, quam per diu-
turniorem moram, quas vakiit animis bominum aiti-
us imprimere fententias, &: dogmata erroris plena, tum
praiertim nociva, fi fallere neicius cenfeatur au&or ea-
que exiftimatione & auftoritate , nemo ut ipfi con- tradicere audeat. Sat erit commemorafle Pythagoram
& Stagiritam Philofophos, quorum ille in omnibus fe-
re Philofophias partibus , hic fuo tempore difcipulis
κύτος εψκ d ), poit autem , refpe&u ortus fyflematis mundani, quod Ptolemaicum dicunt, principatum te- nuit, in orbe, per plura annorum fpatia, adeo ut, oraculorum inftar, haberent icita Ariftotelis e), & re-
ligioium eilet impugnare rapidiilimos in orbita pla-
netarum circa terram in centro mundi motus <k omni rationi conceptu difficillimos. interea hypothefi Co- pernicanae, utcumque illa, eje£ta terra e centro & in
locum ejus iubftituto fole, faniora doceret atque phae-
nomenis explicandis fufficeret, longiorem moram at¬
tulerunt hx Pythagoricae vel Ptolemaicce ineptiae / quemadmodum alia multa remorantur auream Plus ul¬
tra regulam.
§. VIII.
Ejus autem negleåus & contemtio levior & mi¬
nus inficit in Theoreticis, quae folam fpeåantcognitio-
nem, Ted ubi focordia fimul invadit Pra&icas iaientias &
inertes fibi mancipat civium animos, dici vix potefts
quantum minitetur mali totis urbibus & regionibus.
Qvando enim oppido falia in Pbilofophia Morali fo-
ventur
d ) Fr. Gentzkenii Hiih Philof. p» m» 31» confr. Brückerus 1, c» p, m. 232.
t ) Vid. J. Brücken Infi, Hift. Philos. p. m. 187. & in a£Hs Reg.
Acad. Scient. Stockh. Vol. 17» pag. 83* bsec habenturt Arijl9·
teils blotta utfagor gdlde i mänga hundrade är for Orackr.
/ ) J. Brückerus 1. c. p. m. 808»
·)»«(·
ventur principia ut axiomata iequendaquas inficeta
ctiam plebs facile imbibat, Respublica omnes iane ex-
periatur oportet eos triftes cafus, qui otium, lafcivi-
ara, mollitiem, luxum , voluptatem aliaque vida, ex iilo impio errore oriunda, comitantur, Vix tam ci¬
to diminuta fuiilet potentia Romanorum, nifi animos prius corrupiiTet ibidem admiilus,& tantopere adama¬
tus, Fpicureismus g). Nec forte firmius ftaret civitas,
fundata Hobbefianismo aut Poiitica Machiavelli ratio-
ne Status, qure, nullis fidei publica & honeflatis inclu-
fa repagulis, omnia jubet agenda ex utilitate Zfcommodo imperantis b ). Profeåo, ut alios filentio prasterveha-
mur errores Societatis Lojoliticas , majorem Theolo- gias & Philofophia: cladetn intuiiiTe videtur Jefuita-
rum Probabilismus, quam qua? ullis eorum meritis in
litteras ex artes compenientur i ), quando per indif-
ferentiam, dummodo liceat uti voce barbara, jufti reclique ideas & totam mor um Difciplinam iufpen-
dunt ex incertis & probabiiibus principiis. Nemo i- gnorat, praeceps omne non fimul perfe&um, fic roga- tiones feftinanter latas eo majori cum incommodo con-
jundlse iunt, quod easdem , auäoritate ftabilitas, qui emendare, aut ialtem Plus ultra cogitare vellet, in
ultimum fortunas & vitas diicrimen conjiceret, Fa¬
cile ianciuntur leges, quarum noxas , ienfim repentes
in rem communem demum cognoveris pofl: iecula, neque fuftuleris nifi cum civitatis interitu, facile evitando, ii integrum
g ) D:n. de Montesquious cogitationes de potentia & cafu Romano¬
rum , tranflatae a D;n. Auls Cancellario von Dalin. C. 10. p.
m. 78.
h ) Vid. Fr. Gentzlr. Hift. Philof. p, m, 158 & 150. feqq.'
i ) J. Pr. Buddei Sele&a Jur. Nat. p, m. ig. feqq. confr. Val. Er.
Loeicheri Prinot. Theol. p. m. ni. quibus addas Diip, heic ha¬
bit. de erroribus Fund» Jefuit, part, 2♦
φ ) i? r φ
integrum ultra meditari legis praecipitis cauflas atque
effedtus., Praterea potlunt leges, uno tempore, Rei-
publica: utiles eile, altero nocere , mutatis rerum ad-
tributionibus, quod exemplo Romanorum probat
Montesquious k ), ex quo patere arbitramur, nullam
legem ita ianftam eile & auäoritate prarmnniendam,
quin licitum fit eandem, exigentibus cauffis, mutare
vel , judiciis collatis , fupra legislatorem fapere, Et quamvis decreta quseque fernere &: pra?propero aufu, in
vulgus edita plerumque contineant aliquid immodera-
ti, eegrius ferendum iucceilu temporis, fateamur ta¬
rnen, nulla nobis videri magis damnofa, quam OEco-
nomica, quae potiifimum diflribuant cives in certas
clafies & ordines, fua fingulis imponant infiituta atque negotia, & fixam ad norraam elargiantur jura, privi-
legia & immunitates. Tum iane pofihabitis aliis, a>
que ingeniofis & forte induftriis, impediuntur illi ,
quo minus rtudiis iuis obiequantur &, pro lubitu, fa-
cultates virium innatas exierant, quae, commemo-
rante nuper laudato Au&ore, fub ipfis bellis civilibus
& inteftinis, magnos fxpe excitarunt viros /). Hac ra- tione, fepofito legum, in tempore, debito fcrutinio &
examine, fiunt innocenter lata? turpiter cogentes, &
induilriae omnis, virtutis ac Jibertatis prafidia abeunt
in contemta iervitutis vincula & ergaitula, quac firin-
gant ardorem, minuant laboris cnram in neceilaiiis
coroparandis, inferant rerum omnium paupertatem t
C & de-
k ) Libro citato de Rom. flore <& excidio, p. m. 76 > feqq.
/) L. c. p. m. 90. & in Critica ejus obfervar. p. m. 14, ita ex-
ftant verbii: Inburdes krig ttlreder ofta ftora vi du: Ty under 0- redatt kunna de^ Jim aga perfonligit re årde, finna utwågar at trän,
ga fig fram: hwar och en intager dä fjelf fit falle, och i den
ordning, hwartill han warit af naturen årnad: deremot uti andrå
tider, hlifwer man af androm tilfatt, ocb fållan efter fit ämne.
& ) 18 ( &
& demum excitent invidiam, odia & fimultafes, donec, pulfis optimis civibus, amplas commutentur civitates
in vallas foiitudines.
§. IX.
Ita expoiitis , quac defectum jute contentionis
arguunt, ab altera parte in exceiTa non minus contra noflrum Symbolum peccari opinamur, ii usque eo pro¬
cedat impetus & audacia, ut totam difcupiat excuilam
& reje&am compagem alias bonas conftitutionis, ob
nasvos ipfi adhasrentes. Compertum habemus, in u- fum Scientiarum , hinc iilincque, collectam fuiffe u- berem materiam & filvam obfervationum & experi¬
mentorum, quae in ordinem digefla haut fpernendum
conficerent do^trinas iyilema; ied quia irrepiit vitium
non disjungendum ab operibus humanis, illud totum,
ut prorfus ineptum, damnant ad extremosque Gara-
mantas releganf, cum tamen prudentia iVaderet dele-
£lum eorum, quae bona & conducibilia eflent. Reti-
ceo tempora, in quibus pulcrum habebatur ipfum iu-
pra Ciceronem & Virgilium, in Eloquentia prorfa &
I.igata fåpere: fed relictis horum principum veftigiis,
fibi (apientes, vel potius defipientes, lafcivam egerunt hiftrioniam, ex matura & decenter comra oratoria formarunt calamiflros, & neicio quos aurium tinnitus, caftamque converterunt Poéiin in miierum & turpe
prollibulum, Jippis ac tonforibus commune II). Lan¬
des fåne meruit philoioohando Ariiloteies, & fine
dubio latent in ejus, multis locis, obicura Philofophia, indeque prognataScholaflicorum,p!unma etjamnumcon- vertenda in ufum recentiorum, & noflrum,alia via &fco- po philoiophantiutrv, nihilo minus , bis quoque fpretis, coeptum eil, leculo Carteiiano, cun&a uno quafi fafce colliga-
U) Vid. Auaor Dialogi de cauflls corruptce EJoquentis cit. Morhofr
1. c. p. m. 964.
@ ) 19 ( ©
colligata abjicere, utpote fatua, impoftoribus digna,&■ quae
partim directum, partim indire&um, proderent Athei-
imum tn) Nefcio quoque,anne huc referri debeant, qua partem, noftrcrum temporum Irreligionarii, qui, Plus
ultra immodice urgentes, eo furoris progrediuntur, ut ienfum Numinis fupprimant in confcientia, &,aban- tiquiffimis temporibus, ratione & oraculis ftabihtum
I)ei cu'tum impugnent, ejusque loco, confingant defor-
mem, Atheifticis, Deifticjs, NaturaliiHcis, IndifFerenti-
fticis & Fanaticis principiis conflruftum, vel nullam plane relig'onem admittant η ), Nec adeo ievi conje- dtura fufpicamur, multum veritatis & icientia; reper-
tum iri apud veteres Aigyptios, Arabas atque Chal-
daios 0), dummodo integra res eilet fcripta eorum evo- luta recognoicere, non alia forte de cauffa fato trifti
erepta, quam quod viderint Patres Ecclefite haut Dauca
eorum inventa fuis adverfa dogmatibus, qu& ipia no-
bis, jam meüora edoSHs, non minus abfona, ac priora
illa fordebant ρ ). Videmur item nobis aliqua ratione poile contendere, non omnia, vifa Patribus fuper-
ilitiofa & magica , ita revera fuiiTe q), & fubve«
remur, ne pleraque Soientias naturalis & iapienti# eo¬
rum, quas apud Paganos exploratis fuperftru&a fue-
runt rationis & experientia? fundimentis , ex nimio fervore in Gentilismum & fub eodem Magico nomi-
C 2 ne
m ) J. Brückerus 1. c» ρ. m 187· Fi*. Gentzkenius 1. c. ρ. m, 69.
& 70, Confr. Vita Leibnirii a Fontenell defcripta in A£t. Acad.
Scient. Paris. & Theodicaese verfione Germanica.
tt ) Vid. Val. Er. Loefcheri Pratnot. Theol. p, m. 8o» feqq. confr.
Jo. Er. Schubert! Inftit» Theol. Polem. ρ. I. p. in. 314, feqq.
0 ) Jo. SchefFerus de Nat. & Conft. Phü. Ital. c. 4. p. m. 14. feqq»
confr. Gu. Pancirolli Rer. memorabil. & Polyd. Vergilius de re-
rum Invent.
ρ ) Vid. Afta Reg. Acad. Scient. Stockholm. Vol. 17. p. m. 80.
q ) Vid. Canc. Reg. & Secret. Ant. von Stiernmanni Orat» de
Fatis Scient, in Svecia fub Paganifm. & Papifm. p, m» 29.
Ο ) 20 ( Φ
ne exofi fuerint primi religionis Chriftian« ftatores r),
Nec ignoramus, multum requiri acuminis ac fapientice
ad rice condendurn Syftema Philofophiae Ecle&icse, quse nullius in verba magiftri juret, ied iuo omnia Mär¬
te per neceifariam rationem exiequatur s). Philofbphus, qui iuam Plus ultra fic perficere iludet Scientiam, fibl
non femper honori ducat, fupra antiquos iapere, pri-
nsquam meliora protulerit, ialtem non debet ob ve- tuftatem corrigere, aut alias levioris momenti cauflas, improbare & disjicere fundamenta doftrinas antiquio- ris, qua longo ufu & adplicatione ianiorum meruit plaufus. Profe&o deceret potius vel fufpendere Judici¬
um , vel tantiiper immorari prtefentibus, quam, Plus
ultra conando, intempeflive moliri nova, qua: & in-
certa & minus forfitan probata pofteritati forent.
§. X.
Quod fupra, & in traniitu quafi, commemoravi-
mus de Scientiis, idem quoque dicendum erit de arti-
bus manuariis & opificiis, qute paria fere fubierunt fa-
ta, licet non paris utraque & ejusdem originis. Neque audiendi, qui manuarias artes fcientiarum filias vocitent,
nifi dixerint filias ante matres fuiile natas j quia dici
non poffunt Scientia: artium matres, intuitu prima: o-
riginis, fed incrementi, quod harum plurima?, per illas
ad juftam evehantur άκμην, & quid aliud artes Mecha- nica?,
■ ■■ > ■— - ■! ■ ■ I , imm
r) And. von Srfernman, I. c. p. m. g. feqq. &. p. 12. ubi cirat
D:n. Prof. Claes Bleckert Trozelii diflerrationem de verer. Sveo-
gotb. Scientia Oeconomica, ubi legftur , p. 17: Heide ei ß mycken forodelfe gatt ofwer den vifhet , fom de namnkunnige
Druider och Odin uti Vafthrudnis mal, Runacapitel, i Eddorne
och Skadderne, utropat ßg warn egare utaf, maße man rvdl wid~
gd, et β dann Wetenßeaper dd wnrit kunniga., fom vi nu forft hun¬
nit upß'ka, och nnfes fom guldfiycken utur de form tiders aßtn.
s ) Fr. Gentzkenii Hift, Philo!', p, m♦ 83* & J» Fr» Buddeus ΗίίΚ
philo!*. p. m, 9.
) 2i ( @
nica?, quam Phyfica & Matheiis operativa? Interim pri¬
morum hominum cum prima eilet cura difpiciendi, un- denam vita fuftineretur, efFecit neceflitas artiurn Me- chanicarum, ut hx prae ceteris antiquifus cultce, immo,
Scientiis tantum non omnibus priores fuerint, quas,ita
ftimulante indigentia , amplius perfecit vel docuit expe*
rientia, utloquitur Tacitus f)% Artium omnium, niii
faliimur, agmen ducit agricultura , quam ideo adpel-
litat Xenophon των άλλων τεχνών μητεξΧ χ&{ τςοφον, &
vere eft artis,utijam adfolet, aratro proicindere&far-
culo deoccare terram, quibus ruris iollicitandi armis ca·
ruerunt, vel plane ignorarunt, majores noftri, nec, in-
ventis molis aquariis & alatis, ad eorum ritum, opus babemus piflrinis JJ), vel frumenta in mortariis pila
con undere t). Longo apud nos tempore fvevit, uti
forte, aliis in locis, initio uius obtinuit, ferrum mal-
leo & clava fabricare, & ad illud calens rcddendum föl-
liculos adhibere manuarios rf), alleres (ecuri polire,
vel ad illos iecandos ierram manibus ducerej maxima
cum difficultate & impedimento rei Oeconomicae, non- dum quidem remoto,nifi majoribus noftris, ad leges Sym-
boli noftri, curse fuiflet laborare de commodioribus a-
gendi inftrumentis, iine quibus tota artium Mechani-
carum cohors fua verfaretur etiamnum in infantia, iti«
nera perageremus ratibus marina, glandibus pafti, ve¬
ttes indueremus peliiceas, &, ita deficiente omni com·
C 3 mo-
f) Hiftor. Libr. V. C 6.
Jf) Ut oftendir Fr. L. Goemus1, de Piflrinis veteruni p. m. 23, &112»
erat hoc vereribus commune nomen, quod trniåtiles, quas iurnen-
ta, & verfatiles live manuarias molas, quas homines agitabantj
vocarunt.
r) Vid. Plin. Hift. Natur. Lib. 18- C. 10. Confr. Judic. 16: 21. LeÄ.
Rothof Penu Oeconom Ρ. T» p. m„ 333·
η) L. Renzel. Difp. de re merallica Sviogoth. p. m. 68. confr. Sax»
holm de ferro Svec. Osmund, ρ. 6. cir. Rothof 1» c.
© ) 22 C @
moditate, qua? ex oppidis bene cultis fperatur, fimpli-
cem degeremus vitam in cafis vel domibus frondeis, pelle aut luto compa&is u ). Verum, prout res i ρ fa exegit, & in fuperioribus monuimus, aliqualis primum
enara fuit libertas» illa genuic a?mulationem, h^c addi-
dit impetum & vim, qua ad illud, quod jam obtinent,
eve&a? iunt faftigium artes Mechanica?. Si ufu veni-
ret, quod Deus omen avertat! easdem quafi circum- icribere certo mercandi genere, quod alias Gra?ca vo¬
ce dicunt monopolium, & fic addicendo ipias certis
hominibus & ordini in republica, praefigere metas, non
tranfiliendas, prolaberentur & vergerent ad interitum.
Reåiilime traditur, quod & uius probavit, iapientiae viara
non pati moras, niii aliqua fua parte tepefcat; fic, ne umquam claudicent artes , adeo non ipfis in eodem fubiiflendumut porro femoer eundum iit ad novas
capiendas acccfliones. Quamobrem, ii verum, quod
canit Poéta w
Non minor efl virtus, quam quaevere^ part a tnevi,
& honos, dicente Cicerone χ ), alit artes ; jacentque ea femper, quae apud quosque improbantur, oportet få¬
ne iisdera debitum ftatuere pretium eaque adjicerein- citamenta, qua? exfufcitent artium Mechanicarum frugi cultores, & alios in republica gloria? & lautioris for-
tuna? cupidos, ad jun^a manu quaerendum earum flo-
rem & incrementa. Hinc nobilioris cujusdam inventi
iirsemia iquos, & veniunt ad fic compoiitis (bios rebus, bene merentes, uius ad re-
omnes in communita-
te felicicer vivunt domi, neque carent, ubi foris aga-
tur, quia nihil non nefciunt fatis exculti doärina, in quos conveniat Grajorum adagium: ro τεχνιον ηοίοοο yoiioi
Τξε-
«) Vid. ip Diflert. heic habit, de Orig. Art. Mechanic»
) Ovid. de Art. Am. L. II. v. 12,
*) In Tulc. Qu$ft» L. I. c. a.
Φ ) 2? ( Φ
Τξεφει. Juxta tarnen fubjungere heic licet cautionem,
quam dedimus ( §. Prajc.) de Scientiis, ne nimia utamur alacritate 6c vebementia, quse, uti in aliis nocet, Pic modorum, aftuurn & formae crebris mutationibus ab artis primis fundamentis longe avocare poteft, eoque turbarum & confufionis deducere, ut arti plus inde de- cedat, quam accedat. Et, nifi omnia me fallant, per ejusmodi abufum Symboli noftri, fi alias comitantes adjeceris cauilas, videntur aries nobis incognitae nobi-
lioris pretii, quas deperditas vocant, & olim floruifle perhibent Auetores j), adeo trifti fato concidiile.
§. XL
Explicito fic fenfu Symboli, & propius adeommo-
dato ad Scientiarum & artium naturam atque cul-
tum, e re noftra fore putavimus, obiter attingere ejus
ufum in offieiis, nobismetipfis & aliis in Statu Politico,
Oeconomico & Morali, rite praeftandis. Membra unius corporis fe mutuo non expellunt, ied eidem iingula ob- fequuntur propoPito; pari ratione decet, quotquot u-
nius focietatis funt Policicae, una mente, confpirare in
mutua commoda, quorum ialutares, 6c in commune ten-
dentes effe^tus, optime illuftrantur exemplis earum na·
tionum, qucC iludio glorias & fortitudinis fupra finitl-
mas gentes, dignitate & potentia, vere eminuerunt; fri- gefeente vero eadem virtutis cura , pari celeritate ex-
ciderunt priftina iua felicitate. Inftar omnium teilis iat
locuples erit Roma, cujus prxelara virtus bellica eam Dominam fecit Orbis terrarum , fregit autem luxuria
& mollities. Decurfu temporis minuebatur difeiplina irii'itaris, quam optime calluerant milires, ad nutum monentis intenti, ut, qui antea feenti frerant ducis fi-
gna, arma deponerent, 6c vere concefTit ipPis Gratia-
y j Polyd. Vergil. L. c. de Rer. Invent» Guid. PancirolU memorahil»
xer. confr. iEliani Var. Hiil.
Φ ) 24 ( ·
nus Imperator veniam abjiciendi loricas & clypeos, ut-
pote graves ferendo z). Praeterea adfluebant omnium
rerum copia, putantes nulla re Tibi opus elTe, quam-
obrem fe totos otio dederunt, & dum ita genio fuo indulgent, eosdem adoriuntur barbara? gentes, diripiunt
provincias, & ita feniim corruit hoc vaila? molis im¬
perium, cum, labantibus primum moribus & in prae-
ceps dein euntibus, nec vitia fua> nec remedia ferre po/Jent j ut Romanorum cafuram fortem explicat Li-
vius a). Et par fere eil ratio aliarum rerum circumflan-
tium, qua? attingant florentis aut cadentis Civitatis ita-
tum, aaeo ut Princeps, follicitos donec habebit cives,
& ipfi fua? convenienter indoli ac ialuti inter ie con- tendent, augeatur & amplificefur potentia, quemadmo-
dum eadem, labante amaulatione, pari proportione &
menfura contabefcat, atque in nihilum tandem reverta-
tur. Sua itaque hinc conllabit veritas effato Poetx,
ita canentis b):
- Sic omnia jatis
In pejus ruere, ac retro /uhlapfa referri?
hon ahter, quam qui adverfo vix fiumine lemlum
Remigiis futigit: fi brachia forte remifit, Atque illum in pr&ceps prono rapit alveus amne.
§. XII.
Ita vero comparatam eile rem Oeconomicam &, in fingulari, unius cujusque hominis ilatum, qui fuam au-
£tam velit felicitatem, omnibus ob oculos ponit ubi-
que loquens experientia. Familia enim, quacunque vi¬
vendi ratione ie tueatur, fine uJ/o dubio, labefa&ari de¬
bet & poil annorum lapium penitus concidere , niii
alios
z) Vid, Vegetius de re militari Libr. I, Cap, 20» quem citat Montes- quiou de Roman. Potentia & Cafu p. m, 159.
ρ) In Hiih Rom. Prsef. p. m, 7.
b) Virg. Georg. L. I. v. 199. feqq.
® > 2J < @
alios contra nitatur in eadem vel alia re laborantes.
Immoj poilulat ipia negotiorum in focietate natura &
indoles, ut finguli eadem in negotiandi victusque com- parandi arte, pro rata parte, deiudent, fua quiqve ef«
ferentes itudia, alioquin fubituri fatum , quod manilt
ignavum militem, qui obviäm iturus hofti, deferto a-
gmine, turpiter abjecit haftam, te ideo fpe vi£tori#ac
prxmiorum exeidit. Certe juvenis, quem ta*det laboris
te iludii, iubfedet inertia & nullum adiéquitur gradum
honoris, dum gnavus,maforain dies adpetens* voti com-
pos evadit monito obtemperaturus:
Qui (ludet optatam curju contingere metam
Multa tulity jecitque puer, fudavit &Γ alfit.
Quocircaomnibus commendandumfitSymbolumApellis:
d) nuUa dies fine linea> te juvenes non magis , quam
rrnturi «täte, & ienes iciant fortunam, uti audentes ju-
vat, numquam, fi modo inibterint, deferere alacres
ac ftienuos. Nam in auras omnino non abit iiiud Ma-
niiii e):
Gmnia conando dociHs foUertia vincit.
Aqua v i va & perenni motu agitata, & Jiquida eil te na¬
turalem iervat bonitatem, ied flagnans putrefcit, donec
in humum convertatur,· ad eumdem foetentis aquaemo-
rem apud nos quoque procedit negotiorum actio, ita
ut, ceflante ingenii peripicientia, ceffet aCtionum pro-
curario te iedulitas, qeibus abfentibus, fordida irgruat
ignavia te otium, quod quidam dixere tulvinar Diabo-
Ii y te re ipfa eft mäter non modo vitiorum, led o-
mnis etiam egeftativ ac miieriaj /). Hinc Auguftinus
D ff)
c) Hora t. de Art, T?o*ét. v, 413.
d) Plin. Hrit. Nat, Libr. 35. C. io.Confi,Erasmi Rot. Adag.p.m.
t) Aftvort. L. I, v. 95.
/) Iden pigritiam, quid mat er tjjet paupertatis, fuo tempore, e civitat»
ejiciendam fvafit Pufend, de Stat. Euiop. Cap, I» §· 9. & italoqui-
Ü ) 26 ( $
ff)\ Age, quod bonum eß, fuge otium, quod viors eßy
aper i oculos mentis cor dis, videbisque ßngulas creaturas
ad officia fingula deputatas. Ecce enim Jol anni curfttm per- ficit, luna etiam menfibus vicifßtudinibus difcurrit> Er re*
ter<2 fteüa. Omnia enim ßbi deputata officia (ine quiete ex*
ercent.
§. XIII.
Porro animum advertentes ad ea, quas fas & jura
finunt in regno Morali, haud operoia deprehendimus inquifitione,condicionem noftram vel eo nomine, ad-
fici pradenti regula, animique eile alacritatem feu for-
titudinem in rebus gerendis togatam , quae faciliorem
virtutibus ilernat viam, progrefium det & robur ad-
dat officiis rite obeundis. Vi dependentias noftrae a Deo, ratione animae, corporis & reliquarum facultatum,
fentimus in nobis obligationem, qua? etiam in confcien-
tia fummo gradu ftringat ad ejus cultum & perfecta obfequia, jufto amoris ordine pradlanda omnibus ejus legis praeceptis, ut fingula ad cynofuram cogitando &
agendo exprimantur. Qua? quo minus exade fiant,
cum plura obftent impedimenta, eadem removeamus
oportet, firenue conflidantes cum nofiris imbecillitati- bus, & ufu atque exercitatione virtutum tendamus ad
iummarn, cui noftra aduexa eil felicitas, perfedionem.
Et in ejusmodi curriculo, quo eundum erit per gra- dus quafi9,juxta vireutis viam, ab una ad aliam, non dafür nec dari pqtefl meta, ultra quam non progre- diatur. In tempore nolla Moralis, fed pofl fata demtim fuis numeris abfoluta iperanda eft perfedio, & quoniam nequimusDeo, utcumque uns rorierimus, przeftarc officia,
.
